ID.nl logo
Mullvad Browser: voor iedereen die waarde hecht aan online privacy
© insomnia photography | Denniro - stock.adobe.com
Huis

Mullvad Browser: voor iedereen die waarde hecht aan online privacy

Waarschijnlijk surf je nu met Chrome, Edge of Firefox, en dat is begrijpelijk want deze browsers bieden een comfortabele ervaring. Maar als je je online privacy heel serieus neemt, is het wellicht verstandig om ook eens te kijken naar de nieuwe Mullvad Browser.

Na het lezen van dit artikel weet je waar Mullvad Browser voor staat en welke instellingen ervoor zorgen dat jouw online privacy niet meer in het geding is:

  • Taal is altijd Engels
  • Cookies en geschiedenis worden na iedere sessie verwijderd
  • Je kunt je op ieder moment ontdoen van je browse-activiteiten
  • De plug-ins NoScript en uBlock Origin
  • Mullvad VPN

Ook interessant: Zoeken met Google-alternatief Brave Search

Mullvad betekent mol en is de naam van een Zweeds bedrijf dat een VPN-dienst aanbiedt. Maar maak je geen zorgen: het bedrijf graaft niet illegaal ondergronds. In plaats daarvan beschermt het de online privacy van gebruikers door hun internetverkeer in een soort virtuele tunnel te versleutelen en via een externe server om te leiden. Deze constructie bemoeilijkt het volgen van online activiteiten door derden.

In april 2023 lanceerde Mullvad bovendien de Mullvad Browser, die privacy en veiligheid van gebruikers centraal stelt. We stellen je deze nieuwe browser voor en laten ook zien hoe je deze eventueel samen met Mullvad VPN kunt gebruiken.

Traceringstechnieken

Mullvad Browser is gebaseerd op Firefox en mede ontwikkeld door het Tor Project Team. Als je bekend bent met Firefox en Tor, begrijp je meteen dat de focus op privacy ligt. Dit geldt ook als je de browser niet in combinatie met Mullvad VPN of een andere VPN-dienst gebruikt.

Om te begrijpen hoe de browser je beschermt, is het belangrijk om te weten hoe webservers proberen je online activiteiten te traceren. Zo maken ze doorgaans (nog) gebruik van klassieke methoden als traceercookies. Hierbij plaatst een derde partij een stukje code op de door jou bezochte webpagina (via een advertentie of een onzichtbaar plaatje) om ongemerkt een cookie (een tekstbestand met gecodeerde gegevens) op je pc te plaatsen. Wanneer je later een andere pagina bezoekt waar dezelfde partij zo’n ‘tracker’ heeft geplaatst, kan deze partij het cookie lezen en weten dat je ook die pagina hebt bezocht. Besef daarbij dat grote advertentienetwerken zoals Google trackers op vele miljoenen websites hebben geplaatst.

Maar er zijn nog slimmere methodes, zoals browser fingerprinting. Je browser geeft namelijk zonder enige beperking informatie door aan bezochte webservers, zoals je gebruikte besturingssysteem, lettertypen, schermgrootte, tijdzone, standaardtaal en browserplug-ins. Op basis van al deze metadata kunnen webservers een ‘vingerafdruk’ van je browser samenstellen, die vaak uniek is en dus identificeerbaar, zelfs als je in de incognitomodus surft.

Je kunt naar websites als www.amiunique.org/fingerprint of https://coveryourtracks.eff.org (klik op Test your browser) gaan om te zien hoe uniek jouw browser is.

Een fingerprinting-test vanuit browser Edge. 

Verdedigingsmiddelen

Cookies en fingerprinting zijn dus twee frequent gebruikte traceermiddelen, en dat werpt gelijk de vraag op hoe Mullvad daarmee tracht af te rekenen.

Om te beginnen is de privémodus standaard ingeschakeld, waardoor cookies, je invoer in zoek- en formuliervelden, je browsercache en surfgeschiedenis automatisch worden verwijderd bij het afsluiten van de browser. Ook andere trackers worden normaliter geblokkeerd door de twee standaard meegeïnstalleerde browserextensies: uBlock Origin en NoScript (zie de paragraaf 'Plug-ins').

Het tegengaan van browser fingerprinting is complexer, hierbij zijn in feite twee tegenovergestelde methodes mogelijk. Of de browser wijzigt bij elke sessie een deel van de metadata, zodat de vingerafdruk telkens anders is. Of de browser probeert over verschillende pc’s heen (met hetzelfde besturingssysteem) zo veel mogelijk dezelfde metadata door te geven, zodat je browser dezelfde vingerafdruk heeft als browsers op heel veel andere systemen, waardoor je niet identificeerbaar bent. Browser Brave gebruikt de eerste methode, terwijl Tor Browser en Mullvad Browser voor de tweede aanpak kiezen. Je kunt dit zelf testen op de website van EFF (Electronic Frontier Foundation).

Voor aan privacy gehechte gebruikers biedt Mullvad Browser nog een mooie bonus. Terwijl Firefox nog steeds een aantal telemetrische gegevens naar Mozilla (de maker van deze browser) stuurt, is dit bij Mullvad Browser niet het geval. Alle telemetrie is hier geblokkeerd.

EFF-fingerprintingtest: links randomisering (Brave), rechts uniformisering (Mullvad).

Je kunt een deur ermee beveiligen

Wanneer een unieke vingerafdruk wél handig is

Installatie

Je weet nu het een en ander over de privacybescherming van Mullvad Browser, maar je wilt natuurlijk ook weten hoe je de browser in de praktijk optimaal instelt, gebruikmaakt van de standaardextensies en deze combineert met een VPN-dienst, zoals die van Mullvad zelf.

Surf naar www.mullvad.net/browser en klik op Download Mullvad Browser. Je kunt kiezen uit een versie voor Windows, macOS en Linux. Wij werken hier met de Windows-versie. De installatie is eenvoudig en vereist slechts enkele muisklikken.

Het startscherm van de browser bevat weinig overtolligheden.

Weergave

Niet alleen bevat deze browser weinig balken en knoppen, met het standaardthema oogt het ook wat saai. Wellicht kom je dan ook in de verleiding om een vrolijker thema te installeren, maar het risico wordt zo wel iets groter dat je browser een opvallender vingerafdruk krijgt.

Wil je toch een extern thema installeren, dan kan dit als volgt. Surf naar de Firefox Thema's en selecteer het gewenste thema. Klik op Install Theme, bevestig met Continue to Installation (wanneer je de bron helemaal vertrouwt) en bevestig met Add. Het nieuwe thema wordt meteen toegevoegd. Je merkt dit wanneer je rechtsboven op het menuknopje drukt, Add-ons and themes selecteert en het onderdeel Themes opent. Je kunt hier bij een thema op Enable of Disable klikken of via het knopje met de drie stippen Remove selecteren bij een extern thema.

Je kunt ook de kleuren aanpassen via Settings / General (via Manage Colors) en het standaardlettertype wijzigen (via Advanced), maar doe dit alleen als je dit echt nodig acht.

Als je het heel graag wilt, kun je ook in Mullvad Browser andere thema’s installeren.

Talen, bestanden en meer

Je hebt inmiddels gemerkt dat de interfacetaal Engels is. De makers hebben hier bewust voor gekozen om het risico op een unieke vingerafdruk niet te vergroten. De optie om dit aan te passen is zelfs uitgeschakeld (zie Settings / General / Language / Set Alternatives). Je kunt hier met de knop Choose eventueel wel een andere voorkeurstaal instellen voor de weergave van webpagina’s, als deze tenminste beschikbaar is voor de betreffende pagina. Maar typerend voor Mullvad Browser is hier de optie Request English versions of web pages for enhance privacy. Anders gezegd: is Engels beschikbaar, stuur dan bij voorkeur een Engelstalige pagina door.

In de rubriek General, bij Applications, kun je instellen wat de browser moet doen wanneer je een specifiek bestandstype downloadt tijdens het browsen. Standaard worden pdf-documenten bijvoorbeeld geopend in Mullvad Browser. Als je dit anders wilt, selecteer dan dit item, klik op het pijlknopje en kies bijvoorbeeld voor Always ask, Save File of Use Windows default application.

Om privacyredenen gebruikt de browser DuckDuckGo als standaardzoekmachine, en dat is een prima keuze. Via Settings / Search kun je weliswaar de nieuwe zoekmachine Mullvad Leta instellen, maar deze is alleen beschikbaar voor wie over een Mullvad VPN-account beschikt.

Een andere interfacetaal (dan Engels) zit er om privacyredenen (vooralsnog) niet bij.

Geavanceerde configuratie Wil je precies weten welke maatregelen Mullvad heeft genomen om browser fingerprinting tegen te gaan, bekijk dan deze tekst, specifiek bij Fingerprinting resistance. Hier vind je ook een lijst van ‘preferences’ die de browser heeft ingesteld, zoals privacy.resistFingerprinting = true.

Als je een van deze instellingen wilt aanpassen, typ dan, net als bij Firefox, about:config in de adresbalk en klik op Accept the Risk and Continue. Typ in de zoekbalk bijvoorbeeld resistfingerprinting en klik op het knopje met de dubbele pijl om de status te wijzigen (bijvoorbeeld van true naar false). Plaats een vinkje bij Show only modified preferences om sneller de gewijzigde items te zien. Als je bovenaan op All klikt, zie je wel honderden van deze opties voorbij komen. We raden je aan alleen iets aan te passen als je weet waar je mee bezig bent.

Gebruik deze geavanceerde opties niet, tenzij je heel goed weet wat je doet.

Cookies en sitedata

De belangrijkste weergave-instellingen hebben we inmiddels behandeld, maar de privacyinstellingen zijn natuurlijk van groter belang. Gelukkig staat Mullvad Browser standaard al goed ingesteld, maar we willen je wel op een paar nuttige opties wijzen. Deze zijn voornamelijk te vinden bij Settings / Privacy & Security.

Zoals eerder gezegd, surf je standaard in de privémodus met Mullvad Browser, wat we zeker aanraden. Als je hier toch problemen mee ondervindt, kun je het vinkje bij Always use private browsing mode verwijderen en kiezen voor Restart Mullvad Browser now. Je kunt nu de optie Delete cookies and site data when Mullvad Browser is closed uitschakelen, maar dit is niet aan te raden. Wel kun je via Manage Exceptions aangeven welke websites of domeinen altijd (Allow for Session of eventueel Allow) of nooit (Block) cookies en andere sitegegevens mogen gebruiken. Bevestig met Save Changes. Opgeslagen items kun je in één keer verwijderen met Clear Data / Clear of selectief verwijderen via Manage data.

Bij History kun je aangeven of je je surfgeschiedenis en formulierdata wilt bewaren (Remember history) of liever niet (Never remember history). Of je kiest voor Use custom settings for history en bijvoorbeeld Clear history when Mullvad Browser closes selecteren.

Als je dat wilt, kun je zelf instaan voor het beheer van cookies en andere sitedata.

Veiligheid en identiteit

We blijven nog even bij het onderdeel Privacy & Security. Hier vind je de rubriek Security, waarin drie verschillende modi beschikbaar zijn. Mullvad Browser staat ingesteld op Standard. Dit is niet de veiligste optie, maar vaak wel de prettigst werkbare. De modi Safer en Safest zijn namelijk restrictiever. Ze schakelen bepaalde websitefunctionaliteit uit, waardoor sommige sites niet meer optimaal zullen functioneren. Als je een van deze modi selecteert, kun je lezen om welke functies het precies gaat. Bij Safer wordt bijvoorbeeld JavaScript geblokkeerd op http-sites, terwijl dit bij Safest ook gebeurt op beveiligde https-sites. Je zult zelf moeten ontdekken welke veiligheidsinstelling voor jou acceptabel is.

We willen je ook wijzen op het veegborstelpictogram New Identity in de knoppenbalk van Mullvad Browser. Wanneer je hierop klikt en bevestigt met Restart Mullvad Browser, worden alle geopende tabbladen en vensters gesloten, alle lopende downloads gestopt, en alle bewaarde cookies en de surfgeschiedenis verwijderd. Hierdoor kan een webserver je volgende browseractiviteiten niet langer aan je vorige activiteiten koppelen. Alweer goed voor je privacy.

Veilig, veiliger, veiligst … maar optimale veiligheid gaat wel ten koste van de werkbaarheid.

Plug-ins

Zoals eerder vermeld komt Mullvad Browser standaard met drie plug-ins, die voornamelijk bedoeld zijn om de veiligheid en privacy te verhogen. Hoewel het mogelijk is om extra plug-ins te installeren (surf naar Firefox Add-ons, selecteer een plug-in, klik op Add to Firefox of op Download file en bevestig met Continue to Installation / Add), moet je dit alleen doen als je de plug-in echt nodig acht, omdat dit het risico op een unieke vingerafdruk vergroot. Je kunt dit ook weer testen met de vingerafdruktest van EFF.

Een van de standaard geïnstalleerde plug-ins is NoScript, dat de eerder genoemde veiligheidsmodi mogelijk maakt. Standaard is er geen knop zichtbaar voor deze plug-in. Wil je dit wel, klik dan op het menuknopje, kies More tools / Customize toolbar, en versleep het NoScript-pictogram naar de knoppenbalk. Druk op deze knop en klik op Options om de plug-in naar wens in te stellen, maar je moet ook hier goed weten wat je doet. Op deze pagina vind je extra informatie en enkele links naar online handleidingen.

Een tweede plug-in is het bekende uBlock Origin, een opensource-blocker van advertenties en andere ongewenste inhoud. Je kunt deze plug-in finetunen via de bijbehorende knop. Klik onder in het uitklapmenu op More voor nog meer opties. Een uitgebreide gids is hier te vinden.

Ublock Origin is een krachtige en flexibele ad- en contentblocker.

Mullvad VPN

Tot slot is er nog de plug-in Mullvad Browser Extension, maar deze kun je alleen gebruiken in combinatie met Mullvad VPN. Hier laten we kort zien hoe je deze installeert en configureert. Houd er rekening mee dat je deze en andere browsers ook met andere VPN-diensten kunt gebruiken, zoals de gratis editie van ProtonVPN.

Surf naar Mullvad VPN en klik hier op Get started en Generate account number. Onthoud het nummer goed, want je hebt dit nodig voor je abonnement. Klik vervolgens op Add time to your account, kies de gewenste betaalwijze (bij Other vind je onder andere Bancontact en iDEAL), selecteer de tijdsduur (bijvoorbeeld 5 euro voor een abonnement van één maand), vul je naam in en bevestig met Submit. Zodra de betaling is afgerond, kun je de gewenste VPN-app downloaden voor zowel desktop als mobiel. We gebruiken Windows als voorbeeld.

Installeer de app, start deze op en voer je accountnummer in. Dit nummer kun je gelijktijdig op maximaal vijf apparaten gebruiken. Kies de gewenste VPN-server (uit meer dan veertig landen) en maak verbinding. Wanneer je nu Mullvad Browser (of een andere browser) start en bijvoorbeeld naar www.whatismyip.com surft, zul je merken dat je verbonden bent met de gekozen VPN-server.

Via het (groene) sloticoontje in het systeemvak van Windows kun je de verbinding altijd onderbreken of een andere VPN-server selecteren. Dit kan ook via de bijbehorende extensie-knop in Mullvad Browser, via Switch location. Klik op het tandwielpictogram en vul nogmaals je accountnummer in als je automatisch wilt kunnen inloggen bij de zoekmachine Mullvad Leta.

Mullvad Browser bevestigt dat je inderdaad bent verbonden met de selecteerde vpn-server.

Netwerkinstellingen Het is verstandig om ook de netwerkinstellingen van Mullvad Browser te controleren via Settings / General. Scrol helemaal naar beneden en klik op Network Settings en vervolgens op Settings. Hier kun je DNS over HTTPS (DoH) in- of uitschakelen. DoH is een protocol dat zorgt voor versleuteling van je DNS-aanvragen, voor meer privacy. Als je gebruikmaakt van Mullvad VPN, kun je dit beter uitschakelen omdat alle browserverkeer dan al versleuteld wordt, inclusief DNS-verzoeken. In het andere geval laat je dit beter ingeschakeld en kun je als provider eventueel Mullvad (Ad-blocking) selecteren, bijvoorbeeld als je om een of andere reden geen gebruik wilt maken van uBlock Origin.

Een versleutelde DNS, vooral zinvol als je geen Mullvad-VPN gebruikt.

Watch on YouTube
▼ Volgende artikel
Zo bespaar je flink met groenten, fruit en kruiden uit eigen tuin*
© encierro - stock.adobe.com
Huis

Zo bespaar je flink met groenten, fruit en kruiden uit eigen tuin*

Groenten, fruit en kruiden uit eigen tuin kunnen een flinke besparing opleveren. Zeker als je kiest voor soorten die in de winkel duur zijn, weinig verzorging vragen en jaar na jaar opnieuw groeien. Je hoeft er geen groene vingers voor te hebben en ook geen grote tuin. In dit artikel lees je welke planten slim zijn om te kweken, hoe je begint en waar je op moet letten om zoveel mogelijk uit je oogst te halen.

* Of van je eigen balkon natuurlijk

In dit artikel lees je: • Waarom zelf kweken geld bespaartWelke groenten je makkelijk zelf kweekt, ook in pottenWelke fruitplanten jarenlang opbrengst gevenOf je beter kruiden kunt kopen of zelf zaaienWelke kruiden goed groeien in pottenWanneer je het beste kunt zaaien of plantenHoe je je oogst beschermt tegen slakken, rupsen en vogelsWaarom avocado's kweken in Nederland nauwelijks zin heeftHoe je eenvoudig begint, ook zonder moestuin

Lees ook: Ingemaakt! 4 manieren om zelf thuis voedsel te conserveren

Waarom zelf kweken loont

In de supermarkt kunnen verse bessen, kruiden en biologische groenten behoorlijk aantikken. Een klein bosje rozemarijn kost al snel meer dan een euro, terwijl een rozemarijnplantje je jarenlang voorziet als je 'm goed behandelt. Ook courgettes, cherrytomaatjes en paprika's zijn flink aan de prijs, terwijl je ze zelf makkelijk kweekt, zelfs in een pot.

Daarnaast scheelt het in verpakkingsmateriaal, voorkom je verspilling en smaakt alles verser dan vers. Zelfs op een balkon of klein terras kun je met een paar bakken al behoorlijk wat opbrengen.

Groenten: veel opbrengst, dus dat bespaart geld!

Voor deze groenten heb je weinig ruimte of moeite nodig, terwijl ze wel een goede opbrengst geven.

1. Courgette

Courgette groeit snel, vraagt weinig aandacht en geeft veel vruchten. Eén plant kan je wekenlang oogst opleveren. Toegegeven, in de zomermaanden zijn ze best betaalbaar in de winkel. Maar juist door de grote opbrengst kun je er makkelijk ook iemand anders blij mee maken en je kunt ze inmaken voor de winter.

  • Zaaien: april binnen, mei buiten

  • Zon: veel zon

  • Grond: luchtige, voedzame grond

  • Let op: geef genoeg water, vooral bij warm weer

  • Oogsten: juli t/m september; regelmatig plukken stimuleert nieuwe groei

2. Cherrytomaten

Perfect voor op het balkon. In pot of in de volle grond.

  • Zaaien: maart binnen, uitplanten in mei

  • Zon: volle zon, uit de wind

  • Grond: goed doorlatend en rijk aan voeding

  • Let op: bind ze op en haal regelmatig dieven (zijscheuten) weg

  • Oogsten: juli t/m september; regelmatig plukken stimuleert nieuwe groei

3. Prei

Prei is populair en veelzijdig. Je kunt het hele jaar door zaaien, afhankelijk van de soort (zomer- of winterprei).

  • Zaaien: februari tot juni

  • Zon: zon of halfschaduw

  • Grond: losse, voedzame grond

  • Let op: plant jonge prei diep, dat zorgt voor lange witte stelen

  • Oogsten: juli t/m september; regelmatig plukken stimuleert nieuwe groei

4. Paprika

Paprika's doen het goed in een pot op een zonnig balkon of in een kas. Ze vragen iets meer aandacht, maar zijn het waard.

  • Zaaien: februari binnen

  • Zon: veel zon, liefst beschut

  • Grond: voedselrijke potgrond

  • Let op: paprika's houden van warmte – een kas of warm hoekje helpt enorm

  • Oogsten: augustus t/m oktober; zodra paprika's volledig gekleurd zijn oogsten

5. Rucola

Korte groeicyclus, dus je kunt meerdere keren per seizoen zaaien.

  • Zaaien: maart tot september

  • Zon: liefst halfschaduw, anders wordt het snel bitter

  • Grond: normale tuingrond, niet te droog

  • Let op: jonge rucola is het lekkerst – wacht niet te lang met oogsten

  • Oogsten: mei tot oktober; al 4-6 weken na zaaien

©Brent Hofacker

Fruit: planten voor jarenlange opbrengst

Met fruitstruiken of -bomen leg je de basis voor een structurele besparing. Na het eerste jaar begint de oogst, en die wordt vaak elk jaar groter.

1. Blauwe bes

Duur in de winkel, maar als struik jarenlang opbrengst.

  • Planten: november tot maart

  • Zon: volle zon

  • Grond: zure grond (meng turf door de aarde)

  • Let op: geef bij droogte water met regenwater (geen kalkrijk kraanwater)

  • Oogsten: juli t/m september; vruchten regelmatig plukken als ze volledig blauw zijn

2. Framboos

Geeft snel oogst, kan ook in grote pot op balkon.

  • Planten: najaar of vroeg voorjaar

  • Zon: liefst veel zon

  • Grond: goed doorlatend, voedzaam

  • Let op: snoei oude takken na de oogst voor meer vruchtvorming

  • Oogsten: juni t/m oktober; afhankelijk van ras, pluk zodra rijp

3. Aardbeien

Makkelijk, ook in hangpotten.

  • Planten: maart of augustus

  • Zon: volle zon

  • Grond: luchtige aarde, niet te nat

  • Let op: verjong elk jaar door nieuwe stekken te planten

  • Oogsten: juni t/m september; direct oogsten zodra ze volledig rood zijn

4. Vijg (in pot)

Zelfs op een balkon kun je een vijgenboom houden.

  • Planten: voorjaar

  • Zon: volle zon, beschut plekje

  • Grond: voedzame, goed doorlatende grond

  • Let op: bescherm bij strenge vorst

  • Oogsten: augustus t/m oktober; vijgen oogsten als ze zacht en volledig gekleurd zijn

©Valery Sheiko | draw05 - stock.adobe.com

Kruiden: kopen of zaaien?


Kopen: sneller en makkelijker

Bij kruiden als rozemarijn, tijm, munt en bieslook is een plantje van het tuincentrum of zelfs de supermarkt vaak de handigste optie.

  • Je hebt direct een oogstbare plant

  • Je ziet meteen of de plant gezond is

  • Je bespaart tijd, want kiemen duurt bij sommige soorten weken

  • Vooral houtige kruiden (rozemarijn, tijm) groeien langzaam uit zaad

Belangrijk is wel dat je supermarktplantjes niet als wegwerpkruid gebruikt. Verpot ze in voedzame aarde, geef ze licht, en knip regelmatig bij. Zo gaan ze makkelijk maanden (soms jaren) mee.

Zaaien: zinvol bij snelle groeiers

Kruiden als basilicum, koriander, dille en peterselie kun je prima zaaien, vooral als je ze in grotere hoeveelheden gebruikt.

  • Goedkoop: één zakje zaad geeft veel planten

  • Leuk om te doen in de lente

  • Je kunt steeds nieuwe rondes opkweken

Maar ook hier geldt: zaaien vraagt aandacht. Je hebt een warme, lichte plek nodig en moet zorgen dat de kiemplantjes niet uitdrogen of omvallen.

Kruiden: altijd vers binnen handbereik

Verse kruiden zijn duur, terwijl een plantje vaak jarenlang meegaat. Deze soorten zijn eenvoudig in onderhoud en groeien goed in potten.

1. Rozemarijn

  • Zon: volle zon

  • Grond: droge, arme grond

  • Let op: geef weinig water, winterhard tot -10 °C, snoei regelmatig takjes om groei compact te houden

  • Oogsten: het hele jaar

2. Tijm

  • Zon: veel zon

  • Grond: doorlatend, kalkrijk

  • Let op: snoei regelmatig voor compacte groei, regelmatig toppen

  • Oogsten: hele jaar door

3. Munt

  • Zon: halfschaduw of zon

  • Grond: vochtig, niet te droog

  • Let op: woekert, dus altijd in pot houden

  • Oogsten: maart t/m november; jonge blaadjes smaken het beste

4. Bieslook

  • Zon: halfschaduw tot zon

  • Grond: voedzaam, vochtig

  • Let op: bloeit in zomer, maar dan kun je nog steeds de stengels oogsten

  • Oogsten: maart t/m oktober; knip regelmatig voor verse aanwas

©stockcreations

Wanneer zaaien of planten?

GewasBinnen zaaienBuiten zaaienPlantenOogsten vanaf
Courgetteaprilmeimeijuli–sept
Cherrytomaatmaartmeimeijuli–sept
Preifebruari–maartapril–juni-juli–dec
Paprikafebruari–maartmeimeijuli–sept
Rucola-maart–sept-april–okt
Blauwe bes--nov–maartjuli–aug
Framboos--okt–mrtjuni–aug
Aardbei--maart/augjuni–juli
Vijg--voorjaaraug–okt
Rozemarijn-maart–julimaart–meihet hele jaar
Tijm-maart–julimaart–meihet hele jaar
Munt-maart–julimaart–meihet hele jaar
Bieslook-maart–julimaart–meihet hele jaar
Basilicummaart–meimei–juli-juni–sept
Koriandermaart–aprilapril–juni-mei–aug
Dillemaart–aprilapril–juni-mei–aug
Peterseliefebruari–aprilmaart–juli-mei–okt

Wat te doen tegen slakken, rupsen en vogels?

Zodra het groen gaat groeien, ontdekken ook dieren je tuin. Met deze tips houd je de schade beperkt:

Slakken:

  • Leg koperen munten rond potten of bedden

  • Zet schuilplaatsen zoals omgekeerde bloempotten om ze weg te vangen

  • Kies planten die slakken minder lekker vinden (zoals rozemarijn of tijm)

  • Zet een schoteltje met bier neer

Rupsen:

  • Controleer planten regelmatig op eitjes (onder bladeren)

  • Plant afrikaantjes of dille tussen je groenten – die trekken natuurlijke vijanden aan

  • Gebruik fijnmazig net als je veel last hebt

Vogels:

  • Span vogelnetten over bessenstruiken

  • Hang oude cd's of glimmend lint op om ze af te schrikken

  • Zet een nep-roofvogel in de buurt van je fruit

©APISIT Wilaijit

Kun je zelf avocado's kweken? Hoewel avocado's duur zijn in de winkel, is het niet realistisch om ze zelf te kweken met het idee dat je er ooit van zult oogsten. Je kunt de pit laten kiemen – bijvoorbeeld in een glas water of direct in potgrond – en daar groeit met wat geduld een mooie plant uit. Maar een echte avocado-oogst? Die blijft in Nederland vrijwel altijd uit. De boom heeft jaren nodig om vrucht te dragen, meestal tussen de zeven en tien jaar, en stelt hoge eisen aan temperatuur en licht. Buiten overleeft hij onze winters niet. Zelfs in een kas is het lastig om genoeg warmte en luchtvochtigheid te bieden. Daarbij komt dat veel soorten alleen vruchten dragen als er een tweede, genetisch afwijkende boom in de buurt staat voor kruisbestuiving. Leuk dus als groene kamerplant, maar niet als serieuze manier om geld te besparen op avocado's.

Begin klein, groei vanzelf

Je hoeft niet meteen een hele moestuin aan te leggen. Begin met drie bakken op je balkon of een paar vaste planten in een zonnig hoekje. Kies soorten die je vaak gebruikt en die je veel geld schelen in de winkel. Na een eerste jaar weet je wat werkt en kun je stap voor stap uitbreiden.

 

Moestuinzaden?

Heel veel keus

▼ Volgende artikel
Boost je productiviteit met Copilot Pro
© Putu - stock.adobe.com
Huis

Boost je productiviteit met Copilot Pro

Als je AI slim inzet, kun je meer plezier beleven aan je computer en het werk dat je ermee doet. Copilot is de slimme assistent van Microsoft, die nauw integreert met Office. Hoe maak je optimaal gebruik van deze AI en hoe zet je de assistent naar je hand? Wij gaan aan de slag met Copilot Pro.

In dit artikel laten we zien hoe je Microsoft Copilot Pro gebruikt om efficiënter te werken:

  • Voeg Copilot toe aan de taakbalk of browser voor snelle toegang
  • Gebruik Copilot in Word en Excel om documenten te samenvatten en teksten te genereren
  • Stel slimme e-mails op in Outlook met AI-ondersteuning
  • Integreer Copilot in WhatsApp en Telegram

Handig om te weten: Wat zijn Copilot+-laptops en wat kun je ermee?

Er zijn van Copilot verschillende versies beschikbaar. Zo is er Copilot, Copilot Pro en Copilot for Microsoft 365. De eerste versie – Copilot – kun je gratis gebruiken en biedt je de basisfunctionaliteit. Deze instapversie is ideaal als je wilt kennismaken met de AI en wilt kijken of Copilot voor je geschikt is.

Copilot Pro is het betaalde abonnement waarmee je extra functies tot je beschikking krijgt. Je betaalt 22 euro per maand voor deze uitgebreidere versie. In dit artikel gaan we hoofdzakelijk met Copilot Pro aan de slag. Tot slot is er ook nog Copilot for Microsoft 365. Dit is een dienst die hoofdzakelijk is gericht op zakelijke gebruikers en bedrijven. Deze versie laten we buiten beschouwing.

De Copilot-app kun je los downloaden.

Proberen

Je hoeft niet direct een abonnement op de Pro-versie af te sluiten. Je kunt de betaalde variant van Copilot eerst een maand proberen door op de Copilot-website te kiezen voor Probeer de gratis proefversie.

Vanaf de taakbalk

Er zijn verschillende manieren om toegang tot Copilot te krijgen. Wil je snel toegang, dan kun je de assistent toevoegen aan de Windows Taakbalk. Je vindt de officiële Copilot-app in de Microsoft Store. Typ Microsoft Copilot in het zoekvak bovenin om de app uit de winkel te downloaden. Eenmaal geopend, klik je met de rechtermuisknop op de knop van Copilot in de taakbalk en kies je Aan taakbalk vastmaken. Je kunt Copilot ook gebruiken via de browser. Op https://copilot.microsoft.com vind je de webversie.

Geschiedenis

Als je al wat langer gebruikmaakt van Copilot, is het handig om terug te kunnen keren naar eerdere gesprekken. Dit voorkomt onder meer dat je informatie moet herhalen of een gesprek opnieuw moet beginnen. Links naast de gespreksbalk vind je de knop Geschiedenis weergeven. Klik hierop voor een overzicht van eerdere gesprekken. Je kunt ook specifieke gesprekken verwijderen. Je klikt hiervoor op het pictogram van de prullenbak naast een eerder gesprek.

Gebruiken via Edge

Microsofts browser Edge kent een nauwe integratie met Copilot. Je opent de assistent via een eigen knop, rechtsboven in het venster. Een zijvenster opent en je kunt aan de slag. Als je intensief gebruikmaakt van Copilot kun je er ook voor kiezen om het zijvenster altijd zichtbaar te maken. Klik op de knop Instellingen en meer (of gebruik Alt-toets+F) en klik op Instellingen. Kies voor Copilot en zijbalk en kies voor de optie Altijd aan.

Gebruik je Copilot niet (meer) via de browser en heb je geen behoefte aan de knop rechtsboven in Edge? Kies dan in hetzelfde instellingenvenster voor Copilot en zet de schuif op Uit bij Copilot weergeven.

Pas de instellingen van Copilot via Edge aan.

Meer functies na betalen

Of je betaalt voor het AI-model, bepaal je uiteraard zelf. Copilot Pro kent een paar belangrijke voordelen ten opzichte van de gratis variant. Zo krijgen betalende gebruikers op drukke momenten voorrang. Als gratis gebruiker kan het voorkomen dat je moet wachten of dat je tijdelijk geen toegang hebt.

Die voorrang vinden we ook terug op het gebied van AI-afbeeldingen. Met de Pro-versie kun je dagelijks honderd ‘boosts’ inzetten om een afbeelding ‘snel’ te maken. Bij de gratis versie kun je dit maar vijftien keer doen. Nieuwe functies worden ook als eerste in de Pro-versie aangeboden. Een belangrijk kenmerk van Copilot Pro is de integratie met Office-apps, zoals Word, Excel, PowerPoint en Outlook. Copilot Pro is hiermee direct toegankelijk vanuit die apps.

Ook online

De integratie van Copilot Pro is doorgevoerd in de online versies van apps zoals Word, Excel en PowerPoint. Gebruik je de apps in de browser, dan vind je de knop Copilot in het Office Lint bij de tab Start.

Aan de slag met Pro

Copilot Pro heeft de meest uitgebreide functies. Na activatie vind je de assistent in de verschillende Office-onderdelen terug. In de menubalk bovenin verschijnt een Copilot-knop. Is deze niet zichtbaar, dan meld je je eerst aan met het account waarmee je Copilot Pro hebt afgesloten. Typ in het Office-zoekvak (bovenin het venster) Copilot Pro en kies voor Copilot Pro gekocht? Meld u aan om te gebruiken. De knop Copilot verschijnt op het Office Lint, op de tab Start. Klik erop om te beginnen.

Copilot geeft uit zichzelf al enkele suggesties, gebaseerd op het document dat je mogelijk al hebt geopend. De opties zijn afhankelijk van het Office-programma waarin je Copilot opent. Via de eerste optie ‒ Begrijp ‒ kun je het geopende document samenvatten. De tweede optie ‒ Maak een afbeelding ‒ geeft je de mogelijkheid om een afbeelding te maken, gebaseerd op een beschrijving. Tot slot is er de optie Vraag, waarin je Copilot kunt vragen om een element uit het document duidelijker te beschrijven. Werkt Copilot nog niet? Controleer of de optie Automatisch opslaan voor het document is geactiveerd (via de optie linksboven in het venster). Alleen dan heeft Copilot toegang tot het actieve document.

Copilot Pro integreert met Office, zoals Word en PowerPoint.

Vragen stellen

Interessanter aan de integratie is de mogelijkheid om vragen te stellen over het document dat je hebt geopend. Dat doe je in het vak rechtsonder. Heb je geen inspiratie, dan kun je gebruikmaken van de standaardvragen die boven het tekstvak worden getoond. Klik op de knop Vernieuwen om een nieuwe set standaardvragen te genereren. Je kunt bijvoorbeeld vragen om de belangrijkste punten van het document op een rij te zetten of om de tekst in te korten. Zoals altijd bij AI geldt: controleer het resultaat telkens goed en neem de informatie nooit klakkeloos over.

Naast eigen vragen kun je ook standaardvragen kiezen.

Hulp bij prompts

Hoeveel nut Copilot je uiteindelijk biedt, is in grote mate afhankelijk van de kwaliteit van de gebruikte prompts. Een prompt kun je zien als een opdracht die je aan de AI-assistent geeft. Dit kan bijvoorbeeld een duidelijke instructie zijn, zoals ‘Vat dit document samen in drie belangrijke punten’ of ‘Benoem de voor- en nadelen uit dit document.’ Hoe duidelijker de prompt, hoe beter het resultaat. Copilot Pro kan je hierbij helpen.

In het invoervak vind je de knop Prompts weergeven. Je opent hiermee een nieuw venster met suggesties. De lijst is lang: je kunt gelukkig op zoek gaan naar specifieke prompts. Gebruik de filters bovenin. Klik op Taak en selecteer de categorie van de prompts die je wilt zien, bijvoorbeeld Begrijpen, Vragen en Analyseren. Bovendien vind je een tweede filter: Type functie. Dat filter kun je gebruiken om specifiek te zoeken naar prompts voor een afgebakend domein, zoals klantenservice, IT en non-profit. De prompts worden hierop aangepast. Kom je een interessante prompt tegen, bewaar deze dan. Klik bij de prompt op het pictogram Prompt opslaan. Kies vervolgens bovenin voor Opgeslagen prompts om een totaaloverzicht te bekijken.

Een overzicht van kant-en-klare prompts die je kunt bewaren.

Online galerie

Niet alle beschikbare prompts worden in het eerdergenoemde venster getoond. We willen die natuurlijk wel bekijken. Klik hiervoor op Alle prompts weergeven, rechtsonder in het venster. Een nieuw venster met een promptgalerie wordt geopend. Interessant aan deze galerie (ten opzichte van het venster dat je via Copilot in Office opent), is dat je ook kunt selecteren op prompts per app, bijvoorbeeld voor Excel, Word en PowerPoint. Ook op deze webpagina kun je prompts opslaan. Deze verschijnen vervolgens in de sectie Jouw prompts. In de sectie Verkennen in producten vind je bovendien per Office-app praktische voorbeelden om Copilot in te zetten.

Met je stem

Geen zin om te typen? Je kunt de vragen ook stellen via een microfoon. Klik op de knop Microfoon in het tekstvak en begin met praten. De herkende woorden verschijnen in het tekstvak. Klik op Verzenden om de vraag uiteindelijk te stellen.

Je kunt prompts ook via een microfoon inspreken.

Beperkingen

Zoals bij elke technologie kent Copilot nog enkele beperkingen. Het is goed om hiermee rekening te houden, vooral als je werkt met documenten. Als je een vraag stelt over een onderwerp in je document, gaat dit nagenoeg altijd goed. Vraag je om een samenvatting van een document, dan is het even opletten geblazen. Copilot controleert namelijk een maximum aantal woorden en negeert de rest.

Bij grote documenten bestaat hierdoor de kans dat je eindigt met een incomplete samenvatting. Op dit moment ondersteunt Copilot documenten van ongeveer 80.000 woorden. Je kunt de beperking omzeilen door het document in meerdere delen op te knippen en deze delen telkens door Copilot te laten beoordelen. Wil je een document laten herschrijven, werk dan bij voorkeur met een documentlengte van maximaal 3000 woorden.

Terug in de tijd

Copilot onthoudt de gesprekken. Je kunt deze geschiedenis op elk moment wissen. Klik in het deelvenster van Copilot linksboven op het menu (Schakelen tussen Copilots). Onder in het venster vind je de optie Chatgeschiedenis. Klik erop en kies Gehele Copilot-geschiedenis verwijderen.

Eerdere gespreksgeschiedenis verwijderen.

Prompts verbeteren

Er zijn tips om een prompt (en daarmee het resultaat van Copilot) te verbeteren. Gebruik bij het maken van een prompt zo veel mogelijk details. Beschrijf bijvoorbeeld de context, wat je verwacht en welke bronnen Copilot mag gebruiken. Hanteer een positieve insteek: vertel wat er moet gebeuren en niet wat er niet moet gebeuren. Is het resultaat niet wat je verwacht, dan verbeter je je prompt en laat je het resultaat opnieuw genereren. De makers van Copilot hebben zelf een aantal voorbeelden online gezet.

Doordenken

Om de kwaliteit van de antwoorden en adviezen te verhogen, kun je bij Copilot Pro gebruikmaken van Think Deeper. Je vindt de gelijknamige knop rechts van het invoervak in de app van Copilot (dus niet in het Office-deelvenster). Een antwoord via Think Deeper laat wel wat langer op zich wachten. Copilot heeft tot een halve minuut nodig om het onderwerp vanuit verschillende perspectieven te bekijken. Je hoeft de functie uiteraard niet bij elk gesprek te gebruiken.

Mailen maar

Als je de e-mailclient Outlook gebruikt, kun je ook wat werk overdragen aan Copilot. De assistent werkt in zowel de klassieke als nieuwe versie van Outlook. Let wel even goed op, want Copilot verschijnt alleen bij het e-mailaccount waarop je het Copilot-abonnement hebt afgesloten. Heb je meerdere e-mailaccounts, dan kunnen deze niet gebruikmaken van de functies. Op zulke momenten verdwijnt de knop uit het venster. Een vreemde en weinig gebruiksvriendelijke zaak: hopelijk herzien de makers dit in de toekomst.

Copilot ondersteunt je op verschillende manieren bij het mailen. Allereerst kun je de assistent je e-mail laten opstellen. Klik op de knop Copilot en kies Concept met Copilot. Beschrijf duidelijk wat je wilt mailen en klik op Genereren. Een kant-en-klare mail wordt gemaakt. Controleer het resultaat. Ben je tevreden, dan kies je Behouden. Ook kun je kiezen voor Aanpassen en aangeven dat je het bericht bijvoorbeeld formeler, korter of losser wilt opstellen. Ben je helemaal niet tevreden, dan genereer je een nieuw concept (kies Opnieuw genereren).

Copilot kan een concept-e-mail opstellen.

Coaching

In plaats van al het werk uit handen te nemen, kun je er ook voor kiezen om Copilot je te laten begeleiden. Schrijf een e-mail van minimaal honderd woorden en kies voor Coaching door Copilot. De assistent stelt nu een bericht op, dat je vervolgens kunt beoordelen. Je hebt daarbij dezelfde opties als bij het volledig genereren van een mail: zo kun je de teksten inkorten, aanpassen of volledig opnieuw beginnen als je niet tevreden bent.

Niet tevreden over je eigen tekst? Laat deze herschrijven.

Sneller toegang

Door Copilot aan het startmenu of de taakbalk toe te voegen, heb je nog sneller toegang tot de assistent. Maak je gebruik van de losse app van Copilot? Klik op de drie puntjes rechtsboven in het venster of druk op Alt+F. Kies Aan taakbalk vastmaken of Vastmaken aan Startscherm.

Mobiel gebruik

Tot slot: Je kunt Copilot ook gebruiken op je iPhone en Android-toestel. Voor beide platformen download je de app via de bekende appstores. In plaats van een app, kun je Copilot op een mobiel ook gebruiken via WhatsApp en Telegram. Je voegt de assistent dan toe als contactpersoon met wie je via het normale chatvenster communiceert. Via deze link vind je directe koppelingen om de assistent aan WhatsApp en Telegram toe te voegen.

De assistent is ook beschikbaar op je mobiel, bijvoorbeeld via WhatsApp.

Watch on YouTube