Veel Windows-gebruikers weten het niet, maar Windows 10 bevat een functie waarmee je een complete back-up van je Windows-partitie kunt maken. Zo stel je je besturingssysteem veilig en kun je deze weer eenvoudig herstellen als de computer niet meer wil starten. Zo maak je een systeemkopie in Windows 10.

Een systeemkopie bestaat uit de Windows 10-partitie en de opstartpartities die nodig zijn om het besturingssysteem te starten. Het is verstandig om daar regelmatig een back-up van te maken. Je hebt dan altijd een veilige kopie en het scheelt weer veel werk: je hoeft Windows 10 en al je programma’s, instellingen en andere zaken niet opnieuw te installeren – alles zit immers in de systeemkopie. Om weer een werkend systeem te krijgen, hoef je alleen maar de systeemkopie terug te zetten.

01 Systeemkopie maken

In Windows 10 zit het maken van een systeemkopie wat verstopt, net als de andere back-upopties. De snelste methode om de functie voor het maken van een systeemkopie te openen, is door in het startscherm de opdracht sdclt te typen gevolgd door Enter. Vervolgens zie je in het linkerdeel de optie Een systeemkopie maken staan. Klik erop om de procedure op te starten.

©PXimport

02 Locatie kiezen

Wanneer het scherm voor het maken van een systeemkopie wordt weergegeven, krijg je de keuze uit verschillende locaties waar je de back-up van de systeemkopie kunt opslaan: op een externe harde schijf, op dvd’s of op een netwerklocatie. Zowel een externe harde schijf als een netwerklocatie is hier een prima locatie voor, maar we raden je af om de back-up weg te schrijven naar dvd’s. De systeemkopie past namelijk sowieso nooit op één enkele dvd van 4,5 GB. Om een volledige back-up te maken, zou je weleens tientallen dvd’s nodig kunnen hebben voor alle partities. Kortom: dat is echt geen optie. Kies dus voor een externe harde schijf of een netwerklocatie, zoals een nas; dat gaat sneller en is minder foutgevoelig.

©PXimport

Hoe groot wordt je systeemkopie?

03 Opslaan op een nas

In dit voorbeeld maken we gebruik van een nas om de back-up van de systeemkopie op te slaan, maar de stappen voor het maken van een systeemkopie op een externe harde schijf (de eerste optie in de lijst) zijn vrijwel gelijk. We kiezen nu voor de optie Op een netwerklocatie. Via de knop Selecteren blader je vervolgens naar een netwerklocatie.

©PXimport

04 Locatie verifiëren

Nadat de locatie is geverifieerd – Windows 10 controleert eerst of de opgegeven locatie toegankelijk is met de opgegeven gebruikersnaam en het wachtwoord – klik je op de knop Volgende om de back-up te starten. Het maken van de systeemkopie kan enige tijd duren, afhankelijk van de grootte van de partitie(s), en van de snelheid van je computer en netwerkverbinding. Nadat de back-up klaar is, komt Windows 10 direct met de vraag of je ook meteen een systeemherstelschijf wilt maken. Uiteraard kun je hier voor Ja kiezen, maar let wel: je maakt hiermee alléén een opstart-dvd. Je moet dus wel over een dvd-station beschikken.

©PXimport

05 Systeemkopie terugzetten

Mocht je computer om wat voor reden niet meer opstarten, dan heb je nu een veilige en complete back-up en kun je in geval van nood de gemaakte systeemkopie herstellen via een opstartmedium van Windows 10. Dat kan bijvoorbeeld via de installatie-dvd of een usb-stick. Een groot voordeel van een systeemkopie ten opzichte van een schone installatie (vanaf een installatiemedium zoals de oorspronkelijke installatie-dvd of -usb-stick van Windows 10) is dat een systeemkopie de huidige status bevat van Windows 10, dus compleet met al je geïnstalleerde programma’s, accountinstellingen en andere zaken die je hebt aangepast in de loop der tijd. Je hoeft niet weer helemaal opnieuw te beginnen met het inrichten van je computer.

06 Systeemherstelstation

Om een systeemkopie te kunnen terugzetten, moet je beschikken over een systeemherstelstation. Met een systeemherstelstation start je de computer op en kies je de eerder gemaakte systeemkopie die hersteld moet worden naar je pc. Er is een aantal manieren waarop je aan een systeemherstelstation kunt komen. De eerste is de meest eenvoudige, dat is namelijk de installatie-dvd of -usb-stick van Windows 10 zelf. Die fungeert namelijk ook als herstelmedium. Heb je deze al? Sla dan de paragrafen 7 tot en met 9 over, en ga direct door naar paragraaf 10 ‘Computer starten vanaf dvd of usb’.

Alleen een herstelstick nodig?

©PXimport

07 Usb-opstartmedium maken

Beschik je niet (meer) over de Windows 10 installatie-dvd of -usb-stick? Geen nood: Microsoft biedt je de mogelijkheid om die opnieuw te downloaden. Daarvoor kun je onder meer gebruikmaken van de Media Creation Tool, die je hier kunt downloaden. Klik op die webpagina op de knop Hulpprogramma nu downloaden. Er wordt nu een programmaatje gedownload met de naam MediaCreationToolxxxx.exe, waarbij bij xxxx voor een bepaald versienummer staat. Dat nummer is voor de instructie verder niet van belang. Nadat de tool is gedownload, dubbelklik je erop om hem te starten. De Media Creation Tool treft wat voorbereidingen. Na enige tijd komt de licentieovereenkomst in beeld: lees die door en accepteer hem met de knop Akkoord. Vervolgens kom je in het deel waar je kunt aangeven wat je wilt doen: Deze pc nu bijwerken of Installatiemedia voor een andere pc maken. Kies de tweede optie.

©PXimport

08 Usb-stick plaatsen

Plaats een usb-stick van minimaal 8 GB in je computer en druk op de knop Volgende. Bij Taal, architectuur en versieselecteren laat je – als de computer waarop je de stick maakt ook de computer is waarvan je een systeemkopie wilt terugzetten – de optie staan op Gebruik de aanbevolen opties voor deze pc. Maak je de usb-stick op een andere computer dan degene die je wilt herstellen, haal dan het vinkje weg en kies bij Architectuur voor Beide, als je niet zeker weet welke versie van Windows 10 het is die je gaat herstellen.

©PXimport

09 Gegevens wegschrijven

Klik nu op Volgende. In ons voorbeeld gaan we een usb-stick maken. Wil je toch liever een dvd? Dan kun je dat hier nog aangeven. Qua herstelopties zit er geen verschil tussen een usb-stick en een dvd-schijf, behalve dan dat niet iedere computer beschikt over een dvd-speler en dat het gebruik van een usb-stick een stuk sneller is. Onze voorkeur gaat hier dus uit naar het maken van een usb-stick. In de volgende stap selecteer je het usb-station en druk je weer op Volgende. De tool gaat nu aan de slag met het binnenhalen van de bestanden die nodig zijn om de usb-stick gereed te maken.

©PXimport

10 Computer starten vanaf dvd of usb

De manier waarop de computer kan worden opgestart vanaf een usb-stick of dvd is per systeem verschillend. Vlak na het verschijnen van het BIOS druk je op de F10, F2 of F12-toets om het bootmenu te openen. Raadpleeg eventueel de handleiding van jouw merk en model computer om te achterhalen hoe je kunt booten vanaf een dvd-schijf of usb. Bij de meeste computers wordt een opstartbaar medium meestal automatisch herkend en zal het systeem direct daarvan opstarten. De opstartbare usb-stick (of dvd) die we hebben aangemaakt via de Media Creation Tool start eerst met een scherm waarin je de taal en toetsenbordinstellingen kunt opgeven. Op zich maakt het niet uit wat je hier invult – we gaan immers Windows 10 niet installeren, maar het opstartmedium straks gebruiken om een systeemkopie terug te zetten. Druk op de knop Volgende. In het scherm dat daarna verschijnt, zie je links onderin de optie Uw computer herstellen staan. Klik hierop om de herstelprocedure in gang te zetten. Na enkele ogenblikken verschijnt een nieuw scherm met meerdere opties. Klik hier op de tweede grote knop Problemen oplossen.

©PXimport

11 Herstellen met installatiekopie

Er verschijnt weer een nieuw scherm met allerlei opties. Als laatste optie zie je Herstellen met installatiekopie staan. Die optie kies je om een eerder gemaakte systeemkopie terug te zetten. Er verschijnt weer een nieuw venster. Dit geeft aan welk besturingssysteem je wilt gaan herstellen met de systeemkopie. Als je meerdere besturingssystemen naast elkaar hebt geïnstalleerd, bijvoorbeeld Windows 7 en Windows 10, dan kan het zijn dat je in dit venster twee besturingssystemen ziet staan. In dat geval kies je dan voor Windows 10, aangezien dat het besturingssysteem is waarvan je een systeemkopie wilt terugzetten.

©PXimport

12 Herstelconsole

Na het selecteren van Windows 10 start de herstelconsole. Afhankelijk van waar jij eerder de systeemkopie van Windows 10 hebt opgeslagen, kan de melding verschillen. Als je de systeemkopie eerder hebt opgeslagen op bijvoorbeeld een externe harde schijf, dan krijg je hier de mogelijkheid om die externe schijf aan te sluiten aan de computer. Is deze aangesloten, kies dan voor de knop Opnieuw.

Heb je geen externe harde schijf gebruikt maar een netwerklocatie, of kan Windows 10 de systeemkopie nog niet vinden, klik dan op Annuleren. Geen nood: de herstelconsole wordt hier niet mee afgesloten, maar je sluit alleen het bovenliggende venster. In het venster Selecteer een systeemkopieback-up kun je straks zelf bladeren naar de locatie van de gemaakte systeemkopie.

©PXimport

13 Systeemkopie zoeken in het thuisnetwerk

Als de hersteltool hier geen bestaande systeemkopie kan vinden, zijn de velden bij Locatie, Datum en tijd en Computer leeg. Via een druk op de knop Volgende komt er wederom een scherm waarin geen back-ups te zien zijn in het overzicht, maar je kunt hier nu wel via de knop Geavanceerd alsnog een locatie opgeven. Kies uit de twee keuzes die je krijgt voor de optie Een systeemkopie zoeken in het netwerk. Op die manier kun je bladeren naar bijvoorbeeld een nas of een map op een andere computer die gedeeld is in het thuisnetwerk.

©PXimport

14 Netwerkpad opgeven

Jammer genoeg is het niet zo dat je eenvoudig met een bladerknop door je netwerk kunt zoeken. Je moet namelijk het directe netwerkpad weten waar je de systeemkopie hebt opgeslagen. Een netwerkpad is een combinatie van een apparaatnaam (bijvoorbeeld een nas of een computer) en een map op dat apparaat. Een netwerkpad begint altijd met twee backslashes, gevolgd door de naam van het apparaat, vervolgens weer een backslash en dan de naam van de map. Bijvoorbeeld: \\mijn-netwerk-nas\backup.

Wanneer je een gedeelde map op een andere computer wilt benaderen, dan moet je ook weten op welke stationsletter de back-up staat. Voor het benaderen van een stationsletter moet je een dollarteken achter de stationsletter plaatsen. Dat is noodzakelijk omdat deze mappen standaard verborgen zijn en je deze niet zomaar kunt aanroepen. Met het dollarteken geef je aan dat je de map op afstand wilt benaderen. Het netwerkpad naar een gedeelde map op een andere computer is dan bijvoorbeeld: \\woonkamer-pc\f$\backup.

Hierbij is de F:\-schijf de locatie waar de back-up staat, hierachter plaats je het dollarteken. Dat teken hoeft alleen maar bij de stationsletter geplaatst te worden, niet bij de mapnaam waarin de back-up zelf staat.

15 Gebruikersnaam en wachtwoord opgeven

Zowel bij het benaderen van een nas als een gedeelde map op een andere computer kan het zijn dat je een gebruikersnaam en wachtwoord moet opgeven. Als dat zo is, geeft de herstelconsole je die mogelijkheid. Helaas loopt dat niet via een mooi inlogvenster. In plaats daarvan wordt er een apart commandoscherm geopend, waarin je de gebruikersnaam en het wachtwoord opgeeft.

©PXimport

16 Navigeren naar de back-up

Let op, het navigeren door de velden doe je in dit scherm via de pijltjestoetsen. Dus heb je een gebruikersnaam ingevuld, dan druk je op PijltjeOmlaag om in het wachtwoordveld te komen. Heb je je gebruikersnaam en wachtwoord ingevuld, dan ga je met PijltjeOmlaag naar OK en druk je op Enter. Heb je de juiste gegevens ingevuld en verbinding gemaakt met de netwerklocatie? Dan vindt de herstelconsole automatisch de back-ups van de systeemkopieën terug en worden ze weergegeven in het overzicht. Nu selecteer je de gewenste back-up en start je het herstel met de knop Volgende.

©PXimport

17 Herstelopties aanpassen

Voordat je de systeemkopie herstelt, kun je desgewenst wat opties aanpassen. Zo kun je – wanneer de back-up meerdere partities bevat – eventueel partities uitsluiten die je juist níet wilt herstellen. Dat doe je met de knop Schijven uitsluiten. Via de knop Geavanceerd geef je aan wat er moet gebeuren nadat de back-up is teruggezet: een schijfcontrole uitvoeren en de computer automatisch opnieuw opstarten nadat de systeemkopie is hersteld. We raden je aan om beide opties ingeschakeld te laten.

©PXimport

18 Back-up terugzetten

Alles goed ingesteld? Dan kan de back-up nu echt worden teruggezet. Je krijgt nog eenmaal de waarschuwing dat me het terugzetten van de systeemkopie je bestaande Windows-partitie wordt overschreven. Die vraag bevestig je met Ja. Nu wordt de systeemkopie teruggezet. Dat kan enige tijd duren; hoelang precies is afhankelijk van de grootte van de partitie. Na afloop wordt de computer nog eenmaal opnieuw opgestart en is je systeemkopie hersteld.

©PXimport

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.

Black Friday staat weer voor de deur en dat betekent dat je overspoeld wordt met aanbiedingen. Maar let goed op voordat je op de bestelknop drukt: uit onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) blijkt dat veel van deze 'megadeals' in werkelijkheid misleidend zijn. Driekwart van de onderzochte winkels houdt zich niet aan de regels.

De toezichthouder nam 24 grote webshops en fysieke winkels onder de loep. De conclusie is schokkend: maar liefst 18 van de 24 winkels gaan de fout in met hun kortingsacties.

Sjoemelen met de 'van-prijs'

De grootste valkuil voor consumenten zit hem in de zogenoemde 'van-prijs'. Wettelijk is vastgelegd dat de doorgestreepte prijs (waar de korting vanaf gaat) de laagste prijs moet zijn die de winkel in de afgelopen 30 dagen heeft gerekend.

In de praktijk lappen veel winkeliers deze regel aan hun laars. Ze baseren de korting bijvoorbeeld op de (vaak veel hogere) adviesprijs, of een oude prijs van maanden geleden. Hierdoor lijkt het alsof je een enorme korting pakt, terwijl je in werkelijkheid soms nauwelijks goedkoper – of zelfs duurder – uit bent.

Volgens Fleur Severijns van de ACM is dit niet alleen oneerlijk tegenover de consument, maar ook tegenover concurrenten die wél netjes de regels volgen. De toezichthouder heeft de overtredende winkels aangeschreven. Vorig jaar kregen ketens als Leen Bakker en Jysk al boetes van boven de een ton voor dit soort praktijken; dat risico lopen de huidige overtreders nu ook.

Ook Bol, Amazon en Wehkamp genoemd

De ACM maakt de namen van de 18 winkels nog niet bekend, omdat zij nog bezwaar mogen maken. De Consumentenbond deed echter eigen onderzoek en noemt man en paard. Volgens de bond gaan onder andere Amazon, Wehkamp en Bol de mist in:

Waarom trappen we erin?

Winkeliers worden steeds creatiever in het verhullen van de werkelijke prijshistorie. Niels Holtrop, universitair docent Marketing, legt aan de NOS uit dat dit een bewust psychologisch spel is. Omdat aanbiedingen vaak tijdelijk zijn, ontstaat er bij consumenten de angst om de deal te missen (Fear Of Missing Out).

Doordat het voor de ACM onmogelijk is om elke (kleine) webshop te controleren, nemen veel winkeliers de gok. "Prijsconcurrentie is een krachtig wapen; klanten zijn er enorm gevoelig voor," aldus Holtrop.

Wat kun je doen?

Controleer zelf of de prijzen van producten niet stiekem zijn verhoord door gebruik te maken van de prijshistorie. Op vergelijkingssites kun je bijvoorbeeld zien wat het prijsverloop van een bepaald product is geweest gedurende een jaar.

Op Kieskeurig.nl kun je bijvoorbeeld de prijsdalers bekijken, hier vind je producten die de afgelopen periode sterk in prijs zijn gedaald.