Veilig overklokken: Waar je op moet letten
Moderne pc-hardware is doorgaans snel genoeg voor iedere taak die je wilt uitvoeren. Toch kun je er met relatief weinig moeite net even wat meer uitpersen. Zonder risico is dat niet. Waar moet je op letten bij het veilig overklokken van je processor?
Hoe krachtig de processor in je pc of werkstation ook mag zijn, het kan altijd sneller. Met elke nieuwe generatie cpu’s een nieuw topmodel aanschaffen is echter een flinke aanslag op de portemonnee en meestal niet de moeite waard. Als je toch een paar minuten van die rendertaak wilt afschaven of net iets consistentere frametijden wilt zien bij je favoriete game, kun je altijd nog overklokken.
Elke processor staat standaard ingesteld op een kloksnelheid waarvan de fabrikant kan garanderen dat het ding zijn werk veilig en foutloos uitvoert. Overklokken is dan het configureren van de processor, zodat deze sneller werkt dan de bedoeling is. Dat betekent ook dat je niet hoeft te rekenen op een garantie in het geval dat een cpu de geest geeft. Wees daarom voorzichtig en werk zoveel mogelijk met kleine stapjes.
Als uptime belangrijker voor je is dan net iets hogere prestaties, zoals bij een server, is het opvoeren van de kloksnelheid waarschijnlijk niet de moeite waard. Overklokken brengt dus altijd een risico met zich mee, maar je moet het wel heel bont maken voordat je het silicium hart van je pc weet te breken. Als je de instructies van deze masterclass volgt, is dat nagenoeg uitgesloten.
Wat heb je nodig?
Niet alle hardware laat zich zomaar overklokken. Twee essentiële ingrediënten voor een succesvolle overkloksessie zijn de processor en het moederbord. Als deze twee geen ondersteuning bieden, gaat het hele feest niet door. Bij Intel-processors zijn de geschikte exemplaren te herkennen aan de ‘K’ aan het eind van het modelnummer, zoals de 7700K.
Non-K-processors kun je in principe nog steeds overklokken, maar daar zitten haken en ogen aan. Intel-moederborden met de gewenste ondersteuning hebben een ‘Z’ of een ‘X’ voor het modelnummer staan, zoals de Z170- of de X199-chipset. Bij deze chipsets krijg je als gebruiker toegang tot de benodigde instellingen in het bios.
Dan heb je natuurlijk ook een goede koeling nodig. De bij processors inbegrepen luchtkoeler is absoluut onvoldoende om mee te overklokken. De standaardkoelers hebben vaak al moeite met de warmte van een cpu op standaardsnelheden, laat staan die van een hoger geklokte processor. Een apart aangeschafte koeler is dus verplicht en dan kun je kiezen uit lucht- of waterkoeling.
De beste waterkoeling koelt beter dan de beste luchtkoeling, maar is ook veel duurder. Als je budget niet tot de hemel reikt, geeft een gemiddeld geprijsde luchtkoeling betere koelprestaties dan de goedkoopste waterkoeling.
AMD Ryzen overklokken
Heb je trouwens geen Intel-processor? Geen probleem, want het overklokken van recente AMD-cpu’s verloopt op praktisch dezelfde wijze. De nieuwe Ryzen-cpu’s kun je in combinatie met een moederbord met de X370- of B350-chipsets overklokken. Een interessant gegeven daarbij is dat de nieuwe AMD Ryzen-processors van bijvoorbeeld de 7-reeks precies dezelfde architectuur hebben en slechts verschillen in kloksnelheid. Als je een AMD Ryzen 7 1700X overklokt naar de snelheden van een 1800X, heb je feitelijk een 1800X. Zo bespaar je bijna honderd euro.
Geen Intel-cpu? Ook Ryzen-processoren zijn over te klokken
-
Software
Naast hardware hebt je ook software nodig om het overklokken in goede banen te leiden. Allereerst is het handig om te weten wat voor processor je precies in je kast hebt zitten. Hiervoor is de tool CPU-Z bij uitstek geschikt. Dit bescheiden programmaatje geeft je alle details die je nodig hebt, zoals de kloksnelheid, de multiplier en het voltage. Het tweede stuk software is Core Temp, waarmee je een nauwkeurige weergave van de temperaturen van je processorkernen te zien krijgt.
Aida 64 en RealBench zijn nuttig voor het stresstesten van je pc. Deze programma’s beschikken over een realistische stresstest die je cpu flink het vuur aan de schenen legt, op een manier die je bij normaal computergebruik ook zou zien. Zinvol, maar niet noodzakelijk, is het om ook een paar benchmarks te draaien voor en na het overklokken. Zo kun je eenvoudig en objectief bepalen hoeveel je bent geholpen met je noeste arbeid. Aanraders zijn GeekBench, CineBench en PCMark.
Tot slot rekenen we ook geduld tot een van de voorwaarden, want vergis je niet: overklokken kost tijd. Hoe meer tijd je neemt voor het geleidelijk opvoeren van je cpu en het vervolgens stressen van je pc, hoe beter je bent verzekerd van een stabiel systeem. Denk al gauw aan een middag voor het overklokken zelf en een urenlange stresstest om de uiteindelijke stabiliteit te bepalen.
De bios
Zodra je alle benodigdheden hebt, is het tijd om aan de slag te gaan. Het overklokken zelf vindt plaats in het bios (of uefi) die je bereikt door bij het opstarten van de pc op F2 of Delete te drukken, zodra het scherm van de moederbordfabrikant op het scherm verschijnt. Eenmaal in het configuratiemenu ga je op zoek naar de geavanceerde instellingen.
©PXimport
Hoe dit menu precies heet verschilt per fabrikant, maar zodra je termen als Base Clock (vaak afgekort tot bClk) en Multiplier tegenkomt, zit je goed. De meeste processors van vandaag nemen een Base Clock van honderd en vermenigvuldigen die een aantal keer om tot een uiteindelijke kloksnelheid te komen. Gebruikelijk is dat een processor twee versnellingen kent: een Turbo- en een ruststand. Aan beide standen zit een multiplier verbonden en het is de multiplier van de Turbo die je gaat verhogen.
Zoek naar CPU Core Ratio. Deze staat standaard op Sync All Cores en dat kun je zo laten. Onder CPU Core Ratio staan een aantal velden, afhankelijk van het aantal kernen dat je processor telt, met daarin een getal. Dat getal is de multiplier en kun je verhogen met stappen van één. Meer mag, maar het beste is om zo geleidelijk mogelijk de grens van je processor op te zoeken. Zoek vervolgens naar vCore, of Core Voltage. Deze staat waarschijnlijk op Auto. Zet deze op Manual, zodat het moederbord niet per ongeluk te veel spanning op je cpu zet. Sla de wijzigingen op en herstart de pc.
We noemden al dat je een Intel-processor wilt hebben met een ‘K’ in het modelnummer om te overklokken. De reden is dat bij dergelijke cpu’s de multiplier vrij is in te stellen. Als je niet zo’n processor hebt, kun je alsnog overklokken, maar dan alleen met het verhogen van de Base Clock.
Dit raden we echter niet aan, want als je de bClk verhoogt, gaan automatisch ook de frequenties waarop pci-e-bus, het werkgeheugen en de harde schijven opereren mee omhoog. Met name voor de laatstgenoemde kan dat erg slecht uitpakken.
Check de temperatuur
Bij het overklokken zijn er drie ijkpunten voor het bepalen van de stabiliteit. De eerste horde komt al direct bij het aanzetten van je pc. Dan voert het moederbord een eerste gezondheidscheck uit en als je pc niet door de keuring komt, herstart de pc, geeft het moederbord de processor een standje en schakelt de cpu terug naar de laatste stabiele instellingen. Het tweede nagelbijtmoment is bij het laden van Windows. Wacht tot alle processen zijn geladen voordat je rustig ademhaalt. Open het programma Core Temp en een stresstest naar keuze en zet je processor aan het werk.
Als je pc tijdens de stresstest vastloopt of fouten gaat maken, ben je mogelijk een stap te ver gegaan met de multiplier. Houd echter ook de temperatuur in de gaten. Als een van de kernen een temperatuur van 90 graden bereikt, remt de cpu zichzelf automatisch af. Met goede reden, want met zoveel warmte breng je de processor binnen de kortste keren schade toe. Beter is om de temperatuur consistent onder de 85 graden te houden, maar onder de 80 is pas echt veilig.
Loop je na een half uurtje geen problemen tegen het lijf en stijgt het kwik niet te ver? Dan kun je terug naar het bios en zet je de multiplier weer een tandje hoger. Ga zo door tot je foutmeldingen of crashes tegenkomt.
Troubleshooting
De eerste keer dat je pc crasht, is de koek niet op. Tot nu toe is de kans om je cpu te roosteren minimaal gebleven, maar als je bereid bent iets meer risico te nemen, ligt er nog een weg voor je open. Door het voltage van de processor op te voeren, blijft de hardware langer foutloos functioneren. De prijs is sterke toename van warmte. Als je het te bont maakt, kun je zelfs in één klap de cpu doorbranden.
Zolang je kleine stapjes zet, kom je echter veel eerder de warmtegrens tegen. Wat voor stapjes dat zijn? Verhoog de spanning bij de vCore-instelling geleidelijk met 0,01 volt. Met elke stap gooi je er weer een stresstest van maximaal een half uur tegenaan, zodat je zeker weet dat de temperatuur onder de grens van 85 graden blijft.
Gelukkig hoef je niet zelf uit te vogelen hoeveel volt je processor kan hebben, want op internet zijn levendige communities te vinden van ervaren overklokkers. Op fora zoals die van Overclock.net kun je simpelweg zoeken op je processormodel voor een overzicht van veilige voltages en verwachte resultaten. Wees niet teleurgesteld als je niet zo hoog komt als de rest. Niet elke cpu rolt even goed van de lopende band af en microscopisch kleine variaties maken soms het verschil tussen 4 GHz en 4,4 GHz.
Zolang je het voltage en de multiplier met kleine stappen verhoogt, kan er weinig misgaan
-
Zolang je het voltage en de multiplier met kleine stappen verhoogt, kan er weinig misgaan. In het geval dat je pc toch weigert te booten, hoef je jouw kostbare hardware niet mopperend op de schroothoop te gooien. Door het bios van het moederbord te resetten, zet je alles weer terug naar de fabrieksinstellingen. Afhankelijk van je moederbord zijn er twee methoden.
De eerste methode is om de cmos-jumper op je moederbord te verschuiven naar de clear-stand. Sommige luxere moederborden hebben een knopje in plaats van een jumper. De tweede manier is om de ronde cmos-batterij tijdelijk te verwijderen. Raadpleeg hiervoor de handleiding van je moederbord.
Zoals gezegd zul je waarschijnlijk tegen de grens van 85 graden aanlopen, voordat je processor echt in gevaar komt door een te hoog voltage. Zodra je niet hoger komt, laat je de stresstest voor langere tijd lopen – het liefst een hele nacht. Als je processor daar zonder kleerscheuren doorheen komt, zit je goed en ben je klaar voor normaal gebruik.
Houd de eerste dagen nog steeds de temperaturen in de gaten, zeker als je ook een videokaart intensief gebruikt. In de regel betekent een tien graden hogere temperatuur een halvering van de levensverwachting van de hardware. Als je van standaard 60 naar 80 graden gaat, is het mogelijk beter om iets behoudender met het voltage om te gaan.
Tekst: Wilbert Meetsma
