Sinds de introductie van OLED - inmiddels al weer tien jaar geleden - is er flink wat veranderd aan deze beeldtechnologie. Waar moet je eigenlijk allemaal op letten als je een OLED-televisie koopt? We bekijken wat er allemaal nieuw is en hoe de diverse technieken van elkaar verschillen.

Voordat we in de verschillende typen duiken, vertellen we je eerst even wat een OLED-tv bijzonder maakt. In een gewone LCD-tv wordt het licht gegenereerd door achtergrondverlichting. De pixels zelf lichten dus niet op, maar worden geopend en gesloten en laten het licht op die manier door. Het zijn in feite dus kleine klepjes. Het nadeel van LCD is dat perfect zwart weergeven erg moeilijk is, omdat de miliculse klepjes toch steeds wat licht lekken. t zwart is erg moeilijk voor een LCD-tv aangezien het LCD-klepje toch steeds wat licht lekt. Het contrast is bij een LCD-scherm dus minder.

©Eric Beeckmans

De schematische weergave van een enkele LCD-pixel.

Geen achtergrondverlichting bij OLED

Bij OLED-tv’s is er geen achtergrondverlichting, elke pixel is zijn eigen lichtbron die individueel aan- of uitgezet kan worden. Het licht wordt gegeneerd door een organisch materiaal, maar werkt net als een traditionele LED, het licht op als er stroom door gaat. En nu weet je dus ook meteen waar de letter 'O' in OLED voor staat; organic. Vandaar de naam OLED. Dat is tevens de reden waarom OLED-schermen wél perfect zwart kunnen weergeven; ze schakelen zichzelf helemaal uit en er is geen lichtlekkage omdat er aan de achterzijde van een OLED-pixel geen verlichting aanwezig is.

©Eric Beeckmans

De schematische weergave van een enkele OLED-pixel

W-OLED

Een standaard RGB-OLED (RGB staat voor Rood, Groen, Blauw, oftewel de primaire kleuren waarmee alle andere kleuren zijn te maken) gebruiken een rood, groen en blauw OLED-materiaal. Dit type werd door Samsung ontwikkeld en in 2013 gelanceerd, maar bleek al snel moeilijk te fabriceren. Concurrent LG gooide het over een andere boeg en lanceerde een compleet ander type OLED. Die versie gebruikt een wit OLED-materiaal en heeft kleurfilters. Om de werking efficienter te maken, kregen deze door LG-ontwikkelde pixels een witte subpixel. De letter W in W-OLED staat in dit geval dus voor 'White' ofwel wit. Veruit de meeste OLED-tv’s die op de markt zijn, zijn van het W-OLED-type. De eerste modellen met dit pixeltype kwamen in 2013 op de markt. Al deze tv’s gebruiken een paneel van LG Display en ze delen dus veel karakteristieken zoals piekhelderheid, kleurbereik, contrast en kijkhoek. Er is in de afgelopen tien jaar wel wat evolutie geweest in deze technologie.

©Eric Beeckmans

Een W-OLED-pixel heeft een extra wittte subpixel.

W-OLED Gen1

De eerste generatie W-OLED heeft veel kleine veranderingen gekregen, bijvoorbeeld de vorm en afmeting van de subpixels, maar daarover werd nooit officieel iets gecommuniceerd. Die nieuwe types panelen leverden immers dezelfde prestaties. In de eerste jaren waren verbeteringen vermoedelijk ook meer gefocust op het vermijden van inbranden dan op het verhogen van de helderheid.

De enige duidelijke verbetering kwam toen LG de G1-smart-tv in 2021 lanceerde, die voor het eerst een 'OLED evo'-paneel gebruikte dat 20% helderder is dan een conventioneel paneel. Dat paneel bevatte een extra laag OLED-materiaal, maar LG benadrukte ook dat een deel van de prestaties afkomstig waren van nieuwe software in hun processor.

©LG Electronics

DE LG G1-smart-tv was het eerste model van het bedrijf met een OLED evo-paneel.

W-OLED Gen2: EX

In 2022 lanceerde LG Display de OLED EX-panelen, en die worden als een echte nieuwe generatie beschouwd. Ze gebruiken Deuterium in plaats van waterstof in het organische materiaal. Deuterium maakt het OLED-materiaal stabieler, waardoor het beter bestand is tegen hitte en stroom. Ook is het paneel beter bestand tegen inbranden, en omdat er meer stroom door gejaagd kan worden, is het ook helderder. LG Display claimde tot 30% verbetering tegenover een conventioneel paneel. Daarnaast zijn OLED EX-panelen ook voorzien van een manier om het paneel te optimaliseren op basis van je kijkgedrag om zo de levensduur nog te verbeteren.

W-OLED Gen3: META

Dit jaar werd een derde generatie OLED-paneel gelanceerd, het META-paneel. Die is gebaseerd op een OLED EX-paneel, en maakt daarnaast gebruik van een laag microlenzen en de META booster software. De microlenzen beletten verlies van licht door interne reflecties in het paneel, de software optimaliseert in real-time helderheid en kleurexpressie. META-panelen zijn tot 60% helderder dan een conventioneel OLED-paneel, bieden een 30% bredere kijkhoek (die daardoor bijna perfect is), en zijn 22% energie-efficiënter. Meer uitleg vind je in ons artikel over het META-paneel.

©LG Display

Samsung's QD-OLED: andere techniek

In 2022 lanceerde Samsung Display de QD-OLED-technologie. Maar wat is QD-OLED en hoe verschilt het van W-OLED? Samsung's QD-OLED is een combinatie van quantum dots en OLED. Een blauwe OLED-laag zorgt voor het licht. Die kan net zoals bij W-OLED op pixelniveau aan- en uitgezet worden.

DE schematische weergave van QD-LED.

Een quantum dot-kleurconverter zet het blauwe licht om naar rood en groen, blauw wordt doorgelaten. Het verschil met een kleurfilter is dat dit geen licht wegfiltert, maar het blauw licht effectief omzet naar een andere kleur. Zo hebben QD-OLED-tv’s een iets groter kleurbereik dan W-OLED-modellen. Ze hebben een quasi perfecte kijkhoek, en ze zijn erg helder, in elk geval helderder dan de OLED EX-panelen.

QD-OLED-generaties

Net als bij de LG-panelen heeft ook Samsung verschillende generaties uitgebracht van haar QD-OLED-panelen. De nieuwste versies volgden elkaar al snel op, want de QD-OLED Gen1 - dat in 2022 werd gelanceerd - werd enkel gebruikt in de Samsung S95B en de Sony AK95K. Samsung is nu bij QD-OLED Gen2 aanbeland. Dit nieuwe paneel gebruikt een efficiënter OLED-materiaal en heeft het nu een ingebouwde realtime monitoring systeem dat de belasting van elke pixel optimaliseert.

Samsung Display claimt dat deze panelen tot 30% helderder zijn, een verbeterde energie-efficiëntie hebben en een verbeterde levensduur. We hebben over dit nieuwe QD-OLED-paneel al eerder geschreven .

Welke tv heeft welk paneel?

Heb je een OLED-tv van voor 2021, dan is dat zeker een eerste generatie W-OLED-paneel. Sommige modellen van 2021 gebruiken het OLED evo-paneel (LG G1, Philips OLED936, Panasonic JZW2004, Sony A90J). Modellen van 2022 en later gebruiken vrijwel zeker allemaal OLED EX-panelen. De META-panelen vind je momenteel alleen in de topmodellen van 2023: LG G3, Panasonic MZW2004 en de Philips OLED907.

QD-OLED-panelen zijn op dit moment beperkt tot vier modellen: de Samsung S95B en Sony A95K gebruiken Gen1-panelen, de Samsung S95C en Sony A95L gebruiken Gen2-panelen. De Samsung S90C is een lastig geval, want dit toestel zit qua prestaties op het niveau van de S90B en het gebruikt daarom vermoedelijk het Gen1-paneel. Het is echter niet uitgesloten dat de toestellen toch een Gen2 paneel hebben, maar dat de prestaties via software wat beperkter zijn.

Hoe belangrijk is het paneel?

Zoals gezegd is het als consument erg lastig om het gebruikte paneel in je tv te identificeren. Daarnaast kunnen fabrikanten een paneel op verschillende manieren inzetten. Want meer helderheid van een paneel eisen vereist ook meer stroom. Daardoor veroudert een paneel sneller, en verbruikt het meer energie. Het is dus best mogelijk dat verschillende fabrikanten met hetzelfde paneel toch tv’s maken die verschillen, de ene wat helderder, de andere wat energiezuiniger.

Uiteindelijk is het vooral belangrijk dat je de grote verschillen kent. Zoals welke modellen de QD-OLED-technologie gebruiken en En welke tv's de laatste nieuwe META W-OLED-panelen. Uiteindelijk zitten daar de belangrijkste verschillen en die hebben we voor je in dit artikel uiteengezet.

LG blijft verbetert de oled-techniek nog veel verder en dat werpt dit jaar eindelijk zijn vruchten af. De LG OLED EVO 65G56LS is uitgerust met een nieuw type oled-paneel dat aanzienlijk meer piekhelderheid en kleurbereik levert. Daarnaast heeft LG webOS 25 uitgerust met een aantal AI-functies die het gebruiksgemak moeten verbeteren.

De nieuwe G-serie van LG is verkrijgbaar in twee versies. Een met een centrale voet in doos zoals ons testmodel, te herkennen aan de letters ‘LS’ achteraan en een model met een meegeleverde wandbeugel, die modellen hebben de letters ‘LW’ achteraan. De G-reeks mikt nog steeds in eerste instantie op wandmontage. Het toestel zelf is 24mm diep, dat lijkt misschien veel, maar die dikte heeft het wel over het hele oppervlak. Er is geen behuizing voor elektronica die verder uitsteekt. De rand is afgewerkt met een zilverkleurige strip, en dat geeft deze tv van opzij bekeken echt een premium look. De wandbeugel is verstelbaar, je kunt het toestel beperkt links en rechts draaien. De voet kun je monteren in twee posities, hoog en laag, in de hoge positie is er ruim plaats voor een soundbar. Het moet gezegd ook op een tv-meubel ziet hij er prima uit, wandmontage is zeker geen verplichting. 

Aansluitingen

De selectie aansluitingen die LG gebruikt is al enige tijd onveranderd gebleven, maar is dan ook erg goed. Met vier hdmi-poorten die allemaal de maximale hdmi 2.1-bandbreedte (48Gbps) leveren, zitten gamers in ieder geval gebeiteld. Verdere gamingfuncties zijn ALLM, 4K120 en VRR (AMD FreeSync en NVIDIA G-Sync). PC-gamers kunnen zelfs tot 4K165 gaan, dat is een duidelijke upgrade ten opzichte van vorig jaar. Input-lag is altijd een sterk punt geweest bij LG, dat is dit jaar niet anders, in 4K60 meten we 10,5ms, in 2K120 zelfs maar 5,5ms. Op poort 2 kan je ARC/eARC gebruiken, gamers die een soundbar willen aansluiten, houden nog steeds drie volwaardige HDMI-poorten over. 

Wil je de opstelling zo netjes mogelijk houden, altijd mooi bij een premium tv, dan kun je de bijgeleverde IR-blaster gebruiken om brontoestellen te besturen met de LG-afstandsbediening, ook als die apparaten bijvoorbeeld in een kast staan. De G5 ondersteunt het WiSA-protocol (Wireless Speaker and Audio Association), maar is beperkt tot 2.1-configuraties. Daarmee is jammer genoeg geen draadloze surroundopstelling mogelijk. Alle kabels kun je via twee clips en twee verzonken kanalen wegleiden naar de voet. 

Nieuw oled-paneel, nieuw record

Nieuwe ontwikkeling op vlak van oled-technologie zijn niet uitzonderlijk. Twee jaar geleden introduceerde LG bijvoorbeeld oled-panelen met een laag microlenzen die voor een mooie verbetering in helderheid zorgden. Die microlenzen zijn op de G5 echter niet meer aanwezig. In ruil gebruikt dit model een gloednieuw paneel dat een andere opbouw van de oled-materialen gebruikt. Onder de naam OLED evo Met Brightness Booster Ultimate belooft de G5 hogere piekhelderheid en een breder kleurbereik. En dat blijken geen loze beloftes. Op het 10%-venster haalt de G5 2409 nits, en op een volledig wit beeld zelfs 356 nits. 

Dat alles gemeten in de uitstekend gekalibreerde HDR Filmmaker mode. Ter verduidelijking, dat is een 50 procent verbetering tegenover de G4 van vorig jaar, en voldoende om de kop van het oled-peloton aan te voeren. Vooral de verbetering op het volledig wit veld is impressionant. Daardoor moet de G5 nu de helderheid veel minder laten dalen als het beeld veel wit bevat, iets wat op vorige generaties nog merkbaar was. Ook het kleurbereik is weer groter geworden, en met 99,9% P3 is de G5 perfect uitgerust voor prachtige HDR-beelden. Het paneel had een uitstekende uniformiteit en weert zeer goed reflecties. De kijkhoek is prima.

De Filmmaker Mode is er voor wie minimale beeldverwerking wil, en de mooiste beelden getrouw aan de intentie. In SDR laat dat prachtige resultaten zien, maar de echte pracht van de G5 komt tevoorschijn bij HDR-beelden. Ook hier is de kalibratie nagenoeg perfect met enorm veel witdetail, intense kleuren, en dankzij de hoge piekhelderheid tintelende lichtaccenten. Kleuren worden goed bewaard als ze zeer helder zijn, dat dankt de tv aan het nieuwe paneel. Enkel in de donkerste beelden laat de G5 wat steken vallen. Er is veel schaduwdetail, maar in sommige beelden merken we veel ruis die het beeld ruw maakt en detail verbergt. In een ander geval was er wat blokvorming en bandvorming zichtbaar. We hopen dat LG nog wat aan de software kan sleutelen. 

Prima beeldverwerking

De Alpha11 beeldprocessor is aan zijn tweede generatie toe, maar nieuwe features lijken er niet te zijn. De upscaling en ruisonderdrukking zijn erg goed. In deinterlacing van 1080i-beeld merkten we op een testpatroon opnieuw een foutje waardoor kamvorming zichtbaar was, al bleek dat bij de meeste content niet tot problemen te leiden. Kleurstroken in zachte gradiënten elimineer je met de Vloeiende Gradatie-instelling, maar activeer die enkel als je het echt nodig acht, en dan alleen in de laagste stand. In een van onze testclips veegde die instelling ook wolken uit de lucht. Ook de dynamische tonemapping waar we gebruikelijk erg tevreden over zijn, laat je op dit model beter uit inactief.

Die maakte het beeld te helder, waardoor het aan contrast en impact verliest. Bovendien levert de G5 ook zonder dynamische tonemapping knap beeld. Goede punten waren er voor de bewegingsscherpte. Het oled-paneel laat nauwelijks of geen dubbele rand optekenen rond bewegende voorwerpen. Wie in 24Hz-filmmateriaal te veel last heeft van judder bij snelle camerabewegingen, activeert best TruMotion, bijvoorbeeld in ‘Cinematografische Beweging’ als je minimale invloed wenst. Maar ook hogere instellingen leverden goede resultaten, en de G5 toonde erg weinig beeldfouten zelfs met TruMotion in de Vloeiend-stand. 

Geen DTS-ondersteuning meer

Het is jammer, maar de G5 ondersteunt alleen nog maar Dolby Atmos, geen DTS meer. Vooral voor mensen met een uitgebreide bibliotheek Blu-ray schijven is dat een tegenvaller. Streaming gebruikt overwegend Dolby Atmos, dus daar weegt dat gebrek minder. De 60 Watt 4.2 kanaalsoplossing leek ons onveranderd. De klank is goed gebalanceerd, met een warm karakter en duidelijke baslijn. Zelfs surround is goed hoorbaar. Voor veel mensen zal dit volstaan, maar voor echte bioscoop audio zal een soundbar toch vereist zijn. Nieuw dit jaar is de Personal Sound Wizard. Die laat je een aantal keer in groepen van vier fragmenten horen met verschillende geluidsinstellingen, jij duidt aan wat je het best vindt klinken. Na de test bepaalt de processor op basis van je keuzes je geprefereerde klankinstellingen. Iets gelijkaardig bestond vorig jaar al voor beeld, maar we vinden dat je daar beter voor Filmmaker Mode of Cinema beeldmode kiest. Bij audio mogen persoonlijke voorkeuren wat meer doorwegen. 

WebOS 25, AI als persoonlijk hulpje

Kunstmatige intelligentie moet de nieuwe troef zijn van webOS 25, maar al deze nieuwe functies bleken niet te werken in het Nederlands. Voice ID, waarbij de tv je herkent op basis van je stem is nog niet beschikbaar in Nederlands. Maar ook andere functies, zoals de AI Chatbot die je moet helpen bij eenvoudige vragen zoals het aanpassen van beeldkwaliteit of aanbevelingen geven voor content, leek zelden te weten wat hij met onze vragen moest doen. LG kondigde ook generatieve kunst aan die je kan gebruiken in de screensaver, maar ook dit was nog niet beschikbaar. Nu missen we die AI-functies wel niet, de G5 is zo ook gebruiksvriendelijk, maar we hopen toch dat dit via software updates verbeterd wordt. 

In dit overzichtsartikel vind je alle informatie over webOS. WebOS 25 is van uitzicht niet echt veranderd op wat details na. Zo kan je live tv en HDMI-ingangen nu als tegels toevoegen in de rij met apps op het Home-scherm. Apps en Quick Cards die je niet gebruikt, kan je verbergen. Het app-aanbod is erg ruim en de G5 ondersteunt Airplay2 en Google Cast. LG toont helaas reclame op het Home-scherm en in de screensaver, lees in dit artikel hoe je reclame verwijdert.

De ‘Magic Remote’ heeft een nieuw ontwerp gekregen. Een rechthoekige vorm met afgeronde hoeken, en vooral minder toetsen. Weg zijn de cijfer- en kleurtoetsen, de volume- en kanaaltoetsen zijn nu kanteltoetsen. De mute-toets is verdwenen, muten doe je door de volume knop lang naar beneden te duwen. De ingangen-toets is vervangen door een Home Hub-toets, maar wanneer je die lang indrukt, toont de tv de ingangen. De aanwijsfunctie is gebleven, je kan de cursor op het scherm besturen door de afstandsbediening te bewegen. De afstandsbediening oogt moderner, en het gebruiksgemak is prima, maar we zouden hem niet beter noemen dan de oude versie. 

Conclusie

LG toont met de G5 dat er nog flink wat vooruitgang geboekt kan worden in oled-technologie. Perfect is deze tv echter nog niet, vooral in heel donkere beelden moet LG de software nog aanpassen om ruis en zichtbare gradaties te vermijden.  De OLED65G56LS haalt uit het nieuwe oled-paneel echter wel een indrukwekkende piekhelderheid, en erg ruim kleurvolume. We durven bijna zover gaan om te zeggen dat hij de klassieke zwakke punten van oled elimineert. Samen met de uitstekende kalibratie geniet je zo in Filmmaker Mode van bijna referentie beeldkwaliteit.

De ingebouwde luidsprekers leveren een aangename klank, wel jammer dat LG DTS-ondersteuning geschrapt heeft. De nieuwe AI-features in webOS 25 moeten duidelijk nog verder rijpen, voorlopig leveren ze geen meerwaarde, maar webOS blijft wel erg gebruiksvriendelijk. De nieuwe afstandsbediening sluit aan bij de moderne trend met minder toetsen. Gamers tot slot vinden op de G5 alles wat ze maar kunnen wensen. Dit is een topmodel, met een bijhorend prijskaartje, maar hij is het zeker waard.

Het is misschien niet het eerste waar je aan denkt, maar ook Android heeft – net als Windows – een klembord. Daarmee kun je gemakkelijk tekst kopiëren van de ene app naar de andere. Maar hoe open je dat klembord eigenlijk? En waar vind je wat erop staat? Je leest het in dit artikel!

Tekst of afbeeldingen kopiëren en plakken: het is een van de basisfuncties van elk besturingssysteem. Ook Android ondersteunt dit natuurlijk. Je kunt iets kopiëren in de ene app en het vervolgens plakken in een andere. Maar het Android-klembord kan meer dan alleen dat. Alles wat je kopieert, wordt daar namelijk tijdelijk opgeslagen. Handig als je per ongeluk iets hebt weggehaald, iets wilt terugvinden of gewoon even wilt kijken wat je allemaal hebt gekopieerd.

Let wel: hoe je precies bij het klembord komt, hangt af van je toestel en de Android-versie die je gebruikt. Zo hebben merken als Samsung en LG hun eigen klembordfunctie ingebouwd. Andere toestellen vereisen meestal een specifieke toetsenbord-app om het klembord te kunnen openen. In dit artikel leggen we je uit hoe je dat doet met zo’n toetsenbord-app.

Klembord binnen toetsenbord-apps

Om toegang te krijgen tot het klembord, heb je een toetsenbord-app nodig die die functie ondersteunt. Populaire keuzes zijn Gboard van Google en SwiftKey van Microsoft. Beide bieden vergelijkbare klembordfuncties, dus je kunt zelf kiezen welke je het prettigst vindt. Download en installeer de app, en stel deze daarna in als je standaard toetsenbord.

©PXimport

Met een ander toetsenbord in Android heb je meer mogelijkheden.

Dat instellen doe je via het instellingenmenu van je Android-telefoon. Gebruik het zoekveld bovenin het scherm en typ 'toetsenbord'. Je krijgt dan een lijst met resultaten. Kies de optie waarmee je het standaard toetsenbord kunt wijzigen en tik daarop.

Kies vervolgens de toetsenbord-app die je net hebt geïnstalleerd, zoals Gboard of SwiftKey. Let op: de vormgeving van de instellingen kan per toestel verschillen. Gebruik je liever een andere toetsenbord-app met klembordfunctie? Geen probleem – zolang je maar de juiste app selecteert bij het instellen.

Tekst kopiëren en plakken

Het klembord werkt meestal alleen met tekst. Wil je iets kopiëren naar een andere app? Selecteer dan een stuk tekst en kopieer het. Open bijvoorbeeld WhatsApp, ga naar een chat en houd het tekstveld even ingedrukt om de tekst direct te plakken. Soms zie je ook een klembordsymbooltje verschijnen, net boven het toetsenbord en onder het tekstveld. Tik daarop om het volledige klembord te openen.

Zie je dat symbooltje niet meteen? Dan krijg je waarschijnlijk eerst de suggestie om alleen de laatst gekopieerde tekst te plakken. Tik in dat geval op het witte rondje met het pijltje naar rechts – zo krijg je alle opties te zien.

Onder het kopje Recent zie je een lijstje met wat je als laatste hebt gekopieerd. Tik op een item om het direct in het tekstveld te plakken. Let wel: deze lijst wordt na een tijdje automatisch geleegd. Gebruik je vaak dezelfde tekst? Dan kun je die vastpinnen, zodat hij bewaard blijft. Zowel Gboard als SwiftKey ondersteunen deze functie: houd het item ingedrukt en kies voor Vastpinnen.

Klembord sinds Android 13

Sinds Android 13 is het klembord flink verbeterd. De basis is nog steeds hetzelfde: je kopieert tekst of een afbeelding in de ene app en plakt die in een andere. Maar de manier waarop je het klembord gebruikt, is een stuk handiger en overzichtelijker geworden. Dat maakt het werken met meerdere fragmenten tegelijk een stuk efficiënter.

Een van de grootste vernieuwingen is dat je nu meerdere items kunt bewaren – zowel tekst als afbeeldingen. Alles wat je kopieert, verschijnt in een nieuw klembordpaneel. Je opent dat paneel via het meldingscentrum of door een tekstveld lang ingedrukt te houden. Daar kun je door je gekopieerde items bladeren, kiezen wat je wilt plakken, en dingen die je niet meer nodig hebt, direct verwijderen. Je kunt zelfs een tekstfragment nog aanpassen voordat je het plakt.

Het klembordpaneel dat in Android 13 zijn intrede heeft gemaakt.

Met de komst van Android 13 werden er ook meteen een aantal nieuwe privacyfuncties voor het klembord geïntroduceerd. In eerdere versies konden apps op de achtergrond soms ongemerkt meelezen wat je had gekopieerd – met alle risico’s van dien. Nu heb je als gebruiker veel meer controle. Zo is er een nieuwe toestemmingsvraag voor klembordtoegang én krijg je een melding als een app probeert mee te kijken. Een stuk veiliger dus.