Streaming audio is in ongeveer tien jaar tijd van een niche naar een massaproduct gegroeid. Had je voorheen ongekend veel technische kennis nodig: nu kan iedereen een multiroomsysteem installeren en bedienen. We bekijken het aanbod van de zeven grootste merken die audiosystemen bouwen, zoals Sonos, Denon en Samsung.

Wie ‘multiroom audio’ hoort, denkt vrijwel automatisch aan Sonos. Het merk uit Californië heeft ongeveer twaalf jaar geleden de eerste ZonePlayers geïntroduceerd. Door het robuuste eigen draadloze netwerk en het – destijds – ongeëvenaarde installatiegemak van de spelers, was streaming audio ineens heel bereikbaar. Ook voor de niet zo technisch onderlegde gebruikers. Nu zijn we ruim een decennium verder en heeft ook de gevestigde orde in de audiowereld het licht gezien. Denk aan NAD die met Bluesound is gekomen. Of Denon die met HEOS een directe concurrent van Sonos heeft neergezet. En wat te denken van Yamaha? Of het Duitse Teufel, dat een paar jaar terug is gefuseerd met Raumfeld. En Bose? En Samsung … kortom: keuze genoeg inmiddels.

Verschillen

De grote verschillen tussen de diverse systemen zijn te vinden op een paar vlakken. Allereerst natuurlijk het uiterlijk. Wat mooi is, is een kwestie van smaak, dus daar gaan we niet zoveel over zeggen. Daarnaast is het assortiment per merk verschillend. Sonos, HEOS, Bose en Samsung richten zich vooral op alles-in-één-speakers. Bluesound, Raumfeld en Yamaha hebben de focus ook op andersoortige oplossingen. Denk aan losse streamers, rip-systemen of actieve systemen waar je alleen nog luidsprekers aan hoeft te koppelen. Yamaha, Denon en in zekere zin NAD (Bluesound) hebben tevens versterkers waar hun streamingsysteem in verwerkt zit.

Nog een opvallend – en belangrijk – verschil is te vinden in de netwerktechnologie. Waar Bluesound en Sonos een eigen systeem gebruiken, maakt de rest gebruik van upnp. Voor beide keuzes is wat te zeggen. Door een eigen systeem te maken, beperkt een fabrikant de mogelijkheden van de consument. Het apparaat kan niet zomaar vanaf een nas spelen en is niet met generieke apps te bedienen. Een eigen systeem is echter in veel gevallen wel stabieler, omdat de fabrikant alles op elkaar kan afstemmen: de prestaties zijn niet afhankelijk van de prestaties van bijvoorbeeld het netwerk of de nas van de gebruiker. Upnp biedt echter meer flexibiliteit. En dat vinden veel consumenten wel zo prettig.

©PXimport

Sonos

We trappen af met de bekendste van het rijtje: Sonos. Sonos heeft echt een trend gezet met zijn line-up. En we moeten ook wel bekennen: het is overzichtelijk en doordacht. Er is een aantal speakers: van klein naar groot zijn dat de Play:1, Play:3 en Play:5. Recent is de Play:5 compleet vernieuwd: deze klinkt anders, beschikt over meer eigenschappen (aanraaktoetsen en sensors om te bepalen hoe hij staat) en oogt een stuk moderner dan zijn voorganger. Daarnaast is er de soundbar Playbar en een bijpassende subwoofer. De soundbar speelt overigens in 3.0-kanalen. Wil je surround (Dolby 5.1 is ondersteund), dan zijn twee achterspeakers (bijvoorbeeld de Play:1 of Play:3, maar de ‘5’ kan ook) en een subwoofer een must.

Voor wie al een goed hifisysteem heeft, is de Sonos Connect een optie: dat is een losse streamer die je op een bestaand systeem kunt aansluiten. Wil je een compact systeem, dan is de Connect:amp een optie. Daar zit een versterker in (55 watt per kanaal) zodat je alleen nog maar speakers hoeft aan te sluiten.

De kracht van Sonos zit hem in de eenvoudige installatie, de ondersteuning van talloze streamingdiensten én de uitstekende app. We durven te stellen dat iedereen Sonos-producten kan installeren en de app kan bedienen. Het geheel voelt ontzettend intuïtief. Er is echter wel een punt van kritiek: de geluidskwaliteit is niet meer dan gemiddeld. We hebben in deze test systemen gehoord die Sonos ruimschoots voorbijgaan op gebied van geluidskwaliteit. Denk aan Raumfeld, HEOS en zeker Bluesound. Ook ontbreekt ondersteuning van high-res audiobestanden en bluetooth, en missen we ingangen op de apparaten. Met name digitale ingangen mogen vandaag de dag niet ontbreken. Behalve de Playbar heeft geen enkel Sonos-apparaat een digitale ingang. Kortom: we missen flexibiliteit bij Sonos.

©PXimport

Sonos

Prijs
Vanaf € 229,-

Websitewww.sonos.com

8Score80

High-res audio?

Raumfeld

Het Duitse merk Raumfeld valt onder de Teufel-groep. Het productgamma is vrij uitgebreid en toch wel wat anders dan bijvoorbeeld Sonos, HEOS of Bluesound. Dat is met name te zien in de ‘Stereo’-lijn. Dat zijn gewoonweg speakers – een vloerstaander en een boekenplank-model – met daarin een streamer en versterker. En waarom ook niet? Ze klinken ronduit goed. En voor wie een grootse, volle sound zoekt: zoek niet verder!

Dan zijn er nog de kleinere all-in-one-modellen: de One M en de kleine variant One S. Er is ook nog een Cube: een beetje een vreemde eend in de bijt, omdat het meer een design-speaker is. Hij klinkt ook niet geweldig. Ten slotte heeft Raumfeld nog een Cinebar en Sounddeck voor bij de tv. Raumfeld heeft ook nog een los streamingapparaat: de Connector 2. En een Expand: een controller-unit met een wifi-toegangspunt erin.

Alle Raumfeld-streamingapparaten ondersteunen high-res audio. Wij zijn erg gecharmeerd van de geluidsweergave van Raumfeld. De Stereo L en M klinken gewoon goed. De One M idem, dat is één van onze favorieten als het gaat om alles-in-één-oplossingen gaat. De Cinebar kost wat tweaken met de subwoofer, maar ook die verrast positief.

De installatie is een duidelijk tien-stappenplan. Het kan niet echt fout gaan, maar vergt dus wel meer moeite dan bij Sonos of bijvoorbeeld Bluesound en HEOS. De app is duidelijk, maar kan her en der nog wel verbeterd worden. Het mist de intuïtieve bediening, waar het precies in zit, is lastig te zeggen. Wellicht komt het doordat er heel veel op één scherm staat.

©PXimport

Raumfeld

Prijs
Vanaf € 399.-

Websitehttp://nl.raumfeld.com

9Score90

Bose SoundTouch

Bose is één van de bekendste audiomerken ter wereld. Het merk is doorgebroken met geluidsonderdrukking en natuurlijk de beroemde witte ‘melkpakjes’. Uiteraard is Bose niet in de jaren 90 blijven hangen. Ook dit merk heeft een multiroom-audiosysteem: de SoundTouch. Het systeem bestaat uit een aantal speakers, de SoundTouch SA-5-versterker en de Wave SoundTouch IV (een soort draadloze receiver).

Bose geeft nooit specificaties vrij over de producten. We hebben dus zelf moeten uitvogelen of het systeem high-res audio ondersteunt, wat voor wifi-technologie Bose gebruikt en wat voor versterkers erin zitten. We zien dat Bose de SoundTouch 10, 20 en 30 voorzien heeft van 2,4 GHz wifi-n. De Wave heeft nog wifi-g, wat niet handig is, want het kan in theorie het hele draadloze netwerk vertragen. Gelukkig zit er ook bekabeld ethernet op, waardoor wifi niet gebruikt hoeft te worden.

De focus van Bose ligt op bedieningsgemak. De app is zeer helder in opzet, en de bediening op de apparaten zit logisch in elkaar. Echter, daar houden de voordelen van het Bose-systeem wel op. Allereerst moeten we verplicht registreren voordat we het systeem kunnen gebruiken. Daar houden we niet van. Daarnaast klinkt het geheel gewoon niet goed. De 10 komt zeer kaal over. De 20 mist finesse en de 30 is weer te vol en wat lomp van klank. De Wave en de SA-5-versterker hebben we niet in handen gehad.

©PXimport

Bose

Prijs
Vanaf € 229,-

Websitewww.bose.nl

5Score50

Yamaha MusicCast

Niet veel mensen zullen weten dat Yamaha als eerste op de markt is gekomen met een multiroom-systeem via een netwerk (met een draadloze optie). Destijds – 2003 – was het bedrijf gewoonweg te vroeg. Maar nu moet de markt er wel klaar voor zijn. Yamaha MusicCast is een beetje een geval apart. We hebben het in feite over een netwerk-streamingmodule die overal ingebouwd kan worden. Dus of het nu in een kleine alles-in-één-speaker is of een hypergeavanceerde, high-end av-receiver: dat maakt niet uit. Met dat in het achterhoofd zul je begrijpen dat het nagenoeg onmogelijk is de productlijn van Yamaha’s MusicCast uiteen te zetten. We hebben het dus even gehouden bij de MusicCast Trio: een pakket dat bestaat uit de YSP-1600-soundbar, de WX-030-speaker en de ISX-80 (een soort wandklok met ingebouwde speaker).

De installatie van Yamaha verloopt heel eenvoudig. Na het installeren van de app kun je de luidprekers zoeken en opnemen in het systeem. Zelfs het draadloze deel verloopt zonder problemen of complexe handelingen. Het is gewoon een kwestie van op de connect-knop drukken. Wel een punt van aandacht: de ISX-80 heeft geen ethernetaansluiting en dat kan toch voor problemen zorgen. Ook beschikt deze luidspreker over een behoorlijk forse adapter. Zie die maar even weg te werken. De app is trouwens opvallend goed. Het is heel visueel ingestoken: ruimtes hebben allemaal een foto, en die kun je ook zelf kiezen. Koppelen gaat een beetje anders dan anders: wij tikten meestal op de zone om deze vervolgens te koppelen, maar het werkt door op het koppelteken te tikken en dan zones te kiezen. Dat is even wennen.

©PXimport

Een mooie extra van MusicCast is dat het zowel upnp- als AirPlay-bronnen ziet en kan weergeven. Tevens is het mogelijk om via bluetooth te verbinden en deze stream door te zetten naar andere speakers. Een beetje vergelijkbaar met het Omni ReStream-idee van Harman.

Dan de geluidskwaliteit. Daar valt niet zoveel over te zeggen, omdat er zo ontzettend veel producten zijn. Wat we over het Trio-Pack kunnen zeggen, is dat de soundbar en ISX-80 prima klinken. De WX-030-speaker doet een beetje uit balans aan.

Yamaha MusicCast

Prijs
Vanaf € 299,-

Websitehttp://nl.yamaha.com/nl/products/audio-visual/musiccast

8Score80

Alles aan de wifi?

HEOS

HEOS is een submerk van Denon en het heeft de productlijn van Sonos bijna letterlijk gekopieerd. Er is een HEOS 1, 3, 5 en een nog wat grotere: de HEOS 7. Dan is er de Link die enkel kan streamen en de Amp voor wie een alles-in-één-oplossing met versterker zoekt. Zoek je een soundbar, dan kun je voor de HEOS HomeCinema gaan. Wat HEOS goed doet, is zorgen dat de gebruiker geen tekort heeft aan in- en uitgangen. Elke nieuwe generatie HEOS heeft bijvoorbeeld bluetooth en de Link en Amp beschikken ook over digitale en analoge ingangen. Wel zo handig voor wie andere zaken wil koppelen. Op gebied van geluid doet HEOS het naar onze mening net wat beter dan Sonos. Met name de Link en Amp (2x 100 watt) spelen toch een slag mooier en krachtiger dan Sonos. Tel daar meerdere verbindingsmogelijkheden bij op en in feite zet HEOS een beter product neer.

De installatie is een fluitje van een cent, ook draadloos. Het is een kwestie van stekker erin en een paar stappen in de app volgen. Het inregelen van de bibliotheek is niet nodig, omdat HEOS met upnp werkt. Feit is wel: je bent afhankelijk van hoe goed de nas alles indexeert, hoe snel deze is en hoe deze de data doorstuurt naar de HEOS. De app zelf is een beetje een verhaal apart. Vooral het koppelen van diverse zones verloopt niet heel intuïtief. Dat gaat met ‘drag and drop’, maar welke zone is nu master? Daarnaast vinden we het vervelend dat we een account moeten aanmaken om alle functies te kunnen gebruiken.

©PXimport

HEOS

Prijs
Vanaf € 249,-

Websitewww.denon-hifi.nl/nl/heos

9Score90

Bluesound

Bluesound is in 2013 in de markt gezet en kwam toen met een serie wat vreemde, kubusvormige streamingapparaten. Hoewel het geheel prima in elkaar stak, sloeg het ontwerp niet echt aan. Kortom: de tweede generatie is wat conventioneler vormgegeven.

Het productgamma van Bluesound lijkt in zekere zin op Sonos. Er is een aantal speakers (Pulse Flex, Pulse Mini, PulseBar en Pulse) en een drietal streamingapparaten zonder ingebouwde speakers (de Node, de PowerNode (2x 60 watt) en de Vault). Bij de tweede generatie hoort er officieel nog een ‘2’ achter de typenummers. Behalve bij de Flex en de Pulse Mini, omdat die nieuw zijn. Het doel van Bluesound is eenvoudig: de best mogelijke geluidskwaliteit brengen binnen het prijssegment. En dat is naar onze mening gelukt. Bluesound klinkt het beste van alle geteste apparaten. Overigens is het ook duurste systeem binnen deze test, met een vrij ruime marge. Maar ja: wie wat moois wil … Over de app van Bluesound zijn de meningen verdeeld. Sinds de nieuwe versie zijn wel veel nukken verdwenen. Echter: sommige zaken kunnen wat logischer en wat rustiger. Het menu met de bronnen ziet er bijvoorbeeld vrij druk uit. Ook kost het soms te veel tikjes om terug te komen naar een hoofdscherm. Dat went wel, maar is toch niet heel handig.

Bluesound

Prijs
Vanaf € 599,-

Websitewww.bluesound.com/nl

10Score100

Samsung Wireless Audio

De huidige productlijn van Samsung is niet de eerste poging van dit merk op de multiroom-audiomarkt. Een tijd terug heeft het de M-lijn gehad. Een complete mislukking, omdat het systeem niet goed klonk én vol met bugs zat. Nu dus een nieuwe poging en eerlijk is eerlijk: het is heel degelijk! De lijn bestaat uit een vijftal streaming-speakers: R1, R3, R5, R6 en R7. Alle speakers zijn omnidirectioneel; het geluid gaat alle kanten op. De R1, R3 en R5 ogen gelijk aan elkaar, in verschillende groottes. De R6 en R7 zijn iets anders vormgegeven: meer eivormig. Het ziet er zeker netjes uit. Samsung heeft ervoor gekozen alleen een draadloze koppeling aan te bieden. Een beetje jammer, want als je wifi niet in orde is, kan dat voor problemen zorgen en dan wil je een netwerkkabel kunnen aansluiten.

De installatie is gelukkig een fluitje van een cent. De app vindt zonder moeite de speakers en na het invoeren van het wachtwoord kunnen we afspelen. Via upnp vinden we direct onze mediaservers. Het navigeren door de app gaat vrij prettig en intuïtief. We kunnen alles gewoon vinden, al is het wel allemaal heel erg kleurrijk, wat afleidt. Een stereopaar maken kan met elke speaker, wat wel grappig is, maar het is audiotechnisch niet helemaal verantwoord: het geeft een scheel klank- en stereobeeld. De weergave is heel prettig, mede vanwege het omnidirectionele karakter van deze luidsprekers. Het punt met normale speakers is namelijk dat ze in ‘mono’ vaak wat kaal klinken. Pas bij een stereo-paar begint het wat substantiëler te klinken. Deze Samsungs hebben daar veel minder last van.

©PXimport

Samsung Wireless Audio

Prijs
Vanaf € 199,-

Websitewww.samsung.com/nl

8Score80

Conclusie

De zeven systemen die we hebben getest, hebben alle zeven een andere insteek … soms zelfs een compleet andere doelgroep. Sonos gaat voor gemak en niet zozeer voor optimale geluidskwaliteit, dat is meer waar Bluesound mee bezig is. En bijvoorbeeld Yamaha gaat voor een gigantisch ecosysteem waarbij de consument heel veel keuze heeft. HEOS gaat weer voor een betaalbaar systeem dat prima klinkt. Raumfeld pakt het volgens de Duitse manier aan: een degelijke speaker als basis en daarin wordt een streamingapparaat ingebakken. Kortom: voor iedereen wel wat wils. Hoewel er zeker nuances zijn qua bedieningsgemak qua apps, groeien alle fabrikanten qua gebruiksvriendelijkheid wel naar elkaar toe.

Kijken we naar het totaalplaatje, dan heeft Bluesound het beste systeem dat we belonen met het keurmerk Best getest. Bluesound is echter erg prijzig, waardoor onze Redactietip Denon HEOS, die ook uitstekend klinkt, wellicht interessanter is. Hoewel we twee keurmerken toekennen, is het uiteindelijk aan om jou te bepalen wat doorslaggevend is. Houd er daarbij ook rekening mee dat multiroom-audio verslavend is en je wellicht luidsprekers in meerdere kamers wilt hebben, waardoor je uitgave flink oploopt. Denk dus goed na over je aankoop en ga zelf daadwerkelijk wat verschillende systemen beluisteren en proberen om te ervaren of de geluidskwaliteit en de bediening aan je wensen voldoen.

In de tabel (pdf) vind je de testresultaten van de 7 geteste multiroom-audiosystemen.

©PXimport

©CIDimport

De Logitech MX Master 4 is de nieuwste telg in de populaire MX-serie. De muis belooft meer controle, precisie en comfort dan ooit, met haptische feedback en een 8K-sensor die zelfs op glas moeiteloos werkt. Maar is hij de stevige prijs van 129,99 euro waard?

De MX Master 3S was al een dikke publieksfavoriet, maar met de MX Master 4 legt Logitech de lat opnieuw een tikkie hoger. Dit is een echte powerhouse voor wie dagelijks veel met tekst, beeld of code bezig is. Of gewoon voor wie een heel lekkere muis wil. Alles draait om controle, snelheid en comfort. Daar betaal je met een krappe 130 euro weliswaar een premiumprijs voor, maar deze muis is dan ook duidelijk bedoeld voor mensen die hun werk serieus nemen. De MX Master 4 is verkrijgbaar in Graphite en Pale Gray, en wordt standaard geleverd met een Logi Bolt-ontvanger. Wij hebben voor de test de Pale Gray-variant voor de Mac mogen bepotelen.

©ER | ID.nl

Muizen met gevoel

Het opvallendste snufje is de toevoeging van haptische feedback. Elke klik, sneltoets of melding voel je subtiel onder je vingers trillen. Niet als gimmick, maar als tastbare feedback: je voelt letterlijk wat je doet. En dat werkt echt prettig, vooral omdat je iets dergelijks ook gewend bent van bijvoorbeeld je smartphone. Via Logi Options+ bepaal je zelf hoe intens die feedback is en kun je verschillende acties aan specifieke apps knopen. Dat geeft de muis een persoonlijk tintje. Zeker bij precisiewerk (foto- en tekstbewerking of het schrijven van code) merk je hoe natuurlijk dat aanvoelt.

De grote toets onder de duim, waarmee je het Haptic Sense-paneel oproept, is wel vrij gevoelig. Tijdens de paar weken dat we de muis hebben getest, drukten we die knop af en toe per ongeluk in, wat even storend kan zijn. Toch is dat gelukkig een kwestie van gewenning, want het idee achter de functie is sterk.

Snelheid zonder haast

De befaamde MagSpeed-scroll is gelukkig gebleven en is zelfs nog iets verfijnd. Eén draai aan het stalen wiel en je schiet door lange documenten of spreadsheets. Nieuw is de Actions Ring, een rond menu dat rond je cursor verschijnt. Daarmee open je favoriete tools of snelkoppelingen zonder je toetsenbord aan te raken. Logitech beweert dat je hierdoor tot 63 procent minder muisbewegingen maakt. Dat is misschien wat optimistisch, maar het systeem werkt verrassend intuïtief en snel. Hieronder een overzichtje van de mogelijkheden.

Werkt zelfs op glas

De Darkfield-sensor met 8000 dpi is extreem nauwkeurig en werkt op vrijwel elk oppervlak, zelfs op glas of gelakt hout. Je kunt de gevoeligheid aanpassen in stappen van 50 dpi, maar de meeste mensen zullen vermoedelijk gewoon de standaard afstelling gebruiken: hij voelt van nature al prima aan. Dankzij een nieuwe radiochip en antenne is de verbinding bovendien rotsvast. Je kunt de muis gebruiken via bluetooth low energy of de meegeleverde Logi Bolt-ontvanger, die een bereik van zo'n 10 meter garandeert.

©ER | ID.nl

Comfortabel stil

Qua vorm blijft Logitech dicht bij zijn succesformule. De muis ligt daarom nog altijd als gegoten in de hand, met een lichte hellingshoek, een vertrouwde duimpositie en een extra horizontaal scrolwiel. De klikgeluiden zijn nu 90 procent stiller dan bij de vorige generatie, meldt Logitech. En met 150 gram voelt de MX Master 4 solide aan zonder zwaar te worden.

Kleine kanttekening: de twee navigatieknoppen voor browsergebruik (vooruit en terug) zijn iets naar achteren verplaatst om ruimte te maken voor de Gesture Button (zie kader hieronder). Dat zorgt er soms voor dat je per ongeluk op de verkeerde knop drukt, vooral als je gewend bent aan een van de MX Master-voorgangers. Misschien een detail, maar wel merkbaar bij dagelijks gebruik.

Via Logi Options+ stel je sneltoetsen, app-profielen en automatiseringen in. De software werkt het best binnen Windows en macOS, maar ook in Linux, ChromeOS, Android en iPadOS doet de muis wat hij moet doen, al zijn daar minder functies beschikbaar.

©Logitech

Batterij die blijft gaan

Logitech zegt dat de ingebouwde 650 mAh-accu het tot 70 dagen op één lading moet kunnen volhouden. Dat hebben we nog niet kunnen testen, maar we kregen de muis met 55 procent van de lading binnen en daar is na een weekje driftig muizen slechts 2 procent van af. Bovendien levert één minuut snelladen drie uur gebruik op, mocht je haast hebben. Opladen gebeurt via usb-c, al levert Logitech geen kabeltje mee. Jammer, maar je hebt er vast nog eentje rondslingeren thuis.

Al met al

De Logitech MX Master 4 is een muis die wat ons betreft zijn eigen categorie verdient. Hij is snel, stil, precies en slimmer dan ooit. De paar kleine schoonheidsfoutjes doen daar weinig aan af. Voor ontwerpers, programmeurs, schrijvers en andere intensieve gebruikers is dit een investering die zich op den duur terugbetaalt in comfort en efficiëntie. Casual gebruikers zullen hem misschien een beetje overkill vinden, maar wie hem eenmaal in de hand heeft, wil niets anders meer.

Zelf een toetsenbord samenstellen is niet voor iedereen weggelegd, maar één ding is duidelijk: een goed toetsenbord maakt een groot verschil. In deze test bekijken we de beste kant-en-klare toetsenborden van dit moment. Of je nu op zoek bent naar het snelste toetsenbord voor gaming of een comfortabel model voor kantoorwerk: we helpen je bij het maken van de juiste keuze.

Onze laatste vergelijkende test van toetsenborden is inmiddels alweer meer dan vijf jaar oud. Toen draaide alles om het concept ‘mechanisch’, praktisch elke fabrikant maakte toen gebruik van de switches van het Duitse Cherry of een goedkopere Chinese afgeleide daarvan, de Kailh-switch.

Inmiddels is het aanbod versplinterd en zien we enkele van de elementen die custom borden populair maken doorsijpelen naar de kant-en-klare producten. Zo zien we veel meer lay-out-opties en een veel breder scala aan switchopties. Stillere varianten, zwaardere varianten voor een stevigere aanslag en lubed-varianten voor een soepelere aanslag. De opvallendste stap de afgelopen jaren is de introductie van een magnetisch, optische switch, waarbij de aanslag niet digitaal is (ingedrukt ja of nee), maar analoog. Zie ook het kader ‘Analoge switches?’ voor meer hierover.

Andere ontwikkelingen

Een positieve ontwikkeling is dat menig toetsenbord inmiddels voorzien is van zogeheten hot-swap switches. Mocht je per ongeluk een switch stukmaken (bijvoorbeeld door het morsen van drinken), dan kun je nu veelal enkele knoppen vervangen in plaats van meteen een nieuwe model te moeten kopen. Daarnaast hebben verbeteringen in accutechniek en draadloze protocollen ervoor gezorgd dat draadloze high-endtoetsenborden tegenwoordig een realistische optie zijn zonder constant het toetsenbord bij te hoeven laden.

Endorfy Celeris 1800

Endorfy is een relatieve nieuwkomer in de markt, maar liet eerder met de Thock-toetsenborden al zien dat het bedrijf veel waar voor je geld kan bieden. Het nieuwste model, de Celeris 1800, doet dat wederom. Het bord kan wat gevoel en bouwkwaliteit betreft aardig concurreren met flink duurdere modellen in deze test. Als je hem probeert te buigen zie je wel wat verschil, maar op tafel bij normaal gebruik merk je daar niets meer van.

Het opvallendst is het relatief compacte ontwerp, terwijl er toch een numeriek toetsenbord op zit. Dat deel is vergeleken met de meeste andere toetsenborden wat naar links geschoven, wat ergonomisch fijn is voor mensen die niet alleen gamen, maar ook vooral veel in Excel werken. Sommige gebruikers, primair programmeurs, moeten er rekening mee houden dat de plaatsing van de Home-, End- en Page-toetsen mogelijk niet voor iedereen ideaal is. Ook liggen de toetsen relatief hoog, ook iets wat niet iedereen zal liggen.

De Celeris 1800 is gloednieuw en heeft een adviesprijs van 99 euro. Dat maakt hem al een van de goedkoopste toetsenborden in deze test. Prijzen zakken normaliter nog wat na de lancering. Grofweg 100 euro voor een fijn toetsenbord dat ook nog eens draadloos (dongel voor gaming, bluetooth voor laptopwerkers) kan functioneren en Mac-ondersteuning heeft, is een uitstekende deal.

©Endorfy

Corsair K65 Plus Wireless

Corsair kennen we vooral van grote mechanische toetsenborden met veel extra's, maar het is de compacte K65 Plus Wireless waar we de laatste tijd het meest gecharmeerd van waren. De constructie is enorm degelijk en het toetsenbord is voorzien van fijne, soepel voelende switches die niet te luid zijn. Dat zorgt vrijwel direct voor een heel fijne ervaring onder de vingers.

Of de compacte vormgeving fijn is, is uiteraard subjectief. Compact is fijner voor gamers en andere gebruikers die het numerieke toetsenbord niet nodig hebben, het bespaart ruimte op je bureau (of in je rugtas) en laat meer ruimte over voor je muis. Excel-gebruikers zullen dit toetsenbord natuurlijk direct diskwalificeren.

Toen het bord uitkwam voor 160 euro was onze voornaamste kritiek dat het eigenlijk iets te duur was vergeleken andere toetsenborden die voor 100 euro grofweg hetzelfde boden. Of juist net niet uitgebreid genoeg vergeleken met borden van 200 euro. Inmiddels is de prijs gezakt tot 137 euro en op dat punt kun je, mits de compacte vormgeving bij je past, eigenlijk niet om deze Corsair heen. Net wat chiquer dan nauwelijks goedkopere modellen, voorzien van draadloze functionaliteit en vooral het feit dat het een relatief laag bord is (voor een model met hoge switches) maakt dit een makkelijke aanrader en onze redactietip.

©Corsair

Razer Joro

Razer staat vooral bekend om hun grote modellen met alle toeters en bellen, maar biedt met de Joro ook wat anders. De Razer Joro is extreem compact en verreweg het lichtste bord in deze test. De doelgroep bestaat hier overduidelijk uit gamers die hun toetsenbord vooral veel meeslepen. Puur op basis van afmetingen en gewicht ligt deze Razer voor dat doeleind natuurlijk voor de hand. Ondanks het lage gewicht ligt de Joro toch stevig op tafel en zit de bouwkwaliteit van de constructie erg goed in elkaar. De aluminium behuizing voelt ook chic aan, de lage positie is toegankelijk voor velen en aangesloten via de kabel is het ook een snel competitief bord voor gamers.

Razer laat ook wel wat steekjes vallen, vooral voor hun gamende doelgroep. De afwezigheid van een dongel voor een snelle draadloze verbinding en het feit dat de switches nog wel wat speling vertonen, maakt enkele goedkopere alternatieven in deze test in onze optiek fijner. Voor de harde werkers onder ons vinden we de MX Keys ook wat beter voor minder geld.

Daarmee is de Joro in onze optiek niet de meest voor de hand liggende optie, zeker niet voor 130 euro. Als je echt op zoek bent naar het compactste en lichtste toetsenbord, dan is de Joro wel een prima optie.

©Razer

ASUS ROG Azoth X

ASUS en dan met name de ROG-producten staan niet bepaald bekend om hun bedaagde ontwerp. De fabrikant doet daar met hun Azoth X nog een flinke schep bovenop. Wat je er ook van vindt, uniek is het kleurrijke design met half doorzichtige keycaps (voor meer RGB-effect) zeker. Kwalitatief valt er heel weinig op dit bord aan te merken. Het is oerdegelijk en heeft een uitstekende aanslag; het is zelfs een van de fijnste borden in deze test. Het bord heeft ook handige eigenschappen. Draadloos krijg je bijvoorbeeld zowel een snelle als een bluetoothoptie. Daarnaast heeft het bord een goede accuduur, een mooie stevige polssteun plus nog wat minder cruciale extra’s, zoals een aanpasbaar oled-scherm in de bovenhoek. Kost wat, maar dan krijg je ook wat.

Ons voornaamste bezwaar gaat over de definitie van het woord ‘wat’. Want voor 200 euro hadden we het bij het bovenstaande gelaten. Een prijs van 250 euro zouden we wel erg pittig noemen, maar de adviesprijs van 329 euro is wel echt extreem. Daarvoor zouden we bijvoorbeeld toch wel analoge switches willen zien of een echt extreem luxe afwerking. Wellicht dat de prijs nog wat zakt, maar ondanks onze hoge inhoudelijke waardering is de exorbitante prijs vooralsnog het argument om het hoogste eremetaal achterwege te laten.

©ASUS

SteelSeries Apex Pro TKL Gen 3

De SteelSeries Apex Pro TKL is ook geen goedkoop bord en is misschien nipt wat minder chic dan de ROG. In tegenstelling tot die concurrentie weet SteelSeries wel een gezonde balans te vinden tussen de kwaliteit van het product, het toevoegen van extra mogelijkheden en het alsnog een beetje temmen van de prijs.

De bouw is uitstekend en de analoge, volledig instelbare switches zijn zowel aangenaam onder de vingers als zeer stabiel met minimale speling. Het strakke ontwerp is ook iets toegankelijker, zeker als je naast gamen ook nog een beetje zakelijk voor de dag wilt komen. Daarnaast is het ook nog een relatief stil toetsenbord, wat fijn is voor de omgeving. Al hangt de stilte natuurlijk altijd af van hoe hard je zelf op de knoppen slaat.

Ook hier is een oled-schermpje van de partij en Steelseries heeft als voordeel dat als je de door ons geteste compacte TKL-versie niet aantrekkelijk vindt, dat er ook een volledige en een nog compactere variant van bestaat.

Nadelen zijn er ook. Zo vinden we het volumewiel net wat te klein in gebruik, is het bord relatief hoog en ontbreekt draadloze functionaliteit. Maar als je je bord toch niet meeneemt is de meerwaarde daarvan te klein om daar meer geld aan uit te geven. Als draadloos niet nodig is, dan is dit in onze optiek het beste bord van dit moment.

©SteelSeries

©SteelSeries

ASUS ROG Falchion Ace HFX

Net als SteelSeries maakt ook ASUS op de ROG Falchion Ace HFX gebruik van magnetische analoge switches. Het bord heeft een nog wat compactere 65%-lay-out, waarbij je dus goed moet opletten of het ontbreken van de functietoetsen een bezwaar voor je is. Functioneel is hij grotendeels gelijkwaardig aan het toetsenbord van SteelSeries en de toevoeging van 8000 Hz polling geeft in theorie nog een klein voordeel in reactiesnelheid boven de SteelSeries.

Voor de originele prijs van 200 euro laat ASUS wel punten liggen. De bouw en de afwerking van de 100 euro kostende Endorfy is zelfs wat beter. Je merkt dat de Falchion iets meer doorveert dan andere borden wanneer je stevig tikt en dat is onacceptabel in het hogere segment. Het bord kost bij de meeste aanbieders 209 euro, maar was tijdens de testperiode ook verkrijgbaar voor 119 euro. Ook voor dat lagere bedrag weet de Corsair K65 Plus Wireless iets meer indruk te maken met zijn bouwkwaliteit en aanslag. Maar als je toch graag een analoge switch wilt waarbij je de aanslagdiepte kunt instellen, dan is dit als de lagere prijs structureel blijft één van de goedkopere opties die als bonus ook nog eens visueel leuk voor de dag komt.

©ASUS

Logitech G Pro X TKL

Logitech is met afstand marktleider op gebied van toetsenborden en heeft dan ook een enorm aanbod aan borden. Het bedrijf heeft praktisch elke populair formaat in huis en er zijn ook nog eens een flink aantal kleurstellingen. Waar Logitech wat minder goed in is, is de naamgeving van de producten. Zo is er ook een G Pro X muis en headset, en zelfs de G Pro X TKL-toetsenborden bestaan in flink wat verschillende uitvoeringen. De reguliere variant wordt ook wel de Lightspeed genoemd, wat staat voor de toevoeging van een snelle draadloze werking. De Rapid-variant is juist voorzien van magnetische switches, maar is die weer volledig bedraad.

Logitech doet op zich weinig fout met deze producten. De bouw, de switches en de mogelijkheden met onder andere mediaknoppen zijn prima. Combineer dat met het feit dat ze veel zullen verkopen omdat ze het bekendste merk zijn, en de meeste kopers zullen tevreden zijn. De realiteit is wel dat er andere modellen zijn die (minimaal) hetzelfde bieden voor minder geld, of een overtreffende prestatie weten te bieden voor iets meer. Voor 160 euro zouden we toch iets meer dan ‘prima’ willen zien, wat extra’s zoals een polssteun of een betere accuduur.

©Logitech

be quiet! Dark Mount

De Dark Mount is het eerste toetsenbord van be quiet!, dat we vooral van de stille behuizingen kennen. Die focus wordt meteen duidelijk zodra je gaat tikken; het is namelijk het stilste toetsenbord in deze test. De focus op stilte gaat helaas wel wat ten koste van switchstabiliteit en tikgevoel.

Qua mogelijkheden zet het bord zich door een modulaire opbouw erg af van de rest. Naast een rechttoe rechtaan compact TKL-bord krijg je ook een afneembaar numeriek veld met macrotoetsen voorzien van een schermpje dat je ook nog eens zowel links als rechts kunt plaatsen. Ook krijg je een opzetmodule met schermpje en mediatoetsen en polssteunen. Zo transformeert de Dark Mount binnen een paar seconden naar een overcompleet XL-monsterbord.

Was de Dark Mount scherp geprijsd geweest, dan hadden we enkele kanttekeningen door de vingers kunnen zien. Maar als je de hoofdprijs vraagt, dan verwachten we dat alles top is. Dat is niet helemaal het geval. De polssteun is kwalitatief treurig, de switches voelen minder chic dan borden die de helft kosten en de software voor de macrotoetsen laat te wensen over. Voor hetzelfde geld kun je ook een prima toetsenbord en een los macrotoetsenbord als de Elgato Stream Deck kopen. Een aanbieding en een software-update kan wel genoeg zijn om van dit goede idee een serieuze concurrent te maken.

©be quiet

Logitech MX Keys S

De Logitech MX Keys S is een beetje het buitenbeentje in deze vergelijking. In tegenstelling tot de ander toetsenborden is het namelijk géén bord waar fanatieke gamers blij van zullen worden. De keerzijde is dat het voor iedereen die een high-endbord zoekt voor alle andere doeleinden een model is waar je praktisch niet omheen kunt. Ook bestaat er naast de door ons geteste full size-versie een minivariant waarop het numerieke veld ontbreekt.

Dit bord is uitstekend gebouwd, voorzien van fijne switches en het heeft een low profile-ontwerp dat ook erg toegankelijk is voor iedereen die nog niet eerder een high-endbord gebruikt heeft. Als je nu een goedkoper toetsenbord hebt, dan voelt dit als een verademing en een ervaring waar je niet meer zonder wilt. Je kunt hem met meerdere apparaten verbinden, de accuduur is uitstekend en de software van Logitech is volwassen en biedt tal van extra mogelijkheden die voor kantoorwerkers relevant zijn.

Zolang gamen geen eis is, is dit een fijn bord zonder dat je echt de hoofdprijs betaalt. Houd alleen even de verschillende formaten in de gaten, en het feit dat er verpakkingen met en zonder polssteun worden verkocht.

©Logitech

Conclusie

Echt slechte borden hebben we reeds uit onze selectie gefilterd, dus geen van de geteste toetsenborden is een miskoop. Het belangrijkst is om duidelijk in kaart te brengen welk formaat en indeling je nodig hebt en aan welke extra eigenschappen je waarde hecht. Het merk is normaliter bijzaak, maar er valt iets voor te zeggen om al je randapparatuur in één softwarepakket te beheren.

Toch zien we wel enkele uitblinkers. Zoek je louter een toetsenbord zonder fratsen voor kantoorwerk, dan is de Logitech MX Keys S onze eerste keus, met als bonus dat de lage toetsen voor praktisch iedereen fijn tikken. We geven Logitech daarom een redactietip. Wil je wel gamen, dan biedt Endorfy een uitstekende prijs-kwaliteitverhouding voor minder dan 100 euro, al vinden we de Corsair K65 Plus Wireless zijn paar tientjes meer wel waard voor de iets betere bouw en de lagere constructie. Beide borden zetten veel druk op de concurrenten, waarbij je veel meer betaalt voor een bescheiden impact op de daadwerkelijke ervaring. Uiteindelijk krijgt ook Corsair een redactietip. In het hogere segment zien we wel degelijk waarde worden toegevoegd. Zo biedt de ASUS ROG Azoth X een van de beste ervaringen, maar vinden we de prijs van meer dan 300 euro niet helemaal in verhouding staan. De Steelseries Apex Pro TKL vinden we ook een uitblinker die wel een iets redelijkere balans weet te vinden in dat segment: degelijke bouw en aanslag, zeer compleet qua mogelijkheden en de instelbare analoge switches bieden ook echt iets nieuws en unieks. Als zo'n 200 euro voor een toetsenbord geen bezwaar is, zou dat onze eerste keuze zijn.