In Delpher kun je miljoenen oude krantenartikelen (en meer) doorzoeken. Een ontzettend handige tool als je de geschiedenis in wilt duiken, voor school of voor werk bijvoorbeeld. Hoe ga je er gericht mee te werk? Dat lees je in dit artikel.

Op www.delpher.nl zijn ruim 130 miljoen tekstpagina’s uit Nederlandse kranten, boeken en tijdschriften online te doorzoeken. Het gaat om materiaal uit de 17e tot en met de 20e eeuw, en dat maakt Delpher superinteressant voor iedereen die in het verleden wil duiken. Maaike Napolitano geeft daarvan in dit artikel tien mooie voorbeelden. Ze is al zeven jaar coördinator van Delpher binnen de KB, onze nationale bibliotheek in Den Haag.

©PXimport

1059,9 terabyte

In Delpher vind je 682.048 boeken tot 1960, 2.094.960 kranten tot 1995 en 432.961 tijdschriften tot 1970. Dat komt neer op 98.605.175 boekenpagina’s, 21.167.883 krantenpagina’s en 12.073.915 tijdschriftpagina’s. Totaal gaat het om 1059,9 terabyte aan bestanden. 

De website ontstond in 2013, vanuit het idee dat brondocumenten uit de Nederlandse geschiedenis zoveel mogelijk gratis toegankelijk moeten zijn voor iedereen. De website groeit nog steeds. “Elke dag digitaliseert de KB gemiddeld zo’n 22.000 pagina’s”, weet Napolitano.

Zoek de kranten van je geboortedag op

Op de homepage van Delpher kun je onderaan, onder het kopje Geboortedagkrant, een geboortedatum invullen. Als je daarna op het zoekknopje drukt, krijg je de kranten van die dag te zien. Als je erop klikt, kun je ze van voor tot achter lezen. Downloaden kan trouwens ook.

Zoek een oud kinderboek

Wie houdt er nu niet van de kinderboeken uit zijn jeugd? Klik daarvoor op de homepage in het vakje Doorzoek alles en kies Boeken Basis. Klik daarna op Zoeken. Kruis op de volgende pagina onder Collectie het vakje Kinderboeken aan.

Napolitano: “Je kunt ook zoeken op een specifieke auteur, titel of uitgeverij. Denk aan C. Joh. Kieviet, Pietje Bell, of een befaamde kinderboeken-uitgeverij zoals Kluitman. Klik daarvoor eerst op Uitgebreid zoeken en vul daarna in het juiste vakje een extra zoekterm in.” De rechtstreekse link naar de kinderboeken van uitgeverij Kluitman vind je op https://kwikr.nl/kluitman.

©PXimport

Pluis je stamboom uit

Napolitano: “Mensen gebruiken de familieberichten uit kranten vaak om stambomen uit te pluizen. Je kunt zo niet alleen ontdekken wanneer iemand geboren of gestorven is, maar ook bijvoorbeeld namen van (aangetrouwde) verwanten en hun woonplaatsen ontdekken.” Kies daarvoor bij de krantenresultaten onder het kopje Soort bericht voor Familiebericht. Je kunt dit filter ook terugvinden onder Uitgebreid zoeken.

©PXimport

Doe ontdekkingen over bekenden

Door binnen de krantenartikelen en -advertenties te zoeken op de namen van mensen die je kent, kun je af en toe interessante ontdekkingen doen.

Napolitano: “Hoe zeldzamer een naam, hoe gemakkelijker het is om de juiste resultaten te vinden. Mijn meisjesnaam is Rietrae. Daardoor vond ik al snel een krantenartikel over een muziekuitvoering waaraan mijn grootvader als amateurzanger meedeed. En mijn grootmoeder had een chocolaterie. Ik heb verschillende advertenties kunnen terugvinden, die zij geplaatst had.”

Ontdek beroemde familieleden

Misschien weet je van sommige familieleden dat ze ooit in de krant hebben gestaan, bijvoorbeeld omdat ze een gouden huwelijk vierden, en de burgemeester langskwam. In dat geval kun je bijvoorbeeld zoeken op ‘goud*’, de achternaam van het gouden echtpaar en het jaar.

Jokertekens en zoekoperatoren

Bij het zoeken in Delpher kun je gebruikmaken van zogenoemde Booleaanse zoekoperatoren, zoals OR, NOT en PROX. Die laatste operator kun je gebruiken om woorden of namen te zoeken die binnen een tekst maximaal tien woorden van elkaar verwijderd zijn.

Je kunt ook jokertekens gebruiken. Met een ? (vraagteken) vervang je 1 letter, met een * (asterisk) een willekeurig aantal letters. Als je naar een exact woord op zoek bent, gebruik je “dubbele aanhalingstekens” of [rechte haken].

Voor meer informatie, zie: www.delpher.nl/nl/platform/pages/zoekhulp.

Zoek op wie er in een huis woonde

In Delpher zitten 39 telefoonboeken uit de periode tussen 1901 en 1950. Je vindt ze in de collectie Boeken Basis, door in de zoekresultaten het vakje Telefoonboeken aan te kruisen.

“Het is interessant om te kijken wie toen telefoon had. Dat zijn toch de wat rijkere mensen, zoals bijvoorbeeld huisartsen en notarissen. In de loop der jaren zie je het aantal aangeslotenen toenemen”, licht Napolitano toe. 

“Je kunt binnen de telefoonboeken ook zoeken op specifieke adressen, die je in het zoekvenster vermeld tussen dubbele aanhalingstekens. Zo kun je bijvoorbeeld achterhalen welke personen of bedrijven er ooit op een bepaald adres hebben gewoond.”

©PXimport

Luister naar oude radiobulletins

Als je meer wilt leren over een bepaalde historische gebeurtenis, dan zijn de kranten en radiobulletins in Delpher een goudmijn.

Napolitano: “Denk bijvoorbeeld aan de val van de muur, of de 80-jarige oorlog. Ook zien we dat verzetskranten heel veel worden gelezen. Die zijn ook wel heel bijzonder: het gaat immers om stencils die mensen in kleine oplagen in de oorlog drukten, met gevaar voor eigen leven.”

Historische opvattingen over actuele thema’s

Krantenartikelen uit het verleden kunnen soms meer inzicht geven in actuele thema’s, zegt Napolitano: “Denk aan het vaccinatiebeleid en de lockdown-maatregelen. Als je bijvoorbeeld zoekt op ‘Spaansche griep’, dan kom je heel veel interessante discussies, adviezen en informatie tegen. Dit voorbeeld laat trouwens zien hoe belangrijk spelling is bij het zoeken. Je moet je soms echt even inleven in een bepaalde periode. Laatst wilde ik in Kerkrade tijdens een workshop als voorbeeld zoeken naar historisch nieuws over de oprichting van het Sint-Joseph ziekenhuis. Het lukte maar niet om resultaten te vinden, totdat ik besefte dat mensen in die tijd spraken van een ‘hospitaal’”.

Interessante links over de Spaansche griep

Zoeken op ‘Spaansche Griep’ of ‘Spaansche ziekte’ levert veel interessants op, zegt Napolitano. Een aantal voorbeelden:

https://kwikr.nl/griep1 Een resultaatpagina met heel veel artikelen.

https://kwikr.nl/griep2 Het begin van de epidemie.

https://kwikr.nl/griep3 De aanvankelijke langzame verspreiding van de ziekte.

https://kwikr.nl/griep4 Voorzorgsmaatregelen om verspreiding tegen te gaan.

https://kwikr.nl/griep5 Schoolsluitingen vanwege de Spaanse Griep.

Ontdek wanneer een woord voor het eerst opdook

Als je zoekt op een woord als thuiscomputer, dan kun je met Delpher exact achterhalen wanneer dat woord voor het eerst in kranten voorkwam. Je kunt zelfs een grafiekje opvragen van de woordfrequentie in de loop der jaren, door te klikken op het grafieksymbooltje. Een toepassing die, zo weet Napolitano, vaak door taalkundigen wordt gebruikt.

©PXimport

Laat je inspireren

Op de homepage van Delpher vind je links naar wisselende themapagina’s en online tentoonstellingen. Op die pagina’s zie je wat er vroeger geschreven werd over onderwerpen die ook nu nog relevant zijn. Als je je abonneert op de nieuwsbrief, hoor je het meteen wanneer er een nieuwe inspiratiepagina is verschenen. Meestal zijn die gebaseerd op de actualiteit.

Meer informatie?

De KB verzorgt gratis workshops aan verenigingen over het gebruik van Delpher. Ook kunnen groepen rondleidingen aanvragen binnen het gebouw van de KB, onze nationale bibliotheek in Den Haag. Als je daar meer over wilt weten, vul dan het contactformulier in op www.delpher.nl/over-delpher/contact.

Grote kans dat ook jij meerdere abonnementen op videostreamingdiensten hebt. Netflix, Disney+, Amazon Prime, Apple TV – stuk voor stuk leuk, maar samen goed voor een flinke maandelijkse kostenpost. Zonder dat je het doorhebt, loopt het bedrag op. Tijd om te kijken waar je kunt besparen.

Lees ook: 4 slimme tips om meer uit Netflix te halen

Het kan daarom geen kwaad zo nu en dan serieus naar je uitgaven te kijken. Vooral bij (video)streamingdiensten kun je op jaarbasis vaak tientallen euro's besparen. Een abonnement is vaak snel afgesloten, maar het is eigenlijk ook best gemakkelijk om de kosten te bedwingen. Met de tips in dit artikel krijg je meer grip op je kosten. Noot vooraf: niet alles geldt voor elke dienst, maar controleren loont.

Wees kritisch op je kijkgedrag

Wees eens eerlijk: kun je echt niet zonder een bepaalde videostreamingdienst? Je kijkt er tenslotte maar één tegelijk. Door je bewust te zijn (of te worden) van je kijkgedrag, kun je gedegen keuzes maken over de diensten die je wel of niet aanhoudt. Vraag jezelf geregeld af: heb ik deze dienst in de afgelopen weken gebruikt en hoe essentieel is deze dienst eigenlijk voor me? Meestal komt daar dan een antwoord uit waar je wat mee kunt.

Eén dienst per keer

Een slimme bespaarstrategie is om steeds één dienst tegelijk te gebruiken. Wacht tot er genoeg nieuwe seizoenen of films staan die je wilt zien en neem dan een (maand)abonnement. Kijk voordat je dat doet of er niet ergens een aanbieding is, bijvoorbeeld via je telecomprovider. Heb je gezien wat je wilde zien? Zet het abonnement daarna weer stop en wissel naar een andere dienst (die dan natuurlijk aanbod heeft dat je op dat moment wilt zien). Dat gaat misschien ten koste van de persoonlijke aanbevelingen en het overzicht dat diensten aanbieden van gekeken content, maar dat kun je opvangen met apps van derden, zoals TV Time (Android | iOS). Daarmee kun je je gekeken films en series bijhouden en krijg je nieuwe suggesties op basis van je kijkgedrag.

©Koray - stock.adobe.com

Als het kan: delen

Heb je eenmaal besloten om te snoeien in het aantal streamingdiensten dat je gebruikt, dan zijn er nog meer dingen die je kunt doen om kosten te besparen. Controleer of het mogelijk is een abonnement of profiel te delen met een ander. Veel diensten blokkeren deze praktijken, maar bij sommige videostreamingdiensten is dit nog steeds een optie. Soms heb je hier wel een duurder abonnement voor nodig, maar de rekensom is snel gemaakt: als zo'n duurder abonnement gedeeld door het aantal kijkers per persoon goedkoper is, dan is het alsnog een slimme keuze.

Kan het (nog) goedkoper?

Als delen voor jou geen optie is, kijk dan naar een zo goedkoop mogelijk abonnement. Zo biedt Netflix bijvoorbeeld in een aantal landen een versie aan waarbij je reclames te zien krijgt. Op moment van schrijven is Netflix with Ads nog niet beschikbaar in Nederland, maar gezien het feit dat het wel wordt aangeboden in Frankrijk, Duitsland, Italië, Spanje en het Verenigd Koninkrijk zou het zomaar kunnen dat je op termijn ook hier voor dit (goedkopere) abonnement kunt gaan kiezen. Diensten als Videoland, Disney+ en HBO Max hebben in Nederland al wel goedkopere abonnementen met reclame.

Eerder in dit artikel gaven we je de tip om, afhankelijk van het aanbod, steeds een maandabonnement af te sluiten bij een dienst. Maar merk je dat je bij een bepaalde streamingdienst eigenlijk elke maand wel content kunt vinden die je leuk vindt? Dan is een jaarabonnement misschien toch voordeliger dan twaalf losse maanden. Bij een jaarabonnement krijg je namelijk soms tot twee maanden gratis kijken cadeau. Ook bieden streamingdiensten vaak leuke promoties aan waarmee je in elk geval tijdelijk kosten kunt drukken.

Sinds LG de OLED C-serie introduceerde, heeft dit model door zijn combinatie van prestaties en prijs een reputatie opgebouwd als de maatstaf voor andere oled-tv’s. Sinds de lancering van die eerdere serie is er echter flink wat concurrentie bij gekomen. Tijd dus om te kijken of deze nieuwe LG OLED65C4 nog steeds als referentie kan dienen.

De LG C4 mag dan wel geen topmodel zijn, een premium uitstraling heeft hij wel. Er zit een dunne metalen rand om het slanke scherm en dat detail geeft deze tv scherpe lijnen. De behuizing van de elektronica en aansluitingen is natuurlijk wat dikker, maar een profiel van 48 mm blijft slank en oogt ongetwijfeld mooi aan de muur.

De donkerbruine achterkant (LG noemt dat Umber Brown) heeft een opvallende textuur die aan stof of leer doet denken. De C4 staat op een centrale voet met geborstelde metaalkleur. Wil je een soundbar bij deze televisie aanschaffen, houd er dan rekening mee dat je onder het scherm slechts 5,5 cm ruimte hebt. 

Aansluitingen

De vier HDMI-poorten van de C4 bieden allemaal de maximale HDMI 2.1-bandbreedte (48 Gbit/s). Ze ondersteunen ALLM, 4K120 en VRR (AMD FreeSync en Nvidia G-Sync) en op één poort kun je ARC/eARC gebruiken. Dat maakt het toestel interessant voor gamers die een soundbar willen, want zelfs met een soundbar op de eARC-poort houd je drie HDMI-poorten over die 4K op 120 Hz aankunnen voor high end-gameconsoles, of zelfs 4K op 144 Hz als je een game-pc aansluit. Ook de input-lag (vertraging) bewijst dat we hier met een gamevriendelijke tv te maken hebben: bij 4K60 bedraagt die 10,1 ms, en bij 2K120 slechts 5,5 ms.

De bijgeleverde infraroodmodule kun je gebruiken om brontoestellen te besturen met de LG-afstandsbediening, ook wanneer deze uit het zicht staan. De C4 ondersteunt ook het WiSA-protocol (Wireless Speaker and Audio Association). Daarmee kun je compatibele draadloze luidsprekers aansluiten. Een draadloze surround-opstelling is echter niet mogelijk; je bent in dat geval beperkt tot 2.1-configuraties.

©Eric Beeckmans | ID.nl

Premium piekhelderheid

De LG C4 is uitgerust met een Evo-oledpaneel en Brightness Booster-algoritme. Dit type paneel nestelt zich qua prestaties tussen de oledpanelen met microlenzen (zoals de G4) en standaard oledpanelen (zoals de B4). De piekhelderheid scoort uitstekend: 1060 nits op een 10%-venster, en zelfs iets meer bij 2%. 

LEES OOK: Zo testen we tv's voor ID.nl

Een volledig wit beeld haalt 198 nits. Vergelijkbare modellen zoals de Sony Bravia 8 en de Panasonic Z85A zitten daar duidelijk onder. De Philips OLED809 komt meer in de buurt, maar de C4 pakt duidelijk de leiding. Qua kleurbereik presteren alle modellen vergelijkbaar met ongeveer 97% P3-dekking. Het Evo-oledpaneel heeft een goede kijkhoek en gaat reflecties goed tegen, maar de G4 doet het net iets beter. De beelduniformiteit ziet er uitstekend uit: er is geen dirty screen-effect zichtbaar. 

©LG

Dat LG goed weet hoe het prachtige beelden op het scherm tovert, zagen we al op de G4. En we merken dat de C4 die lijn mooi doorzet. In SDR is de HDR Filmmaker-modus erg goed gekalibreerd, met een accurate kleurweergave. Er is voldoende schaduwdetail, al was dat iets donkerder dan verwacht. Dolby Vision IQ met Precision Detail blijft de beste keuze voor topkwaliteit, al wordt het verschil met HDR10 steeds kleiner.

Voor HDR10 is de Filmmaker-modus een tikje te helder gekalibreerd, vooral in donkere en midtinten. Maar die afwijking is klein genoeg om door de vingers te zien. Ondersteuning voor HDR10+ ontbreekt, maar LG compenseert dat met slimme dynamische tone mapping. Net als de G4 analyseert de tv het beeld in verschillende zones voor optimale aanpassing. Met 1000 nits piekhelderheid is tone mapping niet per se nodig, maar door die slimme aanpak kun je het veilig aan laten staan. Als het algoritme moet ingrijpen, levert het uitstekend witdetail met rijke kleuren. Ook in moeilijke, donkere HDR-scènes laat de tv zich niet op een fout betrappen en toont hij zeer goede schaduwnuances. 

Uitstekende beeldverwerking

De Alpha9 Gen7-beeldprocessor verschilt maar heel weinig van de Alpha 11-processor in de G4. De features die ontbreken, lieten op de G4 geen sterke indruk achter (AI Directors Processing en Perceived Object Enhancing), dus lijkt de C4 het nauwelijks beter te doen. Bij het testen merken we dat ook. Zowel upscaling als ruisonderdrukking scoren zeer goed. Hinderlijke kleurstroken in zachte kleurovergangen kan de processor duidelijk elimineren, zonder dat je aan detail hoeft in te leveren.

Oledpanelen hebben een erg goede bewegingsscherpte, te danken aan de snelle pixelresponstijd. Dat heeft echter een nadeel: filmbeelden in 24 fps kunnen zichtbaar beginnen te stotteren als de camera snel beweegt. Dat effect kun je wegwerken met de functie Trumotion, al speelt persoonlijke smaak daarbij een grote rol. Voor vloeiende beelden is de Vloeiend-stand prima, al creëert die soms wel beeldfouten als de achtergrond erg complex is.

De instelling Cinematografische Beweging is voor filmpuristen; persoonlijk opteren we liever voor de stand Natuurlijk. Dat is een mooi compromis dat veel van het gestotter wegwerkt, zonder andere beeldfouten te introduceren. 

©LG

Dolby Atmos en DTS:X

Bij die knappe beeldprestaties hoort ook aangenaam geluid. De LG C4 beschikt over 2.2-kanalen, 40 watt vermogen en hij ondersteunt Dolby Atmos en DTS:X. Voor echte hoogte-effecten is een goede soundbar vereist, maar de surround-ervaring van de C4 is prima. De AI Sound-modus klinkt te scherp, zeker bij muziek, maar bij films viel dat gelukkig mee.

We raden aan om de Standaard-, Muziek- of Bioscoop-stand te kiezen, afhankelijk van wat je kijkt of luistert. We zijn vooral gecharmeerd van de warme, goed gebalanceerde klank van de C4. Die bevat ook aardig wat bas en er is meer dan voldoende volume voor de doorsnee huiskamer. Wie de volumeknop iets te enthousiast opendraait (verder dan echt noodzakelijk), kan wel vervorming horen. 

webOS 24 en webOS Re:New

Wie een C4 in huis haalt, krijgt webOS 24 als besturingssysteem. Maar dankzij het webOS Re:New-programma krijg je gedurende vijf jaar de meest recente versie van webOS op je tv. Dat is in elk geval een mooie garantie dat je smart-tv nog wel even up-to-date blijft. Houd er wel rekening mee dat de eerste update (naar webOS 25) vermoedelijk pas in het najaar van 2025 naar deze modellen komt. Hier lees je meer over WebOS. Het artikel behandelt webOS 23, maar de meeste wijzigingen zijn puur cosmetisch.

©Eric Beeckmans | ID.nl

De belangrijkste nieuwe functie is de toevoeging van Google Cast. Omdat LG al AirPlay 2 ondersteunde, maakt de C4 het nu voor zowel Android- als iOS-gebruikers erg eenvoudig om content naar het tv-scherm te streamen. De Quick Cards op het startscherm zijn iets compacter geworden, maar functioneren nog steeds op dezelfde manier. Ze groeperen bepaalde functies, zoals Games, Muziek, de Thuis-hub, Thuiskantoor, Sport, Leren en Toegankelijkheid.

©Eric Beeckmans | ID.nl

Het app-aanbod is bijzonder volledig; zowel internationale als lokale streaming-apps zijn ruim vertegenwoordigd. De lay-out werkt prima en je navigeert vlot door het aanbod. De Magic Remote is een integraal onderdeel van het gebruiksgemak. Je beweegt de cursor op het scherm eenvoudig door met de remote naar het scherm te wijzen.

Helaas, we hebben ook een negatieve opmerking. LG plaatst advertenties op het Home-scherm en in de screensaver. En dan bedoelen we niet de gebruikelijke aanbevelingen voor content, maar echte ongerelateerde reclame (automerken, sportwinkels, dat werk). Gelukkig kun je het wel uitschakelen: je leest in dit artikel hoe je reclame verwijdert. 

Conclusie

De conclusie is duidelijk: de LG OLED65C4 is nog steeds een referentie voor wie de echte topmodellen te duur vindt, maar toch premium beeld wenst. Reclame op het Home-scherm en in de screensaver is echt ongewenst, maar je kunt het via de instellingen gelukkig wel uitschakelen. Voor de volledigheid zien we graag HDR10+-ondersteuning, maar door de uitstekende dynamische tone mapping vinden we dat niet meer zo belangrijk.

Wat krijg je dan wel? De beste piekhelderheid in deze categorie, uitstekende kalibratie in de Filmmaker-modus, prachtige, levensechte kleuren en een natuurlijk perfect contrast. De beeldverwerking levert betrouwbare en erg goede resultaten – ook met oudere bronnen. Dankzij het webOS Re:New-programma krijg je nu vijf jaar updates op het webOS smart-tv-systeem. Een zeer ruim app-aanbod, AirPlay2 en Google Cast maken het entertainment-aanbod erg volledig. Ook gamers vinden alles wat ze nodig hebben op de C4. De prijs is wat ons betreft eveneens gerechtvaardigd.