De AMD FX-processors verlangen een nieuwe socket in de vorm van AM3+. Wij testen zes AM3+-moederborden. Vier daarvan hebben de 990FX-chipset, terwijl twee moederborden de goedkopere 970-chipset aan boord hebben. Wat zijn de verschillen en wat hebt u nodig?

Een nieuwe processor vraagt uiteraard om moederborden met een nieuwe socket, al is het net als in het verleden een doorontwikkeling van AMD's bestaande socket. De socket voor de FX-processors is AM3+. Op de AM3+-moederborden passen ook de bestaande AM3-processors zoals de Phenom II X4 of X6. De FX-processors passen officieel enkel op moederborden met een AM3+-socket, al zouden sommige bestaande AM3-moederborden door de fabrikanten wellicht met een BIOS-update geschikt gemaakt kunnen worden voor de nieuwe FX-processors. AM3+-moederborden zijn beschikbaar met de bestaande AMD 7-en 8-serie chipsets, maar de nieuwe 9-serie chipsets is de optimale keuze. Er is in de 9-serie qua northbridge (zie kader 'North en southbridge') de keuze uit de 990FX-, 990X- of 970-chip. Het verschil tussen de chips is voornamelijk terug te voeren op PCI-Express-bandbreedte en ondersteuning voor meervoudige grafische kaarten. Gamers zullen in hun nopjes zijn dat nu zowel met AMD (CrossFireX) als NVIDIA (SLI) meervoudige configuraties worden ondersteund. De 990FX is het topmodel en biedt ondersteuning voor CrossFireX én SLI met de bandbreedte van tweemaal PCI-E x16 of viermaal PCI-E x8. Het moederbord moet uiteraard wel vier fysieke x16-sloten hebben als u vier grafische kaarten wilt plaatsen. De 990X doet 'slechts' tweemaal PCI-E x8 en de 970 ondersteunt geen CrossFireX of SLI. De northbridges worden gecombineerd met de SB950 of SB920 southbridges, al mag de simpelere SB920 alleen met de 970 northbridge gecombineerd worden. Zowel de SB920 als de SB950 bieden 6 SATA-poorten van 6 Gbit/s, 14 usb2.0-poorten en ondersteuning voor RAID 0, 1 en 10. De SB950 voegt daar nog RAID 5 aan toe. Ondersteuning voor usb 3.0 zit niet in de chipsets en wordt geregeld met een extra controller. Wij hebben voor dit artikel zes moederborden bekeken. Drie moederborden zijn van ASUS. De overige drie borden zijn afkomstig van Gigabyte, MSI en ASRock. Vier moederborden hebben de 990FX-chipset, de andere twee zijn voorzien van de eenvoudigere 970-chipset.

©PXimport

North- en southbridge?

De northbridge regelt de communicatie tussen de snelle onderdelen van een systeem, zoals cpu, grafische kaarten en systeemgeheugen. Het grote verschil tussen de 990FX/990X/970 ligt in de ondersteuning voor PCI Express-kanalen. De 990FX heeft tweemaal PCI Express x16 die ook in een configuratie van viermaal PCI-E x8 gebruikt kan worden. Let daarom bij de plaatsing van twee grafische kaarten op: het toevoegen van meerdere grafische kaarten op een enkel kanaal betekent dat bandbreedte gedeeld moet worden. Kijk daarom goed in de handleiding welke PCI-E-sloten gebruikt moeten worden wanneer u twee grafische kaarten plaatst. De 990X doet tweemaal PCI Express x8 en de 970 heeft eenmaal PCI Express x16. De SB950/SB920 southbridge regelt de aansturing van externe apparaten. Helaas heeft AMD nog geen nieuwe southbridge beschikbaar voor de AMD FX met geïntegreerde usb3.0-controller, hierdoor is het aantal usb3.0-aansluitingen enigszins beperkt. De SATA 6 Gbit/s-capaciteiten van de SB950 variëren sterk per moederbord en dat is opvallend. Door de hoge doorvoersnelheden spelen moederbordontwerp en software-implementatie een belangrijke rol. De SB950/SB920 is al niet de snelste chip voor SATA 6 Gbit/s, dus elke optimalisatie is meer dan welkom.

ASUS SABERTOOTH 990FX

Net als de ASUS Crosshair V is de SABERTOOTH een high-endmoederbord voor de AMD FX-processor. Alleen ligt hier het accent niet zozeer op overklokken en gaming, maar op duurzaamheid en kwaliteitsbeleving. ASUS stelt dat op de gebruikte componenten internationale kwaliteitsstandaarden van toepassing zijn, zoals de MIL-STD (Military Standard). Dit betekent dat de karakteristieke eigenschappen van de producten in technisch en logistiek opzicht binnen een bepaald profiel vallen, wat betekent dat het om kwalitatief hoogwaardige componenten gaat. Dit moet compatibiliteit, betrouwbaarheid en continuïteit zeker stellen. De MIL-STD geldt in het geval van de ASUS SABERTOOTH 990FX alleen voor een aantal kritische componenten op het moederbord. Uniek is dat op tien punten temperatuursensoren zijn aangebracht die via de TUF Thermal Radar zes systeemfans aansturen om de temperatuur op bepaalde 'hot spots' te regelen. De extra aandacht voor koeling en stabiliteit betekent wel dat er een PCI-E-slot opgeofferd moest worden, maar er blijven er nog vijf over: meer dan genoeg.

©PXimport

ASUS SABERTOOTH 990FX

Prijs € 149,-

Oordeel 10/10

Pluspunten

Uitgebreide overklok- en systeemmonitor-mogelijkheden

Minpunten

Geen

ASUS Crosshair V Formula

Bij de Crosshair V Formula zit de kracht onder de motorkap. Dit betekent ook dat u een techneut moet zijn om het geheel tot het maximale te tunen. ASUS biedt twee methodieken voor overklokken. De eerste is via de UEFI AMI BIOS. UEFI (Unified Extensible Firmware Interface) is de opvolger van het oude type BIOS en wordt meestal gekoppeld aan een grafische gebruikersinterface die zich met toetsenbord en muis laat bedienen. U kunt in de BIOS tot wel acht verschillende profielen opslaan. Werkt u liever vanuit de Windows-omgeving, dan hebt u TurboV EVO tot uw beschikking. Voor het gemak van de instellingen prefereren wij de Windows-omgeving, dit is vooral handig bij het schakelen tussen profielen. De ASUS Crosshair V Formula is een hardcore tuning-moederbord pur sang, met onuitputtelijke mogelijkheden om voltages, geheugen, chipset en processor tot optimale prestaties te brengen. Op audiogebied komt de Crosshair V 990FX de gamer helemaal tegemoet. De X-Fi 2-chipset is aanwezig en streaming van blu-ray-audio wordt ondersteund. Het gebruik van meer dan twee VGA-kaarten betekent dat bandbreedte gedeeld moet worden. 3-way CrossFireX loopt op een keer PCI-E x16 en twee keer PCI-E x8.

©PXimport

ASUS Crosshair V Formula

Prijs € 220,-

Oordeel 8/10

Pluspunten

Uitgebreide overklokmogelijkheden

Minpunten

Geen

MSI 990FXA-GD80

Bij de MSI 990FXA-GD80 is de MIL-STD, in tegenstelling tot de ASUS SABERTOOTH 990FX, wel van toepassing op het hele product. Hierin is MSI een stap verder gegaan dan de concurrentie. Bijzonder is dat de Clear CMOS knop van buitenaf, via de achterplaat, bereikbaar is. In tegenstelling tot de ASUS SABERTOOTH 990FX heeft MSI op 990FXA-GD80 wel een reset -CMOS-drukknop aangebracht op het moederbord. Net als de ASUS Crosshair V heeft MSI een supereenvoudige overklokfunctie ingebouwd. Bij de ASUS Crosshair V heet dit CPU Level Up en bij de MSI 990FXA-GD80 heet dat OC Genie. Beide functies zijn vanaf de betreffende moederborden met een druk op de knop te activeren. Blijkbaar heeft dit bij de MSI 990FXA-GD80 zijn prijs, want twee SATA-aansluitingen hebben het veld moeten ruimen. De overkloktools die MSI meelevert, zijn zeer beperkt en eigenzinnig en daardoor niet bruikbaar. De EFI BIOS biedt iets meer mogelijkheden, maar moet de ASUS SABERTOOTH, die niet als overklok-moederbord gepositioneerd is, toch voor laten gaan.

©PXimport

MSI 990FXA-GD80

Prijs € 196,-

Oordeel 6/10

Pluspunten

MIL-STD op hele product

Veel PCI-E-aansluitingen

Minpunten

Overkloktools werken niet lekker

Prestaties SATA 6 Gbit/s

Asrock 990FX Extreme3

De Asrock 990FX Extreme3 is het goedkoopste moederbord uit deze test dat is voorzien van de 990FX-chipset. Er is geknepen op het aantal aansluitingen voor SATA 6 Gbit/s, maar dat is niet echt een probleem voor de meeste gebruikers. Optische branders beginnen immers op hun retour te komen, waardoor de honger naar heel veel SATA-aansluitingen doorgaans wel wat afneemt. Bovendien worden veel gegevens niet meer lokaal opgeslagen, maar online of op externe media. Daarvoor in de plaats wil men nu wel steeds vaker het besturingssysteem op een SSD zetten om te profiteren van de snelheidsboost in een Windows-omgeving en men wil daarbij ook de kosten laag houden. Uitgaande van één enkele optische drive en een SSD, hebt u op de Asrock 990FX nog ruimte voor drie extra interne harde schijven. Uitgaande van harde schijven van 3 TB, kunt u dus 9 TB en een beetje (van de SSD) koppelen aan de Asrock 990FX Extreme3.

©PXimport

Asrock 990FX Extreme3

Prijs € 103,-

Oordeel 6/10

Pluspunten

Prijs

Minpunten

Slechte SATA 6 Gbit/s-prestaties

Gigabyte 970A-UD3

De Gigabyte 970A-UD3 is een goedkoop moederbord voor de AMD FX-processor en is voorzien van de 970-chipset. De usb-connectors aan de achterzijde van het moederbord zijn voorzien van speciale voeding zodat deze aansluitingen in staat zijn om de accu's van tablets op te laden als deze aangesloten worden via usb. De southbridge is de SB950, wat betekent dat ook RAID5 wordt ondersteund. Voor weinig geld hebt u een uitstekend moederbord voor de AMD FX met een prima lay-out. De UD3 heeft, net als de UD7, Dolby Home Theater. Hiermee bedoelt Gigabyte te zeggen dat de gebruikte Realtek ALC889-audiochipset DTS Connect en Digital LIVE ondersteunt. Dit zorgt ervoor dat het geluid van games realtime omgezet wordt naar het DTS- of Dolby Digital-formaat. Hierdoor blijven de surroundeffecten van games behouden als de pc digitaal (via S/PDIF of HDMI) is aangesloten op de AV-receiver. De eSATA-aansluiting mist, wat niet echt een probleem zal zijn, omdat usb 3.0 meer voor de hand ligt.

©PXimport

Gigabyte 970A-UD3

Prijs € 95,-

Oordeel 8/10

Pluspunten

Prijs

Krachtige laadstroom usb-poorten

Minpunten

Geen eSATA

ASUS M5A97 PRO

Net als de Gigabyte met de 970A-UD3 richt ASUS zich met de M5A97 PRO op het 'value'-segment voor de AMD FX-processors. Wie op zoek is naar een no-nonsense moederbord, voorzien van usb 3.0 en SATA 6 Gbit/s, stuit hier op de juiste modellen. De ASUS M5A97 PRO ondersteunt CrossFireX met beperkingen op de bandbreedte voor de PCI Express-bus, want het tweede slot loopt op slechts x4. U hoeft dus niet per se een moederbord met de duurdere 990X- of 990FX-chipset aan te schaffen, maar optimaal is dit niet. De ASUS M5A97 PRO heeft ten opzichte van de Gigabyte 970A-UD3 de beschikking over een uitgebreidere audioprocessor. De Realtek ALC892 voegt ten opzichte van de ALC889 ondersteuning voor streaming van de blu-ray-audiostandaarden Dolby True HD en DTS Master Audio HD toe. Interessant voor wie zijn pc gebruikt als mediacenter met blu-ray-content en daarbij een HDMI-aansluiting gebruikt.

©PXimport

ASUS M5A97pro

Prijs € 102,-

Oordeel 8/10

Pluspunten

Prijs

Audiocapaciteiten

Minpunten

Geen

Conclusie

In benchmarks ontlopen de verschillende moederborden elkaar nauwelijks, behalve als we SATA-testen. De ASUS-moederborden steken met kop en schouders boven het speelveld uit. Vooral de ASRock-moederborden presteren slechter op het gebeid van doorvoersnelheid. Ook de MSI 990FXA-GD80 loopt achter op de ASUS-moederborden. De grafische UEFI-besturing in het BIOS-menu van MSI en ASRock werkt niet prettig. Wij vinden het lekkerder om oude stijl te gaan, met enkel het toetsenbord dus. De enige moederborden die tijdens onze test zonder toestanden opstarten, zijn de ASUS- en ASRock-moederborden. Gezien het type processor dat de AMD FX is, vinden wij de ASUS SABERTOOTH 990FX het beste passen. De ASUS SABERTOOTH 990FX is een wat duurder moederbord, maar daarvoor haalt u wel kwaliteit in huis die past bij de AMD FX-serie. De Gigabyte 970A-UD3 is de meest geschikte keus als u op het budget wilt letten en geen behoefte hebt aan meerdere grafische kaarten. Wie qua gamen voor optimale prestatie gaat, zal AMD FX laten liggen en voor bijvoorbeeld een Intel Core i7-2600K gaan.

©PXimport

Op zoek naar een nieuwe e-reader met kleurenscherm? Goed nieuws, want er verschijnen steeds meer geschikte producten in de (digitale) winkelschappen. Een voorbeeld hiervan is de onlangs verschenen Amazon Kindle Colorsoft Signature Edition. Is dit product zijn stevige prijskaartje van 299,99 euro waard?

De hier besproken Signature Edition heeft een aantal extra's ten opzichte van de reguliere Kindle Colorsoft Base Edition (269,99 euro). Zo bevat deze e-reader 32 GB (in plaats van 16 GB) opslagruimte. Bovendien is er ondersteuning voor draadloos opladen ingebakken. Vanwege het compacte touchscreen van 7 inch en de dunne schermranden is de behuizing ongeveer net zo groot als die van een normaal pocketboek, maar dan een stuk dunner. In combinatie met het bescheiden gewicht van 219 gram is de Amazon Kindle Colorsoft Signature Edition een aangenaam leesapparaat voor thuis en onderweg. De achterzijde heeft een ruwe afwerking, waardoor het apparaat prettig in de hand ligt. Behalve de aan-uitknop telt de sober vormgegeven behuizing geen fysieke knoppen.

©Maikel Dijkhuizen

Snelle configuratie

Zodra je op de aan-uitknop aan de onderzijde drukt, verschijnt binnen enkele ogenblikken het configuratiemenu. Na het kiezen van de Nederlandse taal stel je de e-reader verder in. Dat kan met behulp van een smartphone-app of op het apparaat zelf. Laatstgenoemde optie werkt snel genoeg. Heb je het wifi-wachtwoord en je Amazon-accountgegevens eenmaal ingevuld, dan verschijnt het hoofdvenster. Een korte rondleiding neemt je op sleeptouw. Zo zijn diverse schermopties via een handig snelmenu bereikbaar. De configuratie duurt slechts enkele minuten, zodat je snel kunt beginnen met lezen.

Je koopt nieuwe e-books rechtstreeks in de Kindle Store. Via de Send to Kindle-dienst kun je ook eigen bestanden naar de e-reader sturen, zoals digitale boeken in het populaire epub-formaat. Andere ondersteunde bestandsformaten zijn onder meer pdf, mobi, docx en jpeg. Je kunt ook nog luisterboeken afspelen. Koppel in dat geval een draadloze koptelefoon via bluetooth.

©Maikel Dijkhuizen

7inch-kleurenscherm

De hamvraag is natuurlijk of een kleurenscherm op dit Kindle-product de hoge aanschafprijs rechtvaardigt. Een lastige kwestie, want de huidige generatie e-ink-kleurenschermen oogt toch wat flets. Er is weliswaar een instelling om een levendige kleurenstijl te activeren, maar het verschil is minimaal. Wel ziet de bibliotheek met alle gekleurde boekenkaften er aantrekkelijker uit. Daarnaast komt een kleurenscherm goed van pas bij het lezen van stripboeken, tijdschriften en kranten. De Colorsoft Signature Edition geeft afbeeldingen en foto's in een redelijke kwaliteit weer, al zijn de beelden ietwat korrelig. Verder pas je naar eigen wens de warmte van het scherm aan. Hierbij houdt de e-reader op jouw verzoek rekening met de zonsondergang en -opgang. Tot slot zijn de hoge contrastwaarden van dit scherm een voordeel.

©Maikel Dijkhuizen

Hoog leescomfort

Het scherm heeft een matte afwerking, zodat je comfortabel buiten kunt lezen. Zelfs met fel zonlicht vallen de weerspiegelingen erg mee. Lees je 's avonds, dan komt de automatische schermverlichting goed van pas. Deze functie zit overigens niet op de reguliere Kindle Colorsoft Base Edition. Voor e-readerbegrippen navigeer je snel in boeken en het menu. Hiervoor tik of veeg je op het touchscreen. Een nieuwe bladzijde opent vrijwel zonder vertraging, zodat je vlot kunt doorlezen. Wil je ondertussen iets online opzoeken? Open dan gewoon de browser en typ een url in de adresbalk. Deze e-reader laadt websites behoorlijk rap.

Een pluspunt is dat dit product voldoet aan de IPx8-norm. Je kunt dus gerust e-books in bad lezen, want de behuizing is waterdicht. Dankzij de lange accuduur hoef je het apparaat waarschijnlijk pas na een paar weken of zelfs enkele maanden op te laden.

©Maikel Dijkhuizen

Amazon Kindle Colorsoft Signature Edition kopen?

Als je naast boeken ook graag kranten, tijdschriften en stripboeken op een e-reader leest, is de Kindle Colorsoft Signature Edition zeker het overwegen waard. Je bekijkt dan namelijk foto’s en afbeeldingen in kleur. Vergeleken met een smartphone- of tabletscherm zijn de kleuren wel veel fletser. Behalve dat en de hoge adviesprijs valt er verder weinig op deze e-reader aan te merken. Hij is namelijk snel, gebruiksvriendelijk en comfortabel. Kortom, een aanrader!

TP-Link heeft de Deco BE25 Outdoor aangekondigd, een weerbestendige Mesh wifi-router met wifi 7 die speciaal ontworpen is om het WiFi-netwerk eenvoudig uit te breiden naar de tuin. De router biedt een oplossing voor het probleem dat goed geïsoleerde ramen en muren het wifi-signaal vaak blokkeren, waardoor internetgebruik in de tuin vaak problematisch is.

De Deco BE25 Outdoor kan naadloos worden toegevoegd aan een bestaand Deco-netwerk, ongeacht of je al een wifi 5, 6 of 7-set gebruikt. Via de Deco-app is het apparaat met enkele klikken toe te voegen, waarna alle Deco apparaten één netwerk vormen met één naam en wachtwoord. Tot 10 Deco apparaten kunnen aan elkaar worden gekoppeld voor één groot WiFi-netwerk. Het apparaat is ook te gebruiken als losstaande router of als access point naast een bestaand netwerk van een ander merk.

De Deco-apparaten vormen samen één netwerk, met één naam en één wachtwoord, waardoor je in en om het huis stabiele wifi hebt. De router beschikt over een ingebouwde voeding en kan direct in een stopcontact worden gestoken of via Power over Ethernet (PoE) worden gevoed via een van de twee 2,5Gbps netwerkaansluitingen. De verbinding met een bestaand Deco-netwerk kan zowel via ethernetkabel als draadloos.

Met wifii 7 BE3600 haalt de router snelheden tot 3,6Gbps. Dankzij nieuwe wifi 7-technologieën zoals Multi Link Operation, 4K-QAM en 160Mhz brede kanalen levert het apparaat volgens TP-Link goede prestaties in de tuin. De router wordt geleverd met montagemateriaal en kan aan een muur of paal worden bevestigd of los worden neergezet.

Uiteraard ook met AI

De ingebouwde AI-Driven Mesh technologie stemt het wifi-netwerk automatisch af op de omgeving door patronen te herkennen, netwerkbelasting in kaart te brengen en gebruikers te verbinden met het optimale WiFi-punt. Voor de beveiliging maakt de router gebruik van WPA3 encryptie en TP-Link HomeShield, waarmee onder meer ouderlijk toezicht kan worden ingesteld.

Beschikbaarheid en prijzen

De TP-Link Deco BE25 Outdoor is direct beschikbaar voor een adviesprijs van 149 euro.