ID.nl logo
16 wachtwoordmanagers getest: welke is de beste?
© CIDimport
Huis

16 wachtwoordmanagers getest: welke is de beste?

Een wachtwoordmanager is een digitale kluis die je gebruikersnamen en wachtwoorden van onlinediensten veilig bewaart, net als betaalgegevens en persoonlijke notities. De inhoud van de kluis moet ondanks de strenge beveiliging gemakkelijk te gebruiken zijn. Wij testen zestien wachtwoordmanagers, waaronder KeePass en LastPass, op functionaliteit, gebruiksgemak én prijs. Welke wachtwoordmanager is de beste?

Laten we eerlijk zijn, er is weinig zo vervelend als inloggen. Zeker wanneer voor iedere website of onlinedienst een apart wachtwoord is gemaakt dat voldoet aan het beveiligingsadvies om toch maar lange en complexe wachtwoorden te gebruiken. Begrip voor iedereen die overal hetzelfde korte wachtwoord gebruikt, neemt dan al snel toe. Toch zijn eenvoudige wachtwoorden net als hergebruik niet aan te raden. Lekt het wachtwoord uit, dan is geen enkel account nog veilig. Het repareren van zo’n datalek is, als het al nog mogelijk is, een helse klus. Een betere oplossing voor de spagaat tussen irritatie en veiligheid, is het gebruik van een wachtwoordmanager. Dat is een applicatie of webdienst die jouw wachtwoorden en gebruikersnamen veilig bewaart in een versleutelde database, net als bijvoorbeeld betaalgegevens en persoonlijke documenten zoals je paspoort en rijbewijs en notities. De toegang tot de versleutelde database wordt afgeschermd met een hoofdwachtwoord. Omdat dat het enige wachtwoord is dat je nog hoeft te onthouden, mag dat best lang en complex zijn.

©PXimport

De kluis

Voor de database is het belangrijk dat de versleuteling sterk genoeg is om niet gemakkelijk gekraakt te kunnen worden. Zonder uitzondering bieden de geteste wachtwoordmanagers in elk geval de techniek AES-256 en dat is momenteel voldoende. Een belangrijk verschil is wel de plek waar de wachtwoordkluis wordt bewaard. Hierbij is er een duidelijk onderscheid tussen wachtwoordmanagers die de kluis in de cloud bewaren, zoals Amazon AWS of Microsoft Azure, en wachtwoordmanagers die de gebruiker zelf laten kiezen en ook de mogelijkheid geven de kluis op de eigen pc of NAS of een zelf te bepalen synchronisatieplatform als OneDrive, Google Drive of Dropbox te plaatsen. En er zijn wachtwoordmanagers die beide doen. De eerste groep is het grootst, met bekende namen als 1Password, Dashlane, LastPass, Keeper en Synology, dat opvallend genoeg dus bij de eigen wachtwoordmanager geen optie biedt deze op een NAS te bewaren. Wachtwoordmanagers die de gebruiker zelf laten kiezen waar hij zijn digitale kluis bewaart, zijn KeePass en verwante producten als Enpass en KeePassXC. Bitwarden en StrongBox bieden zowel de cloud als de mogelijkheid zelf de opslag van de kluis te regelen.

©PXimport

Cloudopslag

Een vorm van cloudopslag is handig, maar dat hoeft dus geen opgelegde keuze van de wachtwoordmanager te zijn. Middels synchronisatie zijn de beveiligde inloggegevens niet alleen op de pc, smartphone of Mac beschikbaar, maar op alle apparaten. Die toegang is er dan via een app van de wachtwoordmanager of een desktopversie voor Windows, macOS of Linux – maar bijna altijd ook via de webbrowser.

Het voordeel van synchronisatie is duidelijk: je hebt altijd toegang tot de kluisinhoud én wordt op één van de apparaten een set inloggegevens toegevoegd of aangepast, dan zijn die geüpdatete gegevens automatisch ook op alle andere apparaten beschikbaar. Toegang tot de kluis via de browser ontbreekt logischerwijs bij de wachtwoordmanagers zonder cloudopslag, zoals KeePass, KeePassXC, Enpass en Strongbox, maar ook bij F-Secure ID-Protection en NordPass. Deze laatste manager heeft webtoegang inmiddels wel aangekondigd. Cloudopslag betekent overigens niet dat de makers van de wachtwoordmanager bij de gegevens in de kluis kunnen. Allemaal gebruiken zij een zero-knowledge security-architectuur, waarbij de gegevens op het apparaat worden versleuteld en dan pas worden verstuurd naar de cloud. Zonder gebruikerswachtwoord heeft niemand toegang.

Wachtwoorden opschrijven?

De gele post-it onder het toetsenbord of tegen de rand van de monitor is niet de juiste plek om wachtwoorden op te schrijven. Maar anders dan vaak wordt gezegd, is wachtwoorden opschrijven op zichzelf geen slechte zaak. Belangrijk is wel waar je ze opschrijft en vervolgens bewaart. Een stevig schrift op een plek waar niet iedereen direct bij kan, is een prima plek om gebruikersnamen en wachtwoorden op te schrijven. En dat geldt zeker voor het hoofdwachtwoord van de digitale kluis van de wachtwoordmanager. Dit wachtwoord wil je niet kwijtraken of vergeten! Sommige wachtwoordmanagers bieden de optie de belangrijkste inloggegevens en noodsleutels uit te printen. Ook dat is een prima manier om jezelf tegen het grootste wachtwoordonheil te beschermen, namelijk het verlies van toegang tot je wachtwoordkluis.

Gebruiksgemak

De langdurige en structurele beveiliging van de inloggegevens en andere informatie in de kluis staat en valt met het gebruiksgemak van de wachtwoordmanager. Een belangrijk onderdeel hiervan is het gemak waarmee de gegevens in de kluis zich laten gebruiken. Veel wachtwoordmanagers bieden daarom een of meer extensies voor de bekende browsers. Deze nemen het invullen van gebruikersnamen en wachtwoorden en soms ook andere formuliergegevens, zoals namen en adressen, uit handen. Eén keer inloggen op de kluis en de browserextensie doet de rest. Ook het toevoegen van nieuwe inloggegevens of het updaten ervan gaat bij online diensten met een webextensie erg snel en eenvoudig.

Een alternatief voor webextensies is autotype, waarbij vanuit de op de achtergrond geopende wachtwoordmanager met één toetscombinatie de benodigde gegevens worden opgeroepen en automatisch worden ingevuld. Vooral KeePass en afgeleiden bieden deze mogelijkheid, al worden er zeker voor KeePass vanuit de community rondom deze gratis opensource-wachtwoordmanager ook alternatieve webextensies aangeboden. Het gemak en vertrouwen daarvan is vaak van lagere kwaliteit dan wanneer deze uitbreidingen van de makers van de wachtwoordmanager zelf komen.

De enige wachtwoordmanager zonder browserextensies is SecureSafe. Deze biedt wel de mogelijkheid sites te openen en dan snel in te loggen. SecureSafe is ook een van de wachtwoordmanagers zonder offline toegang. Zonder internettoegang is gebruik van wachtwoorden beperkt tot de mobiele applicatie. Op Windows en Mac worden de gegevens niet ook lokaal bewaard en versleuteld; elke keer dat er een gebruiksnaam en wachtwoord nodig is, worden die uit de online kluis gehaald.

©PXimport

Webdienst, software en apps

Gebruik je een pc of laptop, dan biedt een desktopapplicatie vaak de beste gebruikerservaring. Opvallend is dat Dashlane en LastPass de ontwikkeling daarvan hebben gestopt en alleen nog een webapp bieden, een versie van hun wachtwoordmanager die volledig draait binnen de browser. Software installeren is niet nodig en de gebruikerservaring is identiek ongeacht het besturingssysteem. Nadelen zijn er ook, zoals grotere afhankelijkheid van de aanbieder en toch ook wel het gemis van een echt programma. Dit laatste heeft ook NordPass, dat zijn applicaties bouwt op Electron, een cross-platform framework dat prima werkt, maar nooit het gevoel geeft met een echt programma te werken. Overigens stapt ook 1Password in elk geval voor de Mac-software hierop over.

De andere aanbieders hebben in elk geval een echt programma voor Windows, vaak ook voor macOS en soms ook Linux. Althans, op Synology na, dat nog volop zijn wachtwoordmanager aan het ontwikkelen is en op dit moment alleen webtoegang en extensies biedt. Uitzondering is daarnaast Strongbox, dat nog nadenkt over uitbreiden naar Windows, en zich helemaal richt op het Apple-ecosysteem met software voor macOS en iOS. Tot slot is er Bitwarden, opensource en beschikbaar voor Windows, macOS én Linux, maar waarvan ook afgeleiden bestaan, zoals Vaultwarden (voorheen Bitwarden_RS), dat zich op een NAS laat installeren. Je draait dan een eigen Bitwarden-cloud, bent vrij van kosten en licenties, maar moet wel zelf voor de NAS, de beveiliging én back-ups zorgen.

©PXimport

Gratis of betaald

Van de meeste wachtwoordmanagers bestaat een gratis versie, maar die kent wel een of meer beperkingen om de betaalde versie te promoten. De prijs daarvan verschilt van enkele euro’s tot bijna driehonderd euro bij NordPass, dat er wel een megakorting op geeft, waardoor de prijs vergelijkbaar wordt met de duurste andere producten. Maar of je dat wilt, is maar de vraag. De licentie is bijna altijd een abonnement, waarbij een langere periode goedkoper is. Enpass en Strongbox bieden de mogelijkheid in één keer een levenslange licentie te nemen. KeePass en KeePassXC zijn gratis. Deze laatste is compatibel met KeePass en ook beschikbaar voor macOS en Linux. Toch volstaat voor velen het gratis origineel, zeker omdat de ontwikkeling van KeePass onverminderd voortgaat. Wie bereid is iets tijd te steken in het toevoegen van uitbreidingen en het leren kennen van deze wachtwoordmanager, houdt eigenlijk weinig te wensen over. C2 Password van Synology is ook gratis.

Veilig?

Wachtwoordmanagers zijn verantwoordelijk voor het veilig opslaan van al jouw wachtwoorden en dus is het van belang dat je een betrouwbare partij kiest. De diensten die in dit artikel worden besproken hebben door de jaren heen een aardig trackrecord opgebouwd, maar het kan evengoed voorkomen dat een wachtwoordmanager ten prooi valt aan hackers. Dat gebeurde vrij recent nog bij LastPass. Een “onbevoegde partij” kreeg toegang tot delen van de ontwikkelomgeving van LastPass via een ontwikkelaarsaccount. Daarbij zijn broncodes buitgemaakt, naast technische data over het LastPass-platform. Het is niet de eerste keer dat LastPass ten prooi viel aan hackers. In 2021 werd bekend dat hackers toegang hadden gekregen tot master passwords van diverse gebruikers. Een master password is het wachtwoord dat je in LastPass gebruikt om toegang te krijgen tot al je opgeslagen wachtwoorden. LastPass ontkende toen dat er wachtwoorden waren gelekt, maar diverse gebruikers kregen wel degelijk mails met de waarschuwing dat een onbekende een poging had gedaan om in te loggen op hun accounts. Een goede back-up van je wachtwoorden is dus belangrijk.

©PXimport

Familielicentie

Wil je dat jouw gezinsleden hun wachtwoorden en belangrijke gegevens ook goed beveiligen, kijk dan of er ook een familielicentie wordt aangeboden. Voor de prijs van doorgaans twee of drie normale licenties krijg je dan het gebruiksrecht voor vijf of zes gezinsleden. Let ook op de mogelijkheid om veilig wachtwoorden en andere gegevens te delen. Samen met noodtoegang, waarmee je anderen toegang tot een account of hele kluis kunt geven in geval van ziekte of erger, zijn dat handige opties voor gebruik in gezinsverband. Hoe verleidelijk het ook mag zijn om hierbij naar de wachtwoordmanagers van de bekende antimalwareleveranciers te kijken, geen daarvan voldoet echt. Zowel Kaspersky, maar zeker F-Secure en Trend Micro leggen het juist op bruikbaarheid en compleetheid af tegen de andere wachtwoordmanagers.

©PXimport

Oprukkende concurrentie

Hoezeer de wachtwoordmanagers hun best ook doen, de concurrentie zit hen op de hielen. Elke browser beschikt inmiddels wel over een eigen wachtwoordmanager die inlogschermen invult en de inloggegevens tussen verschillende apparaten synchroniseert. Hetzelfde geldt voor de belangrijkste besturingssystemen. Microsoft timmert met Windows Hello en alles wat daarbij hoort stevig aan de weg, zoals ook Apple steeds meer wachtwoordmanagementfunctionaliteit direct in macOS en iOS stopt. De laatste toepassingen vormen daarbij mogelijk een grotere dreiging voor de wachtwoordmanagers dan de eerste. Een wachtwoordmanager in een browser synchroniseert namelijk wel tussen apparaten, maar nooit tussen verschillende browsers. De kans dat Microsoft en Apple hier minder kieskeurig in zijn, is realistisch. Waarom dan toch nog een aparte wachtwoordmanager? Niemand wil met zijn digitale identiteiten gevangen zitten in het ecosysteem van een browser of besturingssysteem.

Conclusie

Ondersteuning voor meerdere browsers en platformen, goede apps voor mobiel gebruik, overal toegang ongeacht plaats en apparaat, ieder gezinslid zijn eigen wachtwoordkluis ook wanneer hetzelfde computeraccount wordt gebruikt, noodtoegang, de mogelijkheid belangrijke documenten en notities veilig op te slaan, onafhankelijkheid van de makers van browsers en besturingssystemen. Allemaal functies die in elk geval voorlopig nog voldoende zijn om het gebruik van een losse wachtwoordmanager te rechtvaardigen. Er is meer dan voldoende aanbod en de juiste keuze komt aan op details en de weging van de soms kleine verschillen. Helemaal gratis kan prima met KeePass, die krijgt van ons het keurmerk Redactietip. Wil je apps op meerdere besturingssystemen of heb je andere specifieke wensen, kies dan uit Bitwarden, StrongBox, Enpass, Roboform, 1Password of Dashlane. Die scoren goed en bieden prima functionaliteit. Omdat ze zo verschillen, is er geen generieke winnaar uit te roepen. Bij de plus- en minpunten kun je zien wat voor jou de beste optie is. Begin vooral met een gratis of proefversie, want als je eenmaal een wachtwoordmanager hebt gekozen, wissel je niet meer zo makkelijk.

©PXimport

▼ Volgende artikel
Review Oppo Pad SE – Betrouwbaar en vlot
© Wesley Akkerman
Huis

Review Oppo Pad SE – Betrouwbaar en vlot

De Oppo Pad SE is een budgettablet met een prijskaartje van 269 euro. Dat ligt aan de bovenkant van wat je meestal onder budget verstaat, dus dan is het de vraag of de tablet de verwachtingen waarmaakt. We verklappen alvast van wel, en dit is waarom.

Goed
Conclusie

De Oppo Pad SE is een lichte en slanke tablet met een modern ontwerp en een lcd-scherm dat vloeiende beelden en scherpe details levert. De helderheid van het scherm kan buitenshuis wat beperkt zijn, maar binnenshuis is het beeld prettig om naar te kijken. De prestaties zijn goed voor alledaagse taken en lichte games; bij zwaardere apps merk je soms wat vertraging. De tablet valt op door zijn indrukwekkende batterijduur. Met vier Android-upgrades en zes jaar beveiligingsupdates biedt Oppo bovendien uitzonderlijk lange ondersteuning in deze prijsklasse. Een betrouwbare keuze voor wie een eenvoudige tablet zoekt voor dagelijks gebruik.

Plus- en minpunten
  • Prima bouwkwaliteit en gewicht
  • Kleurrijk en vlot scherm
  • Fijne software
  • Sterk softwarebeleid
  • Weinig warmte-ontwikkeling
  • Goede accuduur
  • Geen hoogvlieger qua camera's
  • Heeft soms moeite met zwaardere taken

De Oppo Pad SE pakt uit met een modern en verfijnd design. Met afmetingen van 25,5 bij 16,6 bij 0,7 cm en een gewicht van rond de 530 gram is dit een relatief lichte en dunne tablet voor zijn formaat. Je hebt bovendien de keuze uit chique kleuren als Starlight Silver en Night Blue. Hoewel een vingerafdrukscanner ontbreekt, ontgrendel je de tablet gelukkig snel via gezichtsherkenning. De Pad SE voelt solide aan en ligt comfortabel in de hand. Qua ontwerp doet dit model sterk denken aan de OnePlus Pad Go; beide hebben op de achterkant een horizontale strook die visueel afwijkt van de rest van de behuizing.

Scherpe beelden

Het scherm stelt gelukkig allesbehalve teleur, maar is tegelijkertijd vrij standaard op dit prijspunt. De tablet heeft 11-inch lcd-paneel met een scherpe resolutie van 1920 bij 1200 pixels en een prettige 16:10 beeldverhouding. Het biedt scherpe beelden en levendige kleuren. Welkom is ook vooral de adaptieve beeldverversing tot 90 Hertz, waardoor alles ook heel vloeiend oogt (vooral games). De piekhelderheid van 500 nits zorgt er wel eens voor dat je buitenshuis tegen je eigen onderkin aankijkt, maar voor gebruik binnenshuis volstaat dat gelukkig gewoon.

©Wesley Akkerman

Snel genoeg voor de meeste scenario's

De Oppo Pad SE draait op een MediaTek Helio G100-processor, een chipset die zorgt voor fijne prestaties bij alledaagse taken en lichte games. De processor wordt vergezeld door 6 GB aan werkgeheugen, waardoor je ook redelijk kunt multitasken. Hier zit wel een grens aan: wanneer je te veel apps opent of zware games draait, dan kan het systeem, geheel volgens verwachting, wat gaan stotteren. Je hebt daarnaast maximaal 128 GB aan opslag tot je beschikking. Dat is niet veel; en je kunt die opslag helaas ook niet verder uitbreiden.

Lange accuduur

Daarnaast heeft de Oppo Pad SE een vrij grote batterij aan boord, waarmee je het gemakkelijk dagen uithoudt. Dat is natuurlijk afhankelijk van je gebruik. Maar als je af en toe wat leest, je dagelijkse spelletjes speelt of even een video kijkt, dan hoef je hem echt niet meerdere keren per week aan de lader te leggen. Fijn is dat de tablet nooit echt heet wordt: niet tijdens het gebruik en ook niet tijdens het opladen. Dat betekent dat je hem altijd comfortabel kunt vasthouden, ongeacht wat je op dat moment aan het doen bent.

©Wesley Akkerman

(Beveiligings)updates

De tablet draait uit de doos op Android 15, voorzien van Oppo's eigen interface: ColorOS. Die combinatie zorgt, zoals vaker, voor een soepele gebruikerservaring. Houd er rekening mee dat de Oppo Pad SE alvast voorzien is van wat (verplichte) Google- en Oppo-apps, maar het aanbod blijft gelukkig relatief beperkt. Verder is het goed om te zien dat de budgettablet vier Android-upgrades en zes jaar aan beveiligingsupdates ontvangt. Dat kunnen we haast uitzonderlijk veel noemen in dit segment – maar tegelijkertijd vinden we het ook de absolute mininum.

Camera's functioneel, maar niet meer dan dat

De Oppo Pad SE beschikt over twee vijf megapixelcamera's: een voorop en een achterop. Verwacht geen baanbrekende fotografische prestaties; die camera's zijn primair bedoeld voor de typische tablettaken. Denk dan aan het scannen van een document of echt even een snel kiekje. De frontcamera voldoet prima voor heldere videogesprekken of vergaderingen. De focus ligt hier duidelijk op functionaliteit. En dat is gewoon oké, omdat de meeste mensen foto's maken met hun smartphones en hun tablets niet (altijd) meenemen naar concerten of andere plekken.

©Wesley Akkerman

Oppo Pad SE kopen?

De Oppo Pad SE is een lichte en slanke tablet met een modern ontwerp en een lcd-scherm dat vloeiende beelden en scherpe details levert. De helderheid van het scherm kan buitenshuis wat beperkt zijn, maar binnenshuis is het beeld prettig om naar te kijken. De prestaties zijn goed voor alledaagse taken en lichte games; bij zwaardere apps merk je soms wat vertraging. De tablet valt op door zijn indrukwekkende batterijduur. Met vier Android-upgrades en zes jaar beveiligingsupdates biedt Oppo bovendien uitzonderlijk lange ondersteuning in deze prijsklasse. Als we kijken naar de prijs, de solide basis, de lange accuduur en de uitstekende softwareondersteuning, vinden we de Oppo Pad SE zeker zijn geld waard voor als je een betrouwbare en simpele tablet zoekt voor alledaagse taken en lichte spelletjes.

▼ Volgende artikel
Ready, set, go! In 9 stappen vloeiender gamen
© Drobot Dean - stock.adobe.com
Huis

Ready, set, go! In 9 stappen vloeiender gamen

Je game-ervaring hangt sterk af van hoe goed je hardware aansluit bij de vaak hoge eisen van moderne games. Maar zelfs met minder krachtige hardware kun je met de juiste instellingen vaak soepel gamen zonder storende elementen.

In dit artikel laten we zien hoe je een Windows-pc optimaal instelt voor gaming, zonder meteen dure hardware te hoeven kopen:

  • Begin met een benchmark en monitoring van je pc-prestaties
  • Optimaliseer je grafische instellingen in het NVIDIA- of AMD-configuratiescherm
  • Overklok je gpu
  • Zet de Gamemodus aan en stel het energiebeheerschema in op topprestaties
  • Verplaats het pagefile-bestand naar een ssd en schakel eventueel HAGS in
  • Zorg voor een stabiele netwerkverbinding, update je netwerkdrivers en optimaliseer je router

Lees ook: Waar kun je het best pc-games kopen? Een overzicht

In het kader ‘Game-pc’ vind je specifieke tips voor het aanschaffen van hardwarecomponenten die ideaal zijn voor een krachtige game-pc. Dit lijkt ons nuttig, maar het is natuurlijk minder relevant als je niet bereid bent (flink) te investeren in nieuwe onderdelen. Met dit artikel richten we ons daarom hoofdzakelijk op de lezer die met een beperkt budget zijn bestaande systeem wil behouden en optimaliseren.

Je kunt namelijk op veel vlakken verbeteringen aanbrengen, vooral bij hardware (zoals cpu, gpu, monitor en opslagmedium), netwerk, besturingssysteem, drivers, processen en applicaties.

Voor je begint met optimaliseren, is het belangrijk inzicht te krijgen in de belangrijkste factoren voor ‘glitchvrij’ gamen, zodat je weet waar je aandacht aan moet besteden.

Game-pc

Overweeg je een nieuwe game-pc en wil je hierin investeren, dan zijn er diverse hardware-opties beschikbaar. Een uitstekende cpu is bijvoorbeeld de AMD Ryzen 7 9800X3D met 3D V-Cache-technologie. Een goed alternatief is de Intel Core i9-14700K. Voor de gpu biedt minimaal de Nvidia GeForce RTX 4070 Super een goed speelbare ervaring bij 1440p. Een alternatief is de AMD Radeon RX 7800 XT.

Voor het intern geheugen kies je bij voorkeur voor 32 GB DDR5-geheugen van minimaal 6000 MT/s. Als opslagmedium is een snelle NVMe-ssd aan te raden. Controleer dat je moederbord PCIe 5.0 ondersteunt en compatibel is met de nieuwste componenten. Kies een betrouwbare voeding met voldoende vermogen, zoals een 850 watt 80 Plus Gold-voeding, en zorg voor adequate koeling, bijvoorbeeld een AIO-waterkoelsysteem met een radiator van minimaal 240 mm. Gebruik een ruime behuizing met goede luchtstroom.

Een hoogwaardige monitor is ook essentieel. Overweeg een 27inch-model met een QHD-resolutie, een hoge verversingssnelheid (minimaal zo’n 144 Hz), lage reactietijd (zoals 1 ms) en eventueel een oledpaneel, zoals de Samsung Odyssey OLED G8.

In plaats van zelf je game-pc samen te stellen, kun je natuurlijk ook een kant-en-klaar model aanschaffen, zoals deze Acer Predator Orion 3000.

1 Factoren

Een van de belangrijkste factoren is een hoge framerate, doorgaans uitgedrukt in fps (frames per seconde). Dit is de snelheid waarmee de beelden worden getoond en hangt sterk af van je gpu en cpu. Bij eenvoudige games volstaat 30 fps vaak, maar grafisch intensieve games spelen merkbaar beter bij 60 fps. Voor intens competitief gamen is zelfs 144 of meer fps raadzaam. Het is belangrijk dat de fps daarbij stabiel blijft, aangezien schommelingen haperingen in het beeld kunnen veroorzaken.

Ook invoervertraging (input latency) is van belang, zeker bij competitieve games. Een lage vertraging tussen je acties, zoals muisklikken of toetsindrukken, en wat je ziet op het scherm is essentieel. Deze vertraging wordt beïnvloed door de gpu, cpu, monitor en bij online gamen ook door je internetverbinding. Ook netwerkvertraging (lag) wil je in dit geval zeker vermijden.

Daarnaast wil je het zogeheten ‘tearing’ voorkomen, waarbij het beeld lijkt te breken of te verschuiven. Dit probleem ontstaat door een gebrekkige synchronisatie tussen je gpu en monitor, doordat de gpu te weinig of net te veel frames levert.

In dit artikel geven we concrete tips en technieken om precies zulke storende factoren als te lage of inconsistente fps, te hoge invoer- of netwerkvertraging en tearing te vermijden.

Bij tearing lijkt het beeld op te breken in meerdere delen, dat wil je natuurlijk voorkomen.

2 Benchmarking

Voor je met optimalisatietechnieken start, is het verstandig eerst te meten hoe goed je huidige configuratie presteert. Na upgrades of optimalisaties kun je dezelfde meting herhalen voor een duidelijke vergelijking.

Zo’n meting voer je uit met een benchmark. Een van de bekendste is 3DMark. Deze tool bevat verschillende tests om prestaties van je gpu, cpu en je systeem als geheel in een game-context te meten. Je kunt bijvoorbeeld Time Spy gebruiken om DirectX 12-prestaties van games te analyseren. Fire Strike focust op DirectX 11 (voor mid-range-systemen), terwijl Port Royal geschikt is voor raytracing-prestaties. Voor meer technische uitleg van deze benchmarks kun je de online gebruikersgids raadplegen.

Andere benchmarks zijn ook beschikbaar. Cinebench bijvoorbeeld meet via hoge kwaliteit 3D-afbeeldingen de prestaties van je cpu, inclusief afzonderlijke kernen. Voor grafische benchmarking en stresstests van je gpu kun je bijvoorbeeld Unigines Heaven of Superposition gebruiken.

Time Spy van 3DMark meet de prestaties van de Microsoft API DX12.

3 Monitoring

Tijdens het gamen is het nuttig om de prestaties van verschillende onderdelen te meten. Een handig hulpmiddel hiervoor is RivaTuner Statistics Server (RTSS), dat bijvoorbeeld geïntegreerd is in MSI Afterburner. Deze tool is ideaal voor veilig en eenvoudig gpu-overklokken zonder veel technische kennis (zie paragraaf 5).

Installeer MSI Afterburner samen met de RivaTuner-software en start het programma. Klik op het tandwielpictogram en controleer of de juiste gpu is geselecteerd. Ga naar het tabblad Toezicht en vink de onderdelen aan die je wilt monitoren, zoals GPU temperatuur, GPU gebruik, GPU core klok, GPU ventilator snelheid, GPU temp/power/voltage limit, CPU temperatuur/gebruik/klok (genummerde cpu-kernen hoef je niet te selecteren), CPU power, Beeldverversings snelheid en Frame tijd. Zet bij elk item ook een vinkje bij Toon informatie op het scherm (OSD) en bevestig je keuzes.

Open vervolgens het instellingenvenster van RTSS via het pictogram in het Windows-systeemvak. Controleer of Show On-Screen Display is ingeschakeld en kies bij voorkeur Raster 3D als weergave. Optimaliseer en positioneer deze naar wens. Deze OSD werkt doorgaans goed in DirectX- en OpenGL-games. Overigens bevat Steam een fps-teller die je met behulp van Alt+Tab op je scherm kunt zetten.

RivaTuner Server Statistics is hier gekoppeld aan de monitoringtool MSI Afterburner.

4 Hardware

Meten is weten, en die fase hebben we afgerond. Nu richten we ons volledig op diverse optimalisaties, opgesplitst in verschillende (en deels overlappende) categorieën. We beginnen met de hardware, met de gpu in de hoofdrol.

Houd je gpu-drivers regelmatig, bijvoorbeeld maandelijks, up-to-date. Gebruik hiervoor bij voorkeur de software van de fabrikant, zoals GeForce Experience of de Nvidia-app, of AMD Adrenalin Edition. Via het configuratiescherm van deze tools krijg je vaak extra opties voor betere gameprestaties, met invloed op zowel fps als beeldkwaliteit.

We nemen Nvidia als voorbeeld. Open NVIDIA Control Panel en ga naar 3D-instellingen beheren. Overweeg bij Algemene instellingen de volgende instellingen voor het basisprofiel: Energiebeheermodus op Optimaal vermogen; Textuurfilteren – Kwaliteit op Prestatie; Thread Optimalisering op Aan; Grootte shadercache op Onbeperkt; en Weinig vertraging-modus op Aan of Ultra. Bevestig met Toepassen. Klik op Beginwaarden om terug te keren naar de standaardinstellingen.

Je kunt hier ook Verticale synchronisatie op Uit zetten, maar in principe horen de gpu-frames afgestemd te zijn op de verversingsfrequentie (refresh rate) van je monitor. Heb je last van tearing, zet deze instelling dan op Aan of kies een van de andere opties.

Controleer ook even de instellingen van je muis of controller via Instellingen / Bluetooth en apparaten. Kies hier Muis / Aanvullende muisinstellingen. Voor preciezere en consistentere muisaansturing kun je op het tabblad Opties voor de aanwijzer de optie Precisie van de aanwijzer verbeteren uitschakelen, waarmee je aanwijzerversnelling uitzet, wat de cursorbeweging voorspelbaarder maakt.

Vanuit het configuratiescherm kun je allerlei instellingen van je gpu aanpassen.

5 Hardware overklokken

Gevorderde gebruikers kunnen ook overwegen hun gpu te overklokken. Ga eerst na of er in het UEFI/BIOS van je systeem hiervoor geen zogeheten XMP’s (eXtreme Memory Profile) beschikbaar zijn gesteld door de geheugenfabrikant. Je herkent deze aan opties zoals XMP, Memory Profile of DOCP. Kies het gewenste profiel waarbij je geheugen op een hogere snelheid kan werken.

Bij de meeste games kun je voordeel halen uit een overgeklokte gpu. Hiervoor is MSI Afterburner zeer geschikt, omdat je hiermee veilig kunt werken. Je combineert dit bij voorkeur met MSI Kombustor (klik na installatie op het K-pictogram in MSI Afterburner), een stresstest-tool die de stabiliteit van jouw gpu na overklokken controleert via zware grafische workloads.

Begin met het verhogen van de Core Clock (MHz) - niet de Core-voltage - in stappen van ongeveer 20. Boven de 50 verhoog je bij voorkeur in stappen van 10. Bevestig telkens met Toepassen (ronde knop met vinkje). Lukt dit niet, zet dan (indien mogelijk) de schuifknoppen bij Power Limit (%) en Temp Limit (°C) tijdelijk op het maximum, en stel via de A-knop de Fan Speed (%) in op 75%. Bevestig je instellingen met Toepassen.

Laat tijdens de aanpassingen de stresstest in Kombustor draaien en houd de resultaten in de gaten, zoals de gpu-temperatuur (je kunt hier ook de OSD van RTSS oproepen). Als deze te hoog wordt of de stresstest crasht, verlaag de waarde dan met ongeveer tien procent.

Verhoog daarna de Memory Clock in stappen van maximaal 10. Blijf ook hier tien procent onder de waarde waarbij de stresstest onstabiel wordt. Klik vervolgens op Opslaan (diskette-pictogram) en selecteer profielknop 1. Tot slot klik je rechtsboven op de Windows-knop, zodat je systeem voortaan met deze profielwaarden opstart.

Overklokken met MSI Afterburner, met Kombustor als ‘waakhond’ (je ziet hier ook de RTSS-overlay).

6 Systeeminstellingen

Op het niveau van je besturingssysteem kun je enkele instellingen optimaliseren. We nemen Windows 11 als uitgangspunt. Ga naar Instellingen / Gaming. Open Gamemodus en schakel deze in. Hiermee verbeter je de prestaties tijdens het gamen door cpu- en gpu-bronnen prioriteit te geven (onder meer om framedrops te voorkomen), achtergrondprocessen te beperken en storende meldingen uit te schakelen.

Zorg er ook voor dat Windows-updates niet tijdens een gamesessie starten. Ga naar Instellingen / Windows Update, klik op Geavanceerde Updates en stel bij Gebruikstijden instellen de gewenste uren in via Handmatig.

Met de ingebouwde module Energiebeheer kun je het voorkeurschema instellen op Hoge prestaties. Voor snellere pc’s kun je zelfs de optie Topprestaties activeren door op de Opdrachtprompt dit commando uit te voeren:

powercfg -duplicatescheme e9a42b02-d5df-448d-aa00-03f14749eb61

Met powercfg /list controleer je of het schema is toegevoegd. Verwijder een schema met powercfg /delete <ID>. Of maak in Energiebeheer je eigen schema met Een energiebeheerschema maken.

Je kunt ook grafische instellingen per app aanpassen. Ga naar Instellingen / Systeem / Beeldscherm / Graphics. Zoek de gewenste app, selecteer deze, klik op Opties en kies bijvoorbeeld Hoge prestaties. Bevestig met Opslaan.

Je kunt ook een extra energiebeheerschema voor topprestaties zichtbaar maken.

7 Extra instellingen

Je kunt een paar extra systeeminstellingen aanpassen om de gameprestaties verder te verbeteren. Controleer bijvoorbeeld de locatie van het bestand pagefile.sys, vooral bij beperkt intern geheugen. Windows verplaatst data van het RAM naar dit virtuele geheugenbestand om ruimte vrij te maken. Zorg dat dit bestand op een snelle ssd staat.

Controleer dit via Instellingen / Systeem, klik op Geavanceerde systeeminstellingen en druk op Instellingen op het tabblad Geavanceerd. Klik op Wijzigen. Staat je Windows-schijf niet op een snelle ssd, dan beperk je via Aangepaste grootte de ruimte op deze schijf en wijs je het grootste deel toe aan de snelste schijf. Of kies Grootte wordt door het systeem beheerd. Bevestig met Instellen en OK.

Daarnaast kun je HAGS (Hardware GPU Scheduling) activeren, waarmee de gpu grafische taken rechtstreeks afhandelt. Dit versnelt processen en verbetert grafische prestaties, met minder stutter en invoervertraging. Ga hiervoor naar Instellingen / Systeem, kies Beeldscherm / Graphics en klik op Standaardinstellingen voor afbeeldingen wijzigen. Als je gpu dit ondersteunt, kun je hier GPU met hardwareversnelling plannen inschakelen. Eventueel schakel je hier ook Optimalisaties voor games met vensters in, wat de prestaties van DirectX 10/11-games in venstermodus ten goede kan komen.

HAGS kan de grafische prestaties wat opkrikken als je gpu dit ondersteunt.

Op zoek naar de optimale game-ervaring? Met deze accessoires creëer je jouw ideale gameroom

8 Software

Bij online gamen is natuurlijk ook een optimale netwerkconnectie van groot belang. Idealiter gebruik je hiervoor een bekabelde verbinding of een draadloze router met 5GHz-wifi voor een lagere ping. Controleer je wifi-snelheid met een gratis tool zoals www.speedtest.net.

Voordat je andere software aanpast, is het verstandig eerst de tuningsmogelijkheden van je game-applicaties zelf te bekijken. Veel games, zoals Age of Empires III, bieden via schuifbalken, numerieke waarden of andere instellingen opties om framerate en andere prestaties te beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan instellingen voor grafische detaillering, zoals texturen en schaduwen, anti-aliasing-technieken en tekenafstand (de mate waarin verder afgelegen objecten worden gerenderd).

Verder, om onnodig geheugenverbruik te beperken, kun je controleren welke apps automatisch opstarten met Windows. Schakel overtollige apps uit via Windows Taakbeheer (Ctrl+Shift+Esc) in de rubriek Opstart-apps.

In Taakbeheer kun je bij Processen en Services onnodige achtergrondprocessen en services tijdelijk uitschakelen via het contextmenu, vooropgesteld dat je goed weet wat je doet. Gevorderde gebruikers kunnen in de rubriek Details per applicatie via het contextmenu de opties Prioriteit (hoeveelheid toegewezen processortijd; kies bij voorkeur niet voor realtime) en eventueel Affiniteit (hoeveel en welke processorkernen worden gebruikt) aanpassen.

Overweeg ook het gebruik van gameboosters, die gameprestaties semiautomatisch optimaliseren. Een bekende gratis tool is Razer Cortex (extra tools niet installeren). Na aanmelding kun je via Game booster met Boost now meerdere optimalisaties uitvoeren, zoals Disable CPU Sleep Mode, Clear Clipboard, Clean RAM en Disable Telemetry. Ook kunnen geselecteerde processen en services worden uitgeschakeld om geheugen vrij te maken. Met de optie Restore now herstel je de oorspronkelijke instellingen.

Een andere populaire tool is MSI Dragon Center, die zich vooral richt op MSI-hardwarecomponenten en vergelijkbare functionaliteit biedt.

Gamebooster Razer Cortex automatiseert het optimaliseren van systeeminstellingen en achtergrondprocessen.

9 Netwerk

Bij online gamen is natuurlijk ook een optimale netwerkconnectie van groot belang. Idealiter gebruik je hiervoor een bekabelde verbinding. Controleer in Apparaatbeheer (klik met rechts op de Windows-startknop) of de drivers van je netwerkadapter up-to-date zijn. Klik met rechts op een adapter en kies Stuurprogramma bijwerken.

Je kunt ook kiezen voor een draadloze 5GHz-wifi-router. Controleer je wifi-snelheid met een gratis tool zoals www.speedtest.net. Daarnaast kun je voor draadloze netwerken een speciale tool gebruiken om de signaalkwaliteit te analyseren, zoals Acrylic Wi-Fi Analyzer. Dit onderdeel van de Acrylic Suite biedt een live signaalgrafiek en laat je kanaaloverlappingen en andere netwerkproblemen analyseren. De volledige functionaliteit is vijf dagen gratis beschikbaar.

Veel routers bieden QoS-instellingen (Quality of Service) waarmee je dataverkeer voor specifieke applicaties, poorten of apparaten kunt prioriteren. Dit kan latency en jitter verminderen. Sommige routers hebben een gamemodus in de QoS-configuratie voor automatische optimalisatie van populaire games en consoles, geavanceerdere routers bieden SQM (Smart Queue Management).

Controleer met de module Broncontrole (druk op Windows-toets+R en voer resmon uit) welke applicaties veel bandbreedte gebruiken. Sorteer bijvoorbeeld op de kolom Totaal (bytes/seconde) en sluit overtollige software af. Om de puntjes op de i te zetten, kun je de prestaties van de gebruikte DNS-server testen met DNS Benchmark. Open het tabblad Nameservers, klik op Run Benchmark en zet een vinkje bij Sort Fastest Nameservers: de snelste DNS-servers vind je nu in principe bovenaan. Deze kun je gebruiken in de netwerkconfiguratie van Windows of in je router voor je hele netwerk.

Controleer de kwaliteit van je draadloze verbinding met Acrylic Wi-Fi Analyzer.