Gemak dient de mens. En technologie doet dat ook. Daarom wordt er ook zoveel aandacht besteed aan het gebruiksgemak van nieuwe tech. En wat is er nou makkelijker dan hardop te zeggen wat je wilt? De opkomst van spraakbediening in apparatuur is onstuitbaar. Maak kennis met deze tien toepassingen.

Op heel veel websites worden tegenwoordig chatsessies aangeboden als je niet snel genoeg kunt vinden waar je naar op zoek bent. Heel handig, je hoeft alleen maar even te vragen waar je moet zijn voor product X of dienst Y en je wordt vriendelijk verwezen door de behulpzame medewerker aan de andere kant van de chat. Laat die behulpzame medewerker nou steeds vaker een chatbot zijn die heeft geleerd om op de duizenden vragen die dagelijks op hem afgevuurd worden het juiste antwoord te formuleren. Deze vorm van interactie is het instapmodel van kunstmatige intelligentie en voldoet meestal prima voor deze taak.

De virtuele assistenten die onze telefoons en huizen bevolken, zijn al iets geavanceerder. Zij kunnen specifieke acties koppelen aan bepaalde commando’s of zelfs actie ondernemen als er niks gevraagd wordt. Dat een Tesla de verwarming aanzet als jij zegt dat je het koud hebt, is het product van natural language processing. De assistenten zijn steeds beter getraind in het begrijpen van taal en kunnen daar op een basaal niveau op reageren.

Heb je weleens een gesprek proberen te voeren met Siri? Het duurt niet lang voordat je tegen de grens van haar begrip aanloopt. Toch is dat waar de ontwikkeling van pratende technologie naartoe gaat. We willen een intelligent gesprek kunnen voeren met een AI-apparaat dat niet te onderscheiden is van een menselijke conversatie. Dan dient technologie niet alleen als persoonlijke dienaar, maar ook als metgezel. Dat zou een van de oplossingen tegen eenzaamheid kunnen zijn bij een sterk vergrijsde bevolking. Maar zover zijn we nog niet.

Wij gebruiken onze technologie vooral nog voor praktische zaken, zoals het licht aandoen als we thuiskomen, het dicteren en zenden van berichten of het opzoeken en afspelen van een playlist. En dat is prima, maar over een paar jaar, als we diepgaande gesprekken hebben met onze digitale metgezellen, zal dat lijken als kinderspel.

Nuki Smart Lock 3.0 Pro

©PXimport

Onze voordeur ontkomt niet aan de ‘verslimming’ van ons huis. De slimme deurbel is razend populair in Nederland, mede door een reclamecampagne van een zekere ringvormige bel met geïntegreerde camera. Een slimme brievenbus is tegenwoordig ook een optie. Dat is een afgesloten box die opengaat met een speciale code die of speciaal pasje dat pakketbezorgers bij zich hebben. En ook het deurslot gaat mee in de vaart der volkeren, met dit slimme slot van Nuki. Aan de buitenkant zie je er niets van en kun je zelfs je normale sleutel nog gewoon gebruiken. Het slimme gedeelte van het slot wordt aan de binnenkant gemonteerd. Hierbij kun je de cilinder die je al hebt gewoon houden, want de Nuki monteer je over het slot heen en draait automatisch de sleutel om. Nuki0 verkoopt optioneel ook een veilig cilinderslot. De Nuki Smart Lock 3.0 Pro bevat een oplaadbare accu van 12 Wh die het zes maanden uithoudt voordat je de accu moet opladen. De accu zorgt naast het opendraaien van het slot ook voor een verbinding met het wifi-netwerk. Je kunt door middel van Google Assistent of Alexa via de app de voordeur van het slot commando’s geven.

Solos Argon Smart Glasses

©PXimport

Slimme brillen komen grofweg in twee smaken. De echt slimme brillen hebben een geïntegreerd display waar informatie op kan worden getoond. De bijna slimme brillen tentoonspreiden hun slimheid vooral via audio. Er zijn al tal van die echt slimme brillen op de markt, maar die worden vooral ingezet in een professionele omgeving, vanwege de specifieke toepassingen en het nogal lompe uiterlijk. De bijna slimme brillen met een draadloze verbinding naar je smartphone en slim weggewerkte audio zijn inmiddels zo doorontwikkeld dat ze in modieuze monturen passen die geen enkele brildrager zal misstaan. Maar waarom zou je een gewone (domme) bril vervangen door een bijna slimme? Nou, je kunt dan bijvoorbeeld handsfree bellen dankzij de onzichtbaar weggewerkte microfoon. De speakers in de pootjes laten alleen de brildrager horen wat er wordt gezegd. Of je zet de spraakassistent aan en laat je leiden door Google Maps. Of de AI-coach praat gedurende de dag tegen je en vertelt je wanneer je water moet drinken en dat je rechtop moet gaan zitten (dankzij de ingebouwde gyroscoop). De bediening is simpel: je hoeft alleen maar te tikken op de pootjes. Vanwege het modulaire design kun je bovendien eenvoudig je dagelijkse bril wisselen voor een zonnebril.

TCL Breeva A5

Er zijn zo veel dingen in huis die een gezond leven kunnen dwarsbomen. Dan heb ik het even niet over de rijkelijk gevulde koelkast of la waar alle chips in ligt. Nee, ik heb het over de onzichtbare deeltjes die door de lucht zweven en in je longen terechtkomen. Allerlei virussen, allergenen en vervuilde lucht waren rond in je woning, en jij denkt dat daar niets aan te doen is? Gelukkig wel! Er zijn flink wat luchtzuiveraars op de markt die 99,97% van de schadelijke stofjes uit de lucht halen en vervangen door frisse lucht. Deze Breeva A5 van TCL is hierop geen uitzondering. Het apparaat zuigt onder meer pollen en huisstofmijt uit de lucht door een HEPA H13-filtersysteem. Vieze luchtjes van huisdieren of een rokende oom worden gezuiverd door een actief carbonfilter. En virussen sterven door de blootstelling aan uv C-straling binnenin. Dit zwarte monster (met een mooi minimalistisch Nordic design volgens de makers) blaast de schone lucht aan de bovenkant eruit en kan een flinke ruimte met gemak aan. Koppel de Breeva aan je wifi-netwerk zodat je opdrachten kunt geven als: ‘Check de lucht op kwaliteit’, of: ‘Ga over op nachtmodus’, waarna de Breeva heel zachtjes zijn zuiverende werk blijft doen.

Tesla Model S Plaid

©PXimport

Eigenlijk maakt het niet uit over welk model Tesla we het hebben, want alle modellen reageren op gesproken opdrachten. Zelfs in het Nederlands. Het begint al op de parkeerplaats, als je niet meer weet waar je precies je auto geparkeerd had. Dan pak je je smartphone uit je zak en activeer je Google Assistent of Siri en vraag je of je Tesla even kan toeteren en de koplampen laat knipperen. Aha! Daar staat ie! Vanaf dat moment is de koppeling met je telefoon niet meer nodig en kun je rechtstreeks tegen je auto praten. De meeste functies die je met het grote touchscreen op het dashboard kunt bedienen, zijn ook als spraakcommando beschikbaar met een simpele druk op de desbetreffende knop op het stuur. En aangezien het systeem leert van al die Tesla-bezitters die tegen hun auto ouwehoeren, zijn er meerdere manieren om iets duidelijk te maken. Zo kun je het commando geven: ‘Schakel de verwarming in.’ Maar je kunt ook wat nonchalanter zijn en zeggen: ‘Ik heb het koud!’ In beide gevallen wordt het warmer in je auto. Navigeren doe je door gewoon het adres op te lepelen en berichtjes die je telefoon moet versturen, kun je simpelweg dicteren. En de achterbak openen? Gewoon vragen naar de Flux Capacitor.

Meeting Owl Pro

©PXimport

Dit is geen technologie die terugpraat, maar wel een prachtige oplossing om tegen te praten. De Meeting Owl Pro is de ideale partner voor videovergaderingen, door de unieke samenwerking van slimme camera’s en slimme microfoons en luidsprekers. Zet de Meeting Owl Pro midden op de tafel en je ziet meteen waarom hij een uil genoemd wordt. De 360 graden camera bovenop zoomt automatisch in op degene die aan het woord is en een van de acht ingebouwde microfoons die het dichtstbij is, pikt het geluid op. Beeld en geluid worden vervolgens loepzuiver verstuurd naar de deelnemers op afstand. De Meeting Owl werkt met alle gangbare online vergadersoftware, zoals Microsoft Teams, Zoom en Google Meet. De thuis-vergaderaars krijgen op hun laptop het 360graden-beeld als een panorama gepresenteerd, zodat zij in één oogopslag kunnen zien wie er aanwezig zijn. Het beeld eronder is gereserveerd voor degene(n) die aan het woord is. Met een prijskaartje van bijna 1100 euro is wel het bedoeld voor de professionele gebruiker die dat blikkerige laptopmicrofoontje en de korrelige webcams beu is. Deze uil brengt het plezier terug in het vergaderen. Nou ja, in het technische gedeelte ervan.

Beosound Emerge

©PXimport

Muziekliefhebbers met een goed ontwikkeld gevoel voor stijl zweren al jaren bij de minimalistische lijnen van de producten van Bang & Olufson. Vaak ver verwijderd van de gangbare vormen en materialen, weet dit Zweedse audiomerk steeds te verrassen. Ook nu weer, met deze slimme, draadloze speaker die qua vorm geen gelijke kent. Plat als een boek staat de Beosound Emerge fier rechtop. Verkrijgbaar in zwart, wat de speaker een beetje laat lijken op een game console, of in een hout/goud-combinatie die heel luxueus overkomt. Het geluid komt uit een opvallend kleine serie speakers. Een 4inch-woofer voor de lage tonen, een 1,45inch-midrange driver en een 0,6inch-tweeter bovenin voor de hoge tonen. Het is dan wel een klein pakketje voor het prijskaartje van 749 euro (en het dubbele voor een stereopaar), maar desalniettemin zeker opvallend. Door de integratie met Google Assistent kun je het systeem prima bedienen met gesproken opdrachten. Zoek artiesten en albums, laat de muziek afspelen, skip een nummer of stop de muziek. Daarnaast kun je de speaker ook laten vertellen hoe het weer eruitziet of welke afspraken er in je agenda staan. En als je even niet wilt dat Google meeluistert, dan kun je de voice control met een fysieke knop uitzetten.

Furbo Hondencamera

©PXimport

Als hondenbezitters ’s ochtends de deur achter zich dichttrekken om naar hun werk te gaan, blijft hun harige vriendje meestal alleen achter. Dan begint voor het huisdier het lange wachten totdat het baasje weer thuiskomt en aandacht (en lekkers) geeft. Wat ze in die tussentijd in huis uitspoken, is vaak een groot mysterie. Maar niet als je de Furbo Hondencamera in de woonkamer hebt staan. Het is een witte cilinder (ongeveer even hoog als een pak melk, maar dubbel zo breed) met een bamboe bovenkant. Erin zit een Full-HD-camera, een microfoon en luidspreker én een handige feature. De Furbo staat in verbinding met je wifi-netwerk en daarmee ook met de app op de telefoon van het baasje. Mocht de hond gedurende de dag blaffen of janken dan wordt er een berichtje verstuurd met de vraag of je even wilt kijken wat er aan de hand is. De Furbo schakelt dan in en je krijgt live beeld en geluid. Nu kun je tegen je blaffende viervoeter praten om ’m gerust te stellen. Als je dan vindt dat je metgezel wel een beloning heeft verdiend, lanceer je met een simpele druk op de knop in de app een hondensnoepje uit de Furbo!

LG OLED65G1RLA

©PXimport

Er zijn veel meer televisies die je met je stem kunt bedienen dan deze 65inch-oled-tv van LG, maar we pikken deze eruit omdat ie zo mooi is. Er is al veel gezegd over het voordeel van oledschermen. In het kort: doordat elke individuele pixel verlicht wordt, is zwart op het scherm ook echt zwart, want de niet-oplichtende pixels staan gewoon uit. De nieuwe generatie oled-tv’s van LG heet EVO en is – je raadt het al – de volgende evolutie in dit soort schermen. De verlichting in de pixels die aanstaan is veel feller, waardoor er een nog scherper contrast ontstaat en de kleuren echt van het scherm spatten, terwijl het zwart gewoon pikzwart blijft. En dan is het ook nog eens een slimme televisie die op allerlei mogelijke manieren te bedienen is. Koppel hem aan je Android-smartphone of iPhone en tik op hetgeen je wilt bekijken. Of druk de speciale voice command-toets op je afstandsbediening in en zeg dat de tv van zender moet wisselen of het geluid harder of zachter moet. Kijk je liever naar Netflix of YouTube, dan hoef je dat alleen maar hardop uit te spreken, en je wens wordt vervuld.

Apple Watch Series 7

©PXimport

De Apple Watch is het slimste horloge van de klas. Natuurlijk zijn er ook Android-horloges die aardig mee kunnen komen, maar op het gebied van integratie en veelzijdigheid moeten ze het uiteindelijk toch afleggen tegen Apple. Door het slim uitgebouwde (en nogal strak ommuurde) ecosysteem van Apple is er een naadloze synergie tussen alle producten en diensten. Een connectie proberen te maken met een Android-telefoon hoef je niet te proberen met je Apple Watch. Wat wel kan, is vrijwel alle functies van het horloge met je stem besturen. Om de vriendelijke stem van Siri te horen, hoef je alleen maar je pols richting je mond brengen en de magische woorden ‘Hey Siri!’ uit te spreken. Door allerlei slimme meetapparatuur aan de achterkant van het horloge wordt je gezondheid nauwlettend in de gaten gehouden en kun je dus alles vragen over je hartslag, stresslevel of hoeveelheid slaap. Maar ook het citeren van WhatsApp-berichtjes en skippen naar het volgende nummer in Spotify gaat heel soepel. Er is eigenlijk maar één plek waar Siri niet goed werkt, en dat is onder water. Het horloge kan het wel aan, alleen jij komt daar zo moeilijk uit je woorden.

Homey Pro

©PXimport

Je kunt het niet over spraakgestuurde tech hebben zonder domotica te noemen. De kunst om alle slimme apparaten in huis op één plek bij elkaar brengen, is met de Homey Pro redelijk gemakkelijk voor elkaar te krijgen. Verschillende draadloze technieken, zoals Z-Wave, Zigbee, 433 Mhz en infrarood zitten ingebouwd in de witte bol, zodat vrijwel alle slimme apparatuur van bijna alle merken erop kunnen worden aangesloten. Alles wordt hiermee samengebracht op één plek en de gebruiker kan alle apparaten hiervandaan bedienen. Het wordt pas echt leuk als je Flows maakt. Met een eenvoudige als-dan-structuur koppel je specifieke handelingen aan elkaar. Dat kan zoiets simpels zijn als het aan- of uitdoen van alle lichten als je op de knop drukt, maar je kunt ook een compleet sfeerplan maken met het laten afspelen van zachte muziek en het dimmen van de lichten als je daarom vraagt. Of je laat het geluid van je slimme deurbel afspelen op de Sonos-speakers als er iemand aanbelt. De integratie met de verschillende spraakassistenten zorgt ervoor dat je alle Flows ook met je stem kunt besturen. En dat alles dankzij een klein wit bolletje met een gekleurde ledstrip (die ook uit kan). Hiermee wordt je smart home pas echt slim.

Veiligheid

Vorig jaar werd het wereldwijde gebruik van spraakassistenten nog geschat op 4,2 miljard apparaten. In 2024 is dat aantal waarschijnlijk verdubbeld. Dan praten we met zijn allen gezellig tegen 8,4 miljard van deze steeds slimmere digitale vriendjes. Het merendeel van deze apparaten werkt met Google Assistent (Hey Google!), gevolgd door Amazon (Hey Alexa!) en op gepaste afstand Apple (Hey Siri!) en Microsoft (Hey Cortana!). Deze diensten zijn gemaakt om ons leven makkelijker te maken, maar hoe meer je zo’n assistent toegang geeft tot je digitale leven, hoe groter ook de mogelijke veiligheidsrisico’s zijn. Zo kun je heel gemakkelijk een mail of een tekstbericht dicteren en laten versturen, maar dat betekent wel dat de assistent toegang heeft tot je wachtwoorden en andere gevoelige informatie, zoals creditcardgegevens. Zeker als je ook je online inkopen en het afrekenen overlaat aan de assistent, zoals Amazon dat graag ziet.

Ook staan de slimme apparaten altijd mee te luisteren, zodat ze meteen in actie kunnen komen als jij ze aanspreekt. Dat heeft in het verleden weleens geleid tot problemen met opgenomen gesprekken die werden uitgeplozen door bedrijven van buitenaf. Hoewel veel van de vraagstukken rond veiligheid wel echt serieus worden genomen door de platformhouders, kan jij als consument beter zelf je voorzorgsmaatregelen nemen. Gebruik alleen apparaten van vertrouwde merken, link er geen betalingsmiddelen aan en zet de assistent uit als je hem niet gebruikt.

Conclusie

Voor een goed gesprek zijn de virtuele assistenten niet te porren. Als je ze echter gebruikt waarvoor ze zijn ontwikkeld, namelijk het overnemen van taken waarvoor je normaal gesproken een fysieke handeling zou moeten uitvoeren, dan zijn die digitale assistenten best handig. Maar hun inzet en nut is afhankelijk van je verwachtingen en jouw eigen gebruik van de slimme functies op je apparaten. Ben jij bijvoorbeeld iemand die al zijn slimme apparaten aan elkaar heeft geknoopt, dan heeft het toevoegen van gesproken bediening echt een meerwaarde. Maar ook als je in de auto zit en toch even dat mailtje moet sturen of een specifiek liedje wilt luisteren, zonder je handen van het stuur te moeten halen, heeft stembediening zeker zin. Wil je aan een slim leven beginnen, kies dan wel voor één specifieke assistent. Dat maakt de hele integratie zo veel makkelijker. En als je Siri, Google, Alexa of Cortana niet nodig hebt, zet ze dan gewoon uit. Dan hoef je je ook geen zorgen te maken dat er gesprekken worden opgenomen zonder dat jij dat wilt.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.

Black Friday staat weer voor de deur en dat betekent dat je overspoeld wordt met aanbiedingen. Maar let goed op voordat je op de bestelknop drukt: uit onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) blijkt dat veel van deze 'megadeals' in werkelijkheid misleidend zijn. Driekwart van de onderzochte winkels houdt zich niet aan de regels.

De toezichthouder nam 24 grote webshops en fysieke winkels onder de loep. De conclusie is schokkend: maar liefst 18 van de 24 winkels gaan de fout in met hun kortingsacties.

Sjoemelen met de 'van-prijs'

De grootste valkuil voor consumenten zit hem in de zogenoemde 'van-prijs'. Wettelijk is vastgelegd dat de doorgestreepte prijs (waar de korting vanaf gaat) de laagste prijs moet zijn die de winkel in de afgelopen 30 dagen heeft gerekend.

In de praktijk lappen veel winkeliers deze regel aan hun laars. Ze baseren de korting bijvoorbeeld op de (vaak veel hogere) adviesprijs, of een oude prijs van maanden geleden. Hierdoor lijkt het alsof je een enorme korting pakt, terwijl je in werkelijkheid soms nauwelijks goedkoper – of zelfs duurder – uit bent.

Volgens Fleur Severijns van de ACM is dit niet alleen oneerlijk tegenover de consument, maar ook tegenover concurrenten die wél netjes de regels volgen. De toezichthouder heeft de overtredende winkels aangeschreven. Vorig jaar kregen ketens als Leen Bakker en Jysk al boetes van boven de een ton voor dit soort praktijken; dat risico lopen de huidige overtreders nu ook.

Ook Bol, Amazon en Wehkamp genoemd

De ACM maakt de namen van de 18 winkels nog niet bekend, omdat zij nog bezwaar mogen maken. De Consumentenbond deed echter eigen onderzoek en noemt man en paard. Volgens de bond gaan onder andere Amazon, Wehkamp en Bol de mist in:

Waarom trappen we erin?

Winkeliers worden steeds creatiever in het verhullen van de werkelijke prijshistorie. Niels Holtrop, universitair docent Marketing, legt aan de NOS uit dat dit een bewust psychologisch spel is. Omdat aanbiedingen vaak tijdelijk zijn, ontstaat er bij consumenten de angst om de deal te missen (Fear Of Missing Out).

Doordat het voor de ACM onmogelijk is om elke (kleine) webshop te controleren, nemen veel winkeliers de gok. "Prijsconcurrentie is een krachtig wapen; klanten zijn er enorm gevoelig voor," aldus Holtrop.

Wat kun je doen?

Controleer zelf of de prijzen van producten niet stiekem zijn verhoord door gebruik te maken van de prijshistorie. Op vergelijkingssites kun je bijvoorbeeld zien wat het prijsverloop van een bepaald product is geweest gedurende een jaar.

Op Kieskeurig.nl kun je bijvoorbeeld de prijsdalers bekijken, hier vind je producten die de afgelopen periode sterk in prijs zijn gedaald.