Je kunt een oud bestand niet openen, Windows 11 ondersteunt je gedateerde toepassing of apparaat niet meer, Linux wijst je Windows-toepassing af, of je wat oudere Android-smartphone kan niet met die nieuwe game overweg. Een gebrekkige compatibiliteit kan een flinke spelbreker zijn. Gelukkig zijn er oplossingen, vooral voor de wat gevorderde gebruiker.

Tip 01: Converteren

Compatibiliteitsproblemen kunnen al op bestandsniveau optreden. Je mediaspeler bijvoorbeeld is up-to-date, maar weigert een videobestand correct af te spelen. Of je tekstverwerker herkent een oud documentformaat niet. Conversie biedt vaak een oplossing. Online diensten zoals Convertio of Zamzar zijn hiervoor geschikt en in beperkte mate gratis te gebruiken. Zamzar bijvoorbeeld ondersteunt ruimt 1100 bestandsformaten, waaronder documenten, archieven en mediabestanden.

Voor mediabestanden zijn er ook gratis desktopapplicaties, zodat je je bestanden niet meer hoeft te uploaden. Voor foto’s bijvoorbeeld kun je XnConvert gebruiken, voor audio is er Switch en voor video Any Video Converter Free.

Tip 02: Andere versies

Soms opent een alternatief programma een bestand wel dat het programma dat je normaal gebruikt weigert. Zo kan de tekstverwerker Writer uit de gratis opensource-kantoorsuite LibreOffice bijvoorbeeld oude doc-bestanden openen. Op www.alternativeto.net vind je talrijke alternatieve applicaties met handige filters als Platform en Open Source.

Om compatibiliteitsproblemen bij andere gebruikers te vermijden, kun je waar mogelijk met universeel gebruikte bestandsformaten werken, zoals pdf. Via een virtuele pdf-printer, zoals de gratis Bullzip PDF Printer kun je zowat elk document in pdf-formaat gieten.

Heb je veel oude bestanden die een nieuwe of bijgewerkte versie van een applicatie niet accepteert, overweeg dan een downgrade. Je installeert dan een oudere versie van het programma. Soms is dat mogelijk naast de actuele versie.

Een populaire site voor oude programmaversies is www.oldversion.com, met wel 30.000 versies van 2000 verschillende programma’s. In tips 3 t/m 5 geven we enkele oplossingen voor als je besturingssysteem deze oudere software weigert op te starten.

Tip 03: Compatibiliteitswizard

De meeste compatibiliteitsproblemen spelen zich op applicatieniveau af: je moderne besturingssysteem (we gaan hier uit van Windows 11 of 10) wil een oude toepassing misschien niet draaien. Hiervoor kun je eerst de hulp van Windows inroepen. Klik met rechts op de snelkoppeling van het programma en kies Meer opties weergeven / Compatibiliteitsproblemen oplossen (bij Windows 10 klik je gelijk op Compatibiliteitsproblemen oplossen). Antwoord Ja op de vraag van de probleemoplosser en geef aan welk probleem je precies ondervindt. Afhankelijk van je keuze analyseert de wizard enkele instellingen. Met wat geluk kun je de juiste aanpassingen meteen doorvoeren. In sommige gevallen is het nodig dat je eerst nog enkele extra vragen beantwoordt.

Tip 04: Handmatige modus

Lukt het de probleemoplosser niet om de applicatie te draaien, probeer het dan handmatig. Klik opnieuw met rechts op de snelkoppeling en kies Meer opties weergeven / Eigenschappen (in Windows 10 kies je gelijk Eigenschappen). Open het tabblad Compatibiliteit en pas de nodige instellingen aan om het programma alsnog te laten werken met je besturingssysteem en hardware.

Zet een vinkje bij Dit programma uitvoeren in compatibiliteitsmodus voor en selecteer de Windows-versie die met deze applicatie compatibel is. Voor grafische toepassingen kan het helpen de optie Gereduceerde kleurenmodus te selecteren en bijvoorbeeld 8-bits (256) kleur in te stellen. Probeer voor zover beschikbaar ook deze opties:

Klik eventueel op Hoge DPI-instellingen wijzigen en pas de schaalbaarheidsmodus aan. Bevestig met OK om deze wijzigingen voor je eigen account door te zetten of klik op Instellingen voor alle gebruikers wijzigen als je dit ook voor medegebruikers wilt doen. Via deze support-pagina van Microsoft vind je uitleg bij deze opties, maar je zult wellicht toch wat moeten experimenteren.

Tip 05: Speciale ingrepen

In sommige oude programma’s zit de directe locatie van bepaalde benodigde bestanden in de programmacode (hardcoded zoals dat heet) waardoor deze niet starten in een modern besturingssysteem. Als een toepassing data bijvoorbeeld wil bewaren in een map als C:\Documents and Settings, terwijl Windows 11 dit omleidt naar bijvoorbeeld C:\Users, open dan de Opdrachtprompt als administrator en voer het volgende commando uit:

Let op: de map C:\Documents and Settings mag in dit geval nog niet bestaan. Wanneer een applicatie vervolgens C:\Documents and Settings probeert te bereiken, zal Windows deze omleiden naar C:\Users, zonder dat de toepassing dit merkt.

Specifiek voor oude 16bit-toepassingen bestaat er ook een geavanceerde truc. Helaas werkt deze truc niet in Windows 11, omdat dit besturingssysteem volledig 64 bit is en zulke toepassingen niet kan draaien. Gebruik je nog de 32bit-versie van Windows 10 (Windows-toets+Pause vertelt je dit bij Type systeem), probeer dan het volgende. Druk op Windows-toets+R en voer optionalfeatures uit. Open de rubriek Oude onderdelen, vink NTVDM (NT Virtual DOS Machine) aan en bevestig met OK. Open vervolgens de Opdrachtprompt als administrator en voer het volgende commando uit:

Bevestig met Enter en met Dit onderdeel installeren. Ter informatie: fondue staat voor Features ON Demand User Experience.

Tip 06: Cross-platform

Tot nu toe hebben we ons gericht op zogeheten legacy-software die niet langer goed werkt op een nieuwere versie van je besturingssysteem. Het kan echter ook voorkomen dat je wilt overschakelen naar een ander besturingssysteem, waar je vertrouwde programma’s helaas niet beschikbaar zijn.

Om dit te voorkomen, kun je proberen zoveel mogelijk te werken met applicaties die onder verschillende platformen draaien. Veel populaire, en vaak gratis tools en diensten zijn beschikbaar voor Windows, macOS en Linux. Laat alvast de volgende lijst met twintig populaire cross-platform tools je inspireren: Audacity, Bitwarden, Blender, digiKam, Dropbox, FileZilla, Firefox, GIMP, HandBrake, Slack, Inkscape, Kdenlive, Krita, LibreOffice, Nextcloud, OBS Studio, Shotcut, TeamViewer, Thunderbird en VLC media player. Ook webdiensten als OneDrive en Google Drive zijn cross-platform te gebruiken, hoewel je voor toegang vanuit Linux dan een tool als Rclone dient te gebruiken.

Er zullen helaas ook altijd programma’s en diensten zijn die niet beschikbaar zijn op een ander besturingssysteem. In dat geval kun je proberen dat besturingssysteem naar je vertrouwde omgeving te halen. Die mogelijkheden bespreken we in de rest van dit artikel: dualboot, virtualiseren, emuleren en de implementatie van compatibiliteitslagen.

Tip 07: Dualboot

Een technisch complexe oplossing is een dualboot-opstelling. Hierbij installeer je een extra besturingssysteem naast het huidige. Dit kan een willekeurige Linux-distributie zijn die je kunt vinden via Distrowatch.com of een oudere Windows-editie die je nog hebt. Je kunt ook een schijfkopiebestand voor Windows 8.1 of 10 downloaden. Of je zoekt op de site van het Internet Archive naar de gewenste Windows-editie samen met het trefwoord iso, bijvoorbeeld Windows XP iso of Windows Vista iso. Je installeert deze wel op eigen risico. Deels omdat er geen veiligheidsupdates meer zijn, maar vooral omdat je niet weet wat er met zo’n bestand is uitgespookt als het niet rechtstreeks van Microsoft komt.

Plaats zo’n iso-bestand op een usb-stick en zorg dat je hiermee je systeem kunt opstarten. Dit kan bijvoorbeeld met het gratis, portable Ventoy. Pak het gedownloade zip-bestand uit en dubbelklik op Ventoy2Disk.exe. Verwijs bij Apparaat naar je (lege) usb-stick en druk op Installeren. In Verkenner vind je de partitie Ventoy en je kopieert het gewenste iso-bestand naar deze partitie, en dat mogen trouwens ook meerdere iso-bestanden tegelijk zijn. Via de website van Ventoy lees je hoe je Ventoy compatibel maakt met een systeem waarop de functie Secure Boot actief is.

Voordat je je pc met deze usb-stick opstart, maak je het best eerst een complete schijfback-up, bijvoorbeeld met (de gratis editie van) EaseUS Todo Backup. Maak ook schijfruimte vrij voor het extra besturingssysteem, bijvoorbeeld met Schijfbeheer (druk op Windows-toets+R en voer diskmgmt.msc uit). Tijdens de set-up verwijs je dan naar deze vrije ruimte.

Tip 08: Virtualiseren

Dualboot is niet alleen complex, je kunt ook maar één besturingssysteem tegelijk draaien en het is afwachten of je zo bijvoorbeeld XP op een modern toestel aan de praat krijgt. Voor de meeste scenario’s is virtualisatie daarom een handigere oplossing. Degelijke en gratis tools hiervoor zijn Oracle VM VirtualBox en VMware Workstation Player. Beide kunnen een besturingssysteem als Linux of een (oudere) Windows-versie in een virtuele machine draaien, met je vertrouwde Windows als gastheer. We tonen hoe je met Workstation Player een 64bit-versie van Windows XP virtualiseert (we vonden deze versie via het Internet Archive).

Download en installeer Workstation Player en start hem op. Kies Create a New Virtual Machine. Selecteer Installer disc image file (iso) en verwijs via Browse naar het gedownloade iso-bestand. Vul de Windows-productkey in (zoek die eventueel ook via het Internet Archive) en druk op Next. Geef een naam en een geschikte locatie voor je virtuele machine op en klik op Next. Een schijfruimte van 40 GB is ruim voldoende. Klik weer op Next. Via Customize Hardware kun je eventueel onder meer de hoeveelheid geheugen (1024 MB) en het aantal processors (1) aanpassen. Rond af met Finish.

Tip 09: VMware Player

Als het goed is, begint meteen de installatie van Windows XP en kun je even later aan de slag met je virtuele XP. Met Ctrl+Alt haal je de muiscursor weg uit je virtuele omgeving. Om onder meer het venster van de virtuele machine beter te schalen, installeer je het best ook de VMware Tools, voor zover dit niet reeds automatisch is gebeurd. Klik linksboven op Player en kies Manage / Install VMware Tools.

Hoe krijg je nu je oude applicatie in je virtuele XP-omgeving? Selecteer via de Player-knop Manage / Virtual Machine Settings en open het tabblad Options. Selecteer Shared Folders en zet deze op Always enabled. Klik op Add, daarna op Next en Browse, en verwijs naar de map op je pc waar de applicatie zich bevindt. Geef een naam aan de gekoppelde virtuele map, druk op Next en op Finish.

Terug in Windows XP start je de Verkenner (Windows-toets+E) en vul je in de adresbalk in: \\vmware-host\Shared Folders\<naam-gekoppelde-virtuele-map>. Hier vind je de applicatie die je met een dubbelklik in XP kunt installeren en gebruiken.

Tip 10: Emuleren

Virtualisatie mag dan eenvoudiger zijn dan dualboot, het blijft een gedoe als je alleen een paar oude DOS-programma’s of -games op je moderne Windows 11-machine wilt draaien. Een eenvoudigere oplossing is dan emulatie. Terwijl een virtualisatieprogramma de meeste hardware rechtstreeks aanspreekt, vertaalt een emulator de instructies van de applicaties naar instructies die de hardware van je gastheer-systeem kan verwerken. Deze extra vertaalslag kan wel voor wat extra overhead zorgen, wat de prestaties nadelig kan beïnvloeden.

Een van de beste emulators voor een oude Intel x86-pc is 86Box, maar deze laat zich lastig configureren. Het is een low-level-emulator, wat betekent dat hij nauwgezet talrijke specifieke hardwarecomponenten kan simuleren. Als je gewoon oude apps wilt draaien, vinden wij DOSBox handiger. En voor wie op zoek is naar enkele leuke proefkonijnen, op www.myabandonware.com vind je duizenden oude DOS-games via Platform / DOS.

Tip 11: DOSBox

DOSBox is eigenlijk een opdrachtregeltool. Om een DOS-applicatie te starten, plaats je het bijbehorende bestand (of bestanden) in een afzonderlijke submap, bijvoorbeeld onder de standaard installatiemap c:\dosbox. Dubbelklik op DOSBox.exe en voer in het commandovenster de opdracht mount c c:\dosbox uit om een virtueel C-station aan deze map te koppelen. Voer daarna achtereenvolgens de commando’s c: en dir uit om de mapinhoud te zien. Open de gewenste submap met de opdracht cd <naam_submap>. Typ de naam van het exe-bestand en bevestig met Enter om het op te starten. Handig weetje: met Ctrl+11 en Ctrl+12 pas je de uitvoersnelheid aan.

Voor wie dit te complex vindt, zijn er grafische interfaces voor DOSBox zoals AmpShell. Start AmpShell, druk op Ja en verwijs naar de map met je DOSBox.exe-bestand. Vul een categorienaam in (bijvoorbeeld DOS-games) en bevestig met Add this category. Klik met rechts in het lege venster, kies Add a game en navigeer via het bovenste vergrootglasicoon naar een gedownloade en uitgepakte DOS-game. Geef een naam aan de game en bevestig met Add this game. Met een dubbelklik start je het spel en met de Windows-toets ontsnap je weer uit je game-omgeving.

Tip 12: WINE

Stel, Linux of macOS is je favoriete besturingssysteem, maar je wilt geregeld een Windows-applicatie draaien. Een mogelijke oplossing is WINE: geen emulator en ook geen hypervisor, maar een opensource-compatibiliteitslaag die Windows-(API-)aanroepen direct naar Linux-systeemoproepen vertaalt (POSIX).

Laten we uitgaan van een Linux Ubuntu-distributie. Open de terminal en voer eerst de volgende commando’s uit:

Voeg de officiële WINE-pakketlijst toe met deze opdrachten:

Update eerst de pakketlijst:

En installeer daarna WINE met:

Bevestig met Y en check de versie met:

Voor een snellere configuratie voer je nog het volgende uit:

Start de tool met de opdracht winetricks, kies Select the default wineprefix en Run wincfg, en bevestig met OK, waarna je de gewenste Windows-versie selecteert.

Je kunt nu een Windows-applicatie installeren met:

De applicatie opstarten gaat zo:

Of start Winetricks op je desktop, kies Install an application en selecteer de gewenste toepassing.

Er is ook een commerciële, gebruiksvriendelijke WINE-implementatie: CrossOver waarvan er een gratis proefversie is. Deze bevat optimalisaties om de compatibiliteit van specifieke Windows-applicaties te verbeteren.

Tip 13: Linux in Windows

Dit werkt ook omgekeerd: met het ingebouwde Windows Subsystem for Linux versie 2 (WSL 2) kun je vanaf Windows 10 (versie 2004) met een echte Linux-kernel werken binnen Windows (Home en Pro). Eigenlijk doet WSL op de achtergrond een beroep op (een uitgeklede versie van) hypervisor Hyper-V, maar daar merk je eigenlijk niets van.

Om WSL in te schakelen, klik je in het startmenu met rechts op Windows PowerShell en kies je Als administrator uitvoeren. Voer daarna de volgende twee commando’s uit:

Na het herstarten van je pc voer je in PowerShell de volgende opdrachten uit:

Je bent nu klaar om de gewenste Linux-distributie te installeren. Open hiervoor de Microsoft Store en zoek naar Linux voor distributies als Ubuntu, Debian en Kali Linux. Kies bijvoorbeeld Ubuntu en klik op Installeren of op Downloaden / Openen. Na de installatie vind je Ubuntu in het startmenu. Start Ubuntu op, en vul de velden Username en Password (2x) in. Update de pakketlijst met deze twee opdrachten en bevestig met Y.

Om bijvoorbeeld de systeemtool neofetch te installeren, voer je deze opdracht uit:

Vervolgens voer je op de Linux-commandline-interface (oftewel terminal) dit commando uit:

Tip 14: Grafische Linux

Je kunt nu de geïnstalleerde Linux-applicaties gebruiken vanuit de Linux-terminal, maar ongetwijfeld wil je ook je favoriete grafische Linux-tools kunnen draaien. Voor een betere grafische desktopervaring installeer je een X-server op Windows. Download de server en installeer die met de standaardinstellingen. Start daarna het programma XLaunch in het Windows-startmenu en kies achtereenvolgens Multiple Windows (-1) en Start no client. Vink Disable access control aan en zorg ervoor dat je (Windows-)firewall toestaat dat de server een netwerkverbinding opzet.

Ga nu naar je Ubuntu-terminal en injecteer de benodigde variabele met het commando:

Voer vervolgens deze opdracht uit:

Dit zou moeten werken. Test het door een grafisch programma te installeren met deze commando’s:

Waarna je met het commando xeyes de testapplicatie start. Op dezelfde manier kun je nu ook andere grafische applicaties installeren en starten.

Tip 15: Android in Windows

Stel, je hebt een telefoon met een oude Android-versie die weigert bepaalde apps te draaien. Je kunt een gemodificeerde Android-versie installeren, zoals LineageOS of crDroid, maar dit is ingrijpend en ingewikkeld.

Het kan ook anders, door Android in Windows te integreren. Zo heb je meteen een groter scherm en toetsenbord, en kun je omgekeerd ook een oudere Android-versie oproepen als bijvoorbeeld je nieuwe Android-toestel weigert oudere apps te draaien.

Er bestaat hiervoor de ingebouwde oplossing Windows Subsystem for Android, maar helaas trekt Microsoft eind 2024 de stekker uit dit project. Gelukkig zijn er andere degelijke en gebruiksvriendelijke oplossingen zoals LDplayer en BlueStacks.

We kijken kort naar BlueStacks 5, die met diverse Android-versies overweg kan. Download en installeer hem met de vereiste onderdelen. Bij het opstarten van BlueStacks zie je diverse knoppen en functies in de rechterbalk. Hier kun je onder meer de gewenste grafische weergave (renderer) selecteren, en je webcam, microfoon en luidsprekers kiezen. Bij System Apps vind je zelfs het icoon van de officiële Play Store, zodat je na aanmelding eenvoudig apps kunt installeren en gebruiken. In het startmenu vind je bij BlueStacks tevens een Multi-Instance Manager: via Instance / Fresh instance kun je een nieuwe Android-omgeving creëren, met een van de vier beschikbare versies.

Tip 16: Hardware

Compatibiliteitsproblemen kunnen zich niet alleen met bestanden, apps en besturingssystemen voordoen, maar ook op hardwareniveau. Je nieuwe besturingssysteem kan bijvoorbeeld niet overweg met oudere randapparatuur of componenten. Als een firmware-update het probleem niet verhelpt, zoek dan naar een generieke driver of een stuurprogramma van een vergelijkbaar apparaat dat wel ondersteund wordt. Voor veel scanners is er VueScan (gratis proberen met watermerk).

Let op bij het installeren van aanbevolen drivers van onbekende bronnen: vaak werken deze niet, maken ze je systeem instabiel of bevatten ze zelfs malware. Heb je Windows 11, dan kan een stuurprogramma voor Windows 10 of 7 soms werken, eventueel in compatibiliteitsmodus (zie tip 4).

Sommige hardware, zoals PCI-kaarten, netwerkkaarten en oudere printers, bieden geen ondersteuning voor UEFI. In dat geval kan het helpen om de Legacy- of CSM-modus (Compatibility Support Module) in het UEFI/BIOS te activeren. Dit is wel ingrijpend en wellicht niet de moeite waard: je kunt Windows 11 niet meer gebruiken (wegens geen UEFI met Secure Boot) en je moet overschakelen naar MBR-partitiestijl.

Wanneer je Windows 11 (opnieuw) installeert, vereist Microsoft dat je je aanmeldt met een Microsoft-account of dat je er eentje aanmaakt. En dat terwijl je je voorheen in Windows 10 gewoon met een offline account kunt aanmelden. Wij laten je zien hoe je dat ook in Windows 11 doet, rechtstreeks tijdens de installatieprocedure.

Microsoft wil maar al te graag dat je een Microsoft-account hebt en deze ook gebruikt bij het aanmelden van Windows 11. Behalve dat je hiermee in geval van het vergeten van je installatiecode het besturingssysteem makkelijker opnieuw kunt activeren, biedt een Microsoft-account niet heel veel extra voordelen in Windows 11 zelf. Het enige wat met zo'n account makkelijker gaat is het instellen van e-mail en OneDrive, maar dat zijn ook diensten waar je je later bij kunt aanmelden.

Installatieprocedure

In een van de laatste stappen van de installatieprocedure, of wanneer je een Windows 11-laptop hebt gekocht, word je - om de laatste instellingen toe te passen - gevraagd om in te loggen bij een Microsoft-account, of er eentje aan te maken.

©MG | ID.nl

Wanneer je in bovenstaand scherm bent aangekomen, lijkt het alsof je hier niet meer uit kunt komen: je moet óf een account invullen, óf er eentje aanmaken, óf een stap terug gaan met de pijl rechtsboven in beeld. Toch kun je hier nog iets anders doen, namelijk een opdrachtprompt openen. En dat is handig, want met een opdrachtprompt tijdens de installatie van Windows 11 kun je alvast dingen regelen voordat Windows 11 zelf is opgestart. Het omzeilen van het aanmaken of invoeren van een Microsoft-account bijvoorbeeld. Om de opdrachtprompt te openen, moet je de volgende toetscombinatie intypen:

Shift+F10

Let op: bij sommige computers zoals laptops kan het zijn dat je ook de Functietoets Fn moet indrukken om de F10-knop te kunnen gebruiken. De opdracht wordt in dat geval dan:

Shift+Fn+F10

Na het indrukken van deze toetscombinatie wordt een zwart venster voor de opdrachtprompt geopend.

©MG | ID.nl

In dit scherm voor je een speciale opdracht in waarmee we de verplichte invoer voor een Microsoft-account gaan omzeilen. Zodra Windows 11 heeft gedetecteerd dat jouw computer een werkende verbinding heeft, blijf je op dat accountscherm hangen, maar ook wanneer er nog geen verbinding is gemaakt, wil Microsoft toch eerst dat je verbinding maakt en daarna alsnog met een Microsoft-account aan de slag gaat.

Nu de opdrachtprompt is geopend, schakelen we die online functie uit. Voer exact de volgende opdracht in:

start ms-cxh:localonly

Gevolgd door een druk op de Enter-toets. Dat zit eruit als hieronder:

©MG | ID.nl

Nadat je op Enter hebt gedrukt, verschijnt er een nieuw venster met de mogelijkheid om een lokaal account (dus zonder Microsoft-account) aan te maken. Goed om te weten: dit account is ook meteen een administrator-account.

©MG | ID.nl

Je kunt hier dus gewoon een normale (voor- en achter)naam opgeven, een e-mailadres is dan niet nodig. Je kunt ervoor kiezen om nu een wachtwoord in te vullen, maar als je dat doet, krijg je ook direct drie controlevragen die je moet opgeven; dat kun je niet skippen. Sla je het aanmaken van een wachtwoord nu over, dan kun je dat later in Windows 11 alsnog doen.

Nadat je de benodigde gegevens hebt ingevuld, worden de laatste installatiestappen voltooid, en wordt de computer nog een keertje opnieuw opgestart. Daarna kun je je aanmelden met het nieuwe account en voer je nog een aantal stappen uit met betrekking tot functies als locatie, diagnostische gegevens en handschriftherkenning.

Account aanpassen

Het account waarmee je je aanmeldt is een administrator-account. In dat geval doe je er goed aan om een wachtwoord in te stellen als je dat nog niet hebt gedaan in de hierboven uitgelegde stap. Om een wachtwoord in te stellen, klik je op de Startknop, en vervolgens op je accountnaam en kies je voor Mijn account beheren.

©MG | ID.nl

Je komt nu in het instellingenscherm terecht voor je account. Scroll naar de knop Aanmeldingsopties en daarna op Wachtwoord.

©MG | ID.nl

Nu kun je een wachtwoord naar wens opgeven, de eisen zijn hier niet streng, maar uiteraard kies je wel voor een lastig te raden wachtwoord. Wel ben je verplicht om een geheugensteuntje op te geven, maar dat is minder lastig dan drie extra beveiligingsvragen die je normaliter bij het installatiescherm moet opgeven. Bij de geheugensteun mag het wachtwoord (vanzelfsprekend) niet gebruikt worden .

©MG | ID.nl

Wachtwoord en geheugensteun ingevoerd? Dan ben je in principe klaar en kun je je systeem verder gaan configureren. Eventueel kun je nu ook nieuwe extra accounts aanmaken via het onderdeel Andere gebruikers in het instellingenscherm.

Je pakt je telefoon om even snel iets te bekijken – en ineens ben je zomaar een uur verder, omdat je niet kon stoppen met scrollen. En onderweg ben je meestal niet blijven hangen bij blije kattenfilmpjes, maar bij rampen, slecht nieuws en roddel. Of bij posts van mensen die allemaal mooier of rijker lijken dan jij. Doomscrolling dus. Slecht voor je humeur en zelfbeeld én zonde van je tijd. Maar gelukkig kun je er iets tegen doen.

Lees ook: Minder afleiding van je telefoon met deze 6 apps

Wat is doomscrolling?

Doomscrolling is eindeloos blijven scrollen door berichten, filmpjes en posts die je eigenlijk alleen maar onrustig maken. Dat begon ooit met nieuws, maar geldt tegenwoordig ook voor sociale media. Denk aan TikTok, Instagram of X waar je urenlang blijft scrollen, maar waar je zelden wijzer of rustiger van wordt. Het algoritme weet precies wat je aandacht trekt – en hoe het je blijft vasthouden.

De term ontstond rond 2020, tijdens de COVID-19-pandemie, toen mensen massaal thuis zaten en constant updates zochten over het virus. Maar het fenomeen heeft zich sindsdien uitgebreid naar alle vormen van nieuws of posts waar je je slechter van gaat voelen.

Waarom blijven we scrollen?

Apps zijn zo ontworpen dat ze je aandacht vasthouden. Elke swipe of nieuwe video geeft een kleine prikkel in je brein: een signaal dat er misschien iets interessants komt. Soms zit er iets tussen dat écht boeit, maar vaak blijft het bij vluchtige prikkels. Ondertussen raakt je hoofd vol, maar je krijgt er weinig voor terug.

Hoe weet je of je doomscrollt?

Er bestaat geen test waarmee je kunt checken of je een doemscroller bent. Maar er zijn wel duidelijke signalen. Je zit in de gevarenzone wanneer je:

🚩 Gedachteloos nieuws- of socialmedia-apps opent, vaak meerdere keren per dag
🚩 Je daarna leeg, onrustig of somber voelt
🚩 Moeite hebt om te stoppen, terwijl je eigenlijk wel weet dat het nergens toe leidt
🚩 's Avonds of 's ochtends lang op je telefoon zit zonder duidelijk doel
🚩 Niet toekomt aan andere dingen, of je gejaagd voelt als je niets checkt

Herkenbaar? Dan is het tijd om je scrollgedrag te doorbreken. Dat is niet makkelijk, maar het kan wel. Onderstaande tips helpen je op weg.

©Gorodenkoff

Wat kun je doen tegen doomscrolling?

1. Beperk je schermtijd en las schermvrije tijdstippen in

Geef jezelf vaste momenten waarop je iets mag checken. Bijvoorbeeld: 's ochtends 15 minuten nieuws, 's avonds 10 minuten social media. Stel een timer in, zodat je niet ongemerkt blijft hangen. Je kunt ook met jezelf afspreken dat je bijvoorbeeld één uur per dag niet op je scherm kijkt. Of in het weekend pas na twaalf uur 's middags je telefoon pakt. Ook is het mogelijk om tijdslimieten in te stellen voor bepaalde apps. Hieronder lees je hoe je dat doet op een iPhone en op een Android-toestel.

Scherm- en apptijd beperken op iPhone

Wil je op vaste tijden niet gestoord worden? Stel dan apparaatvrije tijd in op je iPhone. Tijdens die periodes zijn alleen telefoongesprekken, berichten en apps die je zelf toestaat beschikbaar. Ga naar Instellingen > Schermtijd, tik op App- en websiteactiviteit en schakel dit in als dat nog niet gebeurd is. Kies daarna voor Apparaatvrije tijd en stel via Gepland de begin- en eindtijd in. Je kunt kiezen voor elke dag hetzelfde tijdstip of per dag variëren. Vlak voor de ingestelde tijd krijg je een herinnering.

Ook kun je tijdslimieten instellen voor apps of hele categorieën, zoals sociale netwerken of games. Ga naar Instellingen > Schermtijd > Applimieten > Voeg limiet toe en selecteer de gewenste apps of categorieën. Tik op Volgende, stel de limiet in en gebruik eventueel Pas dagen aan voor verschillende limieten per dag. Rond af met Voeg toe.

Scherm- en apptijd beperken op je Android-telefoon

Rustmomenten op je Android-toestel stel je in via de Bedtijdmodus. Tijdens deze periodes worden je schermkleuren aangepast (bijvoorbeeld naar grijstinten) en kun je meldingen dempen of het scherm automatisch laten uitschakelen. Ga naar Instellingen > Digitaal welzijn en ouderlijk toezicht > Bedtijdmodus en stel in wanneer de modus moet starten en eindigen. Je kunt dit voor elke dag apart instellen of een vast schema kiezen.

Wil je appgebruik beperken? Ga dan naar Digitaal welzijn > Dashboard en kies de app die je wilt beperken. Tik op het zandlopertje naast de app en stel een dagelijkse limiet in. Zodra de limiet is bereikt, is de app de rest van die dag niet meer toegankelijk.

2. Zet meldingen uit

Pushmeldingen van nieuwsapps, sociale media of video-apps zorgen dat je telkens toch weer gaat kijken en scrollen. Zet ze uit. Wat je niet ziet, open je ook minder snel.

3. Richt je telefoon prikkelarmer in

Zet socialmedia- en nieuwsapps niet op je beginscherm. Of verwijder ze helemaal. Wil je ze toch echt bezoeken, dan kan dat via de browser. Dat is een extra handeling vergeleken met een app, maar juist daarom doe je het misschien minder vaak.  

Verder kun je er ook voor kiezen om de grijstintenmodus in te schakelen. Dat zorgt voor minder afleiding en een beeld dat rustiger is.

Op een iPhone ga je hiervoor naar Instellingen > Toegankelijkheid > Weergave en tekstgrootte > Kleurfilters en schakel je de optie in. Op een Android-smartphone ga je hiervoor naar Instellingen -> Toegankelijkheid -> Kleurfilters. Hier schakel je de optie Grijstinten in. Afhankelijk van je toestel kunnen deze menu-opties een iets andere naam hebben.

©ID.nl

4. Volg niet alles en iedereen

Kies één of twee betrouwbare nieuwsbronnen. Ontvolg accounts die vooral onrust of negativiteit brengen. Kies liever voor mensen of media die je inspireren, informeren of aan het denken zetten. Een account waar je geen energie van krijgt, maar dat je energie kost: dat kun je beter ontvolgen.

Stoppen met doom-scrolling? Het kan!

Doomscrolling gaat allang niet meer alleen over nieuws. Ook gedachteloos scrollen langs filmpjes, reacties of meningen op sociale media hoort erbij. Het lijkt onschuldig, maar kost tijd, energie en aandacht — en levert weinig op.

Het goede nieuws: je kunt ermee stoppen. Niet in één keer, maar stap voor stap. Door bewuster te kiezen wat je leest en wanneer. Door je telefoon minder het ritme van je dag te laten bepalen. En door ruimte te maken voor dingen die je echt iets opleveren.