Dat een raid-opstelling geen echte backup vervangt, merk je wel als er iets fout gaat. Bijvoorbeeld wanneer de raid-software of hardware je configuratie niet meer (correct) herkent, waardoor ook je data niet meer toegankelijk zijn. Raid-hersteltechnieken zoals ReclaiMe Free Raid Recovery kunnen dan soms nog helpen.

Raid staat voor redundant array of independent (of inexpensive) disks. Het komt erop neer dat je een aantal schijven combineert om zo een enkelvoudige, grotere opslagruimte te verkrijgen. De meeste nas-apparaten bijvoorbeeld voorzien in zo’n raid-functionaliteit. Een dergelijke reeks schijven (array) biedt normaal gesproken een zekere mate van fouttolerantie aan. In de meeste gevallen is in zo’n array namelijk één schijf redundant, oftewel: gaat er een schijf stuk, dan raak je in principe geen data kwijt. Nu zijn er verschillende raid-niveaus mogelijk (zie kader) en afhankelijk van het niveau zorgt een raid-constructie tevens voor betere lees- of schrijfprestaties.

Uiteraard is er een specifieke aansturing nodig van een raid-systeem. Daar zorgt bijvoorbeeld een sata-controller voor, al dan niet geïntegreerd op je moederbord, maar het kan ook geheel softwarematig. Zo kan nagenoeg elk modern besturingssysteem een of meer raid-niveaus aan. Windows 7 Professional bijvoorbeeld kan onder meer met raid0 en raid1 overweg. Heb je een nas? De kans is groot dat Linux (met mdadm) daar de raid-configuratie beheert.

Ben je van plan een raid-configuratie op te zetten, maar weet je niet goed wat de resulterende capaciteit, fouttolerantie of snelheidswinst zal zijn, dan helpt de RAID calculator op www.z-a-recovery.com/art-raid-estimator.htm je op weg.

Wat kan fout gaan?

Zoals gezegd overleeft elke ‘echte’ raid een defect aan één harde schijf. In principe volstaat het dan die schijf door een intact en identiek exemplaar te vervangen, waarna de raid-controller (of de software) de array netjes heropbouwt (rebuild). Een situatie met twee simultane diskcrashes in bijvoorbeeld raid5 is echter zo goed als fataal. Er is dan nog weinig hoop op herwinbare data. Het kan echter ook om een software- of controllerfout gaan: de (data op) de schijven zelf blijven dan buiten schot, maar worden niet langer (correct) ingelezen. Het probleem is namelijk dat de raid-parameters (configuratiemetadata) corrupt zijn. Het is voornamelijk hier dat ‘raid recovery’ je een reële kans op herstel geeft.

In dit artikel focussen we ons op raid recovery van twee erg populaire raid-niveaus: raid0 en raid5. Voor beide niveaus gebruiken we een tool die het herstelproces grotendeels automatiseert: ReclaiMe Free Raid Recovery (www.freeraidrecovery.com; kan overweg met raid0, 5(E), 10, 1E en 6).

Wie zich afvraagt waarom we het populaire raid1 niet ter sprake brengen: dit niveau draait geheel om gespiegelde data (mirroring), waarbij gegevens op identieke wijze op twee verschillende schijven terechtkomen. Dat houdt meteen in dat je de data kunt benaderen als je een van beide schijven aan je apparaat koppelt, zodat er geen behoefte is aan specifiek raid-herstel.

Stap 1: Voorbereiding

Maak de schijven uit je raid0-opstelling los van de raid-controller en hang ze apart van elkaar aan een (andere?) pc. Dat doe je via een niet-raid-controller of desnoods door de raid-controller in ‘singledrivemodus’ te plaatsen, bijvoorbeeld via Reset Disks to Non-RAID.

Stap 2: Raid-recovery

Installeer vervolgens ReclaiMe Free RAID Recovery. Uiteraard doe je dat niet op een van de schijven uit de array waarvan je data tracht terug te winnen. Start de tool op en verwijs naar de (twee?) schijven uit je array. We gaan er dus wel vanuit dat die schijven op zich nog volledig functioneel zijn. Klik op Start RAID 0. Het raid-herstelproces gaat van start en de tool tracht de originele raid-parameters opnieuw samen te stellen. Dit is een proces waarvan de duur (en het succes) moeilijk te voorspellen is, maar dat enkele minuten tot (vaak) enige uren in beslag kan nemen. Een gevulde balk bij Scan Progress of bij Confidence bevestigt het eind van het proces.

Stap 3: Data-recovery

Na afloop kun je in principe nog een paar kanten op. De meest voor de hand liggende stap is dat je de betreffende schijven doorsluist naar dataherstelsoftware die met de herwonnen raid-parameters overweg kan. ReclaiMe raadt hiervoor vanzelfsprekend de eigen software aan (www.reclaime.com/dl/setup-reclaime.exe). Andere mogelijke tools hiervoor zijn onder meer File Scavenger (www.quetek.com), UFS Explorer (www.ufsexplorer.com) en ZAR (www.z-a-recovery.com).

Software-raid

Vanuit het Windows Schijfbeheer (diskmgmt.msc) is het mogelijk onder meer raid0 geheel softwarematig te creëren. In principe volstaat het twee schijven te selecteren en in het contextmenu Nieuw striped volume te kiezen, waarna een wizard je door het (korte) proces begeleidt.

Laat die array zich op een bepaald moment niet meer inlezen, dan is er nog een kans dat ReclaiMe Free RAID Recovery de data terugwint. De werkwijze is eigenlijk gelijk aan die van een hardwarematige raid (zie boven), en dat geldt trouwens ook voor schijven uit een nas (met Linux/mdadm). Op www.raid-recovery-guide.com/nas-recovery.aspx lees je nog meer over (alternatieve) herstelopties voor een nas.

Voor de volledigheid wijzen we nog op de mogelijkheid om van elke ‘lidschijf’ (member disk) een schijfimage te maken en die images vervolgens aan ReclaiMe te voeren. Dat doe je door zo’n fysieke schijf in het overzicht te selecteren en via het pijltje naast Disks de optie Create disk image te selecteren. Het resulterende img-bestand verschijnt dan eveneens in de lijst met schijven, net alsof het om een ‘echte’, fysieke schijf gaat.

Stap 1: Voorbereiding

Aangezien het hier om minstens drie schijven gaat, is het in elk geval belangrijk dat je eerst alle schijven, poorten en kabels van je huidige array goed labelt. Ga tevens na of je in de software van de raid-controller (gewoonlijk op te roepen met een sneltoets tijdens het opstarten; in onze testopstelling is dat Ctrl+I) nog bepaalde parameters van de array terugvindt, zoals de strip (block) size en de capaciteit. Tenzij je er zeker van bent dat de  parameters honderd procent correct zijn, probeer je de array maar beter niet opnieuw te laten opbouwen. Immers, het risico is dan te groot dat de pariteitblokken (zie kader) foutief terechtkomen, wat je kansen op dataherstel zwaar vermindert. In de plaats daarvan haal je de schijven uit de array en koppel je die aan je pc, net als bij raid0. Om redenen van prestaties verbind je alle schijven bij voorkeur via sata-poorten.

Stap 2: Raid recovery

Nu het eigenlijke raid-herstel : dat houdt vooral het ophalen of berekenen van de juiste raid-parameters in. Daarvoor start je ReclaiMe Free RAID Recovery, selecteer je alle beschikbare schijven uit je (vroegere) array en klik je op Start RAID 5. Mis je één (defecte) schijf, dan hoeft dat geen probleem te zijn: ReclaiMe kan ook in dat geval nog de raid-parameters terughalen. Vermijd in elk geval een beschadigde schijf in je selectie mee te nemen.

Stap 3: Data recovery

Na afloop zijn er net als bij raid0 een paar opties (zie boven). Houd er wel rekening mee dat er, afhankelijk van de situatie, erg veel dataruimte (en dus schijven) voor eventueel

LG blijft verbetert de oled-techniek nog veel verder en dat werpt dit jaar eindelijk zijn vruchten af. De LG OLED EVO 65G56LS is uitgerust met een nieuw type oled-paneel dat aanzienlijk meer piekhelderheid en kleurbereik levert. Daarnaast heeft LG webOS 25 uitgerust met een aantal AI-functies die het gebruiksgemak moeten verbeteren.

De nieuwe G-serie van LG is verkrijgbaar in twee versies. Een met een centrale voet in doos zoals ons testmodel, te herkennen aan de letters ‘LS’ achteraan en een model met een meegeleverde wandbeugel, die modellen hebben de letters ‘LW’ achteraan. De G-reeks mikt nog steeds in eerste instantie op wandmontage. Het toestel zelf is 24mm diep, dat lijkt misschien veel, maar die dikte heeft het wel over het hele oppervlak. Er is geen behuizing voor elektronica die verder uitsteekt. De rand is afgewerkt met een zilverkleurige strip, en dat geeft deze tv van opzij bekeken echt een premium look. De wandbeugel is verstelbaar, je kunt het toestel beperkt links en rechts draaien. De voet kun je monteren in twee posities, hoog en laag, in de hoge positie is er ruim plaats voor een soundbar. Het moet gezegd ook op een tv-meubel ziet hij er prima uit, wandmontage is zeker geen verplichting. 

Aansluitingen

De selectie aansluitingen die LG gebruikt is al enige tijd onveranderd gebleven, maar is dan ook erg goed. Met vier hdmi-poorten die allemaal de maximale hdmi 2.1-bandbreedte (48Gbps) leveren, zitten gamers in ieder geval gebeiteld. Verdere gamingfuncties zijn ALLM, 4K120 en VRR (AMD FreeSync en NVIDIA G-Sync). PC-gamers kunnen zelfs tot 4K165 gaan, dat is een duidelijke upgrade ten opzichte van vorig jaar. Input-lag is altijd een sterk punt geweest bij LG, dat is dit jaar niet anders, in 4K60 meten we 10,5ms, in 2K120 zelfs maar 5,5ms. Op poort 2 kan je ARC/eARC gebruiken, gamers die een soundbar willen aansluiten, houden nog steeds drie volwaardige HDMI-poorten over. 

Wil je de opstelling zo netjes mogelijk houden, altijd mooi bij een premium tv, dan kun je de bijgeleverde IR-blaster gebruiken om brontoestellen te besturen met de LG-afstandsbediening, ook als die apparaten bijvoorbeeld in een kast staan. De G5 ondersteunt het WiSA-protocol (Wireless Speaker and Audio Association), maar is beperkt tot 2.1-configuraties. Daarmee is jammer genoeg geen draadloze surroundopstelling mogelijk. Alle kabels kun je via twee clips en twee verzonken kanalen wegleiden naar de voet. 

Nieuw oled-paneel, nieuw record

Nieuwe ontwikkeling op vlak van oled-technologie zijn niet uitzonderlijk. Twee jaar geleden introduceerde LG bijvoorbeeld oled-panelen met een laag microlenzen die voor een mooie verbetering in helderheid zorgden. Die microlenzen zijn op de G5 echter niet meer aanwezig. In ruil gebruikt dit model een gloednieuw paneel dat een andere opbouw van de oled-materialen gebruikt. Onder de naam OLED evo Met Brightness Booster Ultimate belooft de G5 hogere piekhelderheid en een breder kleurbereik. En dat blijken geen loze beloftes. Op het 10%-venster haalt de G5 2409 nits, en op een volledig wit beeld zelfs 356 nits. 

Dat alles gemeten in de uitstekend gekalibreerde HDR Filmmaker mode. Ter verduidelijking, dat is een 50 procent verbetering tegenover de G4 van vorig jaar, en voldoende om de kop van het oled-peloton aan te voeren. Vooral de verbetering op het volledig wit veld is impressionant. Daardoor moet de G5 nu de helderheid veel minder laten dalen als het beeld veel wit bevat, iets wat op vorige generaties nog merkbaar was. Ook het kleurbereik is weer groter geworden, en met 99,9% P3 is de G5 perfect uitgerust voor prachtige HDR-beelden. Het paneel had een uitstekende uniformiteit en weert zeer goed reflecties. De kijkhoek is prima.

De Filmmaker Mode is er voor wie minimale beeldverwerking wil, en de mooiste beelden getrouw aan de intentie. In SDR laat dat prachtige resultaten zien, maar de echte pracht van de G5 komt tevoorschijn bij HDR-beelden. Ook hier is de kalibratie nagenoeg perfect met enorm veel witdetail, intense kleuren, en dankzij de hoge piekhelderheid tintelende lichtaccenten. Kleuren worden goed bewaard als ze zeer helder zijn, dat dankt de tv aan het nieuwe paneel. Enkel in de donkerste beelden laat de G5 wat steken vallen. Er is veel schaduwdetail, maar in sommige beelden merken we veel ruis die het beeld ruw maakt en detail verbergt. In een ander geval was er wat blokvorming en bandvorming zichtbaar. We hopen dat LG nog wat aan de software kan sleutelen. 

Prima beeldverwerking

De Alpha11 beeldprocessor is aan zijn tweede generatie toe, maar nieuwe features lijken er niet te zijn. De upscaling en ruisonderdrukking zijn erg goed. In deinterlacing van 1080i-beeld merkten we op een testpatroon opnieuw een foutje waardoor kamvorming zichtbaar was, al bleek dat bij de meeste content niet tot problemen te leiden. Kleurstroken in zachte gradiënten elimineer je met de Vloeiende Gradatie-instelling, maar activeer die enkel als je het echt nodig acht, en dan alleen in de laagste stand. In een van onze testclips veegde die instelling ook wolken uit de lucht. Ook de dynamische tonemapping waar we gebruikelijk erg tevreden over zijn, laat je op dit model beter uit inactief.

Die maakte het beeld te helder, waardoor het aan contrast en impact verliest. Bovendien levert de G5 ook zonder dynamische tonemapping knap beeld. Goede punten waren er voor de bewegingsscherpte. Het oled-paneel laat nauwelijks of geen dubbele rand optekenen rond bewegende voorwerpen. Wie in 24Hz-filmmateriaal te veel last heeft van judder bij snelle camerabewegingen, activeert best TruMotion, bijvoorbeeld in ‘Cinematografische Beweging’ als je minimale invloed wenst. Maar ook hogere instellingen leverden goede resultaten, en de G5 toonde erg weinig beeldfouten zelfs met TruMotion in de Vloeiend-stand. 

Geen DTS-ondersteuning meer

Het is jammer, maar de G5 ondersteunt alleen nog maar Dolby Atmos, geen DTS meer. Vooral voor mensen met een uitgebreide bibliotheek Blu-ray schijven is dat een tegenvaller. Streaming gebruikt overwegend Dolby Atmos, dus daar weegt dat gebrek minder. De 60 Watt 4.2 kanaalsoplossing leek ons onveranderd. De klank is goed gebalanceerd, met een warm karakter en duidelijke baslijn. Zelfs surround is goed hoorbaar. Voor veel mensen zal dit volstaan, maar voor echte bioscoop audio zal een soundbar toch vereist zijn. Nieuw dit jaar is de Personal Sound Wizard. Die laat je een aantal keer in groepen van vier fragmenten horen met verschillende geluidsinstellingen, jij duidt aan wat je het best vindt klinken. Na de test bepaalt de processor op basis van je keuzes je geprefereerde klankinstellingen. Iets gelijkaardig bestond vorig jaar al voor beeld, maar we vinden dat je daar beter voor Filmmaker Mode of Cinema beeldmode kiest. Bij audio mogen persoonlijke voorkeuren wat meer doorwegen. 

WebOS 25, AI als persoonlijk hulpje

Kunstmatige intelligentie moet de nieuwe troef zijn van webOS 25, maar al deze nieuwe functies bleken niet te werken in het Nederlands. Voice ID, waarbij de tv je herkent op basis van je stem is nog niet beschikbaar in Nederlands. Maar ook andere functies, zoals de AI Chatbot die je moet helpen bij eenvoudige vragen zoals het aanpassen van beeldkwaliteit of aanbevelingen geven voor content, leek zelden te weten wat hij met onze vragen moest doen. LG kondigde ook generatieve kunst aan die je kan gebruiken in de screensaver, maar ook dit was nog niet beschikbaar. Nu missen we die AI-functies wel niet, de G5 is zo ook gebruiksvriendelijk, maar we hopen toch dat dit via software updates verbeterd wordt. 

In dit overzichtsartikel vind je alle informatie over webOS. WebOS 25 is van uitzicht niet echt veranderd op wat details na. Zo kan je live tv en HDMI-ingangen nu als tegels toevoegen in de rij met apps op het Home-scherm. Apps en Quick Cards die je niet gebruikt, kan je verbergen. Het app-aanbod is erg ruim en de G5 ondersteunt Airplay2 en Google Cast. LG toont helaas reclame op het Home-scherm en in de screensaver, lees in dit artikel hoe je reclame verwijdert.

De ‘Magic Remote’ heeft een nieuw ontwerp gekregen. Een rechthoekige vorm met afgeronde hoeken, en vooral minder toetsen. Weg zijn de cijfer- en kleurtoetsen, de volume- en kanaaltoetsen zijn nu kanteltoetsen. De mute-toets is verdwenen, muten doe je door de volume knop lang naar beneden te duwen. De ingangen-toets is vervangen door een Home Hub-toets, maar wanneer je die lang indrukt, toont de tv de ingangen. De aanwijsfunctie is gebleven, je kan de cursor op het scherm besturen door de afstandsbediening te bewegen. De afstandsbediening oogt moderner, en het gebruiksgemak is prima, maar we zouden hem niet beter noemen dan de oude versie. 

Conclusie

LG toont met de G5 dat er nog flink wat vooruitgang geboekt kan worden in oled-technologie. Perfect is deze tv echter nog niet, vooral in heel donkere beelden moet LG de software nog aanpassen om ruis en zichtbare gradaties te vermijden.  De OLED65G56LS haalt uit het nieuwe oled-paneel echter wel een indrukwekkende piekhelderheid, en erg ruim kleurvolume. We durven bijna zover gaan om te zeggen dat hij de klassieke zwakke punten van oled elimineert. Samen met de uitstekende kalibratie geniet je zo in Filmmaker Mode van bijna referentie beeldkwaliteit.

De ingebouwde luidsprekers leveren een aangename klank, wel jammer dat LG DTS-ondersteuning geschrapt heeft. De nieuwe AI-features in webOS 25 moeten duidelijk nog verder rijpen, voorlopig leveren ze geen meerwaarde, maar webOS blijft wel erg gebruiksvriendelijk. De nieuwe afstandsbediening sluit aan bij de moderne trend met minder toetsen. Gamers tot slot vinden op de G5 alles wat ze maar kunnen wensen. Dit is een topmodel, met een bijhorend prijskaartje, maar hij is het zeker waard.

Het is misschien niet het eerste waar je aan denkt, maar ook Android heeft – net als Windows – een klembord. Daarmee kun je gemakkelijk tekst kopiëren van de ene app naar de andere. Maar hoe open je dat klembord eigenlijk? En waar vind je wat erop staat? Je leest het in dit artikel!

Tekst of afbeeldingen kopiëren en plakken: het is een van de basisfuncties van elk besturingssysteem. Ook Android ondersteunt dit natuurlijk. Je kunt iets kopiëren in de ene app en het vervolgens plakken in een andere. Maar het Android-klembord kan meer dan alleen dat. Alles wat je kopieert, wordt daar namelijk tijdelijk opgeslagen. Handig als je per ongeluk iets hebt weggehaald, iets wilt terugvinden of gewoon even wilt kijken wat je allemaal hebt gekopieerd.

Let wel: hoe je precies bij het klembord komt, hangt af van je toestel en de Android-versie die je gebruikt. Zo hebben merken als Samsung en LG hun eigen klembordfunctie ingebouwd. Andere toestellen vereisen meestal een specifieke toetsenbord-app om het klembord te kunnen openen. In dit artikel leggen we je uit hoe je dat doet met zo’n toetsenbord-app.

Klembord binnen toetsenbord-apps

Om toegang te krijgen tot het klembord, heb je een toetsenbord-app nodig die die functie ondersteunt. Populaire keuzes zijn Gboard van Google en SwiftKey van Microsoft. Beide bieden vergelijkbare klembordfuncties, dus je kunt zelf kiezen welke je het prettigst vindt. Download en installeer de app, en stel deze daarna in als je standaard toetsenbord.

©PXimport

Met een ander toetsenbord in Android heb je meer mogelijkheden.

Dat instellen doe je via het instellingenmenu van je Android-telefoon. Gebruik het zoekveld bovenin het scherm en typ 'toetsenbord'. Je krijgt dan een lijst met resultaten. Kies de optie waarmee je het standaard toetsenbord kunt wijzigen en tik daarop.

Kies vervolgens de toetsenbord-app die je net hebt geïnstalleerd, zoals Gboard of SwiftKey. Let op: de vormgeving van de instellingen kan per toestel verschillen. Gebruik je liever een andere toetsenbord-app met klembordfunctie? Geen probleem – zolang je maar de juiste app selecteert bij het instellen.

Tekst kopiëren en plakken

Het klembord werkt meestal alleen met tekst. Wil je iets kopiëren naar een andere app? Selecteer dan een stuk tekst en kopieer het. Open bijvoorbeeld WhatsApp, ga naar een chat en houd het tekstveld even ingedrukt om de tekst direct te plakken. Soms zie je ook een klembordsymbooltje verschijnen, net boven het toetsenbord en onder het tekstveld. Tik daarop om het volledige klembord te openen.

Zie je dat symbooltje niet meteen? Dan krijg je waarschijnlijk eerst de suggestie om alleen de laatst gekopieerde tekst te plakken. Tik in dat geval op het witte rondje met het pijltje naar rechts – zo krijg je alle opties te zien.

Onder het kopje Recent zie je een lijstje met wat je als laatste hebt gekopieerd. Tik op een item om het direct in het tekstveld te plakken. Let wel: deze lijst wordt na een tijdje automatisch geleegd. Gebruik je vaak dezelfde tekst? Dan kun je die vastpinnen, zodat hij bewaard blijft. Zowel Gboard als SwiftKey ondersteunen deze functie: houd het item ingedrukt en kies voor Vastpinnen.

Klembord sinds Android 13

Sinds Android 13 is het klembord flink verbeterd. De basis is nog steeds hetzelfde: je kopieert tekst of een afbeelding in de ene app en plakt die in een andere. Maar de manier waarop je het klembord gebruikt, is een stuk handiger en overzichtelijker geworden. Dat maakt het werken met meerdere fragmenten tegelijk een stuk efficiënter.

Een van de grootste vernieuwingen is dat je nu meerdere items kunt bewaren – zowel tekst als afbeeldingen. Alles wat je kopieert, verschijnt in een nieuw klembordpaneel. Je opent dat paneel via het meldingscentrum of door een tekstveld lang ingedrukt te houden. Daar kun je door je gekopieerde items bladeren, kiezen wat je wilt plakken, en dingen die je niet meer nodig hebt, direct verwijderen. Je kunt zelfs een tekstfragment nog aanpassen voordat je het plakt.

Het klembordpaneel dat in Android 13 zijn intrede heeft gemaakt.

Met de komst van Android 13 werden er ook meteen een aantal nieuwe privacyfuncties voor het klembord geïntroduceerd. In eerdere versies konden apps op de achtergrond soms ongemerkt meelezen wat je had gekopieerd – met alle risico’s van dien. Nu heb je als gebruiker veel meer controle. Zo is er een nieuwe toestemmingsvraag voor klembordtoegang én krijg je een melding als een app probeert mee te kijken. Een stuk veiliger dus.