Zonder data geen technologie, en zonder datacenters geen data. De wereld draait op digitalisering. Elk bericht dat je stuurt, iedere film die je streamt, elke betaling die je doet: ze staan allemaal ergens opgeslagen. Datacenters zijn cruciaal voor onze manier van leven, maar zulke enorme parken met servers en harde schijven nemen veel ruimte in en slurpen energie. De overheid zit met datacenters in z’n maag. Technologie willen we allemaal, maar willen we daar de prijs voor betalen die nodig is?

Dat die smartphone in je broekzak, clouddienst, streamingservice of socialmedia-platforms die je iedere dag gebruikt hun gegevens ergens moeten opslaan, is niet meer dan logisch. Maar diep onder het gebruiksgemak zit een wereld van enen en nullen verstopt die zo gigantisch is dat het invloed uitoefent op de energiehuishouding, werkgelegenheid en infrastructuur overal ter wereld.

Datacenters, en vooral de enorme hyperscale-varianten, drukken hun stempel op de samenleving. De berg data die we met z’n allen gebruiken, neemt afmetingen aan die alleen nog verwerkt kunnen worden door gigantische installaties. Zulke datacenters zijn overal ter wereld te vinden, en ook in Nederland hebben we een paar hyperscales staan.

De vraag naar nog meer datacenters vanuit techbedrijven als Meta, Microsoft en Google blijft groeien. De regering heeft die aanvragen voorlopig op een laag pitje gezet, maar met het immer uitdijende internet is de nood hoog.

Datacenters

Datacenters zijn fysieke gebouwen of opstellingen die gegevens verwerken en opslaan. Dat kan op velerlei manieren: de serverruimte op je werk is al een voorbeeld van een datacenter. Kleinere bedrijven kunnen het doorgaans prima af met hun eigen serverruimte, maar naarmate de hoeveelheid data die een bedrijf of instantie verwerkt groeit, is er meer ruimte nodig.

Daarom bestaan er centrale hubs die server- en opslagruimte verhuren aan meerdere bedrijven. Ziekenhuizen, clouddiensten, banken, universiteiten: ze zijn allemaal klant bij een van deze datacenters. Ze zijn perfect ingericht om grote hoeveelheden gegevens te verwerken, en zijn meestal voorzien van meerdere back-upsystemen om de continuïteit van de dienst te garanderen.

Hyperscales

Denken we nog een stap groter, dan stappen we in de wereld van de hyperscales. Hyperscale-datacenters zijn het summum van opslagruimte. Er zijn er over de hele wereld inmiddels zo’n zevenhonderd gebouwd; de helft staat in de Verenigde Staten, maar Azië is aan een gestage opmars bezig. In Nederland hebben we drie van deze enorme bouwwerken staan. Hyperscale-datacenters zijn doorgaans gekoppeld aan een enkel bedrijf, en het gebruik ervan is alleen weggelegd voor de echte techgiganten.

Je kunt je voorstellen dat Google, met zijn zoekmachine, besturingssystemen, socialmedia-diensten, e-mailservices en tal van andere digitale faciliteiten niet zomaar bij een doodgewoon datacenter kan aankloppen. Daarom bouwen techgiganten vaak hun eigen datacenters, zo groot dat ze tegen de grenzen van het toelaatbare aanlopen: hyperscales zijn de laatste tijd onderwerp van discussie als het gaat om lokale infrastructuur en energieverbruik.

Datacenters in Nederland

Los van internet exchanges, serverruimtes en andere kleinere datacenters zijn er op dit moment in Nederland drie actieve hyperscale-datacenters te vinden. Twee daarvan staan in Middenmeer, in de Noord-Hollandse gemeente Hollands Kroon. Daar, in de polders van de Wieringenmeer, hebben zowel Google als Microsoft een hyperscale-datacenter gebouwd. Microsoft heeft plannen voor een tweede hyperscale, en ook bedrijven als Netflix en Amazon hebben interesse getoond in een plekje in de polder, al staan die ontwikkelingen op dit moment op een laag pitje. Inmiddels is Microsofts hyperscale gegroeid tot ruim 110 hectare en Google doet er nog eens 71 hectare bovenop. In totaal is in Middenmeer 750 hectare gereserveerd voor datacenters. Google heeft nog een tweede hyperscale in Nederland, in het Groningse Het Hogeland, nabij de Eemshaven .

Techbedrijven bouwen maar al te graag datacenters in Nederland vanwege het robuuste elektriciteitsnet en de relatief korte afstand tot AMS-IX, waardoor data sneller en gemakkelijker over de wereld kunnen worden verstuurd. België blijft daarentegen flink achter op het gebied van hyperscales: Google is de enige grote speler die een significant aantal wat grotere datacenters in België heeft staan. In Europa lijken alleen Tsjechië en Portugal een minder aantrekkelijke locatie voor het bouwen van hyperscales.

Binnenin een datacenter

Van buitenaf zien de meeste datacenters eruit als kale, anonieme grijze gebouwen, maar binnenin is alles een toonbeeld van hightech en efficiency.

Het belangrijkste onderdeel is de serverruimte. Daar staan de fysieke schijven waarop alle data zijn opgeslagen. Die serverruimtes hebben hun eigen klimaatsystemen, zodat er altijd onder de juiste temperatuur en luchtvochtigheid kan worden gewerkt. De volgende stap is de ruimte waarin de verbindingen met de servers van de klanten en met het internet worden gelegd – altijd dubbel, zodat de verbinding tijdens storingen niet wordt verbroken.

Elders in het gebouw is de energievoorziening te vinden. Datacenters draaien voor het grootste deel op groene energie, in het geval van de datacenters in Nederland opgewekt door windmolenparken. Wel is er een noodstroomvoorziening op basis van batterijen en een aggregaat voor als er tijdelijke storingen optreden.

Ook onmisbaar zijn de koelsystemen, die ervoor zorgen dat de serverruimtes niet oververhit raken. Tegenwoordig wordt zelfs de restwarmte gebruikt om kantoren en huizen mee te verwarmen. Het brandveiligheidssysteem zorgt ervoor dat bij de minste rookontwikkeling een mengsel van gassen wordt ingezet om verspreiding te voorkomen. Verder hebben grote datacenters eigen kantoren, en is er een operationeel centrum om de dagelijkse gang van zaken in goede banen te leiden.

Nadelen

Het mag duidelijk zijn dat datacenters, en dan vooral de hyperscale-varianten, ontzettend belangrijk zijn voor grote (tech)bedrijven. Met de hoeveelheid diensten die Google, Microsoft en andere aanbieden, zijn deze centrale hubs onmisbaar.

Maar niet iedereen is even blij met de komst van zulke enorme gebouwen. Ten eerste neemt een datacenter veel fysieke ruimte in. In een dichtbevolkt land als Nederland is ruimte schaars, zelfs in de Noord-Hollandse en Groningse polders. Daarbij gebruikt een hyperscale-datacenter een immense hoeveelheid energie – daarover later meer (afbeelding 5). Die energie wordt deels opgewekt door windmolens, maar inwoners van dorpen nabij zulke windmolenparken zien weinig van die voordelen terug, en kampen voornamelijk met de nadelen. Doordat datacenters grotendeels automatisch opereren, is het effect op de werkgelegenheid relatief beperkt.

Zeewolde

Toen Meta, het moederbedrijf van onder andere Facebook, Instagram en WhatsApp, aankondigde een hyperscale-datacenter te gaan bouwen in Zeewolde, in Flevoland, was de algemene stemming nog positief. Er was veel onbebouwd land in de gemeente, en met name de bouw van het complex zou de komende jaren voor flink wat werkgelegenheid zorgen. Tegen het einde van 2021 stemde de gemeenteraad dan ook in met de komst van het datacenter.

Maar de stemming sloeg al snel om. Lokale partijen maakten zich sterk voor het tegenhouden van de bouw, en na winst van Leefbaar Zeewolde bij de gemeenteraadsverkiezingen begin dit jaar, werd de strijd tegen de bouw verhevigd. Men voelde zich nog eens gesterkt door het feit dat een deel van de grond die gebruikt zou worden voor het datacenter eigendom is van het Rijksvastgoedbedrijf. Daardoor worden er extra eisen aan onder andere de duurzaamheid van de bebouwing gesteld – eisen waaraan Meta, naar later bleek, moeilijk kon voldoen. In maart van dit jaar werd na een stemming in de Tweede Kamer besloten tot het tijdelijk pauzeren van de plannen, en in juni trok Meta zelf definitief een streep door de bouw van het datacenter.

De plannen waren in een vergevorderd stadium, maar het datacenter van Meta in Zeewolde komt er niet.

Energieverbruik

Een van de meest genoemde argumenten die tegenstanders inzetten om de komst van meer datacenters te voorkomen, is het energieverbruik. En dat is niet zonder reden. Volgens gegevens uit 2020 zijn datacenters in Nederland verantwoordelijk voor een kleine drie procent van het totale nationale elektriciteitsgebruik. Een groot deel daarvan, tot wel 88 procent, is groene energie (afbeelding 6). In Nederland gevestigde datacenters gebruiken 3,2 miljard kilowattuur aan elektriciteit. Kijken we naar het totale energieverbruik, dus niet alleen elektriciteit, dan zijn datacenters verantwoordelijk van 0,39% van het totaal. Omdat datacenters bijna volledig elektrisch werken, is de CO2-uitstoot te verwaarlozen: de gehele sector was in het afgelopen decennium verantwoordelijk voor slechts 0,0063% van de totale CO2-uitstoot.

Datacenters gebruiken veel water, voornamelijk voor de koeling van de serverruimtes. Volgens het CBS gebruikt de sector Informatie en Communicatie, waar datacenters onder vallen, ongeveer een miljoen kubieke meter water per jaar. Dat komt neer op 0,088 procent van het totale watergebruik in Nederland.

In de wetenschap dat we ieder jaar meer data en technologie gebruiken, zou je verwachten dat ook het energieverbruik van datacenters een vlucht neemt. Dat blijkt niet het geval. Datacenters zijn geen logge gebouwen, maar kunnen relatief snel worden aangepast. De afgelopen jaren zijn veel aanpassingen gedaan om de efficiëntie van datacenters te verbeteren, waardoor het totale energieverbruik ongeveer gelijk is gebleven – en dat in een periode waarin het internetverkeer sinds 2010 is vervijftienvoudigd. Een migratie van de Rijksoverheid, waarbij de zestig eerder gebruikte datacenters werden ingeruild voor vijf nieuwe, grotere exemplaren, deed het energieverbruik halveren.

©ALASTAIR WIPER

Werkgelegenheid

Volgens gegevens uit 2021 hebben in Nederland op dit moment zo’n elfduizend mensen een baan die direct of indirect verbonden is aan een datacenter (afbeelding 7). Ongeveer de helft daarvan staat letterlijk op de loonlijst bij een datacenter. Daarbij kun je in eerste instantie denken aan IT’ers, maar er zijn ook specialisten op het gebied van beveiliging, brandveiligheid, stroomvoorziening en koeling. De andere helft staat onder contract bij bedrijven die primair producten of diensten leveren aan datacenters: ontwerpers en bouwkundigen, maar ook marketeers en juridische specialisten. Hoewel nieuwe hyperscales voorlopig in de ijskast staan, is de verwachting dat dit aantal de komende jaren snel zal toenemen: kleinere, minder specialistische datacenters worden in hoog tempo gebouwd.

Wereldwijd is de verwachting dat er tot 2025 in deze sector ruim 300.000 banen bij komen. Dat is nog los van de bouwbedrijven en ontwerpers die moeten worden ingehuurd om de realisatie van datacenters mogelijk te maken. Voor Europa zal het om ongeveer 80.000 banen gaan.

Vloek of zegen?

Datacenters op zichzelf zijn onmisbaar voor de manier waarop we ons leven leiden. Zonder datacenters is er geen Facebook, geen Netflix en geen internet. Techbedrijven groeien almaar door, en al die miljarden gigabytes aan informatie die we dagelijks versturen en ontvangen, moet ergens worden opgeslagen.

Grote bedrijven zouden het liefst zien dat dat in enorme, gecentraliseerde hyperscale-centra wordt gedaan, maar daar is niet iedereen even blij mee. Hoewel hyperscales een minder grote voetafdruk hebben als het gaat om uitstoot en energieverbruik dan je in eerste instantie zou verwachten, is de teneur dat Nederland simpelweg te klein is om vol te bouwen met serverparken.

De drie hyperscales in Nederland die op dit moment operationeel zijn, zorgen voor werkgelegenheid, maar dat is niet de grootste winst. Door de aanwezigheid van hyperscales wordt het vestigingsklimaat voor bedrijven een stuk positiever. Voeg daar AMS-IX aan toe, een van de grootste internet exchanges ter wereld, en het is niet zo gek dat veel techbedrijven zich heel graag in Nederland willen vestigen.

Toch gaan er steeds meer stemmen op om de bouw van nog meer enorme datacenters tegen te houden, en ook de politiek is inmiddels zeer terughoudend. Voorlopig doen we het dus met de drie hyperscale-datacenters die we op dit moment hebben staan. In hoeverre dat invloed heeft op de positie van Nederland in de technologische wereldeconomie, moet de toekomst uitwijzen.

Bij ID.nl zijn we dol op kwaliteitsproducten waar je niet de hoofdprijs voor betaalt. Een paar keer per week speuren we binnen een bepaald thema naar zulke deals. Ben je op zoek naar een groot computerscherm? Dan is een 34 inch-model wel iets voor je. Wij vonden vijf betaalbare modellen voor je.

Heb je kantoor aan huis of werk je veel thuis voor je werk? Met de overvloed aan informatie die we steeds meer voor onze kiezen krijgen volstaat alleen het scherm van je laptop allang niet meer. Een extra monitor is daarom onontbeerlijk. Die schermen zijn de laatste jaren ook steeds groter geworden, maar qua prijs blijven ze betaalbaar. Wij vonden vijf 34 inch-modellen goede monitors met een leuk prijskaartje.

LG 34WR50QC-B

Als je op zoek bent naar een breed scherm voor multitasking, dan kun je de LG 34WR50QC-B overwegen. Dit model heeft een VA-paneel, wat vaak zorgt voor diepe zwartwaarden, en het scherm is gebogen. De kromming, aangeduid als 1800R, is bedoeld om het hele schermoppervlak binnen je gezichtsveld te brengen. Voor de scherpte van het beeld beschikt deze monitor over een UWQHD-resolutie van 3440 x 1440 pixels, verdeeld over een diagonaal van 34 inch. De verversingssnelheid van 100 Hz zorgt voor een vloeiende weergave van beweging, wat merkbaar is bij het scrollen door webpagina's of tijdens het afspelen van video's. Qua aansluitingen vind je op dit scherm twee HDMI-poorten en een DisplayPort-aansluiting. Ook is er een hoofdtelefoonaansluiting aanwezig. Het scherm ondersteunt HDR10, wat de weergave van contrast en kleuren in compatibele media kan verbeteren. De voet van de monitor is kantelbaar, maar niet in hoogte verstelbaar of draaibaar.

LC-Power LC-M34-UWQHD-100-C-V2

De LC-Power LC-M34-UWQHD-100-C-V2 is een gebogen breedbeeldmonitor met een schermdiagonaal van 34 inch en een kromming van 1500R. Het gebruikte VA-paneel levert een resolutie van 3440 x 1440 pixels en een contrastverhouding van 3000:1, wat bijdraagt aan diepe zwarttinten. De verversingssnelheid van 100 Hz zorgt voor een soepele weergave van bewegende beelden. Voor het aansluiten van apparaten beschikt deze monitor over drie HDMI-poorten en één DisplayPort. De monitor is uitgerust met Adaptive Sync-technologie, die de framerate van je grafische kaart en de monitor op elkaar afstemt om haperingen in het beeld te minimaliseren. Functionaliteiten zoals Picture-in-Picture (PiP) en Picture-by-Picture (PbP) zijn aanwezig, waarmee je beelden van twee verschillende bronnen tegelijkertijd op het scherm kunt weergeven. De voet van de monitor is verstelbaar, waardoor je het scherm kunt kantelen voor een betere kijkhoek.

LG 34WQ75C-B

Zoek je een betaalbare pc-monitor met een gebogen ips-paneel, dan is de LG 34WQ75C-B een goede keuze. Dit paneeltype staat garant voor levendige kleuren en goede kijkhoeken. Het 34inch-scherm heeft 3440 × 1440 pixels en is dus ideaal voor videostreaming. De ondersteuning voor HDR10 komt hierbij goed van pas. Films en series van de betere streamingdiensten hebben hierdoor een realistischer kleurverloop. Zet deze LG-monitor gerust in een (thuis)kantoor met veel licht, want het scherm heeft een anti-reflecterende coating. Aan aansluitopties geen gebrek! Zo kies je voor de beeldoverdracht tussen usb-c, DisplayPort en tweemaal HDMI. Daarnaast zijn er ook nog eens vier usb-poorten en een ethernetaansluiting voorhanden. Nuttig voor wie zijn of haar laptop snel op de monitor inclusief alle randapparaten wil aansluiten. Denk onder meer aan een muis, toetsenbord en externe harde schijf. Via een enkele usb-c-kabel bereiken data en stroom de laptop, terwijl het beeldsignaal in tegengestelde richting naar het scherm wordt verzonden. Overige pluspunten zijn de geïntegreerde speakers en in hoogte verstelbare standaard.

Samsung Odyssey G5 C34G55T

Deze 34-inch monitor van Samsung is uitermate geschikt voor fanatieke gamers. Zo presteert het paneel op een maximale vernieuwingsfrequentie van 165 hertz. Hierdoor ervaar je uiterst vloeiende gameplay. Als je een pc met een geschikte grafische kaart aansluit, wordt de vernieuwingsfrequentie continu geoptimaliseerd. Dat werkt via de techniek FreeSync. Voor het spelen van multiplayergames is de rappe reactietijd van één milliseconde een groot voordeel. Zo reageer je razendsnel op (online) tegenstanders. Met een resolutie van 3440 × 1440 pixels verschijnen de animatiebeelden ook nog eens scherp in beeld. Deze luxe monitor kan uit de voeten met HDR10, waardoor de beelden van games, films en series zeer realistisch ogen. Je sluit een computer of laptop op twee manieren aan, namelijk via DisplayPort of HDMI. Dankzij de lichte kromming neem je moeiteloos pal voor het scherm plaats. Het beeld sluit goed aan bij je gezichtsveld, waardoor je de monitor ook voor regulier kantoorwerk kunt gebruiken. Daarnaast leent de Odyssey G5 LC34G55T zich goed voor beeldbewerking. Het scherm is trouwens niet in hoogte verstelbaar; er is alleen een kantelfunctie beschikbaar.

Philips Evnia 34M2C6500/00

Voor oled-begrippen valt de vraagprijs van de Philips Evnia 34M2C6500/00 alleszins mee. Dit model bevat om precies te zijn een hoogwaardig qd-oled-paneel. Deze schermtechniek staat bekend om zijn inktzwarte contrasten, hoge helderheid en natuurgetrouwe kleuren. Aangezien iedere pixel individueel wordt aangestuurd, zie je volop details. Deze pc-monitor is geschikt voor wie games, video's en foto's in een hoge kwaliteit wil bewonderen. Voor nog fraaiere beelden schakel je tussen verschillende HDRI-modi. Je sluit met behulp van DisplayPort en HDMI (2×) één of meerdere computers aan. Verder telt de onderzijde van het scherm twee usb-poorten.

De Evnia 34M2C6500/00 ondersteunt een respectabele resolutie van 3440 × 1440 pixels. Daarnaast valt de riante vernieuwingsfrequentie van 175 hertz op. Snel bewegende beelden verschijnen dus scherp op het qd-oled-paneel. Dankzij het gebogen ontwerp volg je vanuit jouw zitpositie  alle activiteiten op het scherm. Gamers slaan hun persoonlijke voorkeuren optioneel in eigen profielen op. Switch zo bij ieder spel naar de juiste beeldinstellingen. Voor schiet-, race- en strategiegames zijn er overigens voorgekauwde instellingen beschikbaar. Tot slot heeft Philips ook aan een goede ergonomie gedacht. Je kunt de Evnia 34M2C6500/00 kantelen, zwenken én in hoogte verstellen.

Windows 10 is tien jaar oud en Microsoft stopt (grotendeels) met de ondersteuning: vanaf 14 oktober 2025 krijg je voor dit besturingssysteem normaal gesproken geen updates meer. De grote vraag is natuurlijk: welke opties heb je? In dit artikel lees je wat je mogelijkheden zijn.

Liever niet niets doen

Zolang Microsoft op het laatste moment de koers niet toch nog wijzigt, stopt het bedrijf vanaf 14 oktober 2025 met het ondersteunen van Windows 10. Als je niks doet, krijgt het besturingssysteem daarna geen updates meer. Je ontvangt ook geen veiligheidspatches meer, al is er nog een uitweg om nog één jaar veiligheidsupdates te krijgen (zie 'ESU-programma').

Windows 10 blijft zonder updates op zich wel werken en je zou er in principe gewoon mee kunnen doorgaan, maar toch raden we dat af. Je systeem krijgt immers geen beveiligingsupdates meer en wordt daardoor extra vatbaar voor nieuwe malware en hacks. Ook de kans op systeemproblemen neemt toe: bugs stapelen zich op, drivers verouderen en hardware-ondersteuning valt weg. Veel softwareleveranciers, denk aan browsers, antivirus en zakelijke toepassingen, stoppen bovendien ook snel met updates na zo'n EOL (End Of Life).

Je zou de pc of laptop nog wel kunnen blijven gebruiken in een volledig geïsoleerde omgeving, los van internet en andere netwerken (dat heet airgapped). Of je behoudt het systeem voor specifieke verouderde programma's of hardware die niet meer werken onder Windows 11. In dat geval raden we aan extra maatregelen te nemen, zoals virtualisatie of via een sandbox. Een andere optie is om het systeem inzetten als testomgeving, offline of in een goed gecontroleerde omgeving.

ESU-programma

Er kunnen redenen zijn dat je het liefst met Windows 10 blijft werken. Bijvoorbeeld omdat bepaalde software of hardware onder Windows 11 niet goed functioneert, of je systeem niet voldoet aan de eisen van Windows 11, of dat je niet in aanmerking komt voor een (gratis) upgrade.

Als je systeem verbonden is met internet, zijn regelmatige beveiligingsupdates absoluut nodig. Dat kan via het Extended Security Update-programma (ESU) van Microsoft. Met zo'n ESU-abonnement ontvang je nog één jaar lang maandelijkse beveiligingsupdates voor kritieke en belangrijke kwetsbaarheden. In de duurdere, zakelijke versie loopt dit op tot drie jaar. Nieuwe functies, ontwerpwijzigingen, technische ondersteuning of andere updates zitten hier niet bij. Het is dus geen volwaardig alternatief voor een actueel besturingssysteem.

Je kunt als consument zonder kosten deelnemen aan het ESU-programma, mits je je pc met een Microsoft-account gebruikt. Tijdens de inschrijving wordt de licentie aan dit account gekoppeld. Log je daarna minstens eens in de zestig dagen met ditzelfde account in, dan blijf je updates ontvangen tot 13 oktober 2026.

Ben je nu nog met een lokaal account aangemeld, dan krijg je bij de inschrijving de keuze. Wil je gratis updates, dan moet je voortaan met een Microsoft-account gaan werken. Wil je liever je lokale account behouden, dan kan dat ook: je meldt je dan eenmalig aan met een Microsoft-account om de betaling van 30 dollar (wat de prijs in euro's wordt was op moment van schrijven nog niet bekend) te regelen, waarna je weer gewoon lokaal kunt blijven inloggen. In beide gevallen blijft je systeem beveiligd tot oktober 2026. Je vindt meer informatie via deze pagina. De ESU-wizard zou beschikbaar moeten zijn via Instellingen / Bijwerken en beveiliging / Windows Update.

Systeemeisen

Spreekt het ESU-programma je niet aan en wil je liever bekijken hoe je je Windows 10-systeem alsnog kunt upgraden, dan ga je eerst na of je in aanmerking komt voor een (eventueel gratis) overstap naar Windows 11 (zie ook het kader 'Windows 10 versus 11'). Hierbij zijn twee zaken van belang: de systeemeisen (hardware) en de commerciële voorwaarden (licenties en productcodes).

Laten we beginnen met de hardware. Microsoft heeft de lat behoorlijk hoog gelegd. Is je pc wat ouder, dan is de kans reëel dat een upgrade niet zomaar lukt. De eisen van minstens 4 GB geheugen en 64 GB opslagruimte leveren zelden problemen op. Je grafische kaart moet wel DirectX 12 ondersteunen en beschikken over een WDDM2.0-stuurprogramma. Daarnaast moet je firmware UEFI ondersteunen en moet Secure Boot geactiveerd zijn.

Wat vaker problemen oplevert, zijn de eisen die aan de processor gesteld worden (zie deze lijst) en de aanwezigheid van TPM 2.0 (Trusted Platform Module). Die TPM mag ook ingebouwd zijn in de firmware van de processor of chipset. Bij AMD heet deze technologie fTPM, bij Intel PTT (Platform Trust Technology).

Op deze Microsoft-pagina vind je een volledig overzicht van de systeemeisen, inclusief links met meer uitleg. Wil je snel nagaan of je systeem voldoet, gebruik dan de app Pc-statuscontrole (ofwel PC Health Check). Je kunt deze hier downloaden, maar let op: het msi-bestand begint direct met downloaden als je op deze link klikt. Start de tool na installatie, klik op Nu zoeken en daarna op Alle resultaten weergeven. Een rood kruis toont welke onderdelen niet voldoen.

Licentievoorwaarden

Lijken de systeemeisen al behoorlijk complex, de licentievoorwaarden zijn nog complexer. Samengevat biedt Microsoft een gratis upgradelicentie voor Windows 11 aan als je al een geldige Windows 10-licentie hebt, maar wel onder voorwaarden. Je Windows 10-installatie moet geactiveerd zijn met een digitale licentie en je mag geen ingrijpende hardwarewijzigingen hebben doorgevoerd, of Windows naar een andere pc hebben overgezet, tenzij je een door Microsoft erkende Windows 10-sleutel hebt.

Een digitale licentie is een activeringsmethode zonder productsleutel van 25 tekens. Microsoft bewaart namelijk een digitale handtekening van je systeem, gebaseerd op je moederbord en andere hardware. Daardoor kun je Windows later opnieuw installeren zonder een sleutel in te voeren, zolang je met internet verbonden bent. Je controleert dit in Windows 10 via Instellingen / Bijwerken en beveiliging / Activering.

Installatiesleutel

Heb je ondertussen je hardware grondig gewijzigd of Windows 10 op een andere pc gezet, dan vraagt Microsoft mogelijk toch naar een sleutel. Die moet dan van een retailversie komen (geen OEM-licentie die aan één pc is gekoppeld), mag niet actief zijn op een ander toestel en moet geldig zijn overeenkomstig de activeringsvoorwaarden. Bovendien moet het gaan om een volledige Windows 10-licentie, dus niet om een sleutel afkomstig van een oudere upgrade, bijvoorbeeld van Windows 7, 8 of 8.1 naar 10.

Heb je de sleutel niet ergens bijgehouden, dan kun je die meestal nog ophalen met een gratis tool als ShowKeyPlus. Start het exe-bestand op als administrator: als het goed is, zie je de sleutel bij Installed Key. Via de link Check product key kun je ook controleren of een zelf in te voeren sleutel nog geldig is.

Upgrade

Stel dat je Windows 10-systeem voldoet aan zowel de systeemeisen als de licentievoorwaarden, dan kun je een zogenoemde in-place-upgrade uitvoeren naar Windows 11. Bij zo'n upgrade installeer je Windows 11 bovenop je bestaande installatie, zonder dat je bestanden, apps of instellingen verliest. Toch blijft het verstandig vooraf een back-up van je systeem en data te maken.

Het eenvoudigste scenario is wanneer je via Instellingen / Bijwerken en beveiliging / Windows Update een melding krijgt dat een upgrade naar Windows 11 beschikbaar is. Je kunt deze dan downloaden en installeren door de stappen op het scherm te volgen. Krijg je de update niet automatisch aangeboden of lukt het op deze manier niet, dan kun je de upgrade forceren via de officiële installatie-assistent voor Windows 11. Download en start de tool. De app controleert of je systeem geschikt is en voert dan automatisch een in-place-upgrade uit.

Een iets geavanceerdere methode is via een iso-bestand. Download dit bestand via dezelfde webpagina. Dubbelklik op het iso-bestand en kies Openen. In Verkenner verschijnt een virtueel cd-romstation. Dubbelklik op setup.exe, klik op Volgende en ga akkoord met de voorwaarden. Wanneer Gereed voor installatie verschijnt, dan kun je bij Wijzigenwat uwiltbehouden de optie Persoonlijke bestanden en apps behouden kiezen. Bevestig met Volgende en volg de verdere stappen.

Schone installatie

Wil je liever geen in-place-upgrade, bijvoorbeeld omdat je een schone start wilt zonder oude bestanden of instellingen, je systeem traag of instabiel is, je de schijf wilt herpartitioneren of overstapt naar een nieuw opslagmedium, dan kun je kiezen voor een schone installatie. Hierbij wis je alles en installeer je Windows vanaf nul.

Ook voor deze methode heb je compatibele hardware en een geldige licentie of sleutel nodig. Zo'n installatie vereist wat voorbereiding. Maak eerst een volledige back-up van je systeem en data, bijvoorbeeld met het gratis EaseUS ToDo Backup Free (zie kader 'Volledige back-up'). Ga vervolgens naar de downloadpagina voor Windows 11 en klik op Download nu bij Installatiemedia voor Windows 11 maken. Start de tool, klik op Akkoord en selecteer de gewenste taal en editie van Windows 11. Laat eventueel de optie Gebruik de aanbevolen opties voor deze pc aangevinkt. Druk op Volgende, steek een (lege) usb-stick van minstens 8 GB in je pc en kies USB-flashstation. Selecteer je usb-stick en bevestig met Volgende.

Na afloop herstart je de pc met ingeplugde usb-stick en open je het bootmenu. Kies de usb-stick als opstartmedium en selecteer Aangepast: Alleen Windows installeren (geavanceerd). Verwijder de systeemschijf-partities (tenzij je een tweede schijf gebruikt) en installeer Windows 11 op de lege ruimte. Had je eerder een geldige digitale licentie, klik dan op Ik heb geen productsleutel. Als alles goed is, staat Windows 11 even later op je systeem.

Systeemeisen omzeilen

Eerder in dit artikel somden we de belangrijkste systeemeisen op voor Windows 11, waaronder TPM, Secure Boot en een compatibele cpu. Maar wat als je systeem niet voldoet en je toch met Windows 11 aan de slag wilt? Dan kun je een tool gebruiken die de hardwarecontroles van Microsoft tijdens de installatie omzeilt of verwijdert. Dit kan via aangepaste set-upbestanden of een gepatcht iso-bestand, of door instellingen in configuratiebestanden of het Windows-register aan te passen.

Weet wel dat Microsoft geen garantie of ondersteuning biedt op systemen die je op deze manier installeert. Ook kan Microsoft in de toekomst extra controles toevoegen waardoor je aangepaste installatie niet meer (goed) werkt.

We noemen twee gratis tools en de eerste is Flyby11. Klik op deze GitHub-pagina op Latest voor de nieuwste versie en pak het zip-bestand uit. Start de app. Na een korte controle van enkele cpu-instructies klik je op Start Upgrade Now!. Versleep een iso-schijfkopiebestand van Windows 11 naar het venster van de app. Je kunt dit bestand downloaden via een van de links in het venster (zie ook de paragraaf 'Upgrade'). Je kunt nu een in-place-upgrade uitvoeren. Negeer de melding over Windows Server, klik op Volgende / Akkoord. Kies bijvoorbeeld Bestanden, instellingen en apps behouden en bevestig met Volgende. Krijg je onverhoopt foutmeldingen, klik dan op Troubleshoot compatibility issues in het app-venster voor gerichte instructies.

Wil je een schone installatie, maak dan eerst een Windows 11-installatiemedium op usb-stick aan (zie tip 7). Kies vervolgens in het FlyBy11-uitklapmenu More options de optie Apply Compatibility Patch to ISO (Clean Install) en verwijs naar de usb-stick. Het installatiemedium wordt dan automatisch gepatcht.

Rufus-patch

Ook met de gratis tool Rufus kun je hardware-incompatibiliteiten omzeilen. Start het gedownloade exe-bestand en plaats een (lege) usb-stick van minstens 8 GB in je pc. Selecteer deze usb-stick bij Apparaat. Kies bij Opstartselectie de optie Schijf of ISO-image (selecteren) en klik met rechts op SELECTEREN (als je al een iso-schijfkopiebestand van Windows 11 hebt) of op DOWNLOADEN. Druk op deze knop en selecteer het iso-bestand of geef stap voor stap aan welke Windows-versie je wilt downloaden, bijvoorbeeld Windows 11, 24H2, Windows 11 Home/Pro/Edu, Nederlands en x64. Bevestig met Downloaden.

Kies bij Image-optie voor Standaard Windows-installatie, bij Partitie-indeling voor GPT en bij Doelsysteem kies je UEFI (geen CSM). Wil je Windows 11 op een oud systeem installeren, dan kun je het met MBR en BIOS(of UEFI-CSM) proberen. Laat Bestandssysteem en Clustergrootte ongewijzigd.

Klik op STARTEN en een pop-upvenster verschijnt met opties als Verwijder de vereiste voor 4GB+ RAM,SecureBooten TPM 2.0 en Verwijder de vereiste voor een online Microsoft-account. Vink de gewenste opties aan en klik op OK. De installatiestick met aangepaste Windows 11 wordt nu aangemaakt. Hiermee kun je in principe zowel een in-place-upgrade als een schone installatie uitvoeren (zie ook de paragrafen 'Update' en 'Schone installatie'.).

Licentie niet geldig?

Je systeemeisen voldoen of je hebt met FlyBy11 of Rufus een methode gebruikt om de vereisten te omzeilen, maar je licentie blijkt niet geldig. Wat gebeurt er als je de upgrade dan toch uitvoert? Als je Windows 10-installatie nog niet geactiveerd was, dan zal ook Windows 11 na de upgrade niet geactiveerd zijn. Windows werkt technisch wel, maar je ziet een watermerk, je krijgt geregeld activeringsherinneringen en sommige instellingen, onder meer voor personalisatie, kun je niet aanpassen. Windows 11 blijft functioneel, maar activeren blijft juridisch verplicht. Voer je een schone installatie uit zonder geldige productsleutel of digitale licentie, dan krijg je een vergelijkbare situatie.

Je kunt dit oplossen door een officiële retail-licentie aan te schaffen en te activeren. Zo'n sleutel kost bij de Microsoft Store ongeveer 145 euro voor Windows 11 Home, maar bij betrouwbare webshops als bol.com vind je ze al vanaf zo'n 90 euro. Je kunt ook terecht bij licentie-resellers. Sommige zijn geregistreerd bij Microsoft en andere werken via een grijze markt (tweedehands of volumelicenties uit oude bedrijfscontracten). Helaas zijn er ook malafide partijen, met hergebruikte, valse of gestolen sleutels. Zoek op internet bijvoorbeeld naar Windows 11 licentie kopen en je komt al aanbiedingen tegen van minder dan 10 euro. Voor legitieme OEM-sleutels, die aan één toestel zijn gebonden, betaal je doorgaans minimaal 20 tot 40 euro.

Een alternatief is een nieuwe pc met voorgeïnstalleerde Windows 11 kopen, eventueel een refurbished model.

Alternatief besturingssysteem

Lukt upgraden naar Windows 11 op je oude systeem niet of blijkt het te omslachtig of duur, dan kun je overwegen om over te stappen naar een alternatief besturingssysteem dat minder eisen stelt aan je hardware. Je kunt bijvoorbeeld ChromeOS Flex installeren, een lichtgewicht, browsergericht systeem gebaseerd op ChromeOS. Het biedt geen expliciete ondersteuning voor Android-apps of de Google Play Store. Er is een uitgebreide installatiehandleiding beschikbaar voor ChromeOS Flex.

Het populairste alternatief blijft een gratis en opensource Linux-distributie. Voor Windows-gebruikers zijn Linux Mint (Cinnamon), Zorin OS (Core), Ubuntu (met GNOME), Kubuntu (met KDE Plasma desktop) en eventueel Elementary OS (met een macOS-achtige uitstraling) het meest geschikt.

In een notendop: download het gewenste iso-schijfkopiebestand en gebruik een tool als Rufus of balenaEtcher om een live-usb-stick te maken. Start je pc ermee op in live-modus om het systeem eerst uit te proberen zonder installatie. Je draait Linux dan tijdelijk vanaf de usb-stick, zonder je Windows-installatie aan te passen.

Bevalt dit je wel, dan kun je Linux definitief installeren. Dit kan eventueel naast Windows via een dualboot, of door een volledige overstap waarbij je de schijf wist en Linux over Windows installeert. Je maakt vooraf liefst een volledige back-up van je systeem en gegevens.