ID.nl logo
Assassin’s Creed Odyssey is een smörgåsbord aan bezigheden
© PXimport
Huis

Assassin’s Creed Odyssey is een smörgåsbord aan bezigheden

Assassin’s Creed Odyssey heeft zoveel content dat het in het begin overweldigt. Na verloop van tijd valt echter op hoe alles in elkaar past, hoe alle systemen samenwerken om een levende, ademende spelwereld voor te schotelen waarin je je nooit hoeft te vervelen. Ook al moet je soms zelf de krenten uit de pap vissen.

De eerste pakweg acht uur liep ik als een kip zonder kop rond in het oude Griekenland. Ik probeerde het verhaal te volgen, dat gaat over het hoofdpersonage dat zijn of haar Spartaanse familie probeert terug te vinden. Ik vocht mee in oorlogen; in elk gebied op de kaart vechten de Athenen tegen de Spartanen en jij beslist wie er wint. Ik ontmaskerde en vermoordde leden van een geheimzinnige, lugubere sekte. Ik werkte mij omhoog in een ranglijst van huurmoordenaars; er lopen er tientallen rond in de spelwereld en door ze te verslaan ontgrendel je diverse handige bonussen in de spelwereld. En natuurlijk ging ik de diverse typische AC-icoontjes op de map af, van de hoge punten op de map van waaruit je synchroniseert, tot de vele kampen, forten en gebieden waar talloze vijandelijke soldaten, bandieten en dieren op je wachten.

©PXimport

Ik raakte een beetje gestrest van bovenstaande lijst aan bezigheden. De verschillende elementen worden kort na elkaar geïntroduceerd en het was alsof ik geen orde kon scheppen in de chaos. En toen, na een uurtje of acht ploeteren, voelde ik een klik. Ik begon de meest basale optionele content te negeren en zag hoe de diverse hoofdelementen (de zoektocht naar de familie, de oorlog tussen Athene en Sparta en de mysterieuze sekte) met elkaar in verbinding staan, zowel qua verhaal als qua gameplay.

Soms nam ik een zijmissie aan die vanzelf uitmondde in een hoofdmissie. Een andere keer doodde ik een vooraanstaand persoon van Athene of Sparta om de oorlog voor een van de kampen te beslechten, maar had ik tegelijk een sektelid te pakken. Op die manier staat zoveel in de game met elkaar in verbinding en overtuigt Odyssey je van zijn spelwereld. Je voelt je een onderdeel van deze oude Griekse samenleving en belangrijker nog: je drukt er je stempel op.

©PXimport

©PXimport

©PXimport

Kleur de wereld

En wát voor een spelwereld. Origins is een technisch meesterwerk: een gigantische open wereld waar geen einde aan lijkt te komen. Maar het is ook nogal eentonig qua kleurgebruik, een woestijn is immers vooral vijftig tinten bruin. Odyssey barst daarentegen van de kleuren. Er is een overvloed aan weelderige fauna te vinden, er zijn grote, open zeeën om te verkennen en zeker de verschillende eilanden die daarin liggen hebben vaak een eigen uiterlijk en sfeer. De map is met gemak dubbel zo groot als die van Origins. Je bent vele tientallen uren verder voordat je elk gedeelte van de kaart hebt ingekleurd door er voet aan wal te zetten.

Vooral de bovengenoemde eilanden stelen de show. De diverse regio’s op het vasteland lopen qua setting een beetje in elkaar over – met hier en daar een indrukwekkende stad die de sleur van de vele bossen en groene vlaktes en heuvels doorbreekt – maar wanneer je een flinke tocht over zee hebt gehouden en een eiland bezoekt heb je werkelijk geen idee wat je te wachten staat. Het kan een tropisch pirateneiland zijn met een pittoresk stranddorpje, een dor stuk grond waar een slapende vulkaan is gesitueerd, of het welbekende Kreta, waar Griekse mythologieën hoogtij vieren en je de verrassendste architectuur én wezens tegenkomt. Daarbij biedt elk eiland vaak een eigen ecosysteem en missies die daarbij horen, waardoor het overzichtelijk blijft. Eigenlijk is bijna elk eiland in Odyssey een kleine open wereld op zich.

©PXimport

Maar ook op zee, terwijl je op je zelf samengestelde schip met nauwkeurig uitgekozen bemanning vaart naar waar het verhaal je ook maar heen stuurt, voel je de wind haast door je haren wapperen en voeren de zeemansliederen je mee naar een andere wereld waarin alles mogelijk is. Het varen, inclusief gevechten tussen schepen, keert terug uit Black Flag en is nóg een extra kers op de toch al rijkelijk aangeklede taart die Assassin’s Creed Odyssey heet.

Rpg je mee?

Om terug te komen op die eigen stempel: dat is het resultaat van de westerse rpg-invloeden die steeds meer overhand krijgen in de franchise. Nog meer dan in Origins voer je hier allerlei dialogen, maar krijg je nu ook regelmatig de mogelijkheid om de wending van een gesprek te beïnvloeden. Beledig een persoon en de manier waarop een missie verloopt en de beloning die aan het einde op je wacht kan zomaar veranderen. De manier waarop je hoofd- en zijmissies uitvoert heeft al net zoveel invloed op het einde van het spel; er zijn verschillende eindes die bepaald worden door jouw keuzes.

©PXimport

©PXimport

©PXimport

Het lijken in het begin vooral nuances, maar sommige van die keuzes hebben grote gevolgen. Je bepaalt of Athene of Sparta de overhand in een gebied krijgt door specifieke forten aan te vallen, goederen te verbranden of een vooraanstaand persoon te vermoorden. Een zijmissie op een bepaalde manier uitspelen kan de dood van de missiegever veroorzaken, waardoor hele toekomstige missies niet meer beschikbaar komen of een andere wending krijgen. Je kunt aan het begin zelfs kiezen tussen twee speelbare personages, Alexios en Kassandra, maar afgezien van het betere acteerwerk van de actrice achter Kassandra maakt dat voor het verhaal nauwelijks verschil.

In een poging nog meer avontuur in het spel te injecteren heeft Ubisoft de Exploration-modus toegevoegd. Waar de Guided-modus Assassin’s Creed is zoals je het gewend bent, daar krijg je in de Exploration-modus vaak geen icoontje om aan te geven waar je heen moet voor het klaren van een klus. Een gebied wordt grofweg beschreven en vervolgens moet je het zelf op de kaart vinden. Dit is echter binnen een half minuutje gevonden door even op de kaart te kijken en te zoeken met je adelaar wanneer je in de buurt komt, dus echt veel verschil levert dit niet op. Het is een aardige poging, maar hier had meer uit gehaald kunnen worden.

©PXimport

Aangezien Odyssey een rpg-light is, komt er ook wat grinden aan te pas. Het grootste gedeelte van de game richtte ik mij op het belangrijkste verhaallijnen: de zoektocht naar mijn familie en het uitschakelen van de sekteleden. Voor het slotstuk van dat verhaal moet je echter een behoorlijk hoog level hebben. Elk gebied heeft zoals in Origins een eigen niveau qua vijanden, en als je daar een aantal niveaus onder zit, maken ze gehakt van je. Het resultaat was dat ik met gemak tien uur bezig was met het doen van allerlei randzaken voordat ik het verhaal door kon zetten. Daardoor ontneemt Ubisoft je een beetje de keuze in hoeverre je je op het verhaal wilt richten. Tegelijkertijd ging ik daardoor nog meer van de spelwereld en de diverse zijmissies verkennen, content die ik anders had gemist. Dat was zonde geweest, want er zitten enkele zeer originele situaties in, van een aantal gevechten tegen indrukwekkende wezens tot een leuke persiflage op het battle royale-genre.

This is Sparta!

Ondanks de rpg-invloeden komt er ook genoeg actie te pas aan Odyssey. Sluipen werkt zoals je gewend bent – al gaan niet langer alle vijanden met één steek neer, met alle hectische gevolgen in een willekeurig vijandig fort van dien – maar de combat is behoorlijk uitgebreid. Het systeem uit Origins, waarbij je de schouderknoppen gebruikt om lichte en zware aanvallen in te zetten, blijft intact, maar met de skill-tree speel je allerlei speciale acties vrij die je kunt inzetten met behulp van een adrenalinemeter die zich vult tijdens gevechten.

©PXimport

Deze speciale acties zijn een geweldige toevoeging. Er zijn er meer dan een dozijn te ontgrendelen en er zijn er altijd wel een paar die bij jouw specifieke speelstijl passen. Je kunt een ‘This is Sparta!’-achtige schop uitdelen, schilden van vijanden afpakken en ze ermee op hun hoofd slaan, je zwaard met gif insmeren, in brand zetten of juist je vijanden tijdelijk verblinden om zo stilletjes weg te sluipen middenin een gevecht. Deze moves maken de combat een stuk gevarieerder dan eerdere Assassin’s Creeds. Ook leuk is dat vijanden sommige van deze moves ook tot hun beschikking hebben. Tegelijkertijd zijn er dit keer minder verdedigende opties. Je draagt immers geen schild, dus ben je aangewezen op een goed getimed pareren of tijdig wegduiken.

Waar heb ik mijn paspoort ook alweer gelaten…

Dankzij dat en meer weet Assassin’s Creed Odyssey je langdurig te vermaken. Laat de allerkleinste missies die je op vele prikborden verspreid in de spelwereld kunt vinden vooral voor wat ze zijn. De game loopt over van dat soort automatisch gegenereerde missies, een slimme manier van Ubisoft om het spel in principe oneindig speelbaar te maken, maar het voegt niets toe aan je avontuur. Laat je ook niet uit het veld slaan door het overweldigende eerste gedeelte van de game, waarin alle bovengenoemde elementen in een moordend tempo worden geïntroduceerd en je hoofd begint te tollen.

©PXimport

©PXimport

©PXimport

Na verloop van tijd vind je je eigen flow in de game en zijn er vele tientallen uren aan avonturen te beleven die worden ondersteund door sterk uitgewerkte gameplay, de mogelijkheid om je eigen keuzes te maken en vooral een weergaloos vormgegeven spelwereld waar je in zou willen wonen. Ik overweeg op moment van schrijven serieus een vliegticket naar Griekenland te boeken. Knappe game die dat voor elkaar krijgt.

Assassin’s Creed Odyssey is vanaf 5 oktober verkrijgbaar voor pc, PlayStation 4 en Xbox One. Voor deze recensie is gespeeld op een PlayStation 4 Pro. Bekijk ook alle screenshots die we maakten tijdens het spelen.

▼ Volgende artikel
De lente komt eraan! Dit doe je in februari in de tuin
© Olga Seyfutdinova
Huis

De lente komt eraan! Dit doe je in februari in de tuin

De winter loopt op zijn eind, ook al voelt dat niet altijd zo aan de temperatuur. Maar kijk om je heen: het eerste groen verschijnt weer in de tuin. Winterklokjes en krokussen laten zich zien en aan sommige bomen en struiken zie je al de eerste knoppen verschijnen. Tijd dus om de handen uit de mouwen te steken – de tuin roept!

Dit doe je in februari is het tijd om: 🪻 Eenjarige zomerbloemen voorzaaien 🪻 Kale plekken in het gazon inzaaien 🪻 Groene aanslag van de bestratingverwijderen 🪻 Bepaalde (fruit)bomen snoeien

Weten wat je de rest van het jaar in de tuin kunt doen? Kijk dan op onze jaarkalender!

Voorzaaien, planten en verpotten

Zaai eenjarige zomerbloemen alvast binnen voor, zodat je later in het seizoen sterke planten hebt. Buiten kun je bomen en struiken verplaatsen, zolang het niet vriest. Kuipplanten die in de garage of schuur overwinteren, hebben nu wat meer water nodig. Ook potplanten buiten kunnen wel een scheut gebruiken als ze lange tijd droog staan.

Omdat de nachten nog koud kunnen zijn, is het verstandig om bloeiende bollen in potten en bakken te beschermen met vliesdoek. Een camelia kun je 's nachts afdekken met noppenfolie, maar haal die er overdag weer af zodra de temperatuur boven nul komt.

Wil je wat extra kleur in de tuin? Zet viooltjes en primula's neer. Ze kunnen goed tegen de kou en zorgen meteen voor een lente-achtig gevoel.

©MaÅgosia Karniewska

Aandacht voor je gazon

Strooi in de eerste twee weken van februari kalk over het gazon en de borders. Wil je een nieuw gazon aanleggen? Dan is het tijd om aan de slag te gaan. Spit en egaliseer de grond, zodat die klaar is voor het inzaaien of leggen van gras. Als je gazon vol molshopen ligt, kun je de aarde met een bezem over het gras verspreiden. Is het droog en vorstvrij? Dan kun je de graskanten bijwerken en kale plekken opnieuw inzaaien. Vermijd lopen over het gazon tijdens de vorst, want dat kan het gras beschadigen.

Onkruid wieden en groene aanslag wegvegen

Laat de schoffel voorlopig nog even staan, want daarmee kun je vaste planten beschadigen die nog onder de grond zitten. Pluk het onkruid liever met de hand, zodat je de jonge planten niet verstoort. Een groen laagje op het terras veeg je weg met zand en een bezem. Wil je het grondiger aanpakken? Er zijn verschillende manieren om groene aanslag te verwijderen. Zeg maar dag tegen die gladde laag met deze tips 🢱

Zo verwijder je groene aanslag van je terras en tegels

©Vely

Snoeien (maar niet alles en met mate)

In februari kun je bepaalde bomen en struiken snoeien, zolang het niet vriest en er geen vorstperiode wordt voorspeld. Is dat wel het geval, wacht dan op een warmere periode. Begin bij de dakplataan en snoei de takken die recht omhoog groeien. Heb je de leilinde nog niet gesnoeid? Knip de takken dan nu terug tot een paar centimeter vanaf de hoofdtakken. Ook heesters kunnen een snoeibeurt gebruiken. Ontstaan er grote wonden bij bomen? Dek ze af met wondbalsem om infecties te voorkomen.

Haal bij klimplanten, zoals klimop, wilde wingerd en trompetklimmer, het oude blad weg. Verwijder ook de ranken op plekken waar ze niet moeten groeien, zoals onder de dakrand en rondom kozijnen.

Februari is daarnaast een goede maand om fruitbomen te snoeien. Wacht wel met het snoeien van fruitbomen met steenvruchten, zoals de kersenboom of perzikboom. De druif en kiwi moeten nu wél gesnoeid worden, want zodra de sapstromen op gang komen, ben je te laat.

▼ Volgende artikel
Digitale veiligheid in 2025: hoe en waar ben je kwetsbaar?
© ryanking999 - stock.adobe.com
Zekerheid & gemak

Digitale veiligheid in 2025: hoe en waar ben je kwetsbaar?

Dat het internet niet veilig is en je bijvoorbeeld accountgegevens en je computer moet beveiligen, weet iedereen wel. Maar waartegen je ze moet beveiligen, dat is steeds minder duidelijk. Weten wat precies de dreiging is en welk risico je loopt, is een belangrijke stap in het kiezen van de juiste beveiligingsmaatregel. Wij gingen in gesprek met experts op dit vlak. Tegen welke dreiging moeten we ons eigenlijk beveiligen?

In dit artikel vertellen we je over de online dreigingen anno 2025: • Ransomware • Phishing • Deepfakes • IoT-aanvallen Lees hierna zeker ook: Veilig downloaden: hier moet je op letten

In een donkere kamer vol beeldschermen, zit een jongeman achter een computer. De capuchon van zijn hoodie is zo ver over zijn hoofd getrokken dat zijn gezicht onzichtbaar is . Een hacker! Hoewel maar weinigen van ons er een in het wild zijn tegengekomen, weten we allemaal hoe een hacker eruitziet. Althans, dat denken we. Maar hoe realistisch is dit beeld? En zijn we veilig genoeg als we deze hacker buiten onze computer houden? Niet volgens de experts.

Dreiging en risico

Door het gebruik van computers, smartphones en online diensten stellen we ons dagelijks bloot aan diverse digitale dreigingen. Welke dat precies zijn, verandert door de tijd – evenals het gevaar dat we erdoor lopen en het risico dat we ermee nemen. Overheden, maar ook bedrijven en organisaties werken veelal met dreigingsbeelden. Dat zijn analyses waarin ze de dreigingen zo concreet mogelijk maken en het risico ervan inschatten. Behalve dat het een goede manier is om de dreigingen helder te krijgen, is het vooral nuttig bij de keuze voor te nemen maatregelen.

Volgens het Cybersecurity Woordenboek is een dreiging: ‘iets, een gebeurtenis, wat gevaar of schade kan opleveren’. Bij elke dreiging hoort een risico. Dit is de ‘kans dat het ook echt gebeurt gecombineerd met de gevolgen van die de schade’. Bedoeld wordt dat wanneer bijvoorbeeld de financiële schade van een dreiging een bedrijf failliet kan laten gaan, het risico van de dreiging groter is dan alleen de kosten van de oplossing.

Lekken van persoonlijke gegevens

De schade hoeft ook lang niet altijd financieel te zijn. Het lekken van gevoelige persoonlijke gegevens heeft al snel veel meer impact en betekenis voor die persoon en vaak ook zijn omgeving, dan alleen het bedrag dat ermee gemoeid is. En dat geldt ook wanneer ransomware digitale foto’s vernietigt of je enkele weken werk kwijtraakt en daardoor een belangrijke opdracht te laat inlevert bij een opdrachtgever.

Experts stellen dat het risico het slachtoffer te worden van cybercrime, voor mensen niet lager is geworden. Cybercriminelen gaan steeds slimmer te werk, omdat er veel geld met hun activiteiten te verdienen valt. Voorkomen blijft het doel. Weten welke dreigingen er zijn, is daar een belangrijke stap bij.

Cybersecurity Woordenboek

Cybersecurity is net als de hele tech-sector, gek op afkortingen en moeilijke woorden. Op www.cyberveilignederland.nl/woordenboek vind je het Cybersecurity Woordenboek dat zo’n 650 cybersecurity-termen in begrijpelijke taal uitlegt. Het woordenboek is een samenwerking van ruim 70 organisaties en Nederlandse cybersecurity-professionals in samenwerking met de Cybersecurity Alliantie. De actuele online versie is de derde druk en behalve online te raadplegen ook als pdf te downloaden.

Het Cybersecurity Woordenboek verduidelijkt cybersecuritytermen en -begrippen.

Ransomware blijft schadelijk

Ransomware of gijzelsoftware is al enkele jaren de meest voorkomende en meest lucratieve vorm van cybercrime. Het is malware die de bestanden op een apparaat versleutelt en losgeld eist in ruil voor de decoderingssleutels. Betaal je niet, dan zijn de gegevens voor altijd verloren.

Bogdan Botezatu, directeur Threat Research bij Bitdefender, ziet de verzoeken om hulp dagelijks op zijn bureau landen. “En dat zijn maar al te vaak ook gewoon burgers”, zegt hij om het beeld te ontkrachten dat ransomware vooral bedrijven raakt. “De criminelen richten zich zelden op een specifiek doel, ze schieten vooral met hagel.”

Vele kleintjes leveren volgens hem genoeg geld op en ze lopen minder risico op ongewenste aandacht van pers en politie dan wanneer ze een hele grote vis vangen. Wel wordt bij het aanvallen van bedrijven steeds vaker ingezet ook op extractie, het naar buiten kopiëren van informatie en dan dreigen die te publiceren. Voor consumenten is dit volgens Botezatu in elk geval nu nog een minder voor de hand liggend scenario. “Contact maken met individuele slachtoffers is lastig en het zijn er ook veel te veel. Dan is het eenvoudiger om losgeld te vragen in ruil voor de sleutels.”

Bogdan Botezatu ontvangt dagelijks verzoeken om hulp bij ransomware.

Bronnen van besmetting

Belangrijke bronnen van een ransomwarebesmetting zijn volgens Botezatu phishingberichten, gebruik van onveilige netwerkprotocollen en kwetsbaarheden in software. Expliciet noemt hij nog besmette downloads van cracks om software zonder geldige licentie te gebruiken, en gekraakte films en e-books. “Vaak krijgt men wel een prompt van een beschermingsprogramma maar schakelt die tijdelijk uit. ‘Snel de crack draaien en daarna de beveiliging weer aan’ denk men, maar helaas werkt het niet zo. Dan ben je al besmet.”

Nederland bedreigd

Ook landen denken na over dreigingen en risico’s. Voor Nederland doen de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD), Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) dit. Het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC), dat onderdeel is van het NCTV, richt zich specifiek op digitale dreigingen. Zij publiceert bijvoorbeeld het Cybersecuritybeeld Nederland. CSBN 2023 is de meest recente versie. De overheid voorziet burgers niet specifiek van digitale dreigingsinformatie, wel kun je op sites als Alert Online en Veiliginternetten.nl algemene tips voor digitale veiligheid lezen.

De overheid publiceert regelmatig rapporten over de digitale bedreigingen voor Nederland.

Broddelwerk met desastreuze uitkomst

De ransomware zelf wordt ook steeds verder ontwikkeld. “Niet allemaal zijn ze even kundig”, oordeelt Botezatu over de programmeurs. Soms maken ze volgens hem hele basic fouten, waardoor het onmogelijk is de bestanden te ontsleutelen – zelfs als je betaalt en de sleutels zou krijgen. Volgens het Jaarbeeld Ransomware van Projectgroep Melissa, een samenwerkingsverband van de Nederlandse overheid en diverse private partijen uit de cybersecuritysector, kwamen er in 2023 in Nederland 29 typen ransomware voor. Volgens Botezatu maakt momenteel vooral de ransomware-variant STOP Djvu veel slachtoffers. Deze ransomware richt zich vooral op Windows-computers en wordt vooral via software-cracks verspreid en via berichten op het Discord-chatplatform.

De top 10 van Peter Stelzhammer

Wij vroegen Peter Stelzhammer, oprichter en malware-onderzoeker bij antivirus-lab AV-Comparatives, naar zijn top 10 van verwachte bedreigingen voor 2025.

  • Phishing: mensen verleiden gevoelige informatie te verstrekken.
  • Deepfakes en desinformatie: mensen manipuleren en oplichten met AI-nep-video’s en audio.
  • Ransomware: bestanden versleutelen en alleen tegen betaling ontsleutelen.
  • Malvertising: malware verspreiden via besmette advertenties.
  • Identiteitsdiefstal: gestolen persoonsgegevens misbruiken voor fraude.
  • Fakeshops: frauduleuze webshops die persoonlijke en betalingsgegevens verzamelen of namaakgoederen verkopen.
  • IoT-aanvallen: IoT-apparatuur hacken voor toegang tot diensten, of gecoördineerde criminele aanvallen.
  • Man-in-the-Middle (MitM)-aanvallen: (bank)communicatie onderscheppen en misbruiken.
  • Cryptojacking: ongeautoriseerd gebruik van computers maken om crypto te minen.
  • Zero-day-exploits: kwetsbaarheden in software misbruiken voordat er een patch is.

Overige malware

Door alle aandacht voor ransomware lijkt het bijna of er geen ‘gewone’ malware meer is. Die is er nog genoeg. Het Duitse antivirus-certificeringslab AV-Test ziet ze allemaal voorbijkomen. Erik Heyland, manager van het Test en Research Lab bij AV-Test somt de enorme aantallen varianten trojans, backdoors, webscripts, miners, worms, PUA’s, droppers en nog veel meer op. De aantallen nieuwe varianten lopen in de miljoenen per jaar. AV-Test heeft op https://portal.av-atlas.org een online dashboard staan met informatie over actuele dreigingen, zoals virussen, spamberichten en aanvallen op IoT-apparaten.

AV-Test heeft een online dashboard met dreigingsinformatie.

Gehackt

In 2021 was het Brabantse bedrijf Hoppenbrouwers slachtoffer van een ransomwareaanval door de beruchte REvil-cybercrimegroep. Het bedrijf wil graag dat anderen ervan leren en heeft een e-book gepubliceerd van de gebeurtenissen voor, tijdens en na de hack. Het e-book is gratis te downloaden.

Het ransomware-verhaal van het Brabantse Hoppenbrouwers maakt de impact van een ransomware-incident invoelbaar.

Jij bent geld waard

Phishing, smishing, infostealers; het zijn allemaal manieren waarop criminelen proberen persoonlijke gegevens zoals wachtwoorden en creditcardnummers in handen te krijgen. Ze doen dit via e-mails en sms-berichten die verwijzen naar nep-websites of door met een infostealer-programma informatie op de pc of Mac te verzamelen door login-/sessie-cookies en credentials die je in browsers bewaart, te stelen.

De verschillende vormen om informatie te verzamelen, worden volgens de experts steeds geavanceerder en daarmee gevaarlijker. Niet alleen investeren de criminelen meer tijd en middelen in hun aanvallen, kunstmatige intelligentie biedt hun ongekende nieuwe mogelijkheden. Daarbij is de opbrengst van een aanval door de manier waarop wij met wachtwoorden omgaan vaak veel groter dan het op eerste hand lijkt. Botezatu noemt dit een van zijn grootste frustraties. “Hackers hebben talloze manieren om deze informatie te oogsten. Voor de meeste accounts is het ook geen kwestie van hoe, maar alleen wanneer de gegevens worden gestolen. Hergebruik je inloggegevens, dan verlies je meer dan alleen dat account.”

Oplichting even gevaarlijk

Volgens Marc Vos, senior-manager bij McAfee, is internetoplichting inmiddels net zo gevaarlijk als malware en ransomware. Daarbij zijn volgens hem juist deze vormen van online criminaliteit steeds lucratiever voor de criminelen. “De meeste mensen begrijpen wel dat een pc beveiligd moet worden, maar dat ze zelf eigenlijk een veel ‘interessanter’ doelwit zijn wordt vaak vergeten.” Of zoals Botezatu aanvult: “Mensen denken dat hun informatie niet waardevol is. Maar eigenlijk is elk onderdeel van een online identiteit te misbruiken en te verkopen. Overal hangt een prijskaartje aan.”

De top 10 van Marc Vos

Ook Marc Vos, senior PR-manager bij McAfee, leverde zijn belangrijkste bedreigingen voor 2025:

  • Dating-fraude (pig butchering): iemand verleiden en het vertrouwen misbruiken voor crypto-scams.
  • Beleggingsfraude: advertenties met bekende personen voor malafide investeringen.
  • WhatsApp-fraude (“Hoi mam”) nep-gezinslid in nood vraagt via WhatsApp om geld.
  • Recovery-fraude: slachtoffer van fraude wordt door nep bank-/helpdeskmedewerker nogmaals oplicht.
  • E-mail-/sms-phishing: nep-mail lokt je naar site die gegevens steelt.
  • Nepberichten van pakketbezorgers: mail of app over invoerkosten om gegevens te stelen.
  • Nepwebshop of ticketsites: site verkoopt goederen of tickets maar levert niet en steelt betalingsgegevens.
  • Deepfakes: met AI gemaakte video’s/foto’s ingezet voor misinformatie, cyberpesten, oplichting.
  • Vishing/voicephishing: via de telefoon inlog- of betaalgegevens bemachtigen. AI maakt deze voiceberichten superrealistisch.
  • Quishing: QR-code aanbieden die naar phishingwebsite leidt.

Hackers en IoT

Volgens Botezatu is er niet één groep of soort hackers. Hij gebruikt dan ook liever scenario’s om enkele groepen te duiden. Voor consumenten zeker relevant is de ‘opportunistische hacker’ die het internet scant met kant-en-klare tools op zoek naar kwetsbaarheden. Ze hebben vooral succes bij smart-apparatuur zoals slimme deurbellen, IP-camera’s, smart speakers, maar ook printers en babyfoons. Ze vormen hier botnets mee die ze gebruiken om DDOS-aanvallen uit te voeren. Een tweede scenario is dat gekaapte apparatuur wordt gebruikt om internetverkeer te routeren en te verbergen, bijvoorbeeld om toegang te geven tot strafbare content. Volgens Botezatu ziet niet iedereen van wie de apparatuur gekaapt is zichzelf direct als slachtoffer. “Wordt jouw IP-adres gebruikt om vitale infrastructuur aan te vallen, dan kan dat serieus repercussies hebben”, waarschuwt hij.

Bij IoT-apparaten is ook al snel de privacy in het gedrang. “Wereldwijd gaat het om 22 miljard verbonden apparaten en dat aantal neemt alleen maar toe. IP-camera’s en babymonitors slaan vaak beelden op in de cloud. Hack je die, dan kun je direct bij mensen in huis kijken. Er blijft dan geen privacy over, maar het wordt dan ook een fysiek risico. Criminelen kunnen meekijken en zien waar je belangrijke zaken bewaart, maar ook wanneer je thuis bent of juist niet. Opnieuw relevante informatie die geld waard is.”

Social media

Steeds vaker zijn ook hackers geïnteresseerd in accounts van social media, YouTube en e-mail. Ze gebruiken deze accounts om als jou andere accounts ‘te liken’ en een boost te geven, om fake-nieuws en fake-succesverhalen te verspreiden. Populair is ook advertising-fraude. Hierbij maakt men een account aan bij een advertentieverkoper om daarna met gestolen accounts eindeloos op deze advertenties te klikken. “Per klik is het een minimaal bedrag, maar aangestuurd met een botnet en veel gestolen accounts is het al snel een leuke inkomstenbron.”

Mobiele dreigingen

Aangezien er ontzettend veel data op mobiele apparaten staan, zoals wachtwoorden en apps die je gebruikt bij multifactor-inloggen, is er volgens Peter Hendriks, solutions-manager bij ESET, alle reden de beveiliging van mobiele apparaten serieus te nemen. Smartphones zijn veiliger dan pc's en Macs, maar waterdicht is die veiligheid niet. “Dat geldt voor Android maar ook iOS. Apples mobiele OS is meer afgeschermd, maar het is niet zo dat je mobiele devices onschendbaar zijn.”

Mobiele apparaten worden veel aangevallen voor phishing en vishing (spraak-phishing). Een groot risico is de installatie van apps buiten de standaard Android- of Apple-appstore om. Apps in die stores worden door Apple en Google op kwaliteit en ook beveiliging gecontroleerd, maar dat geldt niet voor apps uit andere bronnen. Lang had ook alleen Android de optie om alternatieve stores te gebruiken, maar inmiddels moet ook Apple andere appwinkels toelaten.

“Het risico van het downloaden van malware is hierdoor groter geworden”, aldus Hendriks. Botezatu van Bitdefender onderschrijft dit: “Op iOS zijn attacks zeldzaam, maar voor Android zien we zeker twintig tot dertig reports van frauduleuze apps per maand.” Bitdefender onderzoekt op dit moment een Android-app die in de Google Playstore wordt aangeboden en die de smartphone gebruikt als proxy voor crimineel netwerkverkeer. “Het grote voordeel van smartphones is dat ze eigenlijk altijd ingeschakeld zijn én verbonden zijn met het internet”, aldus Botezatu. Dit maakt smartphones volgens hem extra interessant. Daarbij is ook de bandbreedte steeds minder een beperking. Bovendien bevatten mobiele apparaten veel informatie over de gebruiker.

De top 10 van Peter Hendriks

Peter Hendriks, solutions-manager bij ESET is duidelijk. “Awareness is altijd belangrijk, maar goed nadenken over risico’s ook.”

  • Phishing/smishing: oplichting via mail en WhatsApp.
  • Vishing/Voicephishing: criminelen die zich via AI voordoen als iemand anders om gegevens of geld los te maken.
  • Malware: vooral infostealers en andere malware, onverminderd een groot probleem.
  • Social engineering: alles van een “Hoi mama” tot deepfake-video bedoeld om je om de tuin te leiden. Kan zeker bij offline stalking veel impact hebben op een slachtoffer.
  • Identiteitsfraude via datalekken: criminelen die gelekte data met accountgegevens kopen en misbruiken.
  • IoT-apparaten: slecht beveiligde slimme apparaten die verbonden met het internet je aanvalsoppervlak enorm vergroten.
  • Nepwebshop: een shop beginnen is steeds makkelijker, ook als die malafide is.
  • Sextortion: chantage met naaktbeelden van het slachtoffer. Soms met gemanipuleerde beelden.
  • Ransomware: onverminderd een groot probleem.
  • Besmette downloads: onofficiële software die malware bevat.

Conclusie

Als gebruiker kun je er niet omheen: het internet is niet veilig en daarmee ook alle apparaten die we met het internet verbinden niet. Dat geldt voor de computer, de smartphone, maar ook voor alle andere apparaten die we steeds meer toelaten in ons huis en in ons leven. En juist omdat we er zo vertrouwd mee zijn en ze ook willen vertrouwen, is het belangrijk de risico’s goed in ogenschouw te nemen. De experts en rapporten van de overheid laten zien dat de dreiging groot genoeg is om beveiliging ruim aandacht te geven.

De wereld achter ransomware

Bij Project Melissa werken enkele overheden en security-organisaties, onder wie het NCSC, Fox IT en de politie, samen tegen ransomware. De samenwerking heeft enkele succesvolle acties tegen ransomwarebendes opgeleverd, maar ook twee lezenswaardige whitepapers. Eén geeft inzicht in de werking van ransomware en de criminelen erachter, de tweede gaat dieper in op de afpersingsmethode van data-exfiltratie. Beide documenten zijn te downloaden via deze webpagina van het Nationaal Cyber Security Centrum.

De ransomware-whitepapers van Project Melissa geven veel inzicht in de werking van ransomware en de criminele groepen erachter.