In 2022 lanceerde Sony haar eerste televisie met een QD-OLED-paneel. Dit jaar brengt het bedrijf de opvolger uit, de 55 inch XR-55A95L. Deze televisie wordt eveneens aan de top van de line-up geplaatst, en heeft naast het QD-OLED-paneel ook een nieuwe chipset gekregen. Reden genoeg om te testen wat dit model in huis heeft.

Deze Sony is een stuk lichter dan het model van vorig jaar. Die voorganger woog maar liefst 31kg, waarvan 10kg voor rekening van de voet was. Deze nieuwe versie weegt slechts 19kg, inclusief de lichtmetalen voeten. Die kun je monteren op twee posities, een lage en een hoge; die laatste stand gebruik je als je een soundbar wil plaatsen. De tv is ook een centimeter slanker dan het model van 2022. Verder is er niets op de afwerking aan te merken. De achterzijde heeft een diep vierkantjespatroon, en vooraan en van de zijkant is er een smal donkerzilver kader te zien rond het scherm.

©Sony

Aansluitingen

Op het gebied van de aansluitingen is er niets veranderd. We hoopten op vier HDMI 2.1-poorten, maar het blijven er twee. Die ondersteunen ALLM, 4K120, VRR en ARC/eARC (alleen op één van de poorten). In de specificaties vinden we geen pc-varianten van VRR, maar bij de test blijkt deze wel NVIDIA G-Sync-compatible. De input-lag is 17,3ms (4K60) en 8,8ms (2K120), dat is prima voor gamers, maar loopt wat achter ten opzichte van de concurrenten. De andere twee HDMI-poorten blijven steken op versie 2.0.

©Eric Beekmans

De belangrijkste beperking van deze Sony is dat je nog steeds niet Dolby Vision en 4K120 tegelijk op een HDMI 2.1-poort kunt activeren. De chipset in deze tv biedt die mogelijkheid overigens wel, maar daarvoor moet de firmware geüpdatet worden. Volgens Sony komt die update begin 2024 beschikbaar. Bij het instellen van de HDMI-poorten moet je nu kiezen voor de ‘Verbeterd 4K120’-modus als je dat soort signalen aanbiedt, en hou er ook rekening mee dat die mode geen Dolby Vision biedt. De ‘Verbeterd’ en ‘Standaard’ instelling zijn overigens wel Dolby Vision compatibel. De tv is voorzien van een dubbele tv-tuner en één CI+-slot, je kunt dus tv kijken en tegelijk een ander kanaal opnemen als je een externe usb-opslag aansluit. De optisch digitale uitgang gebruikt een mini TOSLINK-connector en kan tevens gebruikt worden voor de S-center luidsprekeraansluiting die je op een Sony-soundbar aantreft. Net zoals voorgaande jaren is er ook een luidsprekeraansluiting waarmee je de tv rechtstreeks op je AV-receiver aansluit om te functioneren als center-speaker.

©Sony

Beeldverwerking

De A95K is uitgerust met een nieuwe chipset, maar gebruikt nog steeds de Sony Cognitive Processor XR titel. Dat doet vermoeden dat de prestaties op dezelfde lijn zullen liggen als bijvoorbeeld de X95L. Tot onze verbazing zijn de zwakkere punten van beeldverwerking niet aangepakt. Zo is MotionFlow nu wel apart instelbaar voor Film (24fps) of video (50-60fps), maar snelle camerabewegingen echt vloeiend maken blijkt nog steeds een lastige opgave te zijn, waarbij vrij veel beeldfouten verschijnen of schokken achterblijven. Het QD-OLED-paneel levert wel uitstekende bewegingsscherpte, wat een groot pluspunt is voor gamers en liefhebbers van sport. Voor film kun je de MotionFlow beter uitschakelen of op een lage stand zetten.

©Sony

De Upscaling en ruisonderdrukking zijn voor de rest prima. Met behulp van Reality Creation kun je het detail er nog wat beter uit laten komen zonder fouten. We merkten wel dat je bij bronnen met veel ruis beter kunt uitwijken naar een iets hogere instelling van de ruisonderdrukking, want de laagste stand is niet erg effectief. Kleurstroken in zachte gradiënten kan hij nog steeds erg goed verbergen, alleen de lastigste problemen blijven dan wat zichtbaar. De Sony XR55A95L is verder uitgerust met een slimme lichtsensor die de helderheid, tooncurve en kleurtemperatuur aanpast. De aanpassing voor kleurtemperatuur schakelen we liever uit, maar de andere functies zijn nuttig, uiteraard vooral als je bij sterk wisselend licht kijkt.

Veel meer licht en kleur

Het nieuwe QD-OLED-paneel trekt onze aandacht eigenlijk het meest. Dit paneel gebruikt nog steeds een driehoekig subpixel-patroon en dat kan zichtbare kleurranden veroorzaken bij witte tekst op zwarte achtergrond, maar is alleen zichtbaar als je minder dan een meter van het scherm zit. Wel iets om in je achterhoofd te houden als je de tv als monitor wil gebruiken. Ook het andere aandachtspunt van QD-OLED is gebleven: invallend omgevingslicht kan de zwartwaarde aantasten. Dat kun je dus beter vermijden. 

©Sony

Over naar de positieve punten. Zoals alle OLED-panelen heeft ook dit een perfect contrast. Het nieuwe paneel heeft in de ‘Professional’-beeldmodus een piekhelderheid van 1.340 nits op het 10% venster en 275 nits op een volledig wit scherm. Dat zijn forse verbeteringen ten opzichte van vorig jaar, en zelfs iets beter dan de Samsung S95C. Het kleurbereik valt net onder de 100% P3 (99,97%). De Sony ondersteunt Dolby Vision, maar geen HDR10+. Dat gebrek compenseert de televisie wel door zelf dynamische tone mapping uit te voeren op HDR10. Het resultaat is uitstekend. De Professional-modus bewaart zeer goed de intentie van het HDR-beeld, levert veel zwartdetail, uitstekende kleuren en voldoende witdetail. Alleen in zeer helder gemasterde scènes kan er een beetje witdetail verloren gaan.

Het nieuwe paneel heeft verder een zeer goede heldere uniformiteit. In donkere testbeelden waren fijne verticale strepen zichtbaar, maar die manifesteerden alleen bij testbeelden, niet in gewone donkere content. De kijkhoek tot slot is bijzonder ruim, bijna perfect.

Bravia Cam, handige toevoeging?

Meegeleverd in de doos zit de BRAVIA Cam. Deze camera klik je eenvoudig bovenop de televisie vast; kabels zijn niet nodig. De camera is bruikbaar in Google Duo voor videobellen, maar Sony heeft hem ook wat extra functies gegeven. Zo kun je de televisie met gebaren besturen. Hoewel dat aanzienlijk beter werkt dan de eerste pogingen die we jaren geleden zagen, blijft het een bijzonder onhandige manier om de tv te bedienen.

©Sony

Wat ons betreft niet zo nuttig dus. Met de camera kan de tv ook beeld en geluid aanpassen op basis van je zitplaats. Ook dat lijkt ons maar matig nuttig, zeker als je met meer mensen tv kijkt. Maar er zijn ook nuttige toepassingen; zit er niemand voor de tv, dan kan de camera de tv uitschakelen. Hij kan ook waarschuwen als je te dicht bij het scherm zit, vooral nuttig als je jonge kinderen in huis hebt. Privacy-zorgen? De camera is uitgerust met een schuifknop die de lens afdekt.

Prima audio

De Acoustic Surface-oplossing van Sony - waarbij het scherm zelf als luidspreker fungeert – vinden we nog steeds een goede keuze. Niet alleen zorgt dit voor een relatief slank ontwerp, maar de klank komt ook recht uit het scherm, letterlijk. Dat draagt bij aan het gevoel van echtheid. Bovendien kan Sony de klank goed sturen op het scherm, zodat je soms echt denkt dat de woorden uit de mond van de spreker komen.

©Eric Beeckmans

De configuratie biedt in totaal 60 watt vermogen, en biedt ruim voldoende volume. Dankzij de ingebouwde woofers achteraan is er ook voldoende bas. De tv ondersteunt Dolby Vision én DTS:X (in tegenstelling tot de X95L) en het surroundgevoel is prima. Voor het beste resultaat kun je de klank met een korte procedure aanpassen op de akoestiek van de ruimte waarin de televisie staat. Zowel film als muziek klonken op deze manier bijzonder aangenaam. 

Google TV, aanbevelingen in overvloed

De chipset in deze Sony is de nieuwe MediaTek MT5897 met quadcore ARM Cortex-A73-processor, 6GB werkgeheugen en de Mali-G57 GPU. Ook deze levert een bijzonder vlotte werking in Google TV. Aan de smart-tv-dienst zelf is verder niets gewijzigd. Je krijgt een hele reeks gecategoriseerde, persoonlijke aanbevelingen uit verschillende diensten. Het app-aanbod is het ruimste op de markt, en van Sony krijg je ook nog toegang tot Bravia Core, hun eigen streamingdienst. Meer detail vind je in ons artikel over Google TV.

©Eric Beeckmans

Sony heeft wel wat aanpassingen in het instellingenmenu gemaakt. Wie de optie ‘Beeld en Geluid’ selecteert, komt terecht in nieuw menu aan de rechterzijde van het scherm. Daar vind je ook de instellingen voor de audio-uitgang en lichtsensor. Op zich is dat wel handig, maar inmiddels heeft Sony zo al drie verschillende menu’s ingebouwd: het Google TV-instellingenmenu, het snelmenu onderaan het scherm, en nu dit nieuwe menu. Dat maakt het aanvankelijk toch wat verwarrend. De beeldmodes zijn nu ook gescheiden per content-type; zo is er ‘Video en afbeeldingen’, ‘Spel’, en ‘PC’. Onder die eerste selectie vind je dan de echte beeldmodes. Zo is ‘Professional’ nu de beste beeldmode voor al je gewone kijkplezier. In ‘Spel’ kies je het beste voor de optie ‘Standaard’. 

©Eric Beeckmans

De afstandsbediening van Sony vinden we nog steeds een van de beste. De toetsen zijn verlicht zodra je de remote oppakt, de vorm is compact, en de selectie toetsen is erg goed. Alleen die drie verschillende toetsen voor ‘instellingen’ vergen wat gewenning, maar ze zijn wel nuttig.

Conclusie

Voor de echte filmliefhebber is de XR-55A95L is het paradepaard van Sony. En dat kunnen we beamen, deze tv is een plezier om naar te kijken. Het is jammer dat hij nog steeds maar twee HDMI 2.1-poorten heeft. De incompatibiliteit tussen 4K120 en Dolby Vision wordt hopelijk later opgelost via de firmware-update. Het nieuwe QD-OLED-paneel levert voortreffelijke helderheid en contrast, en een enorm kleurbereik. Sony zet dat prachtig in, met goede beeldverwerking in zowel SDR als HDR geniet van je accurate weergave. De Acoustic Surface zorgt voor erg goede audio. Het gebruiksgemak van Google TV en het ruime app-aanbod maken de tv compleet. Je moet wel diep in de buidel tasten, want deze Sony is bijzonder hoog geprijsd.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.

Black Friday staat weer voor de deur en dat betekent dat je overspoeld wordt met aanbiedingen. Maar let goed op voordat je op de bestelknop drukt: uit onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) blijkt dat veel van deze 'megadeals' in werkelijkheid misleidend zijn. Driekwart van de onderzochte winkels houdt zich niet aan de regels.

De toezichthouder nam 24 grote webshops en fysieke winkels onder de loep. De conclusie is schokkend: maar liefst 18 van de 24 winkels gaan de fout in met hun kortingsacties.

Sjoemelen met de 'van-prijs'

De grootste valkuil voor consumenten zit hem in de zogenoemde 'van-prijs'. Wettelijk is vastgelegd dat de doorgestreepte prijs (waar de korting vanaf gaat) de laagste prijs moet zijn die de winkel in de afgelopen 30 dagen heeft gerekend.

In de praktijk lappen veel winkeliers deze regel aan hun laars. Ze baseren de korting bijvoorbeeld op de (vaak veel hogere) adviesprijs, of een oude prijs van maanden geleden. Hierdoor lijkt het alsof je een enorme korting pakt, terwijl je in werkelijkheid soms nauwelijks goedkoper – of zelfs duurder – uit bent.

Volgens Fleur Severijns van de ACM is dit niet alleen oneerlijk tegenover de consument, maar ook tegenover concurrenten die wél netjes de regels volgen. De toezichthouder heeft de overtredende winkels aangeschreven. Vorig jaar kregen ketens als Leen Bakker en Jysk al boetes van boven de een ton voor dit soort praktijken; dat risico lopen de huidige overtreders nu ook.

Ook Bol, Amazon en Wehkamp genoemd

De ACM maakt de namen van de 18 winkels nog niet bekend, omdat zij nog bezwaar mogen maken. De Consumentenbond deed echter eigen onderzoek en noemt man en paard. Volgens de bond gaan onder andere Amazon, Wehkamp en Bol de mist in:

Waarom trappen we erin?

Winkeliers worden steeds creatiever in het verhullen van de werkelijke prijshistorie. Niels Holtrop, universitair docent Marketing, legt aan de NOS uit dat dit een bewust psychologisch spel is. Omdat aanbiedingen vaak tijdelijk zijn, ontstaat er bij consumenten de angst om de deal te missen (Fear Of Missing Out).

Doordat het voor de ACM onmogelijk is om elke (kleine) webshop te controleren, nemen veel winkeliers de gok. "Prijsconcurrentie is een krachtig wapen; klanten zijn er enorm gevoelig voor," aldus Holtrop.

Wat kun je doen?

Controleer zelf of de prijzen van producten niet stiekem zijn verhoord door gebruik te maken van de prijshistorie. Op vergelijkingssites kun je bijvoorbeeld zien wat het prijsverloop van een bepaald product is geweest gedurende een jaar.

Op Kieskeurig.nl kun je bijvoorbeeld de prijsdalers bekijken, hier vind je producten die de afgelopen periode sterk in prijs zijn gedaald.