Scanapparaat voor mensen met dyslexie: handig hulpmiddel?

Taal is erg belangrijk en dat geldt zeker ook voor geschreven taal. Goed kunnen lezen is een vaardigheid die zich maar moeilijk laat compenseren door andere vaardigheden. Mensen met dyslexie hebben door een aangeboren stoornis veel moeite met het lezen van tekst. Waar mensen zonder dyslexie in een fractie van een seconde een woord zien, herkennen en ook kunnen uitspreken, schrijven en spellen, kost dat dyslectici veel meer tijd en veel meer moeite. In Nederland heeft 4 tot 6 procent van de kinderen in elke klas last van dyslexie.

Mieke Urff werkt voor Dedicon en voor Dyslexie Centraal: organisaties gericht op het toegankelijk maken van (school)boeken, lectuur en informatie voor mensen met een leesbeperking. Volgens haar is dyslexie “vooral een automatiseringsprobleem”. Taalherkenning gaat volgens haar daardoor “bij dyslectici nooit automatisch en zal altijd een grote inspanning vergen en altijd trager verlopen.” Het zou heel mooi zijn voor hen die inspanning te verlagen en de snelheid juist verhogen, en dat is precies wat de IRIScan Desk 6 Pro Dyslexic belooft te doen.

De IRIScan Desk scanner.

De kracht zit in de combinatie

IRIScan Desk 6 Pro Dyslexic (via de webshop verkrijgbaar voor 399 euro, prijs januari 2023) is een combinatie van een scanner waarmee je een artikel of boek scant, plus software die de scan omzet naar gesproken tekst. Lezen wordt dus luisteren en dat maakt het voor een persoon met dyslexie makkelijker de tekst te verwerken. Op zichzelf is geen van de door IRIScan gebruikte technieken nieuw of uniek. Het bedrijf, een onderdeel van Canon, levert al decennia scanners. En de software voor optische tekenherkenning (Optical Character Recognition of OCR) die de scan omzet in tekst, wordt daar vaak al gratis met meegeleverd. Het door de computer voorlezen van tekst via spraaksynthese (of Tekst-to-Speech, TTS) zit standaard in Windows.

Wie een beetje creatief is met technologie, kan dit apparaat dus vervangen door alternatieven: een scanner, losse OCR-software en losse TTS-software. En er zijn ook apps voor de smartphone die dergelijke zaken kunnen (lees ook: Zo kun je scannen met je smartphone). Maar dit maakt IRIScan Desk 6 Pro Dyslexic nog niet overbodig of kansloos. De scanner is namelijk van goede kwaliteit én erg gebruiksvriendelijk. De scanner is geen flatbedmodel met fysieke klep die voor elke scan hinderlijk omhoog en omlaag moet worden bewogen en heeft ook geen optische module die mechanisch en traag onder het document door beweegt. Deze scanner is een “model bureaulamp” die boven de tekst hangt en deze razendsnel fotografeert. Scannen gaat hierdoor razendsnel en heel goed, in zowel zwart-wit als kleur en tot maximaal 300 dpi. Het levert altijd, ook bij minder gunstige belichting, een goede scan op.

Tweedelige software

Helaas schiet het gebruiksgemak van de software eigenlijk tekort, wat bij dagelijks gebruik vervelend is. De software bestaat uit twee modules: één voor het scannen en de tweede voor de OCR en het voorlezen. De software biedt voldoende opties, bijvoorbeeld de keuze tussen het scannen van een document of een boek, scannen in zwart-wit of kleur, wel of niet bijsnijden en het wegfilteren van de vingers wanneer je de pagina’s moet tegenhouden niet om te slaan. Je kunt een scan starten via de druk op de scan-knop, maar je kunt ook een interval opgeven. Er wordt dan elke zoveel seconden een scan gemaakt, waarbij duidelijk in beeld wordt afgeteld.

De Readiris Dyslexic scansoftware maakt scans van prima kwaliteit en biedt enkele handige extra opties om het scannen te vergemakkelijken.

Is de scan klaar, dan kan overgeschakeld worden naar de Readiris Dyslexic-module, waar de OCR-software de tekst herkent en deze ook voorgelezen kan worden. De OCR-engine is van IRIS, de voorleesstem is die van Windows. Bij het voorlezen toont de software links de scan en rechts de tekst zoals die is herkend. Er loopt niet zozeer een karaoke-balkje mee, wat Chris Struiksma van het Nederlands Kwaliteitsinstituut Dyslexie graag had gezien. Wel wordt het woord dat wordt uitgesproken gehighlight. Volgens Struiksma kan het luisteren en tegelijk meekijken een leermoment zijn voor mensen - zeker jeugd - met dyslexie. De lettergrootte waarmee de tekst wordt getoond en de snelheid van het voorlezen kun je instellen.

Het highlighten van de tekst is bij Readiris Dyslexic geen ‘karaoke-balk’ maar beperkt tot het woord dat dan uitgesproken wordt.

Deze hele workflow is mogelijk zonder het document echt te bewaren. Dat kan natuurlijk wel door het te exporteren naar pdf, tekstdocument, e-mail maar ook als afbeelding en naar audio. Het laatste biedt de mogelijkheid het mp3- of wav-bestand ook op een ander apparaat nog af te luisteren. De export naar de mediaformaten duurt wel erg lang en gebeurt niet op de achtergrond. Na een flinke scan is er ook voor de dyslecticus automatisch een koffie- of theemoment. Het is overigens ook mogelijk een pdf-bestand of e-book direct in de applicatie te laden en dan te laten voorlezen.

Bewerkingen zoals de OCR en vooral ook het exporteren van scans duurt langer dan bij vergelijkbare oplossingen.

De software overtuigt niet echt

Wat beter kan aan de software, is vooral het integreren van de losse modules. Het geheel zou veel meer één workflow kunnen zijn, met ook meer duidelijkheid waar zaken voor dienen. De software is helaas niet vormgegeven zoals andere Windows-programma's eruitzien, wat de gebruiksvriendelijkheid niet ten goede komt. Er wordt gebruikgemaakt van opmerkelijke kleuren en afwijkend formaat knoppen.

De onduidelijkheid bereikt een hoogtepunt bij de scanmodus 'Video'. De OCR- en voorleesfunctie worden hierbij niet gebruik. Je kunt hierin wel een film maken, waarbij je zelf het boek voorleest terwijl dat zichtbaar is, en waarbij naar wens ook het webcambeeld van de spreker in de film wordt ingevoegd. Een goede microfoon is hiervoor dan wel nodig en die ontbreekt in deze set. Navraag leert dat deze modus bedacht is “om op afstand te kunnen werken via een communicatieplatform zoals bijvoorbeeld Microsoft Teams”. Zo ingezet kan er dus tegelijk gecommuniceerd worden, en ook gevolgd worden via de camera van de scanner wat iemand schrijft en of dat overeenkomt met wat wordt uitgesproken. Deze mogelijkheid lijkt vooral interessant voor toepassing in het onderwijs.

De video-modus biedt de mogelijkheid het webcambeeld in te voegen in een opname of live samenwerking via Teams of een soortgelijk ander platform.

Installatie-hel

Functioneel is er dus weinig mis met IRIScan Desk 6 Pro Dyslexic en het is goed denkbaar dat iemand met dyslexie er veel baat bij kan hebben. Om zo ver te komen is echter wel hulp nodig van een techneut ... het liefst iemand zonder dyslexie. Het installatieproces van de scanner, het downloaden van de juiste software, het uitvinden hoe het allemaal werkt ... dat is allemaal een drama. Hoewel er heel veel variatie is in de mate van dyslexie, is de kans dat iemand met deze stoornis de handleiding kan navolgen bijna zeker nul. In een veel te klein A6-formaat met onmogelijke kleuren, een klein lettertype (gelukkig wel zonder schreven), zes talen door elkaar maar geen Nederlands: het is een aanfluiting voor een product als dit.

Feedback naar aanleiding van deze review heeft inmiddels geleid tot de toezegging dat dit aangepast gaat worden. Volgens Chris Struiksma van het Nederlands Kwaliteitsinstituut Dyslexie vraagt een product als dit voor deze doelgroep om toelichting per video. IRIS heeft wel enkele video’s met uitleg online staan, maar deze zijn te veel gefocust op de marketing van het product, en helpen de kopers veel te weinig om het product te gebruiken. Ook op andere vlakken geeft IRIS aan dat het product nog volop in ontwikkeling is. Dit geldt ook voor een eventuele versie voor macOS: of die er komt hangt af van het succes van het huidige product. Gebruik onder macOS in combinatie met Windows gevirtualiseerd onder Parallels Desktop werkte prima, maar maakt het geheel wel nog complexer (en duurder).

Voor scholen en thuis?

Waar wij na enige tijd wel verveeld raken van de monotone voorleesstemmen van Windows en mopperen dat IRIS niet iets beters meelevert, vinden los van elkaar zowel Struiksma als Urff dit juist eerder een voordeel dan een nadeel. “Voor non-fictie is het sowieso te prefereren maar belangrijker, het biedt de dyslecticus de ruimte zelf die emoties in te vullen. Het biedt ruimte voor de fantasie", aldus Struiksma. Wel zijn beide het erover eens dat het onhandig is dat ook kop- en voetteksten worden voorgelezen alsof het midden in een lopende zin zit, net als de paginanummers. Je kunt helaas niet bepaalde delen van de pagina bij het scannen uitsluiten.

Behalve als los product voor thuis, biedt IRIS ook pakketten aan met meerdere scanners en bijbehorende softwarelicenties voor scholen. Urff en Struiksma zijn beide terughoudend: scholen zullen terugdeinzen voor de beheerlast, zo vrezen ze. “Scholen zijn bekend met de producten van Kurzweil, Claroread of TextAid en hebben daar vaak al flink in geïnvesteerd. Die zullen ze niet heel snel vervangen, zelfs al zijn ook die niet altijd eenvoudig en onderhoudsvrij” aldus Urff.

IRIScan Desk 6 Pro Dyslexic lijkt beiden vooral een product voor thuis dat bijvoorbeeld huiswerk maken vergemakkelijkt of waarmee mensen zelf boeken die niet digitaal of als e-book beschikbaar zijn, kunnen inscannen. “Het apparaat vervolgens meenemen naar school zie ik niet snel gebeuren. Zeker pubers lopen liever niet met een 'gehandicaptenproduct' door school, die willen alleen maar zo min mogelijk opvallen” aldus Urff.

Conclusie

De IRIScan Desk 6 Pro Dyslexic is een bruikbaar product, maar ook nog volop in ontwikkeling. Er kan dus nog veel verbeterd worden en hopelijk gunt IRIS het product die kans. De relatief hoge prijs zal mogelijk nu nog een drempel zijn, maar de goede scanner alleen is dat al bijna waard.

Wil je wel zo'n scanner maar ga je geen gebruikmaken van de mogelijkheid teksten voor te laten lezen, dan kun je ook de iets eenvoudigere versie aanschaffen, bijvoorbeeld via Amazon, of de oudere generatie via bijvoorbeeld bol.com.