ID.nl logo
Hoe werkt een warmtepomp?
Energie

Hoe werkt een warmtepomp?

Door de huidige energieprijzen en het streven naar vermindering van de CO2-uitstoot denken steeds meer mensen na over de aanschaf van een warmtepomp. Bij ons heeft deze technologie nog steeds een jong imago, maar dat het hard kan gaan, bewijst een land als Zweden. Daar zit ondertussen ongeveer 60 procent van alle huishoudens aan de warmtepomp, terwijl de gemiddelde temperatuur daar 15 graden Celsius lager ligt dan in Nederland. Tijd dus om eens uit te leggen hoe een warmtepomp nou eigenlijk werkt.

De meest voorkomende vorm van verwarming in Nederland is nog steeds de cv-ketel gestookt op gas, maar de alternatieve warmtebronnen winnen terrein. Verreweg het populairste alternatief is de warmtepomp. Zo’n warmtepomp verbrandt geen brandstof om de woning te verwarmen of sanitair warm water te produceren (dus water voor de douche, de wastafel en de in de keuken), hij verbruikt alleen een aandeel elektriciteit. Deze oplossing pompt, of liever gezegd onttrekt, warmte uit de natuurlijke omgeving om die af te geven op een andere plaats: de cv-installatie of de boiler. Bijzonder aan een warmtepomp is dat hij veel meer warmte genereert dan dat hij opneemt en die winst voel je in je portemonnee.

Omgekeerde werking van de koelkast

Het principe van warmte onttrekken is afkomstig uit de koeltechniek en de werking kun je het best vergelijken met het omgekeerde schema van een koelkast. De koelkast onttrekt warmte aan zijn inhoud, zodat de temperatuur daar daalt, terwijl dat toestel aan de achterkant warmte afgeeft. En de basiselementen vind je ook terug in de warmtepomp.

Binnenin de koelkast zit een verdamper, dat is de witte plaat achteraan die af en toe bevriest. In deze plaat zit koelmiddel (koudemiddel). Dat is trouwens niet heel veel, slechts 20 tot 65 gram, afhankelijk van het model koelkast. In de meeste huishoudkoelkasten wordt een koudemiddel gebruikt dat bij dezelfde condities (atmosferische druk) een verdampingspunt (kookpunt) van -27 graden Celsius heeft. Bereikt het een temperatuur van -27 graden, dan zal het verdampen en overgaan in gasvorm. Juist die eigenschap speelt een cruciale rol in het hele proces. Vloeistof die verdampt, onttrekt altijd warmte-energie. Verdamping zorgt dus voor afkoeling. Probeer maar eens enkele druppels aceton op je huid: ze verdampen bij 20 graden Celsius onmiddellijk en dat voelt ijskoud aan.

Maar hoe werkt dat dan precies? Het koudemiddel begint als vloeistof wanneer het door het expansieventiel (ook wel expansieklep genoemd) in het circuit naar de verdamper gaat. Terwijl het koelmiddel door de verdamper stroomt, absorbeert het de warmte van de binnenkant van de koelkast. In de verdamper zal het koudemiddel in een gas veranderen (omdat de temperatuur door de opgenomen warmte boven de -27 graden Celsius uitkomt). De compressor zuigt het koelgas op en tegelijk de opgenomen warmte van de voedselproducten. Bovendien drukt de compressor het gas nog eens flink samen. Wanneer je gas samendrukt, stijgt de temperatuur. Het koudemiddel heeft de hitte en de hoge druk geabsorbeerd en stroomt nu naar de condensor. Dat is het zwarte rooster achteraan de koelkast. Tijdens dit proces straalt het zijn warmte uit (vandaar dat je ook altijd wat ruimte moet overlaten tussen de achterkant van de koelkast en de muur – anders kan de warmte niet goed weg) en koelt het opnieuw af tot het weer vloeistof wordt. Vandaar gaat het opnieuw naar het expansieventiel. Zo is de cirkel rond.

De componenten van de koelkast vind je ook terug in de warmtepomp.

Warmte onttrekken aan de natuur

Ook een warmtepomp bestaat uit een gesloten circuit waarin zich enkele natuurkundige processen afspelen. Dat is al een belangrijk verschil met de gasbrander waar het water van het verwarmingssysteem door de brander stroomt. Door het circuit van de warmtepomp stroomt geen water, maar een koudemiddel zoals bij de koelkast. Aan de bronkant zal het koelmiddel de temperatuur vanuit de omgeving onttrekken en uiteindelijk zal de warmtewisselaar van de warmtepomp de energie afstaan aan het verwarmingssysteem. Er zijn verschillende bronnen. Soms kiest men een warmtepomp die de warmte haalt uit de bodem. Deze pompen halen het hoogste rendement, maar de aanschaf- en installatieprijs zijn het hoogst. Er zijn ook warmtepompen die de warmte halen uit grondwater, of water van een meer. De minst dure oplossing is een warmtepomp die gewoon energie haalt uit de buitenlucht. Die werkt met een buiten-unit waarin de ventilator de buitenlucht aanzuigt. Op de foto zie je de belangrijkste onderdelen van de warmtepomp.

1) compressor, 2) condensor, 3) expansieventiel, 4) verdamper achter de ventilator, 5) voorraadvaatje koudemiddel, 6) expansieventiel. | Foto: Climaways, model: Solvis Lea

BAR De temperatuur waarop een vloeistof verdampt noemen we ook het kookpunt. Dat kookpunt wordt niet alleen bepaald door de temperatuur, maar ook door de druk. Bijvoorbeeld: een pannetje water kookt op zeeniveau op 100°C. Hetzelfde pannetje water kookt op de Mount Everest al bij 70°C, omdat de (lucht-)druk daar erg laag is. Doen we het water in een hogedrukpan (een snelkookpan), dan kookt het water bij 120°C. Door die hoge temperatuur van het water is het gerecht sneller klaar. Als je dus een verdamppunt vermeldt, dan moet je ook altijd zeggen bij hoeveel druk. Dat wordt uitgedrukt in bar. Druk speelt een belangrijke rol als we het hebben over warmtepompen.

Zelfs als het buiten ijskoud is

Net zoals bij een koelkast gaat de omgevingswarmte langs de verdamper die gevuld is met koudemiddel. De belangrijkste eigenschap van dit koudemiddel is dat het verdampt bij een temperatuur van ongeveer -20 graden Celsius en bij een druk van slechts 2 bar. In de praktijk betekent dit dus dat zolang het nog geen twintig graden vriest, de warmtepomp gewoon zijn werk kan doen. De koelvloeistof neemt de omgevingswarmte meteen op en zal snel verdampen. Het koelmiddel wordt als damp aangezogen door een compressor. Die fungeert als pomp en tegelijk perst de compressor de vloeistofdamp samen tot 25 bar. Net als bij een fietspomp die warm wordt door samen te drukken, stijgt de temperatuur in de compressor tot 60 graden. Bij deze temperatuur komt het gas in de condensor. Hier geeft het koudemiddel zijn warmte af aan het verwarmingssysteem, waardoor de bewoners kunnen genieten van een lekker verwarmd huis of een warm bad. Tijdens de warmteafgifte condenseert het koudemiddel zoals warme damp op een spiegel.

In de laatste fase heeft het koudemiddel al zijn warmte afgegeven en is het opnieuw afgekoeld. Het koudemiddel wordt het dan opnieuw vloeibaar en kan het uitzetten, want gas neemt minder plaats in dan een vloeistof. Het expansieventiel verlaagt de druk op de vloeistof weer naar 1,5 bar. Hierdoor daalt de temperatuur van het koudemiddel. De drukverlaging zorgt voor afkoeling. Je kunt die afkoeling door drukverlaging ook voelen als je een spuitbus leegspuit. Vanaf het expansieventiel stroomt het koudemiddel naar de verdamper en begint de hele cyclus begint opnieuw.

Het werkingsschema van de warmtepomp.

Minder energieverbruik minder milieubelastend

De werking van een warmtepomp is dus gebaseerd op een vicieuze cirkel van verdamping, compressie, uitzetting en condensatie. Bij dit hele proces is de compressor de enige component die arbeid verricht. De verhouding tussen de afgegeven warmte in de condensor en de energie die wordt verbruikt door de motor van de compressor noemen we de coëfficiënt of performance oftewel de COP. Tegenover alle energie die een warmtepomp levert, komen er vier delen energie uit een bron (lucht of water) en komt één deel van elektriciteit. Of anders gezegd: voor de productie van 5 kWh energie of warmte heeft de warmtepomp 1 kWh elektriciteit nodig. De COP is in dit voorbeeld dus 5. Warmtepompen die hun warmte uit de buitenlucht halen, hebben bij vorst een aanmerkelijk lagere COP. Ook de verschillende compressortypen beïnvloeden de COP.

Naast besparing op de stookkosten levert een warmtepomp minder CO2-uitstoot op. Een ander voordeel is dat de woning een interessanter energielabel krijgt. Sinds 2015 moet iedere woning een energielabel hebben. Door een warmtepomp te installeren, stijgt het energielabel van de woning met één tot twee stappen. Vaak zorgen warmtepompen ook voor natuurlijke koeling, wat met deze hete zomers een leuk extraatje is. Dat kan op verschillende manieren, waarop we in een ander kennisartikel terugkomen.

Weten welke warmtepomp bij jou past?

Doe de check op Kieskeurig.nl en je weet het binnen 5 minuten!

Vergelijkende schatting voor een woning van 100 m2, gebouwd in 2000 met vloerverwarming.

Lage temperatuurverwarming

Een warmtepomp wordt altijd gecombineerd met een systeem van lage temperatuurverwarming. Dan denken we in de eerste plaats aan vloerverwarming, maar luchtverwarming, speciale radiatoren en convectoren kunnen ook. Het bedrijf ClimateBooster komt met dubbele plaatradiatoren waar de warmteafgifte vergroot wordt door er lucht doorheen te blazen. In deze radiatoren zitten zogenaamde boosterventilatoren. Wanneer de aanvoerbuis van de radiator 30 graden Celsius meet, beginnen de radiatoren te draaien en creëren ze een gecontroleerde luchtstroom. Nadeel is dat deze kleine ventilatoren een zoemgeluid maken.

Daarnaast bestaan er convectoren waarin ook ventilatoren in de behuizing zijn verwerkt. De Belgische convectorfabrikant Jaga is koploper in de ontwikkeling van convectoren met ingebouwde ventilatoren en ook de Nederlandse convectorproducent Betherma volgt dit voorbeeld. Producent Climarad mikt dan weer op ventilatorconvectoren bedoeld voor woningen met een centraal ventilatiesysteem en ingebouwde warmteterugwinning. Dit systeem zorgt zowel voor verwarmen en koelen via de lucht, maar de ramen moeten dan wel dicht blijven.

Dankzij lage temperatuurverwarming en een warmtepomp kun je je huis zelfs in de vrieskou verwarmen. | Foto: Viessmann

Ook nog een buffervat en boiler

Naast goede isolatie en de juiste radiatoren of vloerverwarming voor lage temperatuurverwarming, moet je bij een all-electric warmtepomp ook nog rekening houden met een plek voor een buffervat. Heel vaak kom je een buffervat naast de warmtepomp tegen. De voornaamste reden om een buffervat te plaatsen is om snel warm water te kunnen leveren aan de verwarming. Dankzij het buffervat moet de compressor niet voortdurend in- en uitschakelen. Dit verhoogt de levensduur van de compressor. In een buffervat zit dus cv-water en geen water voor douche of bad. Voor sanitair warm water heb je een derde eenheid nodig: de boiler. In een huishouden tot drie personen volstaat een boiler van 200 liter en vaak zit dat geïntegreerd in de warmtepomp. Vanaf vier personen of meer heb je een boiler van 300 liter nodig. Dit vraagt extra ruimte naast de warmtepomp, ter grootte van een staande vrieskist. Een hybride warmtepomp heeft geen boilervat nodig omdat de cv-ketel voor warm tapwater zorgt.

Geschikt voor jou?

Een warmtepomp is vooral financieel interessant bij grotere woningen, omdat je dan veel kunt besparen op energie. Dat betekent niet dat kleine woningen geen warmtepomp kunnen gebruiken: de winst zal gewoon lager zijn. Op dit moment moet de warmtepomp het vooral van de energiekosten hebben die veel lager liggen dan bij een gasgestookte cv-ketel; wel liggen de aanschafkosten hoger. Al verwachten we dat die in de toekomst wel zullen dalen.

Een warmtepomp wordt altijd gecombineerd met lage temperatuurverwarming, zoals vloerverwarming.

▼ Volgende artikel
Volledig nieuwe iPhone 17 Pro en Pro Max zetten in op kracht en creativiteit
© Apple
Huis

Volledig nieuwe iPhone 17 Pro en Pro Max zetten in op kracht en creativiteit

Apple heeft de iPhone 17 Pro en iPhone 17 Pro Max aangekondigd, met een nieuw aluminium ontwerp, de krachtige A19 Pro-chip en verbeterde camera's met 8x optische zoom. Beide modellen krijgen grotere batterijen en ondersteunen nieuwe videofuncties zoals ProRes RAW en genlock. De toestellen zijn vanaf 19 september verkrijgbaar in drie kleuren, met pre-orders vanaf 12 september.

Aluminium unibody en betere warmteafvoer

De iPhone 17 Pro-serie maakt gebruik van een nieuwe behuizing van aluminium uit de 7000-serie. Deze constructie is niet alleen vederlicht, maar ook thermisch geleidend. Apple heeft een zogenaamde dampkamer geïntegreerd in het ontwerp, gevuld met gedeïoniseerd water dat warmte beter verspreidt vanuit de A19 Pro-chip. Dit moet langdurig hogere prestaties mogelijk maken, bijvoorbeeld bij gamen of videobewerking, zonder dat het toestel oververhit raakt. Het plateau op de achterkant creëert extra interne ruimte, waardoor de batterijcapaciteit is toegenomen.

Er zijn twee varianten: de iPhone 17 Pro met een 6,3-inch scherm en de Pro Max met een 6,9-inch scherm. Beide modellen hebben een Super Retina XDR-display met ProMotion tot 120 Hz en een piekhelderheid van 3000 nits, wat zorgt voor betere leesbaarheid buitenshuis. Nieuw is dat niet alleen de voorkant, maar ook de achterkant is beschermd met Ceramic Shield. Dit moet krassen en breuken beter tegengaan dan het glas van eerdere generaties. Prijzen beginnen vanaf 1329 euro voor de Pro en 1479 euro voor de Pro Max.

©Apple

Krachtiger A19 Pro-chip

De A19 Pro-chip vormt het hart van de nieuwe Pro-modellen. Deze processor heeft een 6-core CPU en een vernieuwde 6-core GPU met ingebouwde Neural Accelerators. Volgens Apple levert dit tot 40 procent betere prestaties bij langdurig gebruik in vergelijking met de vorige generatie. De chip is ontworpen voor zware toepassingen, zoals het draaien van lokale AI-modellen, grafisch intensieve games en professionele videobewerking. Daarnaast is de nieuwe N1-chip toegevoegd voor wifi 7 en bluetooth 6, en een snellere, energiezuinige C1X-modem voor mobiel internet.

Camera's bieden nu nog meer zoom

De iPhone 17 Pro en Pro Max beschikken over drie 48 megapixel Fusion-camera’s: een hoofdcamera, een ultragroothoek en een nieuwe telelens. Samen moeten ze het effect bieden van acht verschillende lenzen. De telelens gebruikt een tetraprismasysteem en maakt optische zoom mogelijk tot 8x, de langste zoomafstand die tot nu toe op een iPhone beschikbaar is. Ook digitale zoom is uitgebreid tot 40x. Aan de voorkant bevindt zich een vernieuwde 18 megapixel Center Stage-camera, die automatisch het kader aanpast bij groepsfoto’s en ook in videovergaderingen de gebruiker in beeld houdt.

De Pro-modellen richten zich sterk op videomakers. Naast bestaande functies zoals Dolby Vision en 4K120-opnamen, krijgen ze ondersteuning voor ProRes RAW, Apple Log 2 en genlock. Vooral genlock is opvallend: deze techniek synchroniseert meerdere camera’s tijdens opnames, iets dat normaal alleen in professionele filmstudio’s wordt toegepast. Hiermee wil Apple de iPhone ook aantrekkelijker maken voor producties die met meerdere camera’s werken.

©Apple

Batterij, opladen en eSIM

Door de efficiëntere chip en grotere accu belooft Apple dat de iPhone 17 Pro Max de langste batterijduur ooit op een iPhone heeft. Beide modellen kunnen bovendien in 20 minuten tot de helft worden opgeladen met een 40W usb-c-oplader. In een aantal landen verschijnen de toestellen alleen nog in eSIM-variant, wat extra ruimte oplevert voor de batterij en twee uur langere videoweergave mogelijk maakt.

▼ Volgende artikel
Apple Watch line-up uitgebreid met Series 11, Ultra 3 en SE 3
© Apple
Gezond leven

Apple Watch line-up uitgebreid met Series 11, Ultra 3 en SE 3

Apple heeft drie nieuwe Apple Watches gepresenteerd: de Series 11, de Ultra 3 en de SE 3. De Series 11 is het belangrijkste model met meldingen bij hoge bloeddruk, een slaapscore, een krasbestendiger scherm en een batterijduur tot 24 uur. De Ultra 3 richt zich op sport en avontuur met een extra groot scherm, lange batterijduur en satellietfuncties voor noodgevallen, terwijl de SE 3 een voordeliger instapmodel is met een Always-On display en vernieuwde gezondheidsfuncties.

Gezondheid centraal

De Series 11 introduceert meldingen die kunnen wijzen op chronische hoge bloeddruk. Op basis van de optische hartslagsensor analyseert het horloge hoe de bloedvaten reageren bij elke hartslag. Wanneer er langere tijd patronen worden herkend die duiden op hypertensie, krijgt de gebruiker een waarschuwing om dit verder te controleren met een bloeddrukmeter of arts.

Ook de nieuwe slaapscore helpt beter begrijpen hoe de nacht verloopt. Factoren zoals slaapduur, slaapstadia en regelmaat worden samengebracht in één overzichtelijke score. Die verschijnt in de Slaap-app op de Watch en kan ook via de Gezondheid-app op iPhone worden gevolgd.

©Apple

Duurzamer ontwerp en langere batterijduur

De Series 11 heeft een platter en lichter ontwerp dat prettig draagt, zowel overdag als 's nachts. De aluminium varianten zijn voorzien van Ion-X-glas dat dankzij een nieuwe keramische coating twee keer beter bestand is tegen krassen. De titanium modellen behouden het saffierkristal, dat nog kras- en stootvaster is.

De batterij houdt het tot 24 uur vol. Opladen gaat snel: vijftien minuten aan de lader levert al tot acht uur gebruik op. Voor bellen, berichten en streaming zonder iPhone ondersteunt de Watch nu 5G. De antenne is opnieuw ontworpen en zorgt voor een stabielere verbinding, ook in gebieden met zwak bereik.

Training en motivatie

Met watchOS 26 krijgen gebruikers toegang tot Workout Buddy. Deze functie analyseert prestaties tijdens trainingen en geeft via Apple Intelligence persoonlijke aanwijzingen. Het vernieuwde Workoutscherm maakt het eenvoudiger om eigen trainingen samen te stellen en meer statistieken bij te houden, zoals tempo, hartslagzones en afgelegde routes.

Daarnaast zijn er nieuwe wijzerplaten, het pols-flick gebaar om meldingen snel te sluiten en slimme suggesties in berichten, bijvoorbeeld voor een Check In of een betaalverzoek.

©Apple

De andere modellen

Naast de Series 11 introduceert Apple de Watch SE 3. Dit instapmodel krijgt voor het eerst een Always-On display, snelladen en uitgebreide gezondheidsfuncties zoals slaapscore en meldingen bij slaapapneu.

Voor sporters en avonturiers is er de Watch Ultra 3. Deze variant heeft het grootste scherm tot nu toe, een batterijduur tot 42 uur en ingebouwde satellietcommunicatie. Die functie is vooral bedoeld voor noodgevallen: gebruikers kunnen zonder mobiel bereik een SOS-bericht sturen naar hulpdiensten of hun locatie delen met contactpersonen. In minder dringende situaties is het ook mogelijk korte tekstberichten of emoji te versturen, maar satelliet vervangt geen gps-navigatie of mobiel internet. Net als eerdere Ultra-modellen is de gps wel extra nauwkeurig voor hardlopers, fietsers en wandelaars.

Slide
Slide

Prijs en beschikbaarheid

De Apple Watch Series 11 verschijnt in 42 en 46 millimeter. Er zijn aluminium uitvoeringen in gitzwart, spacegrijs, roségoud en zilver, en titanium modellen in naturel, goud en leisteen. De prijzen lopen uiteen van 449 euro (42 mm, aluminium, sportband) tot 1149 euro (46 mm, titanium, roestvrijstalen schakelarmband). De SE 3 kost vanaf 269 euro, de Ultra 3 vanaf 899 euro. Alle modellen zijn vanaf 19 september verkrijgbaar.