Kun je niet meer bij je bestanden? Daar kunnen verschillende oorzaken voor zijn. Je pc of Windows start niet meer (correct) op of je hebt per ongeluk de verkeerde partitie of bestanden verwijderd. In alle gevallen is het zaak kalm te blijven. Met je juiste tools kun je namelijk nog best vaak je bestanden terughalen.

Het is gebeurd... en Murphy lacht over je schouder mee (wegens geen recente back-ups): je kunt niet meer bij belangrijke data op je schijf! Hoe je het herstel van je gegevens aanpakt, hangt nauw samen met de oorzaak. We noemen eerst een aantal oorzaken en vertellen je daarna op welke manieren je kunt proberen je bestanden terug te krijgen. Lees ook:Dit zijn de 12 beste back-up-programma's voor Windows 10.

01 Systeemprobleem

Er is een kans dat je niet meer bij je bestanden kunt omdat je pc domweg niet meer opstart. Probeer eerst de oorzaak van je niet-werkende computer te achterhalen. Merk je helemaal geen teken van leven wanneer je de startknop indrukt? Dat lijkt erg, maar de kans is groot dat je voeding het begeven heeft en dat je die alleen maar hoeft te vervangen. Krijg je bij het indrukken van de aan-uitkop wat piepgeluiden te horen of knipperen er een paar led’s, dan protesteert het systeem-BIOS waarschijnlijk om een of andere reden. In zo’n geval doe je er goed aan te googelen naar de BIOS beep codes voor jouw specifieke toestel: dan heb je al meteen een idee van de mogelijke dader. Wellicht veroorzaakt het RAM problemen (een ‘reseat’ – even uithalen en weer inpluggen – doet vaak wonderen), of werkt de CPU-fan niet meer. Blijkt het moederbord van je computer defect, dan nog zijn je bestanden niet verloren, je kunt de schijf aan een andere pc koppelen.

©PXimport

02 Schijfprobleem

Start je systeem op, maar maakt je harde schijf een schurend of ratelend geluid, waarna het systeem afhaakt? Dan zit er helaas weinig anders op dan een professioneel dataherstelbedrijf aan te spreken om de data te proberen te herstellen. Heb je uitgevogeld dat de schijfcontroller defect is en overweeg je die te vervangen door een controller van een identieke schijf? Ook al zou jij dat technisch misschien wel aandurven, dan nog is het géén goed idee. Immers, haast alle moderne schijven zijn voorzien van een controller met adaptieve data die heel specifiek zijn voor die bepaalde schijf, zodat een controller verwisselen zelden of nooit een oplossing zal bieden. Ook in dit geval kun je het best voor een professioneel dataherstelbedrijf kiezen.

©PXimport

03 Windows-probleem

Het kan natuurlijk ook zijn dat je pc wel opstart, maar dat je niet in Windows komt. Je bent bijvoorbeeld je wachtwoord vergeten en je kent of hebt geen ander account. Dan zijn er technieken om alsnog tot bij je gegevens te komen, maar er is ook een sluw achterdeurtje: je kunt via een omweg een nieuw Windows-administratoraccount creëren (zoals hier beschreven).

Weigert Windows om een of andere reden door te starten, dan kun je het systeem in eerste instantie aan de praat proberen te krijgen in veilige modus of vanuit de herstelomgeving van Windows. Let er tijdens deze pogingen wel op dat je geen data overschrijft. Wellicht verstandig om de schijf eerst via een andere weg te benaderen en je gegevens veilig te stellen (via een live-medium of aangekoppeld aan een ander systeem).

04 Dataprobleem

De oorzaak kan natuurlijk ook dichter bij de data zelf liggen: malware heeft bepaalde bestanden of schijfgebieden besmet. In dit geval verbreek je eerst de netwerkverbinding en probeer je zo veel mogelijk data te herstellen met een opstartmedium zoals usb-stick of dvd. Of misschien ben je zelf wel de oorzaak van het dataverlies: je hebt per ongeluk het verkeerde volume verwijderd of de foute partitie geformatteerd, of je hebt bestanden gewist of vervangen die je nog nodig had. Zaak is dan in elk geval niets meer te schrijven naar die schijf, dat verkleint immers de kansen op succesvol dataherstel!

Uit het voorgaande kun je al afleiden dat hoe je het dataherstel aanpakt nauw samenhangt met de (vermoedelijke) oorzaak van het probleem. In dit artikel focussen we ons op situaties waarbij je systeem of Windows om een of andere reden weigert op te starten en je dus niet meer aan je gegevens kan. Dan zijn er in feite twee mogelijke uitwegen: je krijgt het systeem alsnog aan de praat vanaf een opstartbaar (dataherstel)medium of je koppelt desnoods de schijf aan een andere computer. We bekijken beide opties.

05 Live-medium met Linux

Is het er je slechts om te doen om je gegevens te kunnen benaderen op een schijf die je via de normale weg – lees: in Windows – niet meer kunt bereiken, dan kom je vaak al een heel eind met een live-Linux-medium, met bijvoorbeeld Ubuntu of de Ubuntu-variant Linux Mint. Een opstartbare dvd branden kan vanaf een Windows-computer (7 of hoger) eenvoudigweg door het iso-bestand met de rechtermuisknop in de Verkenner aan te klikken en Schijfkopiebestand branden te selecteren.

Een opstartbare usb-stick werkt wellicht makkelijker. Die kan je creëren met een gratis tool als Rufus. Plug een geschikte stick in en start Rufus op. Verwijs bij Apparaat naar de stick, laat de standaardwaarden ongemoeid en klik het knopje aan bij Creëer een opstartbare disk met ISO image om naar je iso-bestand te verwijzen. Druk op Start. Bevestig desgevraagd bijkomende downloads en aanvaard de voorgestelde standaardwaarden.

Start vervolgens je pc met de stick op. Wellicht moet je daarvoor eerst een speciaal bootmenu oproepen (via een toets als F9 of F12). Krijg je de keuze tussen uitproberen of installeren, kies dan voor het eerste. Je belandt dan in de desktopomgeving van de Linux-distributie. Als het goed is heeft de Linux-distributie de herkende schijven automatisch gekoppeld en kun je ook je dataschijf openen. Koppel nu een externe (usb-)schijf die wel goed werkt aan je pc. Ook die wordt door de distributie opgepikt, waarna je alle gewenste data van de ene schijf naar de andere schijf kunt kopiëren.

Het kan gebeuren dat de distributie je bronschijf niet wil openen en erover klaagt dat de Windows-installatie op die schijf ‘hibernated’ is. Hoe je dat kunt oplossen lees je onder meer hier, of je leest verder in dit artikel.

©PXimport

06 Hiren’s BootCD

Er zijn natuurlijk ook Linux-distrubuties die zich speciaal hebben toegelegd op dataherstel-scenario’s, zoals Ultimate Boot CD en SystemRescueCD. Heel wat van dat soort datahersteltools laten zich vanuit een Spartaanse console bedienen. Er zijn echter ook live-systemen die op Windows zijn gebaseerd, waaronder Hiren’s BootCD (HBCD). We bekijken HBCD van naderbij, temeer omdat die tevens een aantal nuttige tools bevat die speciaal op dataherstel zijn gericht. Om de tool op een usb-stick te krijgen, kun je weer gebruikmaken van Rufus, waarbij je bij Partitie-indeling en type doelsysteem de optie MBR partitie-indeling voor BIOS of UEFI-CSM instelt. Wil je meerdere distributies op één usb-stick krijgen, maak dan gebruik van de gratis tool YUMI.

Start je systeem op van de gemaakte HBCD-stick. In het opstartmenu kies je voor Mini Windows Xp – inderdaad, een gestripte versie van de goeie ouwe Windows XP. Even later kom je dan in een (wellicht nog vertrouwd) bureaublad terecht.

Vanuit de HBCD-omgeving kun je data van je bronschijf veiligstellen naar een extern medium. Dat doe je eenvoudigweg vanuit de ingebouwde verkenner: Start / Programs / Windows Explorer. Van hieruit kun je naar je bronschijf navigeren – HBCD blijkt trouwens ongevoelig te zijn voor wat Linux-distributies “hibernated Windows” noemen (zie stap 5). De gewenste bestanden kun je nu simpelweg kopiëren (vanuit het contextmenu) naar een aangesloten (externe) doelschijf.

©PXimport

Windows-installatieschijf

©PXimport

07 Image maken

Er is een gulden regel bij datahersteloperaties: je kunt beter niet rechtstreeks op de schijf werken waarop zich de te herstellen bestanden bevinden. Het achterliggende idee mag duidelijk zijn: een verstrooidheid of een foute schrijfoperatie kan volstaan om de kostbare data helemaal naar de Filistijnen te jagen. Idealiter maak je dus eerst een schijfkopie. Dat kan een fysieke operatie worden (naar een tweede schijf), maar het kan ook naar een schijfkopiebestand. Hiervoor heeft HBCD de nodige tools aan boord. Open het startmenu en kies HBCD Menu / Programs / Backup.

Hier kun je dan Macrium Reflect (From MiniXp) kiezen. Start de tool en kies Create an Image. Bevestig met Next en plaats een vinkje bij de gewenste bronschijf of -partitie. Druk nogmaals op Next. Laat de optie Local Hard Disk geselecteerd en kies Browse for Folder. Verwijs naar een geschikte doelschijf met voldoende vrije ruimte. Bevestig met Next. Klik in het volgende venster op Advanced. Open de rubriek Compression, je kunt nu kiezen tussen Intelligent Sector Copy en Make an exact copy (clone) of the partition(s). Wanneer je denkt nog data te moeten herstellen die mogelijk al op de bronschijf waren gewist, moet je zeker deze laatste optie kiezen, zodat ook ‘lege’ sectoren gekopieerd worden. Bevestig met OK en Finish. Het kopiebestand wordt gecreëerd. Mocht de bronschijf echter beschadigd lijken, dan kun je nog de hulp van een andere HBCD-tool inroepen (zie kader ‘Weerbarstige schijf’).

©PXimport

Weerbarstige schijf

©PXimport

08 Image analyseren

Als het goed is beschik je nu over een mrimg-bestand (Macrium Reflect Image). Heb je dat op een verwisselbaar medium gezet, dan kun je dat gerust meenemen naar een andere computer. Op die andere computer installeer je dan het gratis Macrium Reflect. Tijdens de installatie kun je via Options instellen dat je alleen de Reflect Installer wilt downloaden, wat voor onze doeleinden kan volstaan. Koppel in Macrium Reflect het mrimg-bestand als een virtuele schijf via het menu Restore / Browse for an image to restore, waarna je naar het mrimg-bestand verwijst. Je kunt nu de inhoud bekijken (en kopiëren) via Browse Image. Als je dat wilt, kun je deze schijfkopie zelfs overplaatsen naar een andere schijf(partitie) met Restore Image. Je kunt de schijfkopie trouwens ook prima analyseren en kopiëren vanuit je HBCD-omgeving: open hier opnieuw Macrium Reflect (From MiniXp) en kies Explore an Image (of Restore an Image om het kopiebestand ‘uit te pakken’ naar een ander medium), waarna je naar het mrimg-bestand verwijst.

©PXimport

09 Schijf aan andere computer koppelen

Wil of kun je om een of andere reden de schijf op je pc niet benaderen vanuit een live-medium (wellicht omdat de pc geen kik meer geeft en je niet wilt wachten op hardwarematig herstel), dan kun je de schijf fysiek overplaatsen naar een andere computer waarop bijvoorbeeld Windows draait.

Op een laptop kan het uitbouwen van de schijf iets lastiger zijn – soms verlies je daardoor zelfs de garantie op het apparaat – maar met enige handigheid en desnoods wat hulp van Google (zoek op ‘how to remove hard disk on <je laptopmodel>’) kom je er wel. Verwijder altijd eerst de stroomkabel en eventueel de accu. Haal vervolgens de kabels van je schijf weg en draai de schroeven los. Verwijder daarna voorzichtig de schijf. Die kun je vervolgens aan een ander toestel koppelen. Dat werkt wellicht nog het makkelijkste – zeker op een laptop – wanneer je de schijf in een externe schijfbehuizing stopt, bij voorkeur via een snelle (usb3-)verbinding. Weet je niet precies hoe je een schijf verwijdert en weer aankoppelt, dan vind je hier bijvoorbeeld de nodige Engelstalige instructies.

Ook als je de schijf aan een andere computer hebt gekoppeld, geldt het adagium: je werkt bij voorkeur niet op een probleemschijf waarop je dataherstel wilt uitvoeren, laat staan dat je daarop schrijfoperaties zou uitvoeren! Het is dus geen slecht idee van de probleemschijf eerst een schijfkopie te maken, die je vervolgens als een virtueel station kunt koppelen. Of je maakt er een fysieke kloon van naar een andere, derde schijf. Beide opties zijn mogelijk met het al eerder vermelde Macrium Reflect (selecteer de schijf en klik er net onder op Clone this disk). Het kan ook met het gratis EaseUS Todo Backup Free. Klik daar op Clone bovenaan in het startscherm.

©PXimport

10 Machtigingen

Wanneer je vanuit de verkenner van een andere Windows-installatie de data op je bronschijf benadert, kan het gebeuren dat je tot bepaalde mappen geen toegang krijgt. Dat zijn de NTFS-machtigingen die je parten spelen. Dat kun je oplossen door vanuit je administrator-account het eigenaarschap van die mappen over te nemen. Rechtsklik op de betreffende map en kies Eigenschappen. Open het tabblad Beveiliging en klik op Geavanceerd. Klik boven in bij Eigenaar op Wijzigen. Vul je accountnaam in, check met Namen controleren en bevestig met OK. Plaats een vinkje bij Eigenaar van onderliggende containers en objecten vervangen en druk op OK / Ja / OK.

©PXimport

Extra hersteltools

©PXimport

De zoekmachine van Google is nog steeds veruit de populairste in Nederland en België, maar het is de vraag of het voor elke zoekopdracht ook de beste keuze is. We geven je handige zoektips voor Google, maar bespreken ook krachtige alternatieven, al dan niet aangedreven door AI.

Tip 1 Google-instellingen

Wanneer je naar www.google.com surft, zie je direct de balk waarin je zoektermen kunt invoeren, waardoor veel gebruikers de optie Instellingen helemaal rechtsonder op de statusbalk missen. Toch kun je via deze optie je zoekervaring in Google op verschillende manieren aanpassen. Via Zoekinstellingen kun je bijvoorbeeld SafeSearch en Gepersonaliseerd zoeken inschakelen (Google gebruikt dan zoekopdrachten uit de browser voor relevantere resultaten). Met Personalisatie en cookies kun je onder andere advertentiepersonalisatie in- of uitschakelen. De optie Zoekgeschiedenis laat je, indien aangemeld bij Google, eerdere zoekopdrachten bekijken en verwijderen.

Je kunt diverse instellingen aanpassen vanuit de homepagina van Google.

Tip 2 Google-zoektermen

Na het invoeren van een zoekterm verschijnen de zoekresultaten. Welke resultaten je precies te zien krijgt, hangt af van Googles zoekalgoritmes (zie kader ‘Google-algoritmen’), maar het is uiteraard ook belangrijk welke zoektermen je intikt en hoe je dit precies doet. Diverse zoekoptimalisatietips vind je op deze webpagina (klik hier zeker ook op de link Google-zoekopdrachten verfijnen). Hieronder lichten we de interessantste uit en vullen deze aan met extra tips.

Weet alvast dat zoekopdrachten in Google niet hoofdlettergevoelig zijn: Haarlem, HAARLEM of haarlem maakt dus geen verschil. Om naar een exacte woordgroep te zoeken, plaats je deze tussen dubbele aanhalingstekens, bijvoorbeeld "De stille genieter". Standaard zoekt Google naar alle woorden die je invoert (dit wordt een impliciete AND-relatie genoemd), maar je kunt ook aangeven dat je naar pagina’s zoekt die één van de woorden bevatten door de Booleaanse operator OR (in hoofdletters) te gebruiken: stille OR genieter. Wil je specifieke woorden uitsluiten, laat je deze voorafgaan door een minteken, zoals in -stille.

Je kunt de zoekopdracht ook beperken tot een specifieke site of domein door site: voor je zoekterm in te voeren (zonder spatie), zoals site:id.nl Windows of site:nl Windows. Op een vergelijkbare manier kun je de zoekresultaten tot specifieke bestandstypes beperken, als volgt: filetype:pdf Windows.

Er zijn nog veel meer ‘shortcuts’ mogelijk, maar waarschijnlijk geef je hiervoor de voorkeur aan een gebruiksvriendelijke grafische interface.

Je zou het haast vergeten: om binnen een geopende webpagina te zoeken, hoef je in je browser maar op Ctrl+F te drukken en een zoekterm in te tikken.

Hoe meer zoekcriteria, hoe gerichter (en beperkter) de zoekresultaten.

Tip 3 Geavanceerd zoeken

Wil je complexere zoektermen gebruiken en heb je de typematige shortcuts niet zo goed onder de knie, maak dan gerust gebruik van de grafische zoekinterface van Google. Klik hiervoor op Tools rechtsonder de zoekbalk. Naast het aantal bijbehorende zoekresultaten kun je nu uit enkele filters kiezen, zoals land, taal en periode. Als je aangemeld bent bij Google, verschijnt hier ook Geavanceerd zoeken, waarmee je naar de grafische zoekinterface wordt geleid. Je kunt dit gedeelte ook rechtstreeks bereiken, via www.google.nl/advanced_search, ook zonder aanmelding.

Dit zoekformulier spreekt grotendeels voor zich en de uitgebreide opties laten fijnmazige zoekopdrachten toe. Zo kun je bijvoorbeeld zonder kennis van operatoren of andere shortcuts een zoekopdracht samenstellen naar webpagina’s die een exacte woordgroep bevatten, met uitsluiting van specifieke woorden, in het Nederlands, op een specifieke website en alleen voor PowerPoint-documenten.

Wanneer je vervolgens op de knop Geavanceerd zoeken drukt, zie je de overeenkomstige zoekopdracht in de zoekbalk verschijnen. Handig, want zo leer je snel zelf de juiste operatoren gebruiken.

Met het zoekformulier van Google kun je op een eenvoudige manier complexe zoekopdrachten uitvoeren.

Tip 4 Afbeeldingen

Soms wil je specifiek naar afbeeldingen zoeken en ook hiervoor kun je bij Google terecht. Het volstaat om op Afbeeldingen te klikken, net onder de zoekbalk. Merk op dat je hier ook andere zoekcategorieën vindt, zoals Video’s, Nieuws, Producten, Boeken en (via Meer) Financieel. Klik je vervolgens op Tools, dan verschijnen specifieke filters voor afbeeldingen, zoals Grootte, Kleur, Type, Periode en Gebruiksrechten, zodat je gericht naar plaatjes kunt zoeken.

Bij Gebruiksrechten kun je kiezen tussen Creative Commons-licenties (uitleg vind je hier) en Commerciële en andere licenties. Selecteer vervolgens een afbeelding en klik in het rechterdeelvenster op Licentiegegevens voor meer informatie. Helaas is het vaak niet (meteen) duidelijk om welke licentie het precies gaat.

Ben je specifiek op zoek naar rechtenvrij beeldmateriaal, dan kun je daarom beter gebruikmaken van zoekplatforms als Pixabay of Pexels. Bij deze laatste kun je bovendien filteren op standen (Liggend, Staand, Vierkant), op formaat (Groot, Medium, Klein) en op een twintig kleurschakeringen.

Voor rechtenvrij beeldmateriaal gebruik je beter een gespecialiseerd zoekplatform zoals Pexels.

Tip 5 Omgekeerd zoeken

Veel gebruikers weten niet dat je webpagina’s of andere afbeeldingen kunt zoeken op basis van een geüploade afbeelding – dit wordt ook wel omgekeerd zoeken genoemd. Je wilt bijvoorbeeld weten welk gebouw er op een foto staat, of je wilt nagaan op welke sites de afbeelding voorkomt. Ga naar Google Afbeeldingen en klik op het camera-pictogram rechts in de zoekbalk. Sleep een afbeelding naar het venster, klik op Upload een bestand of plak de url van de afbeelding in de balk. Zodra je op Zoeken klikt, gaat Google Lens op zoek naar visuele overeenkomsten en relevante links. Klik onder de foto op Exacte overeenkomsten om te zien welke sites die afbeelding hebben gebruikt. Je kunt het focuskader op de foto schalen en verplaatsen om aan te geven welk deel van de afbeelding je precies wilt analyseren. Het is ook mogelijk de visuele zoekopdracht met trefwoorden aan te vullen. Bevat je afbeelding tekst, dan kun je deze via de 文A-knop rechtsonder laten vertalen in de gewenste doeltaal.

Omgekeerd zoeken met Google Lens.

Tip 6 Google-app

Om zoekopdrachten via Google uit te voeren op je Android-toestel of iPhone, kun je de gratis app Google installeren en gebruiken. Ook hier kun je zoektermen intikken of, via het microfoon-pictogram, inspreken. Naast de zoekbalk vind je een camera-pictogram waarmee je zoekopdrachten aan Google Lens (zie tip 5) kunt doorspelen.

Onder de zoekbalk vind je ook weer een 文A-knop, waarmee je tekst op een afbeelding kunt laten vertalen. Daarnaast is er een muzieknoot-icoon: klik hierop en speel, zing of neurie een muzieknummer. Als het goed is, herkent Google Zoeken de melodie en krijg je aangepaste zoekresultaten, zoals muzieknummers op YouTube.

Met de Google-app krijg je handige zoekopties via duidelijke pictogrammen.

Tip 7 Browser-zoekmachine

Google mag dan de populairste zoekmachine zijn, het is zeker niet de enige en, afhankelijk van wat je precies zoekt of waar jij belang aan hecht, ook niet noodzakelijk de beste. Hieronder vind je enkele handige alternatieven. We leggen je eerst uit hoe je in je browser een andere standaardzoekmachine instelt of hoe je via snelkoppelingen specifieke zoektools kunt aanroepen.

Laten we beginnen met Chromium-browsers. Tik, afhankelijk van je browser, in de adresbalk chrome://settings/search, brave://settings/search of edge://settings/search in. In Chrome of Brave klik je vervolgens op Zoekmachines en Site Search beheren. Klik op het knopje met de drie stippen naast je favoriete zoekmachine en kies Instellen als standaard. Je kunt ook een extra zoekmachine toevoegen en deze via een ‘snelkoppeling’ vanuit de adresbalk oproepen. Stel, je wilt Brave Search (zie tip 13) als extra zoekmachine. Klik dan op de knop Toevoegen. Vul Brave Search in bij Naam, bijvoorbeeld bs als Snelkoppeling en https://search.brave.com/search?q=%s bij URL met %s in plaats van zoekterm. Bevestig met Toevoegen. Wanneer je nu bs <spatie> intikt in de adresbalk, gevolgd door een zoekterm, zal je browser deze doorgeven aan Brave Search.

In Edge werkt dit op vergelijkbare wijze, via Zoekprogramma’s beheren en Toevoegen.

Je kunt meerdere zoekmachines in je browser definiëren (met aangepaste snelkoppelingen).

Tip 8 Privacybewust zoeken

Privacyvriendelijke zoekmachines zijn een goed alternatief als je geen fan bent van het bijna onbegrensde dataverzamelen door diensten als Google of Bing. Als je privacy belangrijk vindt, kun je beter kiezen voor een zoekmachine die minder of geen persoonlijke gegevens bewaart, zoals DuckDuckGo. Je kunt elk zoekresultaat ook in ‘anonieme weergave’ bezoeken (aangegeven door een blauw kader rond de webpagina), waarbij je DNS-aanvraag wordt gemaskeerd, samen met je ip-adres, locatie en user agent (die aangeeft met welke browser en welk systeem je werkt), ongeveer zoals bij een VPN-verbinding. Handig zijn ook de zogeheten bangs, vergelijkbaar met snelkoppelingen in browsers (zie tip 7). Er zijn maar liefst zo’n 13.500 bangs beschikbaar, zoals !p (Pinterest), !pexels (Pexels), !dpl (DeepL) en !wbm (WayBack Machine). Tik gewoon de bang in, gevolgd door je zoekterm in de zoekbalk.

Andere betrouwbare zoekmachines die ook privacy hoog in het vaandel dragen, zijn Startpage, van Nederlandse origine, en het Franse Qwant, beide met vergelijkbare privacygaranties.

Vanuit DuckDuckGo kun je webpagina’s ook geanonimiseerd bezoeken.

Tip 9 Specifiek zoeken

Zoekmachines als Google, Bing en DuckDuckGo bieden weliswaar de mogelijkheid om gericht te zoeken naar afbeeldingen, video’s en nieuwsberichten, maar voor specifieke zoekopdrachten zijn gespecialiseerde platformen vaak beter geschikt.

Voor wetenschappelijk werk is Google Scholar alvast een uitstekende keuze. Deze dienst biedt toegang tot meer dan 300 miljoen artikelen, boeken, proefschriften en rapporten uit diverse disciplines, vaak met links naar volledige teksten. Je kunt filteren op periode, taal en brontype. Na aanmelding kun je resultaten aan je persoonlijke bibliotheek toevoegen en organiseren in eigen categorieën, handig om bronnen later te raadplegen.

Ben je meer geïnteresseerd in (Europese) cultuur, dan is Europeana een waardevolle bron. Deze bibliotheek geeft toegang tot meer dan 50 miljoen culturele objecten, waaronder kunstwerken, boeken, muziek, video’s en erfgoedcollecties. Tijdens het zoeken kun je filters activeren als Thema (Archeologie, Kranten, Sport enzovoort), Media (Afbeelding, Tekst, Geluid, Video) en licentie (mate van vrij gebruik).

Als je historische gegevens nodig hebt, is Internet Archive onmisbaar. Je vindt hier een enorme hoeveelheid content, zoals 40 miljoen boeken en teksten, 800 miljard gearchiveerde webpagina’s (open de rubriek Web voor de Wayback Machine), miljoenen audiobestanden, afbeeldingen, video’s en zo’n 2 miljoen softwareprogramma’s.

Met het Internet Archive heb je toegang tot een indrukwekkend en veelzijdig historisch archief.

Tip 10 AI aanzetten

Tot nu toe hebben we vooral traditionele zoekmachines en doorzoekbare archieven besproken, terwijl AI nauwelijks aan bod kwam. Toch heeft AI een groeiende invloed op zowel de werking van zoekmachines als je zoekgedrag.

Google is bijvoorbeeld bezig met de uitrol van AI-overviews in zijn zoekmachine. Deze door AI gegenereerde samenvattingen verschijnen bovenaan de zoekresultaten en bieden een snel overzicht van informatie over de zoekopdracht, samengesteld uit diverse, aanklikbare bronnen. Google noemt dit de Search Generative Experience (SGE).

Je kunt deze functie vooral gebruiken om complexe vragen te beantwoorden. Hoewel SGE in de EU nog niet beschikbaar is, zie je al wel de eerste tekenen van deze ontwikkeling. Bij sommige zoekopdrachten, zoals bij Wat is fotosynthese?, laat Google bijvoorbeeld bovenaan een of meer fragmenten (‘featured snippets’) zien van betrouwbare bronnen, inclusief links. Vaak verschijnen er ook video- of afbeeldingsknipsels, wat je kunt testen met bijvoorbeeld Geef de stappen voor het bakken van een cake.

De knipsels bovenin Googles zoekresultaten zijn een opstapje naar de AI-overviews.

Tip 11 AI-extensie

Je kunt de zoekmachine van Google, evenals die van Bing en DuckDuckGo, uitbreiden met AI-functionaliteit via de browserextensie ChatGPT for Google, beschikbaar voor Chromium-browsers zoals Chrome, Edge, Brave en Opera. Installeer de extensie, geef de gevraagde toestemming (de extensie krijgt toegang tot de bezochte webpagina’s), en meld je aan met je Google-account. Het is handig om de extensieknop meteen vast te pinnen op de knoppenbalk van je browser.

Open een van de genoemde zoekmachines en voer een zoekopdracht in. Als alles goed is, verschijnt rechts van de zoekresultaten een menu waarin je bovenaan kunt kiezen aan welke AI-chatbot je de zoekopdracht wilt doorgeven, zoals GPT 4o mini en Gemini. Voor GPT 4o mini moet je mogelijk eerst op een ander tabblad aanmelden bij www.chatgpt.com. De andere AI-bots zijn alleen beschikbaar via een betaald abonnement.

Je kunt de tool ook zo instellen dat de zoekopdracht alleen naar een AI-bot wordt gestuurd als je de zoekopdracht met een vraagteken afsluit. Klik op het tandwielpictogram, open Zoekpaneel en selecteer bij Triggermodus de optie Vraagteken. Bevestig met Wijzigingen opslaan.

ChatGPT for Google: de gratis versie beperkt je tot een paar AI-bots.

Tip 12 Hybride zoekmachines

De gratis versie van ChatGPT for Google is behoorlijk beperkt en vereist de nodige machtigingen. Vind je dit storend, dan kun je beter kiezen voor een ‘hybride’ zoekmachine. Deze combineert traditionele zoekalgoritmes, webscraping en indexering van internetinformatie, waarna AI wordt ingezet voor verwerking en samenvatting van deze gegevens.

Perplexity is een voorbeeld van zo’n hybride zoekmachine. Na het invoeren van een zoekopdracht zie je de gebruikte bronnen, gevolgd door een overzichtelijk antwoord en gerelateerde vragen. Je kunt ook een beperkt aantal documenten uploaden (3 per dag), maar hiervoor moet je je wel aanmelden. De Pro-versie (circa 23,50 euro per maand) biedt meer mogelijkheden, waaronder diverse AI-modellen, onbeperkt aantal uploads en toegang tot Dall-E.

Een andere hybride zoekmachine is You.com, die op een vergelijkbare manier werkt. Zodra je je aanmeldt, komen er extra functies beschikbaar, zoals de keuze uit verschillende ‘agents’ met een eigen focus. Zo benadert Research je zoekopdracht diepgaander wetenschappelijk en Creative tracht deze om te zetten in een infogram. De Pro-versie (15 USD per maand) biedt toegang tot nog meer AI-modellen en agents.

You.com: een hybride zoekmachine waarin AI de zoekresultaten direct verwerkt.

Tip 13 AI-aanvullingen

Niet alleen Google heeft door dat AI onmisbaar wordt voor zoekmachines, ook concurrenten als Brave en Microsoft Bing hebben dit goed begrepen. Bij de relatief nieuwe zoekdienst Brave Search kun je zelf kiezen of je traditionele zoekresultaten wilt uitbreiden met AI-gegenereerde samenvattingen, vergelijkbaar met de AI-overviews van Google. Bij het invoeren van een zoekopdracht krijg je eerst alleen traditionele zoekresultaten te zien. Klik je rechts van de zoekbalk op het ster-pictogram, dan verschijnt direct een samenvatting met aanklikbare bronvermeldingen. Het schuifbalk-pictogram biedt de mogelijkheid extra filters te activeren.

Als je een zoekopdracht invoert bij Bing, zie je vaak bovenaan een gestructureerde AI-samenvatting met bronvermelding. Rechts van de zoekbalk vind je de knop Diepgaand zoeken, waarbij wordt vermeld dat GPT-resultaten ongeveer 30 seconden duren.

Bing analyseert hierbij je zoekopdracht om je achterliggende intentie en nuances beter te begrijpen. Dit resulteert in variaties op je oorspronkelijke zoekopdracht (in het kader ‘Diepgaand zoeken’), waarmee je verschillende aspecten van het onderwerp belicht en geen informatie mist. Daarnaast raadpleegt Bing meer websites dan bij een standaard zoekopdracht.

Brave Search: je beslist per zoekopdracht of je AI-samenvattingen wenst.

Tip 14 AI-zoekmachines

Traditionele zoekmachines verschuiven steeds meer richting AI, terwijl pure AI-chatbots zoals ChatGPT op hun beurt zoekmachinefunctionaliteit integreren. Aanvankelijk was de ChatGPT Search-functie enkel beschikbaar voor betalende Plus-gebruikers, maar nu is deze voor iedereen toegankelijk.

Bezoek ChatGPT of installeer de ChatGPT-app (voor desktop en mobiel) en meld je aan bij OpenAI. Voer je zoekopdracht in als prompt, klik op het wereldbol-pictogram onder de prompt zodat het blauw kleurt, en klik vervolgens op de blauwe pijlknop. ChatGPT raadpleegt meerdere internetbronnen en geeft een overzichtelijke samenvatting. Bij elke paragraaf verschijnt een aanklikbare link, en onder het antwoord kun je op Bronnen klikken. Dit opent een apart deelvenster of pop-up (op mobiel), waar je een korte context en aanvullende klikbare citaten vindt.

ChatGPT Search is ook als browser-extensie beschikbaar in de Chrome Web Store voor Chromium-browsers. Houd er rekening mee dat deze extensie meteen je standaardzoekmachine vervangt door ChatGPT. Wanneer je een zoekopdracht in de adresbalk invoert, word je nu automatisch omgeleid naar de site van ChatGPT. In Tip 7 lees je hoe je de standaardzoekmachine eventueel weer kunt herstellen.

ChatGPT heeft intussen een heuse internetzoekfunctionaliteit ingebouwd.

Tip 15 Nadelen van LLM’s

Je kunt generatieve AI-chatbots ook gebruiken als een zoekmachine op basis van AI, waarbij de antwoorden niet per se live op het internet worden opgezocht, maar door het neurale netwerk van het Large Language Model (LLM) worden gegenereerd op basis van eerdere trainingsdatasets.

Je houdt dan wel het best enkele zaken in gedachten. Zo hebben de meeste LLM’s een cut-off-datum, wat betekent dat de trainingsdata minstens zo oud zijn. LLM’s gebruiken ook soms verouderde informatie zonder dit expliciet te melden, waardoor je mogelijk niet beseft dat de data niet actueel zijn. Bovendien kunnen LLM’s soms op overtuigende wijze informatie verzinnen (‘hallucineren’). Weet ook dat niet alle AI-chatbots directe bronverwijzingen bieden. Factchecking via betrouwbare bronnen (zoals met traditionele zoekmachines) is dan zeker aan te raden.

Meer nog dan bij traditionele zoekmachines kunnen de antwoorden van een AI-chatbot ook sterk afhangen van hoe je de vraag formuleert. AI-chatbots zoals ChatGPT zoeken soms live op internet als zij zelf inschatten dat dit nodig is, wat invloed kan hebben op het antwoord. Een trefwoord als momenteel of januari 2025 in je prompt bijvoorbeeld kan hiervoor al volstaan.

Bij ChatGPT werk je links zonder ‘live’ internet en rechts met live internet (trefwoord ‘momenteel’).

Tip 16 Voordelen van LLM’s

Je moet extra voorzichtig zijn wanneer je LLM’s puur op basis van AI bevraagt, maar voor sommige zoekopdrachten krijg je vaak sneller en betere antwoorden. We geven slechts een paar voorbeelden.

Als je de menuopties van een applicatie niet goed begrijpt, is het vaak lastig om via traditionele zoekmachines een verklaring te vinden, tenzij er een online handleiding beschikbaar is. Met een AI-chatbot als ChatGPT volstaat het meestal om een schermafbeelding van de menu-opties te maken (bijvoorbeeld met Shift+Windows-toets+S), deze via Ctrl+V in de prompt te plakken en een korte tekstprompt toe te voegen. Zoek je bijvoorbeeld een Excel-formule of een script in VBA (voor Office-macro’s), dan kun je vaak volstaan met een duidelijke omschrijving als prompt. Even later krijg je dan een werkende code terug.

Er zijn ook andere zoekopdrachten waarin AI-chatbots dikwijls beter presteren dan traditionele zoekmachines, bijvoorbeeld als je stap voor stap instructies, algoritmische of logische problemen, advies voor concrete situaties, samenvattingen of historische kennis nodig hebt, tenzij het misschien om sterk gespecialiseerde onderwerpen gaat.

Wat ons betreft is het duidelijk: optimaal zoeken wordt steeds interactiever en zal gebaseerd zijn op een slimme combinatie van zoekalgoritmen en AI.

Heb je problemen met een programma? Upload een screenshot naar ChatGPT!

De Huawei Watch 5 is een fraaie smartwatch met een nieuwe knop waarmee je snel uitgebreide gezondheidscontroles uitvoert. Maar is dat genoeg om de prijs van minimaal 449 euro te rechtvaardigen?

De versie die wij onder handen namen, tikt met een prijs van 649 euro stevig aan. Het gaat om het 42mm-model, geleverd met een titanium band. Die band heeft een opvallend kliksysteem waarmee je het horloge strak om je pols vastzet. Handig in gebruik, maar omdat hij geen verstelbare gaatjes heeft, is het wel belangrijk vooraf te checken of hij goed past. Voor wie zekerheid zoekt, is een eenvoudiger, klassiek bandje misschien een meer praktische keuze.

Toch sluit de titanium band visueel naadloos aan op het gestroomlijnde ontwerp van de Huawei Watch 5. De roestvrijstalen kast oogt elegant en voelt verrassend licht aan. Opvallend genoeg blijkt juist deze luxueuze uitvoering minder comfortabel voor sporters: de band kan bij intensief gebruik gaan schuren of irriteren. Met een ander, eenvoudiger bandje is dat probleem snel opgelost. Dat maakt het geheel niet alleen draagbaarder, maar ook beduidend goedkoper, want alternatieve bandjes kosten al snel tussen de 100 en 150 euro minder.

©Wesley Akkerman

Draait als een zonnetje

Het amoledscherm meet 1,5 inch en valt op door de flinterdunne randen, wat direct bijdraagt aan de luxe uitstraling. Het licht gebogen saffierglas geeft het geheel een fraaie mix van klassiek en modern. Op het gebied van kleurweergave, contrast en helderheid presteert de Huawei Watch 5 uitstekend. Zelfs in fel zonlicht blijft het display goed leesbaar. Wel is er een keerzijde: het scherm vangt veel reflectie, en daar valt weinig tegen te beginnen.

De prestaties van het systeem zijn soepel en stabiel, en ook de batterij stelt niet teleur. Dankzij de verschillende energiemodi kun je eenvoudig schakelen tussen intensief gebruik en spaarstand. Wie zuinig omspringt met functies als gps, haalt moeiteloos meerdere dagen – en met wat beleid zelfs een week – uit één laadbeurt. Opladen duurt zo'n 80 minuten via de meegeleverde lader, maar de Watch 5 werkt ook met Qi-opladers. Die zijn qua snelheid niet sneller, maar kunnen wel handiger zijn in dagelijks gebruik.

©Wesley Akkerman

De X-factor

Een opvallende vernieuwing in dit model is de X-Tap-sensor, onderdeel van het bredere TruSense-systeem. Deze extra sensor gebruikt je vingertop – waar de huid dunner is en de bloedvaatjes dichter bij het oppervlak liggen – om metingen zoals hartslag en zuurstofsaturatie (SpO2) nog preciezer te maken. Hij werkt aanvullend op de hoofdsensor aan de onderzijde van het horloge en moet de invloed van storende factoren als haargroei, losse pasvorm of beweging beperken. Het resultaat: betrouwbaardere gezondheidsdata.

Door je vinger een minuut lang op de X-Tap-sensor te houden, start je handmatig de Health Glance. Deze functie stelt een uitgebreid rapport samen met maximaal elf gezondheidswaarden, waaronder hartslag, SpO2 (binnen tien seconden), ECG, hartritmevariabiliteit, stressniveau, huidtemperatuur en zelfs een ademhalingstest die volgt na een paar hoestjes. In de praktijk werkt dit zoals beloofd. Wel blijft het belangrijk te beseffen: de uitkomsten zijn bedoeld voor eigen inzicht, niet als medisch oordeel.

©Wesley Akkerman

Voor je gezondheid

De technologie achter X-Tap is zonder twijfel knap en vernieuwend, maar het blijft de vraag of het echt een concreet probleem oplost. De iets snellere metingen en handmatige activering bieden op papier voordelen, maar voor de doorsnee gebruiker is het de vraag of dat verschil groot genoeg is om indruk te maken. De innovatie is inhoudelijk interessant en levert zeker extra inzicht op, maar voelt minder baanbrekend dan Huawei suggereert, zeker nu ook andere merken steeds vaker met alternatieve meetpunten buiten de pols werken.

Wat wel overtuigt, is de uitgebreide fitnesstracking. Met meer dan honderd sportprofielen, van golf tot freediving, en automatische herkenning van activiteiten, biedt de Watch 5 volop mogelijkheden. De gezondheidsfuncties, zoals slaap- en stressmonitoring, zijn betrouwbaar en doen weinig onder voor de concurrentie. Toch blijft de presentatie van die data in de Huawei Health-app vrij beperkt. Die biedt vooral grafieken van hoe het was, zonder dat daar echt motiverende adviezen of slimme coaching uit voortkomt. Daardoor blijft de praktische waarde van al die informatie wat onderbenut.

©Wesley Akkerman

Mooi systeem, maar…

De Huawei Watch 5 draait op het visueel aantrekkelijke Harmony OS Next en voorziet in standaard slimme functies zoals notificaties en muziekbediening. Nieuw is de gebarenbediening, waarmee je dubbel te tikken oproepen of alarmen kunt beheren. Dankzij eSIM-ondersteuning kun je het horloge bovendien los van je telefoon gebruiken. Hoewel de basis solide is, voelt de gebarenfunctionaliteit nog beperkt aan. De toepassing ervan is voorlopig summier en mist bredere app-integratie. Daar is dus nog ruimte voor ontwikkeling.

De grootste rem op het slimme karakter blijft echter het karige aanbod in de AppGallery. Grote namen als Spotify en Google Maps ontbreken, en ook contactloos betalen werkt buiten China nauwelijks. Bovendien is er geen volwaardige slimme assistent aanwezig. Daardoor blijven de smart-mogelijkheden onder de maat en voelt de Watch 5 minder als verlengstuk van je smartphone dan je zou verwachten op dit niveau. Terwijl de basisfuncties prima draaien, mist het horloge net dat ecosysteem om echt overtuigend mee te kunnen met de top.

©Wesley Akkerman

Huawei Watch 5 kopen?

De Huawei Watch 5 maakt indruk met zijn hoogwaardige afwerking, schitterende amoledscherm en degelijke batterijduur. De nieuwe X-Tap-sensor is technisch interessant, maar weet zichzelf nog niet echt onmisbaar te maken. Ondanks de vlotte prestaties en sterke basis legt de prijsdruk de lat hoog, zeker in vergelijking met concurrerende modellen. Voor veel gebruikers is het lastig te rechtvaardigen waarom ze meer zouden betalen voor functies waarvan de toegevoegde waarde niet direct voelbaar is.

Op het gebied van gezondheid en standaardfuncties levert de Watch 5 prima werk, maar als slimme smartwatch schiet hij tekort. Het beperkte appaanbod, met opvallende afwezigen als Spotify en Google Maps, en het ontbreken van ondersteuning voor contactloos betalen buiten China, knagen aan het gebruiksgemak. Daardoor blijft het gevoel hangen dat je ondanks de krachtige hardware toch niet het complete plaatje krijgt. En juist dat maakt deze Watch, zeker gezien zijn prijskaartje, moeilijker te positioneren als volwaardig alternatief.