Hoe is het gesteld met de e-mailrespons in Nederland? Even snel een eenvoudige vraag per telefoon stellen bij bedrijven of instellingen? Kom nou, dat gaat veel beter per e-mail. Althans, zo zou het moeten zijn. Maar hoe goed of hoe slecht e-mailt Nederland eigenlijk? Krijgen we fatsoenlijk antwoord op onze vraag? Wij doen de ultieme test en sturen verschillende categorieën bedrijven een vraag. Met tegenvallend resultaat en een virus van de adsl-helpdesk van Planet Internet.

"Internet is niet allen een bibliotheek, winkel, softwarebank en entertainmentcentrum, maar ook en vooral een service- en communicatiecentrum. En als we het even niet weten of niet kunnen vinden, dan stellen we een vraag per e-mail. Bijna alle websites bieden een contactmogelijkheid per e-mail - zoals het hoort - en dus mag je er vanuit gaan dat ze antwoorden, het liefst een beetje snel graag. Maar dat kan wel eens tegenvallen. Neem bijvoorbeeld de Nederlandse gemeenten. Volgens onderzoek van Webdam (www.webdam.nl) reageert bijna de helft binnen een dag op een vraag per e-mail. Dat klinkt mooi, maar ruim twintig procent reageerde later of helemaal niet. En volgens onderzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken reageert de overheid in acht van de tien gevallen op e-mail. Ook dat klinkt mooi, maar het is natuurlijk niet goed genoeg. En hoe zit het eigenlijk met talloze andere organisaties en het Nederlandse bedrijfsleven? De testmethode We mailen 45 instellingen, bedrijven en organisaties. Alle kregen een gemakkelijke vraag op maat - een antwoord terugmailen zou dus niet al te veel moeite kosten. Het mailtje met de vraag gaat in het midden van de week rond middernacht de deur uit, zodat alle proefkonijnen vroeg in de ochtend kans hebben vlug een reply te sturen. En we zitten daarna bovenop de inbox. De onvrijwillige deelnemers krijgen vervolgens vijf werkdagen (plus een weekend, dus in totaal een week) de tijd om een afdoend antwoord te sturen. Na een week nog geen antwoord? Te laat! En gezakt voor PCM's e-mail-test. De proefkonijnen die op tijd een antwoord sturen, krijgen een cijfer op een schaal van 1 tot 10 en worden beoordeeld aan de hand van een aantal criteria en regels. De spelregels De 45 proefkonijnen kunnen punten verdienen op verschillende onderdelen en uiteindelijk een eindcijfer van maximaal 10 behalen. Daarvoor kijken we naar een aantal onderdelen. a) Is het e-mailadres (of contactformulier) snel te vinden op de website? Je moet het blinelings kunnen vinden, maar dat is lang niet altijd het geval. Soms lijkt het zelfs vakkundig verstopt! Niet goed en daarom geen punten als we meer dan vijf keer met de muis moeten doorklikken om bij een e-mailadres (of contactformulier) te komen. Drie of vier keer klikken is één punt. Geen, één of twee keer klikken - zoals het hoort - is twee punten waard. b) Een webformulier om contact op te nemen? Vaak moet daar te veel worden ingevuld. Bovendien: wat is er mis met een echt e-mailadres? Wel zo handig om een kopie van correspondentie in de outbox te hebben. Het is een kleine moeite om naast een formulier ook een e-mailadres te vermelden. Een webformulier is dan ook geen punten waard; een e-mailadres telt voor één punt. c) Ontvangstbevestiging. Veel webformulieren bevestigen het versturen/ontvangen van de boodschap op een webpagina in de browser, maar dat is niet genoeg: we willen een e-mailtje met een bevestiging. Die ontvangstbevestiging per mail is een extra punt waard. d) Het antwoord. Binnen een dag levert zes punten op. Binnen 48 uur is vier punten; binnen drie dagen is drie punten en langer dan drie dagen maar binnen een week is twee punten. Langer dan een week is te lang (geen punten!) en dus zeker een dikke onvoldoende. Na twee weken nog geen antwoord? Dat is zoiets als geen antwoord en ook dat levert een schaamtevolle nul op. Verder telt de kwaliteit van het antwoord natuurlijk ook mee. Een verwijzing naar de website als antwoord op een verzoek om informatie gemaild te krijgen, is niet in de haak en kost twee strafpunten. Een mailtje met een non-antwoord is geen antwoord, en dus ook een 0. ***Kadertje (op openingsspread) Toelichting Na de bedrijfsnaam en het webadres vermelden we of het om een webformulier of een e-mailadres gaat. Tussen haakjes staat daarachter het aantal punten van a en b (zie spelregels). Dan volgt onze vraag en daaronder het resultaat en de punten van onderdelen c en d, gevolgd door het eindcijfer. Telefoonaanbieders KPN (www.kpn.com) Formulier (1) Vraag: Wat kost het goedkoopste mobiele abonnement per maand? Na een druk op de knop meldt de website dat we binnen 24 uur een antwoord kunnen verwachten. Geen bevestiging per e-mail. Na meer dan dertig uur volgt een e-mail met excuus voor de vertraging, en met een verwijzing naar een webpagina (waar het antwoord zeker niet voor het oprapen ligt) maakt KPN zich er wel erg makkelijk van af (2). Eindcijfer: 3 Orange (www.orange.nl) E-mailadres (1): het duurt lang voordat we dat gevonden hebben: corporate-affairs@orangemaild.nl Vraag: Wat kost het goedkoopste mobiele abonnement per maand? Kennelijk wil Orange alleen gebeld worden. We horen niks van ze. Eindcijfer: 0 Telfort (www.telfort.nl) Formulier (2) Vraag: Wat kost het goedkoopste mobiele abonnement per maand? Na een druk op de knop voor het versturen van de vraag, lezen we dat we binnen drie dagen antwoord krijgen. Het wordt krap drie werkdagen met een duidelijk antwoord. Eindcijfer: 5 T-Mobile (www.t-mobile.nl) Vraag: Wat kost het goedkoopste mobiele abonnement per maand? T-Mobile wil geen e-mail, maar alleen telefoontjes of ouderwetse post. Eindcijfer: 0 Vodafone (www.vodafone.nl) Formulier (2) Vraag: Wat kost het goedkoopste mobiele abonnement per maand? Vodafone.nl meldt na twee minuten in een e-mail dat we binnen 48 uur antwoord krijgen (1). En inderdaad: na pakweg veertig uur ontvangen we de gevraagde informatie in een uitgebreide en duidelijke e-mail en een keurig overzicht van de gesprekskosten (4). Eindcijfer: 7 Online winkels Bol.com (www.bol.com) Formulier (2) Vraag: Kan ik korting krijgen als ik voor meer dan € 150 euro aan cd's bestel? Na een paar minuten komt er een ontvangstbevestiging waarin Bol meldt dat het antwoorden per e-mail vertraging oploopt en dat ze hun uiterste best doen om de mail toch snel te beantwoorden. En dat lukt: binnen 24 uur (6) hebben we antwoord. En helaas geeft Bol geen korting - of het moet om een bulk-order gaan; dan is volgens de klantenservice een korting wel bespreekbaar. Eindcijfer: 8 Kijkshop (www.kijkshop.nl) E-mailadres (3): orderdesk@kijkshop.nl Vraag: Kan ik korting krijgen als ik voor meer dan € 500 aan elektronische apparatuur bestel? Binnen 24 uur (6), zelfs binnen een halve dag (!), krijgen we antwoord van Kijkshop: “Helaas werken wij niet met kortingen bij een bepaald bedrag, Kijkshop heeft namelijk al scherpe prijzen.” Volgens ons kan het altijd scherper, maar feit is dat Kijkshop razendsnel is. Hadden ze ook nog een ontvangstbevestiging verstuurd, dan zouden ze de hoogste score hebben behaald. Eindcijfer: 9 Neckermann (www.neck.nl) Formulier (2) Vraag: Kan ik korting krijgen als ik voor meer dan € 300 aan kleding bestel? Binnen een minuut volgt er een ontvangstbevestiging per e-mail (1) die meldt dat er zo spoedig mogelijk contact wordt opgenomen. En dan verrast Neckerman ons door te bellen (Neckermann wil aardig wat gegevens in het formulier ingevuld zien). Daar zijn we eigenlijk niet van gediend. Maar het was wel snel: binnen een dag (6). Strafpuntje voor het bellen - want dat hebben we liever niet. Eindcijfer: 8 Wehkamp (www.wehkamp.nl) Formulier (2) Vraag: Kan ik korting krijgen als ik voor meer dan € 300 aan kleding bestel? Na een minuut volgt er een ontvangstbevestiging per e-mail (1) en dus had Wehkamp aardig kunnen scoren. Maar daar bleef het dan ook bij. Eindcijfer: 0 Internetproviders Planet Internet (www.planet.nl) Formulier (0) Vraag: Hoe duur is uw goedkoopste adsl-abonnement per maand? Direct krijgen we een ontvangstbevestiging (1), nadat we wel heel lang moesten rondklikken om bij een vakkundig verstopt vragenformulier te komen. Van een provider zou je meer verwachten. Dan volgt binnen drie dagen (pakweg zestig uur) (3) een antwoord - op zaterdag! Het antwoord is een verwijzing naar een webpagina waar het antwoord voor het oprapen ligt, maar dat hadden ze ook wel even kunnen mailen. Daarom twee strafpunten, maar die vergeven we Planet doordat ze op zaterdag stug doorwerken. Ze scoren dus een 4. Echter, twee weken nadat we onze vraag verstuurden, krijgen we een mailtje van 113.adsldesk@planet.nl met daaraan een virus! Helaas voor Planet: Eindcijfer: 0 Tiscali (www.tiscali.nl) E-mailadres: info@tiscali.nl (3) Vraag: Hoe duur is uw goedkoopste adsl-abonnement per maand? Het begon hoopvol, maar we hoorden niets van Tiscali. Eindcijfer: 0 XS4All (www.xs4all.nl) E-mailadres (3): info@xs4all.nl Vraag: Hoe duur is uw goedkoopste adsl-abonnement per maand? Geen haar beter dan Tiscali. Eindcijfer: 0 Banken ABN AMRO (www.abnamro.nl) Formulier (0) Vraag: Kan ik ook Internet-bankieren met de browser Opera? Binnen ongeveer een kwartier valt er een ontvangstbevestiging (1) in de inbox, en die belooft antwoord binnen 24 uur. Dat wordt ongeveer 36 uur (4). Het antwoord is wel duidelijk: dat kan alleen met Internet Explorer 4.02 (of hoger) of Netscape Communicator 4.08 (of hoger). Eindcijfer: 5 Postbank (www.postbank.nl) Formulier (2) Vraag: Kan ik ook internet-bankieren met de browser Opera? Op de valreep (2) krijgen we een antwoord van het Hoofd E-commerce en E-mail. “Door de grote belangstelling voor postbank.nl is de beantwoording van uw e-mailbericht vertraagd. Onze verontschuldigingen hiervoor.” Vervolgens de systeemeisen netjes op een rij, en Opera zit er niet bij. Maar: “Het kan zijn dat Mijn Postbank.nl wel werkt onder andere systemen, wij kunnen echter niets garanderen.” Eindcijfer: 4 Rabobank (www.rabobank.nl) Formulier (0) Vraag: Kan ik ook internet-bankieren met de browser Opera? We klikken en klikken en klikken maar vinden geen e-mailadres of webformulier. Of wacht: “Stel een vraag per e-mail over de Rabo Internetkassa”. Niet helemaal wat we zoeken, maar daar kunnen ze ons vast verder helpen. Maar helaas, we horen niks van de Rabobank. Eindcijfer: 0 Reizen ANWB (www.anwb.nl) Formulier (2) Vraag: Kan ik wekelijks een overzicht met last minute reizen per e-mail krijgen? Binnen een minuut volg een ontvangstbevestiging (1) en binnen een dag (6) antwoord. Zo'n overzicht heeft de ANWB niet en daarvoor zouden we op bezoek moeten bij een ANWB-kantoor in de buurt. Met een echt e-mailadres had de ANWB een tien kunnen halen. Eindcijfer: 9 Arke (www.arke.nl) E-mailadres: (3) info@arke.nl Vraag: Kan ik wekelijks een overzicht met last minute reizen per e-mail krijgen? Binnen een dag (6) antwoord: “Dit lukt helaas niet omdat dit per minuut verandert”. Aardig is wel weer de tip: “U kunt eventueel ook onze site Lastminute.nl bezoeken”. Door het ontbreken van een ontvangstbevestiging loopt ook Arke de maximale score mis. Eindcijfer: 9 D-Reizen (www.dreizen.nl) “Aangezien wij niet in staat zijn om grote hoeveelheden e-mail goed en snel te beantwoorden, kunt u alleen e-mailen met D-reizen als u vragen heeft over uw geboekte reis”. Eindcijfer: 0 KLM (www.klm.nl) Formulier (2) Vraag: Kan ik wekelijks een overzicht met last minute reizen per e-mail krijgen? Binnen 48 uur antwoord (4): nee, maar er zijn wel e-mail nieuwsbrieven. Eindcijfer: 6 NS (www.ns.nl) Vraag: Waar kan ik het digitale spoorboekje downloaden? De NS blijkt alleen bereikbaar per telefoon. Eindcijfer: 0 Politieke partijen CDA (www.cda.nl) E-mailadres (3): cda@bureau.cda.nl Vraag: Kunt u mij de partij-standpunten van het CDA e-mailen? Binnen een dag antwoord, maar een verwijzing naar het web. Dat kost punten (6 min 2). Eindcijfer: 7 D66 (www.d66.nl) Formulier (2) Vraag: Kunt u mij de partij-standpunten van D66 e-mailen? En dan krijgen we te lezen: “Uw bericht wordt centraal in het postarchief geregistreerd en doorgezonden aan de verantwoordelijke personen, inclusief degene aan wie u het bericht hebt gericht. Wij streven ernaar e-mailberichten binnen 7 werkdagen te beantwoorden”. Volgens de testregels is dat niet snel genoeg. We krijgen zelfs helemaal geen antwoord. Eindcijfer: 0 PvdA (www.pvda.nl) E-mailadres (3): Informatie@pvda.nl Vraag: Kunt u mij de partij-standpunten van de PvdA e-mailen? Er volgt snel een ontvangstbevestiging (1) en binnen een dag ook al een verwijzing naar de website van de partij, en ook hier kost dat twee punten. Eindcijfer: 8 VVD (www.vvd.nl) E-mailadres (3): alg.sec@vvd.nl Vraag: Kunt u mij de partij-standpunten van de VVD e-mailen? Binnen een (halve!) dag antwoord, maar ook al een verwijzing naar de website van de partij. En dat kost punten (6 min 2). Eindcijfer: 7 Overheid Ministerie van Justitie (www.justitie.nl) E-mailadres (3): voorlichting@minjus.nl Vraag: Kan ik online aangifte doen van online zwendel? Binnen twee dagen (4) meldt de publieksvoorlichter: “U kunt het plaatselijke politiekorps benaderen met uw vraag. Men kan daar voor u nagaan of men een dergelijke aangifte in behandeling kan nemen”. Eindcijfer: 7 Ministerie van OCW (www.minocw.nl) E-mailadres (3): info@minocw.nl Vraag: Kunt u mij een overzicht sturen van Nederlandse it-scholen? Binnen vier werkdagen (2) antwoord van een bedrijf dat voor het ministerie werkzaam is. Zo'n overzicht hebben ze niet maar wel enkele andere tips. Eindcijfer: 5 Rijkswaterstaat (www.rijkswaterstaat.nl) formulier (2) Vraag: Waar kan ik wegenkaarten van Nederland in pdf-formaat downloaden? Binnen een dag (6) volgt antwoord van Postbus 51 Informatiedienst namens het Ministerie van Verkeer en Waterstaat: “U kunt hiervoor terecht op de website van de Adviesdienst Verkeer en Vervoer van Rijkswaterstaat: http://www.rws-avv.nl.” Eindcijfer: 8 Staatsbosbeheer (www.staatsbosbeheer.nl) info@staatsbosbeheer.nl (3) Vraag: Waar kan ik kaarten met wandelroutes in pdf-formaat downloaden? Binnen een (halve!) dag (6): “Helaas kunnen wij u hier niet aan helpen. U kunt wel de wandelkaarten bestellen (zie onze site).” Net geen 10 door het ontbreken van een ontvangstbevestiging. Eindcijfer: 9 Verzekeringsmaatschappijen Amev (www.amev.nl) Formulier (1) Vraag: Ik neem mijn laptop vaak mee onderweg in Nederland. Kan ik deze laptop (waarde € 2500) tegen diefstal en beschadiging verzekeren, en hoeveel zou dit per jaar kosten? De website belooft zo spoedig mogelijk contact, maar Amev zwijgt in alle talen. Eindcijfer: 0 Delta Lloyd (www.deltalloyd.nl) Formulier (2) Vraag: Ik neem mijn laptop vaak mee onderweg in Nederland. Kan ik deze laptop (waarde € 2500) tegen diefstal en beschadiging verzekeren en hoeveel zou dit per jaar kosten? Binnen een (halve!) dag antwoord (6): dat is niet mogelijk. Het kan wel voor bedrijven als die ook de stationair opgestelde computerapparatuur verzekeren. Eindcijfer: 8 Kranten Algemeen Dagblad (www.ad.nl) ad@ad.nl (3) Vraag: Wat kost een jaarabonnement en kan ik dit online bestellen? Binnen een (halve!) dag antwoord (6): met toestemming tot automatische afschrijving kost dat € 212,95. en dat kan op ww.ad.nl of per e-mail geregeld worden. Had het AD een ontvangstbevestiging gestuurd, dan had het AD een 10 gekregen. Eindcijfer: 9 De Telegraaf (www.telegraaf.nl) E-mailadres (3): abonnement@telegraaf.nl Vraag: Wat kost een jaarabonnement en kan ik dit online bestellen? De Telegraaf stuurt een antwoord na net geen negen dagen. Beetje laat. Eindcijfer: 3 De Volkskrant (www.volkskrant.nl) E-mailadres (1): lezersservice.volkskrant@pcmuitgevers.nl Vraag: Wat kost een jaarabonnement en kan ik dit online bestellen? Binnen een dag antwoord, maar een verwijzing naar een webadres (6 min 2 strafpunten). Eindcijfer: 5 Omroepen AVRO (www.avro.nl) E-mailadres (3): info@avro.nl Vraag: Hoe duur is een jaarabonnement op uw tv-gids en kan ik dit online afsluiten? Binnen een (halve)! dag antwoord (6). “Een jaarabonnement op de AVRObode bedraagt EUR 45,90. Een jaarabonnement op de TeleVizier bedraagt EUR 48,40.” Verder kan dat per e-mail geregeld worden bij de AVRO, die net niet de maximum score haalt door het ontbreken van een ontvangstbevestiging. Eindcijfer: 9 NCRV (www.ncrv.nl) E-mailadres (3): webmaster@ncrv.nl Hoe duur is een jaarabonnement op uw tv-gids en kan ik dit online afsluiten? Binnen twee werkdagen (4) antwoord: “Een abonnement op onze NCRV-gids kost € 45,30 per jaar via een girokaart betaling. Als u liever automatisch wenst te betalen kost onze NCRV-gids € 44,35.” We zouden het verder per e-mail kunnen regelen. Eindcijfer: 7 VARA (www.vara.nl) webeditie@vara.nl (3) Hoe duur is een jaarabonnement op uw tv-gids en kan ik dit online afsluiten? Binnen vier werkdagen (2): “Een jaarabonnement kost € 43,70 per jaar. Met premie. Of eerste 20 weken voor € 5 Euro”. Online opgeven is mogelijk. Eindcijfer: 5 Conclusie Geen enkel proefkonijn haalde een 10. Negen van de 45 onvrijwillige proefkonijnen, ofwel twintig procent, haalde een 9. En dat is maar goed ook om het gemiddelde wat op te krikken, want het regende onvoldoendes: bijna de helft scoorde een 5 of lager. Zeker van de internetproviders hadden we meer verwacht. Het gemiddelde cijfer is een 4,9 - veel te laag. Met name het e-mailend bedrijfsleven mag beter zijn best doen. En voortaan op zijn hoede blijven, voor als we deze test in de toekomst nog eens dunnetjes over doen... Top 8 snelste e-mailers Acht proefkonijnen antwoorden binnen een halve dag. Daarom krijgen zij hier een eervolle vermelding, met de snelste bovenaan, waarbij we verder nog moeten opmerken dat de VVD wel snel was maar een matig antwoord gaf. 1) Delta Lloyd 2) Lotto 3) TPG / AVRO 5) Kijkshop 6) Algemeen Dagblad 7) Staatsbosbeheer 8) VVD Overig AlbertHeijn (www.albertheijn.nl) Formulier (2) Kan ik het Recept van de dag ook per e-mail ontvangen? Ontvangstbevestiging (1) en binnen drie (3) werkdagen antwoord (niet mogelijk). Eindcijfer: 6 Greenpeace (www.greenpeace.nl) E-mailadres (3): info@greenpeace.nl Vraag: Ik wil donateur van Greenpeace worden. Kan ik dit online regelen? Binnen een minuut volgt de ontvangstbevestiging (1) die 'zo spoedig mogelijk' antwoord belooft. Echter, pas na ruim een week krijgen we antwoord - net te laat. Eindcijfer: 3 Heineken (www.heineken.nl) Formulier (2) Is die Heerlijk Helder Heineken ringtone gratis? Ontvangstbevestiging (1) en een helder antwoord binnen een dag (6): “De enige kosten waarvoor betaald moeten worden zijn de kosten van het versturen van een sms-bericht om de ringtone aan te vragen.” Had Heineken een echt e-mailadres aangeboden, dan was het een 10 geweest. Eindcijfer: 9 Lotto (www.lotto.nl) E-mailadres (3): info@lotto.nl Hoe groot (of hoe klein) is de kans om de jackpot te winnen? Binnen een (halve!) dag (6) krijgen we antwoord: “De kans op het winnen van de hoofdprijs van 1 miljoen is 1 op 8 miljoen. De kans op het winnen van de Jackpot is 1 op 50 miljoen (45 boven 6). De kans op het winnen van een kleine prijs is ongeveer 15%.” De Lotto loopt een 10 mis door het ontbreken van een ontvangstbevestiging. Eindcijfer: 9 Microsoft (www.microsoft.nl) Formulier (0) Vraag: Wanneer zal MSN Direct in Nederland beschikbaar zijn? Na drie minuten volgt er een ontvangstbevestiging (1) van het Nederlandse Microsoft Contact Center dat Engelse tijd op de computer heeft ingesteld. En binnen twee dagen (4) het antwoord (onbekend wanneer). Eindcijfer: 5 Philips (www.philips.nl) Formulier (2) Vraag: Hoe snel is de snelste cd-brander van Philips? Binnen enkele minuten verstuurt Philips een ontvangstbevestiging (1): “Momenteel is het iets drukker dan normaal, wij zullen u over enkele dagen antwoorden.” Echter, na enkele dagen hebben we nog niks gehoord. En na enkele weken evenmin. Eindcijfer: 0 Randstad (www.randstad.nl) Formulier (2) Kunt u mij aan een baan in de it in het buitenland helpen? Binnen een dag krijgen we antwoord (6). Dat gaat niet lukken, maar: “Wel kun je zelf contact opnemen met Randstad vestigingen in het buitenland. Adressen vind je op www.randstad.com. Algemene informatie over het werken in het buitenland vindt je op www.randstad.nl bij Werkpocket.” Ook bij Randstad moeten ze op de d's en de t's letten. Eindcijfer: 8 Shell (www.shell.nl) E-mailadres (3): communicatie@shell.nl Waar kan ik een kaart met alle Shell pompstations downloaden? Na vier werkdagen krijgen we een automatisch opgesteld bericht dat ons vertelt dat verbinding met communicatie@shell.nl is geweigerd. Shell heeft pech dat de Shell-servers haperen: pas op dag acht volgt antwoord: “We hebben geen kaart met stations, maar wel een stationfinder: www.multimap.com/clients/places.cgi?client=shell&db=NL⟨=nl.” Eindcijfer: 3 TPG Post (www.tpgpost.nl) Formulier (2) Vraag: is het mogelijk om thuis postzegels te printen zodat je niet meer naar het postkantoor hoeft om postzegels te kopen? Binnen enkele minuten een ontvangstbevestiging (1) en binnen een (halve!) dag (6) een duidelijk antwoord over EasyStamp (www.tpgpostbusiness.nl/easystamp). TPG Post had een tien kunnen halen met een echt e-mailadres. Eindcijfer: 9 "

Niet alleen het saaie en repetitieve werk wordt vervangen door AI. Je bent óók als kenniswerker niet meer zeker van een baan. Software wordt al grotendeels door AI geschreven. Gelukkig kun je daar als hobbyprogrammeur ook enorm van profiteren. Het brengt naast tijdwinst ook veel gemak. We helpen je op weg met drie praktische tools: ChatGPT, Aider en de Windsurf Editor. We maken enkele eenvoudige voorbeelden, zodat je een helder beeld hebt van je potentiële workflow.

Grote taalmodellen zijn al zo goed dat je comfortabel complete programma’s door AI kunt laten maken, zelfs zonder enige programmeerkennis. Afhankelijk van de tools die je gebruikt, voelt dat toch alsof je samen aan code werkt, ook wel pair-programmeren genoemd. Je houdt dus enige controle en kunt er, als je oplet, veel van leren. Ook al wordt het harde werk door AI gedaan.

Een bijkomend voordeel is dat je heel gericht aanpassingen kunt laten doen of vragen kunt stellen over de code, zonder dat je de documentatie of websites als Stack Overflow hoeft door te spitten. Het is geen verrassing dat laatstgenoemde website met fors dalende bezoekersaantallen te maken heeft. Ook andere taken, zoals het schrijven van de documentatie, zijn snel geregeld.

In dit artikel gaan we een eenvoudig programma maken met AI, zodat je een goed beeld hebt van de workflow. We gebruiken drie verschillende tools. We starten met het vertrouwde ChatGPT, al kun je ook bijvoorbeeld voor Claude of Gemini kiezen. Daarna gaan we met Aider in combinatie met Git aan de slag. Daarmee werk je ‘samen’ aan programmacode via de opdrachtprompt, in ons voorbeeld binnen het vertrouwde Visual Studio Code. Tot slot gaan we met de Windsurf Editor aan de slag, een completere grafische ontwikkelomgeving met geïntegreerde AI-features, die je van begin tot eind ondersteunt bij het maken van je programma. 

ChatGPT

Chatbot

Grote taalmodellen (LLM’s) vormen de basis voor chatbots als OpenAI’s ChatGPT en Anthropics Claude, maar óók voor de tools die we hierna behandelen. Feitelijk benaderen we de chatbots in dit eerste deel van het artikel rechtstreeks, via een browser of app. De andere tools gebruiken de API van deze bedrijven. Raadpleeg eventueel voor het starten met ChatGPT deze basiscursus.

De nieuwere modellen (we gebruiken overwegend ChatGPT 4o en Claude 3.5 Sonnet) laten heel goede resultaten zien voor programmeertaken. Ze helpen uiteraard niet alleen om programmacode te schrijven maar kunnen code ook uitleggen, fouten oplossen en de documentatie schrijven. Ook kun je uitstekend brainstormen over een project of ideeën. Het is daarom, óók als je andere tools voor programmeren gebruikt, enorm praktisch om erbij te hebben! Toegang tot ChatGPT is gratis met beperkingen. Een abonnement is minder gelimiteerd en geeft vaak toegang tot nieuwere modellen (zoals o1 of o3-mini). Zo’n abonnement is niet bruikbaar voor de andere tools, die gebruiken namelijk de API waarvoor je aparte credits moet aanschaffen.

Een chatbot biedt goede ondersteuning bij al je programmeervragen.

Eerste stappen

We beginnen met een eenvoudig voorbeeld en vragen aan ChatGPT om een spelletje boter-kaas-en-eieren te maken, ook wel bekend als tic-tac-toe. Hoewel het Engels soms betere resultaten kan geven, werken we voor dit artikel volledig in het Nederlands. We starten met deze prompt: “Maak een volledig functionele boter-kaas-en-eieren voor in een browser. Maak de HTML-structuur, voeg CSS-stijlen toe en implementeer de JavaScript-logica. Maak een scheiding tussen HTML, CSS en JavaScript. Zorg dat het programma responsief is zodat het bij elke schermgrootte werkt.”

ChatGPT genereert de gevraagde code. Je kunt individueel de HTML, CSS en JavaScript kopiëren. Om het te proberen, kun je alles plakken op websites als www.jsfiddle.net en www.codepen.io. Voor dit voorbeeld hebben we bij JSFiddle een projectpagina aangemaakt. We gaan dit voorbeeld in de volgende stappen verder verbeteren, steeds met links naar de verbeterde versie.

De eerste versies van het spel boter-kaas-en-eieren.

Geluiden toevoegen

We vragen ChatGPT om het programma aan te passen, zodat er een geluid wordt afgespeeld bij elke zet. ChatGPT voegt daarop een audio-element toe aan de HTML-code. Het past ook het script aan om dit aan te roepen bij elke zet. Je moet nog wel zelf het mp3-bestand plaatsen in de uiteindelijke programmamap of een volledige link naar het mp3-bestand invullen in de HTML-code:

Er zijn overigens veel websites waar je leuke geluidseffecten kunt vinden die je vrij kunt gebruiken, waaronder Pixabay. Op deze pagina zie je onze aangepaste versie.

De aangepaste HTML-code bevat een verwijzing naar een mp3-bestand.

Computertegenstander

We vragen ChatGPT vervolgens om een slimme computertegenstander toe te voegen, waarbij aan het begin van het spel wordt gekozen wie er mag beginnen. Via deze webpagina kun je deze versie zien. De computertegenstander blijkt in eerste instantie overigens helemaal niet zo slim, waardoor je makkelijk je potjes wint. Maar dat is snel opgelost. Na ons verzoek om de computertegenstander slimmer te maken, controleert het programma voortaan eerst op mogelijke winnende zetten en blokkeert het de tegenstander indien nodig. Als er geen direct winnende of blokkerende zetten zijn, kiest het een willekeurige lege cel. Deze slimmere versie kun je hier bekijken.

Het aangepaste script op een canvas in ChatGPT.

Uiterlijk verfraaien

Als laatste hebben we gevraagd het uiterlijk wat mooier te maken. Hierbij wordt voornamelijk de CSS-code aangepast om de visuele stijl van het spel te verbeteren. Het resultaat is geslaagd: ChatGPT geeft de achtergrond een mooi kleurverloop. Ook zijn de stijlen van de knoppen en speelvelden aangepast. Het levert een veel moderner en aantrekkelijker uiterlijk op.

Je kunt ChatGPT uiteraard steeds vragen om het script of een deel daarvan uit te leggen. Ben je het overzicht over de wijzigingen kwijt, dan kun je uiteraard ook vragen om de laatste HTML-code in te zien, of de laatste versie van het script. Eventueel op een canvas. Toch misten wij in ChatGPT soms wat overzicht en is het bovendien lastig om een stapje terug te doen als een aanpassing niet het gewenste resultaat oplevert. Dit zijn zaken die we in het volgende deel gaan aanpakken met Aider.

De gemoderniseerde versie van boter-kaas-en-eieren.

Aider

Opdrachtprompt

Voor grotere programmeerprojecten is het werken met een chatbot al snel vervelend en verwarrend. Veel praktischer is een tool die met jouw eigen projectbestanden werkt en zelf of samen de gewenste aanpassingen maakt. Als je geen moeite hebt met het werken met een opdrachtprompt, is Aider een uitstekende optie. Die tool helpt met het schrijven en aanpassen van code.

Aider is opensource en werkt met heel veel LLM’s samen. Hier gebruiken we de API voor Claude 3.5 Sonnet, maar je kunt ook de API van OpenAI gebruiken of een LLM die je zelf lokaal draait of elders, zoals via OpenRouter. De integratie met Git is enorm praktisch. Voor elke aangebrachte wijziging voert het een ‘commit’ uit, voorzien van een duidelijke omschrijving, zodat je achteraf een goed overzicht met alle veranderingen hebt en ook stapjes terug kunt doen. Niet alle alternatieven bieden dit en dat is vooral een gemis als er iets fout gaat en je geen idee meer hebt hoe je dat moet oplossen.

Aider werkt samen met alle gangbare LLM’s.

Voorbereiding

We willen weer laten zien hoe je het spelletje boter-kaas-en-eieren met Aider zou kunnen maken. We gebruiken het voor velen vertrouwde programma Visual Studio Code onder Windows en installeren Aider via een opdrachtprompt binnen die ontwikkelomgeving. Binnen de editor kun je uiteraard alle gegenereerde bestanden bekijken en handmatig aanpassen. Voor de installatie van Aider heb je Python nodig. Zet tijdens de installatie van Python een vinkje bij Add python.exe to PATH, zodat je Python vanuit elke map kunt aanroepen.

Installeer ook Visual Studio Code als je dat nog niet eerder hebt gedaan. Visual Studio Code biedt een mogelijkheid om Copilot als assistent te gebruiken, maar dat slaan we hier over.

Installeer ook Git, zodat versiebeheer mogelijk is. Kies tijdens de installatie van Git voor het gebruik van Visual Studio Code als standaardeditor. Verder kun je alle standaardinstellingen accepteren. Als je Python, Visual Studio Code en Git hebt geïnstalleerd, kun je door met de installatie van Aider.

Installeer Python onder Windows voordat je met Aider aan de slag gaat.

Installatie Aider

We kunnen nu Aider installeren. Open daarvoor Visual Studio Code en kies in het menu de optie Terminal / New Terminal. Verander de terminal, via de optie rechtsboven in het venster, naar Git Bash. Installeer daarna Aider met de volgende twee opdrachten:

Sluit de terminalvenster via het kruisje rechtsboven. Open dan een nieuwe terminal en wissel weer naar Git Bash. Als je Aider niet kunt aanroepen met aider zul je het PATH moeten uitbreiden met de aangegeven opdracht, zoals in het voorbeeld hieronder:

Zorg dat je in dit voorbeeld voor Claude 3.5 Sonnet een API-sleutel hebt en voldoende credits om mee te beginnen (zie het kader ‘API-sleutel maken voor Claude’). Exporteer deze API-sleutel zodat Aider deze direct kan gebruiken:

Maak nu een nieuwe map voor je toepassing, blader naar die map en maak een Git-repository:

Je kunt nu beginnen met programmeren, met de ondersteuning van Aider!

We installeren Aider om het binnen Visual Studio Code te gebruiken.

Programma maken

We gaan ons eerste programma maken. Zorg dat je een terminalvenster hebt geopend en bent gewisseld naar Git Bash. De assistent start je dan met de volgende opdracht:

Er wordt de eerste keer gevraagd om .aider* en .env toe te voegen aan .gitignore. Dat raden we aan! Hiermee voorkom je dat deze bestanden, vaak met wachtwoorden en dergelijke, per ongeluk in je Git-repository worden opgenomen en daardoor in potentie online komen, als je de repository via GitHub beschikbaar maakt.

Via de prompt kun je nu je opdrachten afvuren. We vragen zoals eerder om een volledig functionele en responsieve boter-kaas-en-eieren voor in een browser met de vereiste HTML-structuur, CSS-stijlen en JavaScript-logica in aparte bestanden.

Aider gaat direct aan de slag en laat heel overzichtelijk alle aanpassingen zien, met een beschrijving van de uiteindelijke functionaliteit. Het vraagt netjes of het de nieuwe bestanden mag maken (index.html, styles.css en script.js) en daarna of het deze mag openen in een browser. Het spel is in deze eerste versie volledig responsief met een duidelijke gebruikersinterface, houdt de speelstatus bij, detecteert wanneer iemand wint of als het een gelijkspel is, heeft een knop om het spel opnieuw te starten en is helemaal in het Nederlands. Een goed begin!

Aider heeft het programma voor ons uitgewerkt.

Aanpassingen maken

We vragen opnieuw in natuurlijke taal om wijzigingen te maken. De workflow is erg prettig. Aider geeft eerst aan welke bestanden waarschijnlijk moeten worden gewijzigd. Voor het geluid stelt het bijvoorbeeld wijzigingen in index.html en script.js voor. Dan vraagt Aider of het deze bestanden mag toevoegen aan de chat.

Als de radartjes zijn uitgedraaid, na interactie met Claude, geeft Aider heel nauwkeurig aan welke regels in welke bestanden moeten worden gewijzigd. Ook geeft Aider aan dat je een mp3-bestand genaamd move.mp3 in dezelfde map moet plaatsen.

We vragen Aider daarna ook om een slimme computertegenstander toe te voegen. Die is meteen heel slim en probeert direct te winnen als dat kan, blokkeert winnende zetten van de tegenstander, probeert het centrum te veroveren en kiest anders voor hoeken of willekeurige zetten.

Tot slot vragen we Aider om het programma te verfraaien met een moderner uiterlijk. Dat levert een flinke metamorfose op. Bekijk hier het resultaat.

Via een comfortabel proces maakt het alle gewenste aanpassingen.

Integratie met Git

De standaard integratie met Git biedt veel voordelen. Als Aider aanpassingen maakt aan een bepaald bestand zal het in Git een heldere beschrijving toevoegen aan de zogeheten commit. In Visual Studio Code kun je deze historische aanpassingen eenvoudig terugzien. Klik daarvoor op een bestand en open in de balk aan de linkerkant Timeline. Zorg dat de filterinstelling is ingesteld op Git History.

Nu zie je de commit-geschiedenis van het geselecteerde bestand. Door op een specifieke commit te klikken, kun je de aangebrachte wijzigingen bekijken. Binnen Aider zijn er ook nog wat trucjes. Zo kun je met /diff zien wat de laatste veranderingen zijn. Met /undo kun je die eenvoudig ongedaan maken.

We hebben de repository op GitHub gezet. Ook hier kun je alle veranderingen bekijken. Open daarvoor een bestand, zoals script.js, en ga dan rechtsboven naar History. Hier zie je de verschillende wijzigingen. Als je op een van de aanpassingen klikt, zie je netjes welke veranderingen in de code zijn gemaakt.

Je kunt handig zien welke historische wijzigingen zijn aangebracht in bestanden.

Git en GitHub

Aider gebruikt een git-repository. Sommige mensen verwarren dit met GitHub. Je kunt met Git prima alleen een lokale repository maken, op het systeem waarop je met Aider werkt. Optioneel kun je deze repository met GitHub verbinden, zodat je in feite een kopie in de cloud hebt. Dat is voor jezelf wel heel praktisch, omdat je veel makkelijker de wijzigingen kunt bijhouden en bestuderen. En je kunt ook met anderen samenwerken aan code.

Ook interessant om te lezen: GitHub Codespaces: altijd de juiste tools bij de hand

We hebben de repository gedeeld met GitHub, zodat je alle veranderingen kunt inzien.

Windsurf Editor

 Complete ontwikkelomgeving

Zoek je een completere ontwikkelomgeving met geïntegreerde AI, dan zijn Cursor AI en Windsurf Editor twee populaire opties. Cursor AI is een gevestigde speler, maar krijgt steeds meer concurrentie van het nieuwere Windsurf Editor. Beide ontwikkelteams blijven verbeteringen doorvoeren om niet voor elkaar onder te doen.

Beide programma’s zijn bovendien klonen van Visual Studio Code, de bekende editor van Microsoft die we ook voor Aider hebben gebruikt. Daarom lijken ze in veel opzichten op elkaar. Het kan handig zijn om verschillende thema’s te gebruiken als je ze naast elkaar gebruikt, zodat je ze uit elkaar kunt houden.

Windsurf Editor werkt met een ingebouwde assistent genaamd Cascade.

Cascade

We hebben ook in Windsurf geprobeerd om het spelletje boter-kaas-en-eieren uit dit artikel te maken. De assistent in Windsurf Editor heet Cascade; via het Cascade-deelvenster kun je hem direct aan het werk zetten. Een leuk detail is dat niet alleen code wordt gegenereerd, maar dat er ook veel aanvullende acties voor je worden uitgevoerd, zoals het aanmaken van een map voor je project en voor de geluiden, en het maken van een mp3-bestand.

Bij elke stap kun je zien welke bestanden worden aangepast en de voorgestelde wijzigingen controleren en bevestigen. Je hoeft niet, zoals bij Aider, zelf een API-sleutel te regelen voor toegang. Je gebruikt steeds het model van Cascade en de administratieve kant wordt via je account geregeld, op basis van credits (zie volgende paragraaf). Zo’n diepere integratie is heel praktisch. Toch heeft de workflow veel overeenkomsten met Aider.

Via een deelvenster kun je een conversatie met Cascade voeren.

Werken met credits

Windsurf werkt met credits voor verschillende taken. Zo worden User Prompt-credits voor elke interactie met de assistent gebruikt en Flow Action-credits voor alle acties die worden uitgevoerd. Als je de limiet bereikt voor het premiummodel, wordt overgeschakeld naar het basismodel. De proefperiode van 14 dagen geeft je ruim voldoende credits om het voorbeeldprogramma uit dit artikel te maken. Sterker nog, je hebt ongeveer vijftien keer meer credits dan nodig, dus je kunt ook grotere en complexere programma’s proberen te maken.

Buiten die proefperiode is, om het premiummodel te gebruiken, een upgrade naar de Pro-versie bijna onvermijdelijk (ca. 18 euro per maand). Je hebt dan wel elke maand een ruime hoeveelheid credits en kunt vrij voordelig credits bijkopen.

Windsurf Editor werkt met een systeem van credits.

Of je nu graag uitgebreid kookt of elke avond snel klaar wilt zijn: een slimme keukenindeling maakt het verschil. Alles moet logisch op zijn plek staan, zodat je moeiteloos overal bij kunt en na afloop ook weinig tijd kwijt bent aan opruimen.

Lees ook: Fornuis op maat: kies het aantal pitten dat bij je past

Vaatwasser, gootsteen en vuilnisbak

Heb je plannen voor een nieuwe keuken? Denk dan nu al na over welke slimme keuzes je kunt maken met de indeling. Plaats bijvoorbeeld de vaatwasser, de spoelbak en de afvalemmer dicht bij elkaar. Je hoeft dan nooit ver te lopen met vieze borden en je kunt ze makkelijk leegschrapen, eventueel afspoelen en direct inruimen. Staat de afvalbak in een kastje direct naast de vaatwasser? Let er dan op dat je het deurtje nog goed kunt openen als de deur van de vaatwasser omlaag staat. Dat werkt makkelijker bij het inruimen. Plaats verder de vaatwasser niet direct tegen een zijmuur. Tijdens het inruimen loop je dan sneller kans op spetters tegen de muur.

Werkblad en kookplaat

Het werkblad is meer dan alleen een plek om iets op te zetten. Je gebruikt het om te snijden, te mixen, spullen neer te leggen en borden op te scheppen. Zorg daarom dat je voldoende vrije werkruimte overhoudt – dus niet alles volbouwen met apparatuur. Plaats de spoelbak of kookplaat liever niet op een hoek. Je hebt aan beide kanten plek nodig, zodat je je handen vrij kunt houden en spetters opvangt. Reken aan weerszijden minimaal veertig centimeter. Dat oogt niet alleen rustiger, het werkt ook prettiger. Handig om te weten: bij je keukenspecialist wordt hiervoor vaak de term aflegruimte gebruikt. En nog even over de kookplaat: plaats die bij voorkeur niet pal naast de koelkast of een hoge kast; dat geeft weinig bewegingsvrijheid en maakt het lastig om met meerdere mensen tegelijk in de keuken te staan.

©Olga Yastremska and Leonid Yastremskiy

Koelkast

Een koelkast gebruik je vaker dan je denkt – gemiddeld zo'n 35 keer per dag. Zet 'm daarom op een plek waar je er makkelijk bij kunt, ook als je vanuit de woonkamer even snel iets wilt pakken. Zet de koelkast liever niet helemaal achterin of op een plek waar je niet vanzelf langsloopt; dat is al snel onhandig in het dagelijks gebruik. Let ook op de temperatuur rondom de koelkast. Zet hem niet naast een oven, radiator of op een plek waar veel zonlicht komt. Kan het echt niet anders, zorg dan voor een isolerende tussenplaat en houd minstens drie centimeter ruimte vrij tussen warmtebron en koelkast.

Gebruik de keuken-driehoek

In de basis draait een keuken om drie functies: koken, spoelen en koelen. Je fornuis, gootsteen en koelkast vormen samen een denkbeeldige driehoek. Als de afstanden tussen deze drie goed gekozen zijn, werk je prettiger. Staan ze te ver van elkaar, dan loop je onnodig veel. Staan ze te dicht bij elkaar, dan dan wordt het al snel krap en onhandig. Een keukenspecialist kan helpen bij het vinden van een goede verhouding, maar je merkt het zelf vaak ook al als iets net niet lekker werkt.

Optimale werkhoogte

Ook de hoogte van je werkplekken telt mee. Een oven op armhoogte is een stuk prettiger dan op kniehoogte, zeker als je vaak bakt. Het voorkomt bukken. Heb je een kleine keuken? Kies dan voor een compacte oven of voor een fornuis met geïntegreerde oven. Datzelfde geldt voor de vaatwasser: als je die wat hoger plaatst, spaar je je rug en knieën. Voor de kookplaat geldt een andere regel: meet de afstand van je onderarm tot het werkblad. Is die ongeveer twaalf centimeter, dan zit je goed qua houding en belast je je schouders niet onnodig.

Apparatuur wat hoger plaatsen (als dat kan) heeft nog een voordeel. Wanneer je kleine kinderen hebt rondlopen, kunnen die er minder makkelijk bij. Wel zo veilig!

©lev dolgachov

Opbergruimte

Tot slot: denk na over hoe je spullen opbergt. Onderkastjes bieden veel ruimte, maar vragen vaak veel van je rug. Bovenkastjes kunnen juist weer te hoog zijn. Een buffetkast biedt uitkomst: wat je dagelijks gebruikt zet je op ooghoogte, wat minder vaak nodig is kan best wat lager of juist hoger.

Slim indelen = een fijnere keuken!

Een goede keuken draait niet alleen om de juiste apparatuur, maar vooral ook om slimme keuzes die het koken makkelijker maken. Denk na over looproutes, werkhoogtes en voldoende bewegingsruimte. Positioneer alles op logische plekken, zorg voor een werkblad met voldoende vrije ruimte en let op kleine details zoals de draairichting van kastdeurtjes. Daarmee wordt de keuken (nog meer) het hart van je huis!