Fabrikanten van moederborden zijn er genoeg, daarentegen zijn er maar enkele fabrikanten van de chipset op deze borden. De chipset zorgt voor de koppeling tussen de processor, het geheugen en de pci-sloten, maar verzorgt ook de usb-poorten en aansluitingen voor harde schijf en floppy. Intel is al jaren een belangrijke fabrikant van chipsets - die natuurlijk alleen geschikt zijn voor Intel-processoren. Andere fabrikanten zijn sinds jaar en dag de Taiwanezen VIA en SiS, sinds enige tijd Nvidia (van de Geforce videokaarten) en Ati (van de Radeon videokaarten). ALi is inmiddels van deze markt verdwenen, wat gezien de prestaties niet echt een verlies is. Van videokaart naar chipset Een belangrijk onderscheid bij chipsets, behalve uiteraard het onderscheid naar AMD- of Intel-processor, is of de chipset een ingebouwde videofunctie heeft. Voor de niet of nauwelijks in zware 3D-games ge'nteresseerde lezers is dat interessant, omdat tegen inlevering van alleen wat werkgeheugen het beeldscherm aangestuurd kan worden zonder aparte videokaart. Er verschijnen sinds kort zelfs moederborden met zulke krachtige ge'ntegreerde grafische mogelijkheden, dat hiermee ook zonder aparte videokaart mee gegamed kan worden. Dit is ook niet zo gek als Nvidia en Ati - fabrikanten van videokaarten - zich op de chipsetmarkt storten. Geheugensteuntjes Processoren met kloksnelheden van gigahertzen hebben een enorme gegevenshonger en moeten de bewerkte gegevens ook snel weer kwijt kunnen. Dat is op dit moment een grote uitdaging en de voornaamste taak van de chipset. Op moderne moederborden gaat ddr-geheugen van 333 of 400 MHz. Dit geheugen is door zijn double data rate twee keer zo snel als conventioneel geheugen. Moderne chipsets maken het mogelijk dit geheugen zelf ook weer twee keer zo snel uit te lezen of te beschrijven, door gebruik te maken van hetzelfde principe als bij harde schijven in raid-0. Door dit principe kunnen twee geheugenmodules tegelijkertijd via twee aparte kanalen (dual channel) aangesproken worden, waardoor de snelheid verdubbelt. Voorwaarde is wel dat hierbij twee dezelfde geheugenmodules gebruikt moeten worden. Net als bij raid-0 harde schijven hebt u dan wel de hele capaciteit van beide geheugenmodules tot uw beschikking. Serieel en parallel Veel nieuwe moederborden hebben de serial-ata standaard aan boord die 150 MByte/s doorvoersnelheid kan halen. Niet dat dat nu meteen een koopargument is, want bij de meeste toepassingen hebt u genoeg aan de ide-ata-grens van 100 of 133 MByte/s. Maar het is wel prettig als u kunt werken met de lekker dunne serial-ata-kabeltjes die tot een meter lang mogen zijn, in plaats van de luchtstroomblokkerende, altijd te korte en stugge ide-lintkabels. Geluidsberekeningen De moederborden voorzien bijna allemaal in geluid. Soms zit dit al in de chipset gebakken en soms wordt er een extra chipje toegevoegd. De meest gebruikte zijn de Realtek ALC650 en de C-Media CMI8738 chips, maar deze doen voor al het rekenwerk een beroep op de processor. Als we een spel spelen zonder geluid en dit vergelijken met hetzelfde spel mét geluid, blijkt dat het prestatieverlies bij deze chips regelmatig oploopt tot 15 procent! De ingebouwde geluidsberekeningen van de Nvidia chipset springen hier met slechts 2 tot 5 procent verlies aan processorcapaciteit gunstig bij uit. Dit is zelfs weinig ten opzichte van de losse Creative Audigy 2 geluidskaart, waarbij ook regelmatig 7 tot 8 procent prestatieverlies optreedt. Deze percentages gelden natuurlijk alleen bij het volledig gebruiken van de processorcapaciteit tijdens een game, maar de prestatieverschillen zijn groter dan u misschien verwachtte. AMD Athlon chipsets De Athlon XP processor kent niet alleen modellen met verschillende kloksnelheden, maar ook met verschillende frontsidebus (fsb) snelheden. Dit is de snelheid waarmee de processor met de chipset overlegt. De fsb is dubbel bij AMD, wat inhoudt dat 333 MHz betekent dat we op het moederbord 166 MHz moeten kunnen instellen. De oudste Athlon XP-processoren - tot aan model 2400+ - zijn altijd 133 MHz. Van model 2600+ bestaan zowel 133 als 166 MHz modellen. Alle hogere modellen lopen met een snelheid van 166 MHz, behalve het topmodel 3200+ dat tot 200 MHz is opgepompt. De 166 MHz modellen heten ook wel Barton, en hebben een tot 512 KB verdubbelde cache. Voor deze processoren bestaan chipsets van VIA, Nvida en SiS. Hierbij heeft SiS met de 746FX of 748 chipset goede prestaties, maar er zijn nog maar weinig moederbordfabrikanten die de chipset toepassen. De versie met ingebouwde video is SiS 741 en presteert heel redelijk. VIA levert zelfs nog iets betere prestaties bij de KT600. Beide prima chipsets voor de prijsbewuste koper. Voor ingebouwde video van VIA moet u een stapje terug naar de VIA KM400, die eigenlijk te weinig presteert: zelfs voor kantoortoepassingen zijn de videomogelijkheden aan de lage kant. Echt leuk maar ook duurder wordt het met de Nvidia Nforce2 chipset, die bestaat in de smaken Nforce2 400 met single channel en Nforce2 Ultra 400 met dual channel geheugenondersteuning. Van deze chipset roemden we al de geluidsprestaties, maar pas wel op, want er zijn fabrikanten die er alsnog een gewoon geluidschipje naast zetten. De Nforce2 Ultra 400 is het maximaal presterende platform voor de Athlon XP-processor. De variant met dual channel en ingebouwde video heet Nforce2 IGP, en levert videoprestaties die iets onder een Geforce4 MX 440 videokaart liggen. Prima voor kantoor en internet dus. Pentium 4 chipsets De Pentium 4 is begonnen met een fsb van 400 MHz, bestaande uit een 100 MHz frequentie die 4 maal over de kop ging. De moderne Pentium 4's hebben minimaal 133 MHz nodig, leidend tot een 533 MHz fsb. Intel heeft vervolgens de stap naar 166 maar overgeslagen en is meteen doorgegaan met een fsb 800 op 200 MHz. Van de 2,6, de 2,8 en de 3 GHz-processoren zijn zowel 533 als 800 MHz versies te koop. Daaronder zie je eigenlijk alleen nog de op 100 MHz draaiende Celerons die zo weinig presteren dat u ze beter kunt mijden. De processoren die een 800 MHz fsb gebruiken hebben ook hyper-threading, een techniek waarbij het besturingssysteem virtueel meerdere processoren kan aansturen. Dit levert enkele procenten snelheidswinst op als meerdere applicaties tegelijk heftig rekenen of een applicatie zijn rekentaken kan splitsen. De 3 GHz Pentium met 533 MHz fsb ondersteunt deze techniek ook. P4 instappers Voor de Pentium 4 begint Intel met de 845PE chipset, een prima instapper waarvan de 845GE met ingebouwde graphics nog nét kan voor kantoor, maar het houdt niet over. De 848 voegt aan de 845 een 800 MHz fsb toe. De 845PE wordt door een enkele fabrikant met 800 MHz fsb aangeboden, maar dat is eigenlijk overklokken en dus vragen om moeilijkheden. SiS is hier goed bezig met de 648FX chipset, die alweer weinig kost. VIA heeft het moeilijk omdat er een tijdlang licentie-ruzie met Intel is geweest, maar de P4X400 chipset bordjes die maximaal 533 FSB ondersteunen zijn goedkoop. De VIA chipset die 800 MHz fsb ondersteunt heet PT800, en doet het prima voor zijn prijs. P4 middenklassers Bij de middenklassers horen de chipsets die dual channel geheugen ondersteunen. Dat zijn behalve Intels 865PE ook de VIA PT880, en de SiS 655FX. Weer is SiS de goedkoopste zonder in prestatie al te veel onder te doen voor de anderen, de VIA krijgt in deze klasse pas voet aan de grond, maar Intels 865PE krijgt alle handen op elkaar. Niet goedkoop maar uitstekende prestaties en stabiliteit. Mocht u aan ingebouwde video willen dan is er eigenlijk maar één optie: de nieuwe en goed presterende Ati Radeon 9100 IGP. Hiermee is het Ati gelukt een prima chipset neer te zetten die ook nog eens video-prestaties levert die een Radeon 9200 videokaart benaderen. Uitstekend werk! De 865G chipset met ingebouwde videokaart van Intel zelf mag dan 'extreme graphics 2' als marketingkreet hebben meegekregen, de prestaties van het videogedeelte blijven triest. P4 Toppers? Volgens Intel is de 875P chipset door zijn Performance Acceleration Technology de topper voor het Pentium 4-platform. De geheugentoegang is door deze technologie beduidend sneller dan via de standaardmethode, wat uiteindelijk zo'n 3 tot 5 procent verbetering in prestaties oplevert. Helaas voor Intel hebben veel moederbordfabrikanten dit via een truc ook toegepast op de 865-moederborden, want de 865 en 875 chipsets zijn - op het al dan niet toelaten van de PAT-techniek na - gelijk aan elkaar. Er is dus geen reden om de duurdere 875 te kopen. Maar wat blijkt? SiS brengt een gloednieuwe SiS655TX chipset uit met min of meer dezelfde technieken! De SiS655TX is dan ook een absolute aanrader, omdat deze gelijk presteert aan de Intel 865 en 875 en minder kost. Conclusie Voor topprestaties bij AMD Athlon XP processoren is de Nvidia Nforce2 Ultra 400 chipset de beste keuze, maar VIA en SiS doen er weinig voor onder en zijn veel goedkoper. Met ingebouwde grafische mogelijkheden kunt u het voor strikt kantoorgebruik met SiS doen, maar eigenlijk raden we alleen de Nvidia Nforce2 IGP aan. Voor de Intel Pentium 4 is de enige aanrader met ingebouwde videomogelijkheden de nieuwe Ati Radeon 9100 ICP. Zonder video is de SiS 655FX een voordelige keuze, maar voor de beste prestaties kiest u de Intel 865PE chipset of SiS 655TX, waarbij de laatste duidelijk goedkoper is. Weet u inmiddels de chipset u wilt hebben? Dan helpt het kader Kooptips u verder. ***kader Kooptips Weet u welke chipset u wilt, dan kunt u een moederbordfabrikant zoeken die deze chipset gebruikt. Let bij het kiezen op de volgende punten: - Aanwezige extra's op het bord. Highspeed usb en een netwerkaansluiting zijn vrij standaard, een tweede netwerkaansluiting, firewire-poort en dergelijke zijn extra. - Serial-ata is een pluspunt als u erover denkt nieuwe schijven te kopen. Alle borden hebben daarnaast tot nu toe ook ide-poorten. Serial-ata aansluitingen zijn in alle chipsets van raid voorzien, dus raid is hierbij geen verkoopargument. - Meegeleverde slotplaatjes om de firewire en extra usb-poorten te kunnen gebruiken. Vergeet ook niet te kijken of er een slotplaatje voor eventuele extra audio-uitgangen (mocht u daar behoefte aan hebben). - Zijn er één of twee ide-kabels meegeleverd? Dat scheelt weer wat euro's. - Sommige merken leveren een aansluitingskastje mee waarmee u de extra poorten en geluidsaansluitingen in de kast kunt plaatsen. U kunt dit ook oplossen door een kast te kiezen waar deze aansluitingen al zijn ingebouwd. - De prijs! Voor een moederbord van een topmerk als Intel of Asus betaalt u meer dan voor een ander merk, terwijl echt slechte moederborden niet meer worden gemaakt. - Begrijpt u de bios-updateprocedure zoals de fabrikant die op zijn website omschrijft? Zo niet, kies een andere fabrikant. ***/kader