ID.nl logo
10 handige tips en trucs voor Excel
© Reshift Digital
Huis

10 handige tips en trucs voor Excel

In Microsoft Excel kun je een adressenlijst maken, een boekhouding bijhouden, en natuurlijk allerlei andere berekeningen maken. De basis van Excel is helemaal niet zo ingewikkeld. Met deze tien handige tips voor Excel gebruik je het klassieke programma nog handiger en sneller.

Tip 01: Alles selecteren

We beginnen met een redelijk eenvoudig trucje, maar wel eentje die erg handig is. Wanneer je alles wilt selecteren in een spreadsheet, dan kun je daar de toetscombinatie Ctrl+A voor gebruiken. Het probleem met die toetscombinatie is dat die in Excel niet altijd alle gegevens uit je werkblad selecteert. Heb je een reeks gegevens in je spreadsheet met daarna een lege kolom en je drukt op Ctrl+A, dan wordt vaak alleen het blok met de gegevens geselecteerd waarin de muisaanwijzer zich bevindt. Nogmaals drukken op Ctrl+A en je hebt dan wel alle gegevens. En ben je een beetje onhandig (en daar hebben we dus ervaring mee) en druk je één keer te vaak op de A (of per ongeluk op een andere toets), dan wordt alles vervangen door die letter A. Dat is gelukkig weer te herstellen met de functie Ongedaan maken. Gebeurt dit je nu vaak en wil je een andere manier hebben om alle gegevens uit je werkblad te selecteren? Klik dan linksboven op de kruising boven rij 1 en links naast cel A op het driehoekje en alles is geselecteerd.

©PXimport

Tip 02: Meerdere rijen toevoegen

Een rij of kolom toevoegen in Excel is redelijk eenvoudig. Je kunt in het tabblad Start in het lint onder het kopje Cellen klikken op Invoegen, en daar kiezen voor Bladrijen of Bladkolommen. Een andere optie is rechtsklikken op een cel en vervolgens kiezen voor Invoegen / Hele rij of Hele Kolom. Kies je voor een rij, dan wordt deze ingevoegd boven de rij waarin je muisaanwijzer staat, kies je voor een kolom dan wordt deze toegevoegd aan de linkerkant van de kolom waarin je muisaanwijzer staat. Wil je niet slechts één rij invoegen, maar een stuk of twintig? Dan werkt dit natuurlijk omslachtig. Gelukkig heeft Microsoft hieraan gedacht. Stel dat je twintig rijen wilt toevoegen, dan klik je op een rijnummer aan de linkerkant en sleep je de muis omlaag tot je twintig rijen hebt geselecteerd. Rechtsklik nu op deze selectie en kies voor Invoegen. Excel begrijpt nu automatisch dat je rijen wilt toevoegen, en voegt precies evenveel rijen toe als dat je geselecteerd hebt. Op die manier werkt het uiteraard ook met kolommen.

©PXimport

Excel kan eenvoudig verschillende notatievormen gelijktrekken met behulp van Flash Fill

-

Tip 03: Flash Fill

Stel je hebt een document vol met namen en adressen, maar elke waarde is compleet anders geschreven. De ene naam heeft wel een hoofdletter, de andere niet. De ene postcode heeft een spatie tussen de cijfers en de letters, maar bij de andere is alles aan elkaar geplakt. Je kunt er natuurlijk voor kiezen om alles zo te laten of om alles handmatig aan te passen. Maar wat nu als we je vertellen dat het ook veel eenvoudiger kan? Excel kan heel veel dingen namelijk eenvoudig voor je rechtzetten met de functie Flash Fill. Neem nu even de rijen met voornamen, waarbij we ervan uitgaan dat voor- en achternamen in een aparte kolom staan. Selecteer de gehele kolom met voornamen, maak een nieuw werkblad aan in Excel en plak deze kolom in dat werkblad. Typ nu in de kolom daar direct naast de eerste drie voornamen op de manier zoals ze moeten worden geschreven (dus met beginhoofdletter). Tijdens het typen geeft Excel al aan dat het de rest van de kolom kan corrigeren. Druk je op Enter tijdens deze preview, dan wordt dit direct uitgevoerd op de hele kolom. Wil je de actie later zelf initiëren dan doe je dat met Ctrl+E.

©PXimport

Rekenmachine

Hoewel Excel heel goed is in dingen uitrekenen, kan het soms sneller en prettiger zijn om even iets uit te rekenen in de Rekenmachine van Windows (om vervolgens iets met die waarde binnen Excel te doen). Bijvoorbeeld als je niet per ongeluk je huidige werkblad wilt aanpassen. Sommige toetsenborden hebben een sneltoets die de Rekenmachine van Windows oproept, maar dat geldt lang niet voor alle toetsenborden. Wist je al dat je eenvoudig een snelkoppeling naar de rekenmachine kunt toevoegen binnen Excel? Klik hiervoor op het pijltje naar beneden naast de pictogrammen voor Opslaan, Ongedaan maken en Opnieuw helemaal bovenin, en daarna op Meer opdrachten in het menu dat uitklapt. Selecteer nu de optie Rekenmachine in het linkerdeelvenster (als je deze niet ziet, kies dan in het uitklapmenu bovenaan eerst voor Alle opdrachten) en voeg deze toe aan het rechterdeelvenster. De rekenmachine wordt nu als pictogram toegevoegd in de werkbalk Snel starten. Dit is uiteraard niet alleen voorbehouden aan de rekenmachine, je kunt hier in principe alle functies toevoegen die binnen Excel bestaan.

©PXimport

Tip 04: Rij/kolom vastzetten

Wanneer je werkt met een kleine hoeveelheid gegevens in Excel, dan is het vrij eenvoudig om te zien in welke kolom of rij je aan het werk bent. Meestal heb je in de bovenste en meest linkse cellen van een werkblad staan welke gegevens er in die rij/kolom staan. Maar als het om zo veel gegevens gaat dat je moet scrollen om alles te kunnen zien, dan is het behoorlijk irritant wanneer je niet meer kunt zien tot welke rij of kolom een bepaalde cel behoort. Dat kun je heel eenvoudig oplossen door een rij of kolom vast te zetten. Wanneer je dit doet, dan zal de betreffende rij of kolom niet meebewegen als je scrolt in het document, zodat je te allen tijde kunt zien waartoe een bepaalde cel behoort. De functie is heel eenvoudig, maar zorgt nog weleens voor verwarring omdat soms ineens de halve spreadsheet geblokkeerd wordt. Het heeft alles te maken met waar je de muisaanwijzer plaatst. Als je de eerste rij en de eerste kolom wilt vastzetten, klik dan op cel B2. Wanneer je nu in het lint klikt op Beeld en vervolgens op Blokkeren / Titels blokkeren, dan wordt alles boven rij 2 en alles links van cel B (oftewel in dit geval rij 1 en kolom A) vastgezet. Losmaken doe je via Blokkeren / Titelblokkering opheffen.

©PXimport

Tip 05: Supersnel optellen

Je kunt met Excel de meest ingewikkelde berekeningen maken, maar soms wil je gewoon even weten wat de optelsom is van een aantal waarden in je spreadsheet. Theoretisch kun je daar natuurlijk netjes een formule voor aanmaken, maar omdat het zo’n veelgebruikte functie is, heeft Excel dat een stuk eenvoudiger gemaakt. Het enige dat je hoeft te doen om een reeks waarden in je spreadsheet bij elkaar op te laten tellen, is de cel onder of naast de reeks waarden aan te klikken die je bij elkaar wilt optellen en vervolgens te drukken op Alt+=. De functie SOM wordt nu automatisch toegepast op de reeks waarden en de uitkomst wordt weergeven in de actieve cel. Als je niet zo van toetscombinaties houdt, kun je ook klikken op de knop AutoSom in het tabblad Start onder het kopje Bewerken. Klik je op het pijltje direct naast AutoSom, dan vind je daar nog een aantal andere snelle functies terug. Bijvoorbeeld om het gemiddelde van een reeks waarden uit te rekenen, of om aan te laten geven hoeveel getallen de serie gegevens bevat (in plaats van die waarden bij elkaar op te tellen).

©PXimport

Nemen je koppen teveel ruimte in? Dan verander je toch gewoon de leesrichting?

-

Tip 06: Verticale koppen

Tegen dit probleem ben je ongetwijfeld weleens aan gelopen: je hebt een tabel gemaakt, maar de koppen van de kolommen zijn zo lang, dat de tabel veel breder is dan je zou willen, terwijl de inhoud van de kolom zelf helemaal niet zo breed is. Dat maakt vaak niet zoveel uit als het document alleen bedoeld is om gegevens digitaal weer te geven, maar als je het document uit wilt printen, dan kan het problematischer zijn. Bijvoorbeeld omdat er dan net drie kolommen op een andere pagina vallen. De eenvoudigste en snelste manier om dat op te lossen (zonder de gegevens in een superklein lettertype te hoeven zetten) is door de koppen verticaal te maken. Je kunt dit heel eenvoudig doen door de gehele rij met koppen te selecteren en vervolgens te klikken op het pictogram Afdrukstand (ab met een diagonale pijl) in tabblad Start / Uitlijning. Je kunt dan eenvoudig gaan voor verticale tekst, maar wat ook interessant is, is klikken op Celuitlijning opmaken. Je kunt dan veel meer zelf bepalen, en bijvoorbeeld de kopteksten diagonaal weergeven. Dat neemt minder ruimte in dan horizontaal, meer dan verticaal, maar het staat wel veel mooier.

©PXimport

Tip 07: Snel kopiëren

In principe is het verplaatsen en kopiëren van de inhoud van cellen in Excel niet zo ingewikkeld, maar het wil nog weleens tot conflicten leiden wanneer de doelcellen die je (al dan niet per ongeluk) hebt geselecteerd, niet overeenkomen met de broncellen. Ter illustratie, je kunt een reeks van tien cellen niet plakken in een selectie van negen cellen. Er is gelukkig een heel eenvoudige manier om al dit soort zaken te vermijden, en dat is door handig gebruik te maken van de functie Verplaatsen binnen Excel. Wanneer je de inhoud van een cel wilt verplaatsen, dan kun je deze zeer eenvoudig verslepen. Hiervoor klik je op de cel (of de reeks cellen) die je wilt verplaatsen en zet je de muisaanwijzer op de zijkant van de cel (of de reeks) tot je muisaanwijzer verandert in een pijltje met een kruis. Wanneer je nu klikt en sleept, zul je de inhoud van de cellen verslepen naar de plek waar je je muisaanwijzer loslaat. Houd je de Ctrl-toets ingedrukt tijdens het verslepen, dan zal de inhoud van de cel (of reeks) niet worden verplaatst, maar gekopieerd naar de plek waar je de muisknop loslaat!

©PXimport

Tip 08: Inhoud combineren

Aan het begin van dit artikel hebben we het gehad over Flash Fill, waarin we een voorbeeld bespraken waarin alle voor- en achternamen een eigen kolom hadden. Die voor- en achternamen in een aparte kolom kan heel handig zijn, vooral wanneer je de kolom voornamen (of juist achternamen) afzonderlijk wilt kunnen gebruiken om bijvoorbeeld de aanhef voor brieven te genereren. Vind jij het juist onhandig en wil je voor- en achternamen gecombineerd hebben in één cel? Dat kun je heel eenvoudig realiseren. Laten we er even van uitgaan dat de voornaam in Cel A1 staat en de achternaam in cel B1. Wanneer je nu klikt op de Cel C1, typ je in de formulebalk: =A1&" "&B1. Tussen de aanhalingstekens staat een spatie, om te voorkomen dat de voor- en achternaam aan elkaar worden geplakt. De formule zegt dus letterlijk: neem de inhoud van cel A1, voeg daar een spatie aan toe, en vervolgens de inhoud van cel B1, en geef het resultaat weer in de huidige cel. Op die manier kun je de inhoud van allerlei cellen in Excel eenvoudig combineren. Scheiden is overigens een stuk moeilijker (maar niet onmogelijk).

©PXimport

Tip 09: Vergelijkingen uittekenen

Lang niet iedereen werkt met vergelijkingen in Excel, maar als je daar wel mee moet werken (bijvoorbeeld voor een schoolopdracht van de kinderen) dan kan dat een behoorlijk gedoe zijn om de juiste manier te vinden om die in te voeren. Gelukkig heeft Microsoft sinds Excel 2016 een functie toegevoegd waarmee je vergelijkingen precies zo kunt uittekenen zoals je dat op papier zou doen, waarna het programma deze automatisch omzet in een digitale vergelijking. Om deze functie op te roepen klik je in het tabblad Invoegen in het lint bij het vakje Symbolen op Vergelijking en klik je vervolgens op Handgeschreven vergelijking helemaal onderin. Er verschijnt nu een pop-up waarin je je vergelijking kunt uittekenen. Dit werkt uiteraard helemaal fantastisch wanneer je een aanraakscherm met pen hebt, maar het is ook goed met de muis te doen. Het enige waar je rekening mee moet houden is dat je je symbolen duidelijk moet schrijven, zodat Excel goed onderscheid kan maken tussen bijvoorbeeld de letter c en een haakje openen. Gelukkig kun je verkeerd geïnterpreteerde krabbels eenvoudig corrigeren. Tijdens het typen wordt een digitale equivalent realtime getoond, zodat je kunt bijsturen waar nodig.

©PXimport

Tip 10: Transponeren

Stel je hebt in Excel een grote hoeveelheid gegevens ingevoerd, maar ontdekt vervolgens dat de manier waarop je dat gedaan hebt, achteraf niet zo handig is. Zo kan het gebeuren dat je een reeks titels hebt opgevoerd als kolomtitels, terwijl ze veel beter tot hun recht zouden komen als rijtitels. Je zou dan alles handmatig kunnen omzetten, maar niet alleen is dat heel veel werk, het maakt het risico op fouten ook erg groot. Zonde, zeker als je weet dat het nergens voor nodig is, omdat Excel al het omzetwerk voor je kan doen. Selecteer hiervoor het gebied dat je wilt transponeren (zoals dit omzetten zo mooi heet) en kopieer het. Vervolgens maak je een nieuw werkblad aan en klik je in het tabblad Start op Plakken en vervolgens onder Plakken op Transponeren. Al je gegevens worden nu geplakt, maar wat een kolom was wordt een rij, en wat een rij was wordt een kolom. Wanneer je de gegevens in het nieuwe werkblad geplakt hebt, raden we je wel aan om het oude werkblad te verwijderen om eventuele verwarring te voorkomen.

©PXimport

▼ Volgende artikel
Slimmer overstappen zorgverzekering 2026: pak dubbel voordeel met CashbackXL
© ID.nl
Zekerheid & gemak

Slimmer overstappen zorgverzekering 2026: pak dubbel voordeel met CashbackXL

Naar verwachting stappen dit jaar weer ruim 1,2 miljoen mensen over van zorgverzekering. Verstandig, maar het kan nóg slimmer. Wie overstapt via CashbackXL profiteert namelijk dubbel: je bespaart op de premie én ontvangt cashback-punten die je kunt inwisselen voor keiharde euro's.

We zitten midden in het overstapseizoen. Tot en met 31 december heb je de tijd om je huidige zorgverzekering op te zeggen en een nieuwe te kiezen. De ontevredenheid over de hoge premies is voor velen de belangrijkste reden om te wisselen. Daarnaast kiezen steeds meer mensen voor een minder uitgebreide aanvullende verzekering om de kosten te drukken. Er valt vaak honderden euro's per jaar te besparen door simpelweg te vergelijken. Maar waarom zou je genoegen nemen met alléén een lagere premie?

Punten scoren (en cashen!)

Als je via CashbackXL overstapt, ontvang je voor elke nieuw afgesloten zorgverzekering bij de grote vergelijkers Poliswijzer.nl, Zorgkiezer en Overstappen.nl 2.750 punten. Deze punten zijn geld waard: 1 punt staat gelijk aan € 0,01. Dit betekent dat je per overstap € 27,50 extra voordeel pakt.
Of je nu kiest voor a.s.r., VGZ Bewuzt, OHRA, Zilveren Kruis Ziezo of een van de vele andere verzekeraars uit de lijst: als je via de juiste vergelijker overstapt, pak je die bonus mee. In onderstaand overzicht zie je bij welke vergelijker je moet zijn voor een specifieke verzekeraar.

💡Slimme tip: zo krijg je meerdere cashbacks op één adres

Stappen jij en je partner allebei over? Let dan even goed op. Normaal gesproken geldt de regel: één cashback per vergelijker, per adres/gezin. Maar daar is een slimme oplossing voor. Wil je voor meerdere gezinsleden een cashback ontvangen? Sluit de verzekeringen dan af bij verschillende vergelijkers.

Voorbeeld: Jij sluit je nieuwe verzekering af via Poliswijzer.nl (2.750 punten) en je partner sluit af via Overstappen.nl (ook 2.750 punten). Zo ontvang je op hetzelfde adres twee keer de cashback!

Belangrijk om te weten: geduld wordt beloond

Overstappen doe je vóór 1 januari, maar de controle duurt even. Zorgverzekeraars keuren de aanvragen namelijk pas definitief in april 2026. Het duurt dus even voordat de punten in je account op 'goedgekeurd' staan, maar dat is het wachten waard.

Voorwaarden puntenactie zorgverzekering 2026

Wil je in aanmerking komen voor deze actie, lees dan onderstaande voorwaarden even aandachtig door:

• Je moet 18 jaar of ouder zijn.
• Het moet gaan om een nieuwe verzekering (als je verlengt bij je huidige verzekeraar (ook al sluit je een andersoortige verzekering af) dan geldt dat hier niet als overstappen.
• Alle genoemde cashbacks gelden altijd voor elk eigen risico.

Zo werkt de zorgverzekerings-cashback

Wil jij 2026 financieel goed beginnen? Volg dan deze stappen voor de perfecte tracking:

1. Maak een account aan op CashbackXL.
2. Klik bovenaan in de blauwe balk op Zorgverzekering 2026.
3. Bekijk in het overzicht welke verzekeraar via welke vergelijker (Poliswijzer, Zorgkiezer of Overstappen) beschikbaar is.
4. Klik op de link en start de vergelijking. Let op: accepteer alle cookies op de site van de vergelijker en zet je adblocker uit. Dit is noodzakelijk om de punten te kunnen registreren.
5. Sluit de verzekering af.
6. Je aankoop wordt geregistreerd en na goedkeuring in april 2026 kun je jouw punten verzilveren in euro's.

Waarom je CashbackXL kunt vertrouwen

CashbackXL is de grootste cashback-site van Nederland. De site registreert 97 procent van alle aankopen succesvol en scoort op Kiyoh een klantwaardering van een 9,0. Je ontvangt je uitbetaling maandelijks (of wanneer jij wilt, zonder minimumbedrag), krijgt de hoogste cashback-percentages en kunt terecht bij een toegankelijke klantenservice.

▼ Volgende artikel
Dit wil je weten over tweestapsverificatie, óók zonder je smartphone
© Looker_Studio - stock.adobe.com
Huis

Dit wil je weten over tweestapsverificatie, óók zonder je smartphone

Je inloggegevens alleen met een wachtwoord beveiligen is vragen om problemen. Steeds meer diensten en apps bieden daarom tweefactorauthenticatie (2FA) aan, of ze verplichten dit zelfs. Naast een wachtwoord heb je dan een tweede factor nodig. Vaak gebruik je hiervoor je smartphone, maar wat doe je als je (tijdelijk) geen telefoon hebt?

Dit artikel in het kort

Tweestapsverificatie (2FA) beschermt je accounts beter dan alleen een wachtwoord. Vaak gebruik je hiervoor je smartphone, maar dat hoeft niet. In dit artikel lees je hoe je ook zonder telefoon veilig kunt inloggen. Zo ontdek je hoe desktop-authenticators zoals Proton of KeePassXC werken, hoe je een hardwaresleutel zoals een YubiKey instelt, en hoe je back-upcodes aanmaakt voor noodgevallen. Ook wordt uitgelegd wat een digitale en fysieke token precies doen en hoe toegangssleutels (passkeys) een alternatief vormen voor klassieke wachtwoorden.

Wachtwoorden kun je vergeten, of ze worden gehackt. Daarom is het niet handig om de toegang tot een dienst of app alleen met een wachtwoord te beveiligen. Voor meer veiligheid voeg je daar een tweede authenticatiemethode aan toe. We hebben het over het aanmelden via 2FA (tweefactorauthenticatie oftewel tweestapsverificatie).

Bij 2FA heb je naast iets wat je weet, meestal een wachtwoord, ook iets wat je 'hebt' of 'bent' nodig om in te loggen. Zo'n tweede factor is vaak een unieke, eenmalige code via een authenticator-app op je smartphone. Het kan ook een sms-code, pushmelding, hardwaresleutel of een biometrische beveiliging zijn. Zo kan een aanvaller met je wachtwoord niet binnendringen, want hij heeft ook die tweede factor nodig. Een geraden of gelekt wachtwoord is dus niet meer voldoende, wat de veiligheid verhoogt.

Smartphone

Veel 2FA-oplossingen werken via een smartphone, bijvoorbeeld met de authenticator-app van Authy, Google of Microsoft, of via sms-berichten naar je telefoon. Dit is handig, maar er zijn ook nadelen. Je hebt altijd je telefoon nodig en bij een lege batterij, verlies of diefstal kom je mogelijk niet bij je accounts. Ook al je je in een gebied zonder mobiel bereik bevindt, is het lastig of onmogelijk om een sms te ontvangen.

2FA via sms is bovendien kwetsbaar voor praktijken als sim-swapping. Hierbij zet een aanvaller jouw telefoonnummer om naar een eigen simkaart om zo sms-codes te ontvangen. Je smartphone kan ook besmet raken (via phishing) met malware. Ook daarmee kan een aanvaller andere 2FA-codes onderscheppen.

Het kan ook zijn dat je geen smartphone voor je werk hebt en dat je je privételefoon liever niet gebruikt voor werkgerelateerde 2FA-authenticaties. Je kunt er natuurlijk ook nog bewust voor kiezen om geen eigen smartphone te hebben.

Gelukkig bestaan er veilige alternatieven om je ook zonder smartphone via 2FA aan te kunnen melden, zoals de rest van dit artikel duidelijk maakt.

Lees ook: Waarom je beter geen sms voor tweestapsverificatie kunt gebruiken

Een eenmalige code via een (mobiele) authenticator-app is een van de populairste 2FA-verificatiemethoden.

Desktop-authenticator

Veel mensen gebruiken als tweede factor een eenmalige code via een authenticator-app. Daarvoor bestaan verschillende gratis mobiele apps, maar je kunt ook je desktop of laptop inzetten. Je hoeft geen virtuele Android-omgeving op te zetten met een tool als BlueStacks om zo bijvoorbeeld de mobiele Android-authenticator van Google of Microsoft te kunnen draaien. Installeer gewoon de desktopversies, zoals het Zwitserse Proton of het Zweedse Yubico.

We vertellen je in het kort hoe je hiermee bij Google aanmeldt. De procedure bij andere diensten en apps gaat op een vergelijkbare manier. Surf naar https://myaccount.google.com en open Beveiliging. Kies Tweestapsverificatie en zorg dat deze is ingeschakeld. Klik bij tweede stap op Authenticator en daarna op Authenticator instellen. Er verschijnt een QR-code, maar voor je desktop-app klik je op Kun je de code niet scannen. Je krijgt nu de nodige gegevens om de geheime sleutel (zie kader Werking digitale token) handmatig in te voeren.

Als je dit in je authenticator-app hebt ingesteld (zie de alineaProton Authenticator), klik je op Volgende en voer je de code in die de app genereert. Je kunt nu definitief tweestapsverificatie bij Google aanzetten. Bij de volgende aanmeldingen voer je nu voortaan naast je wachtwoord ook de gevraagde code in.

De tweestapsverificatie bij Google is geactiveerd, met (voorlopig alleen) een authenticatorcode als tweede factor.

Proton Authenticator

We nemen Proton Authenticator voor Windows als voorbeeld (ook beschikbaar voor macOS en Linux). De installatie bedraagt slechts enkele muisklikken. Start daarna de app start op en klik op Create new code. Vul bij Title bijvoorbeeld Google account in en plak de sleutel van 32 tekens in het veld Secret.

Bij Issuer kun je Google opgeven. Via Advanced options pas je eventueel instellingen aan als de dienst specifieke eisen heeft voor het aantal cijfers (standaard 6), tijdsinterval (standaard 30 seconden), algoritme (standaard SHA1) of type (standaard TOTP, maar kies STEAM voor het Steam-gameplatform van Valve). Klik op Save code om de code toe te voegen.

Via het tandwielpictogram kun je onder meer je codes back-uppen, exporteren, importeren en ook synchroniseren tussen apparaten via een gratis Proton-account. Na het aanmaken verschijnt de code in het hoofdvenster, met een geanimeerd pictogram dat de resterende geldigheidsduur toont. Je hoeft deze code nu maar bij de juiste dienst in te vullen als tweede factor, naast je wachtwoord.

Via Proton Authenticator voeg je een TOTP-code toe aan Googles 2FA-verificatieproces.

Werking digitale token

De meeste mensen gebruiken een digitaal token als tweede factor, zoals een pushmelding of een eenmalige cijfercode. Dit laatste wordt ook wel TOTP genoemd (Time-based One-Time Password) en werkt als volgt.

Bij het instellen van 2FA genereert de dienst een unieke geheime sleutel. Deze wordt één keer met je authenticator-app gedeeld via een QR-code of handmatige invoer. Zowel de server van de dienst als je authenticator-app gebruiken deze sleutel samen met het actuele tijdstip om met dezelfde wiskundige formule een code van meestal 6 cijfers te berekenen. Zo'n code blijft standaard dertig seconden geldig. Zodra je deze code invoert, vergelijkt de server deze met zijn eigen berekening. Is er een match, dan weet de server dat jij de juiste geheime sleutel hebt en dat de code actueel is, waarna je kunt inloggen.

©TvD | ID.nl

De achterliggende werking van een TOTP-systeem.

TOTP-wachtwoordmanager

Wachtwoorden zijn vooralsnog niet verdwenen (zie ook kader Zonder wachtwoord) en daarom is een wachtwoordmanager aan te raden. Zo hoef je al je wachtwoorden niet zelf te onthouden, voorkom je dat je ze achteloos noteert en vermijd je te veel dezelfde of simpele varianten.

Enkele wachtwoordmanagers ondersteunen ook TOTP-codes voor 2FA, zodat je geen aparte authenticator-app nodig hebt. Gratis opties voor Windows-desktop zijn onder meer Bitwarden en KeePassXC.

We nemen KeePassXC als voorbeeld, dat ook voor macOS en Linux beschikbaar is. Je installeert de tool met enkele muisklikken. Bij de eerste start klik je op Database aanmaken, voer je een naam en eventueel een omschrijving in. Klik daarna op Doorgaan. Laat de instellingen gerust ongewijzigd en klik op Doorgaan. Geef een sterk hoofdwachtwoord in (twee keer) en bevestig met Gereed. Kies een locatie voor de database en klik op Opslaan.

Voer in het hoofdvenster de accountgegevens in, zoals Titel, Gebruikersnaam, Wachtwoord en URL, en bevestig met OK. Het item wordt toegevoegd. Klik er met de rechtermuisknop op, kies TOTP / TOTP instellen en vul de Geheime sleutel in. Pas via Aangepaste instellingen eventueel de parameters aan en bevestig met OK. Om de TOTP-code te zien, kies je TOTP / TOTP (QR code) weergeven in het contextmenu.

Je kunt ook de KeePassXC-browserextensie downloaden en installeren om je online wachtwoorden en TOTP-codes automatisch in de browser in te vullen.

Ook wachtwoordbeheerder KeePassXC kan TOTP-codes genereren.

Hardwaresleutel

In plaats van een digitale sleutel kun je ook een fysieke hardwaresleutel gebruiken als tweede factor. Zo'n sleutel is extra veilig omdat deze via internet niet kan worden gekopieerd of gestolen. Ook phishers maken nauwelijks kans, want de sleutel is gekoppeld aan de originele website-url van de dienst. Zelfs als iemand je sleutel heeft, blijft je wachtwoord nodig en vaak ook een pincode of biometrie om de sleutel te gebruiken. Bij verlies rest meestal alleen een alternatieve tweede factor, zoals een TOTP-code of back-upcodes (zie hieronder), tenzij je een reservesleutel hebt.

We nemen als voorbeeld een YubiKey 5 NFC USB-A van Yubico (circa 60 euro). Dit kan ook een ander merk of type zijn, zoals Feitian, Nitrokey of SoloKeys. Ga in Windows 11 naar Instellingen, kies Accounts / Aanmeldingsopties en selecteer Beveiligingssleutel / Beheren. Plaats de sleutel in de pc en activeer deze. Klik op Toevoegen bij Pincode voor beveiligingssleutel. Je kunt ook de Yubico Authenticator downloaden die ook beschikbaar is voor macOS en Linux. Ga door met installeren en start als administrator op. Open nu Passkeys, klik op Set PIN, voer tweemaal een pincode in en klik op Save.

We nemen opnieuw Google als voorbeeld, waar je inmiddels tweestapsverificatie hebt ingeschakeld. Op de webpagina van je Google-account open je Beveiliging en klik je op Toegangssleutels en beveiligingssleutels. Kies + Toegangssleutel maken, klik op Ander apparaat gebruiken, selecteer Beveiligingssleutel en klik op Volgende en daarna op OK (twee keer). Voer de pincode van de sleutel in, bevestig met OK en activeer de sleutel. Deze is nu bruikbaar als tweede factor.

Bij Google maak je eenvoudig een toegangssleutel aan.

Werking fysieke token

Je kunt als tweede factor ook een fysieke token gebruiken. Bij banken kan dit een klein kastje zijn dat codes genereert, maar het kan ook een hardwaresleutel zijn zoals een YubiKey. Zo'n sleutel koppel je aan je computer via usb of bij smartphones via bluetooth of NFC. Dit werkt als volgt.


Je koppelt de sleutel één keer aan je account, waarbij een uniek cryptografische sleutelpaar wordt aangemaakt. De publieke sleutel gaat naar de server van de dienst, terwijl de privésleutel veilig in het hardwaretoken blijft en deze nooit verlaat. Na het invoeren van je wachtwoord vraagt de server aan de sleutel om een unieke digitale handtekening te maken voor die specifieke aanmelding.

Jij bevestigt de aanvraag, bijvoorbeeld door het token te activeren. Vervolgens stuurt de sleutel de handtekening naar de server, die controleert of deze overeenkomt met de eerder opgeslagen publieke sleutel. Bij een match weet de server dat jij de echte sleutel bezit en kun je inloggen.

Onder meer Yubico heeft diverse hardwaretokens (YubiKey) in het aanbod.

Back-upcodes

We hebben nu al twee methoden om ons via een desktop-pc of laptop bij 2FA aan te melden: digitale TOTP-codes en een hardwaresleutel. Heb je ook een toegangssleutel, bijvoorbeeld gekoppeld aan je Windows Hello-inlogmethode, dan zijn het er zelfs drie opties. Al is dit eigenlijk geen klassieke 2FA maar een methode zonder wachtwoord (zie kader Zonder wachtwoord).

De meeste diensten die 2FA ondersteunen, bieden ook back-upcodes aan, hoewel deze eigenlijk bedoeld zijn als noodingreep. We raden je in elk geval aan deze te genereren of te downloaden en offline te bewaren, bijvoorbeeld in een kluis of andere water- en brandveilige plek. Laat ze zeker niet rondslingeren en deel ze nooit digitaal.

Voor je Google-account bijvoorbeeld werkt dit als volgt. Meld je opnieuw aan op je accountpagina, open Beveiliging, scrol naar beneden en klik op Back-upcodes en daarna op Back-upcodes genereren. Google maakt direct tien codes aan die je kunt downloaden en/of afdrukken. Dit is meestal voldoende om problematische aanmeldingen op te lossen. Je kunt op elk moment weer tien nieuwe codes aanmaken, waarmee de vorige tien codes automatisch ongeldig worden.

Google genereert tien back-upcodes die je goed dient te bewaren voor het geval er iets misgaat.

Zonder wachtwoord

2FA combineert dus iets dat je 'weet' (wachtwoord) met iets wat je 'hebt' (zoals een code of sleutel) of 'bent' (biometrie). Er komt ook steeds meer concurrentie van een oplossing zonder wachtwoord via zogeheten toegangssleutels (passkeys). Dit systeem is enkel gebaseerd op iets wat je 'hebt' (een hardwarematige of softwarematige sleutel), vaak gecombineerd met een vorm van biometrie.

Je hebt hierbij dus geen wachtwoord meer nodig. Je kunt direct inloggen met zo'n sleutel, meestal na een geslaagde vingerafdruk, gezichtsherkenning of pincode. Onderliggend werkt dit via de FIDO2-standaard met het hardwareprotocol CTAP2 en het webprotocol WebAuthn.

Op www.passkeys.io/ vind je een demonstratie en een lijst van enkele tientallen sites en apps die toegangssleutels als volledig wachtwoordalternatief ondersteunen. Nog meer diensten staan op https://passkeys.directory, een door de community beheerde lijst. De aanduiding MFA (Multi Factor Authenticatie) betekent hier dat toegangssleutels ook inzetbaar zijn als extra beveiligingslaag naast andere inlogmethodes. Zo kun je onder meer bij Google via een toegangssleutel, zoals een pincode, inloggen, zonder zelfs je wachtwoord te hoeven intikken.

Passkeys-directory: ook Google ondersteunt volop toegangssleutels.

Offline dingen veilig bewaren?

Haal een kluis in huis!