Fairphone is in 2010 begonnen als een bewustwordingscampagne. Oprichter Bas van Abel wilde aandacht vestigen op ethische misstanden rondom de fabricage en ontwikkeling van smartphones. Zo komen verschillende grondstoffen uit conflictgebieden of uit plaatsen waar milieuwetgeving en arbeidsomstandigheden niet goed zijn. Daarnaast wordt de gemiddelde smartphone geproduceerd in fabrieken met bedroevende arbeidsomstandigheden. Zo zijn er zelfs fabrieken – waar bijvoorbeeld iPhones gemaakt worden – met speciale netten om zelfmoord tegen te gaan.

Al snel kwam Bas tot de conclusie dat het bieden van alternatieven effectiever werkt dan het creëren van bewustzijn. Hij begon daarom het concept van een eerlijke smartphone te ontwikkelen. In 2013 werd in Amsterdam het bedrijf Fairphone opgericht. Doelstelling was een telefoon maken die zo vriendelijk mogelijk is voor mens en milieu. In juni 2013 ging deze telefoon (met het toenmalige prijskaartje van 325 euro) in productie. In korte tijd slaagde het bedrijf erin om 5.000 bestellingen binnen te halen. Onder meer KPN heeft indertijd toegezegd 1.000 telefoons af te nemen. De eerste Fairphones werden in december 2013 aan de klanten geleverd.

Makkelijk upgraden en repareren

Het mooie aan de Fairphone is dat het toestel gemaakt is om te upgraden en te repareren. In de webwinkel van het bedrijf zijn zelfs nog enkele reserveonderdelen voor de inmiddels vijf jaar oude oorspronkelijke telefoon te leveren. Daar hoort wel een kanttekening bij. Halverwege 2017 is de productie van nieuwe onderdelen voor de oorspronkelijke Fairphone gestaakt en – getuige het eigen forum van de fabrikant – zijn accu’s voor dat toestel al langer niet leverbaar. Wat dat betreft zit er klaarblijkelijk ook een eind aan de levensduur van een Fairphone.

Voor de Fairphone 2, die in december 2015 bij de eerste gebruikers in de broekzak belandde, zijn nog wel onderdelen beschikbaar. Een nieuwe accu kost 20 euro en breek je per ongeluk je scherm dan ben je 87 euro kwijt voor een vervangend exemplaar. Wie zijn smartphone wel eens ongelukkig heeft laten vallen, weet dat dit een zeer zachte prijs is voor een nieuw scherm. Voor vervanging is ook geen professionele reparatiedienst nodig. Dat is te danken aan het modulaire ontwerp van de telefoon.

Hoe werkt dat? De meeste onderdelen van de Fairphone zijn zonder gereedschap te vervangen. De telefoon is te openen door clipjes opzij te schuiven. In het toestel staan op de onderdelen instructies gedrukt om het uit elkaar halen te versimpelen. Zo meldt de accu dat je deze eerst moet verwijderen om bij het scherm te kunnen. De twee onderdelen die het meest sneuvelen in smartphones, het scherm en de accu, zijn beide zonder gereedschap te vervangen.

Vanzelfsprekend is niet alles perfect. Reguliere smartphones worden voor het grootste deel in elkaar geplakt met lijm en epoxy. Dat maakt het mogelijk om onderdelen veel dichter op elkaar te zetten, waardoor ontwerpers net iets dunnere smartphones kunnen realiseren. Ter vergelijking, de fairphone 2 is 11 mm dik, de iPhone XS 7,7 mm en de Samsung S9 komt op 8,5 mm. Ook is het OS van de Fairphone antiek te noemen: Android 7.

Aandacht voor grondstoffen en arbeidsomstandigheden

Daar staat tegenover dat Fairphone aandacht heeft voor de winning van grondstoffen en arbeidsomstandigheden. Daarbij wordt onder meer gebruik gemaakt van The Dragonfly Initiative, een adviesbureau dat onderzoek doet naar de herkomst van grondstoffen. Aan 38 grondstoffen voor smartphones is een set kenmerken toebedeeld zoals ‘aandeel in het verbruik in consumenten-elektronica’, ‘mogelijkheid om te recyclen’ en ‘verwachte uitputtingssnelheid’. Ook aspecten als ‘conflicten in winningsgebieden’, ‘aandeel aan gezondheidsproblemen’ en ‘associatie met radioactiviteit en vervuiling’ zijn meegenomen. Fairphone focust op een top 10 van grondstoffen uit deze lijst.

Een voorbeeld van een grondstof die de focus heeft, is kobalt. Dat is nodig is om accu’s te produceren. Bijna de helft van de wereldwijde productie van deze grondstof komt uit Congo-Kinshasa (DRC). In 2016 heeft Amnesty International nog een rapport uitgebracht over de vaak schrijnende omstandigheden van de arbeiders, zeker in de kleinschalige mijnen waar de firma Huayou Cobalt de opbrengst van inkoopt en doorverkoopt.

Diepe mijnschachten worden met primitieve gereedschappen uitgegraven en kinderen vanaf zeven jaar zouden er al aan het werk zijn. Gebrek aan beschermende kleding en uitrusting leidt onder meer tot long- en huidaandoeningen.

In een follow-up rapportage uit 2017 noemt Amnesty verbeteringen bij Huayou Cobalt, specifiek in het tegengaan van kinderarbeid, ‘potentieel positief’ hoewel een gebrek aan transparantie de inschatting over de kwaliteit en effectiviteit van de aanpak moeilijk maakt. Fairphone werkt in Congo-Kinshasa samen met Huayou Cobalt. Het Amsterdamse bedrijf denkt door samenwerking de meeste impact te kunnen boeken in het verbeteren van mijnbouwomstandigheden. Gelijktijdig is de verwachting dat ook de economische ontwikkeling zo gestimuleerd wordt, wat weer tot algehele verbetering van het leefklimaat leidt.

Prijzen en investeringen

Fairphone heeft over de afgelopen jaren verschillende prijzen gewonnen waaronder de Deutscher Umweltpreis, European Business Awards en The Next Web. Eind 2017 kwam daar het nieuws bij dat twee duurzame investeringsfondsen samen 6,5 miljoen euro in het bedrijf gestoken hebben. Dit jaar volgde een crowdfunding-campagne om meer geld binnen te halen en gelijktijdig iedereen een kans te geven om te beleggen in het bedrijf. De doelstelling was om minimaal 1 miljoen euro op te halen, maar uiteindelijk kwam het eindbedrag uit op de zelf ingestelde limiet van 2,5 miljoen euro.

Mensen die ingelegd hebben op de Fairphone krijgen een rente en kunnen op termijn het bedrag omzetten in aandelen. Fairphone gaat het bedrag gebruiken om de verkoop binnen Europa uit te breiden, nieuwe technologie te ontwikkelen en de bevoorradingsketen verder te verbeteren. Op het eigen blog komen onder meer verbeteringen in de goudmijnen van Oeganda en een Welzijnsfonds voor Werknemers bij de partner in China in de aandacht. Wanneer de Fairphone 3 precies gelanceerd gaat worden is nog niet duidelijk.