Het Buma/Stemra-virus was het eerste virus in de categorie ransomware dat bekendheid in Nederland verkreeg. Dit virus gaf een melding die zich niet makkelijk liet verwijderen. Ransomware kan in erge gevallen zelfs persoonlijke bestanden onbereikbaar maken. Hoe ga je om met zo'n besmetting?

Natuurlijk was het niet Buma/Stemra zelf die met een boete komt. Sterker nog, deze partij is helemaal niet gemachtigd om boetes uit te delen en niemand is gemachtigd om zomaar je systeem te vergrendelen, om wat voor reden dan ook. Maar dat mensen er in geloven is niet heel verwonderlijk, het waarschuwingsscherm (dat niet zomaar weg te klikken valt) maakt gebruik van echte logo's en duur taalgebruik dat gemiddeld minder taalfouten bevat dan phishingmails. Lees ook: Pc gekaapt door Petya-ransomware? Zo los je het op.

Er doken ook varianten op voor verkeersboetes, justitie en zelfs de FBI en CIA. Allemaal hadden ze een duidelijk motief: geld in het laatje brengen via een betaalmethode die niet traceerbaar is. Was je na betaling verlost? Nee. In de meeste gevallen verdween het virus naar de achtergrond van je pc, om je een paar weken later weer lastig te vallen voor nog een betaling.

©PXimport

Beboeten van muziekluisteraars gaat zelfs een schimmige partij als Buma/Stemra een brug te ver. Sterker nog, ze mogen het niet eens.

Kat-en-muis

Gelukkig was het Buma/Stemra-virus redelijk onschuldig. Virusscanners konden makkelijk korte metten maken met de vergrendeling om de malware volledig te verwijderen, zonder dat er een cent naar criminelen werd overgemaakt. Maar het soort virussen bleek erg lucratief, waardoor het kat-en-muisspel tussen virusmakers en beveiligingsbedrijven begon. Intussen is ransomware, waarbij je computer vergrendeld wordt, geëvolueerd tot cryptomalware, waarbij je belangrijke bestanden worden versleuteld door middel van encryptie (en vandaar de naam). De ontsleutelcode krijg je pas nadat je hebt betaald (zeggen ze). Halverwege 2014 dook deze vorm van malware voor het eerst grootschalig op: Cryptolocker.

Deze malware voor Windows versleutelde bestanden en eiste losgeld in de vorm van Bitcoin. De ontsleutelcode werd op servers van de criminelen opgeslagen en als dat niet erg genoeg was, moest de betaling binnen een korte deadline worden overgemaakt, ander werd de sleutel verwijderd.

Besmetting met ransomware is frustrerend, maar besmetting met cryptomalware kan een ware nachtmerrie zijn. Vooral als je geen back-up hebt. Zoals in veel gevallen is voorkomen beter dan genezen. Maar wat kun je doen als het ongeluk al is geschied?

©PXimport

Betalen, of je bent je bestanden kwijt.

Hoeveel loont de misdaad?

Omdat de criminelen achter ransomware onder de radar willen blijven vliegen, verlangen ze anonieme betalingen via Bitcoin. Dit maakt schattingen over de totale schade en het percentage van de slachtoffers die tot betaling overgaan erg moeilijk. Toch heeft beveiligingsbedrijf Fox-IT onderzoek gedaan naar de ransomware TorrentLocker.

©PXimport

TorrentLocker sloeg toe met een vervalst mailtje dat een zogenaamde link naar een track-and-trace van de post bevatte.

Portemonnee op zak!

We vroegen aan beveiligingsexperts Righard Zwienenberg (ESET) en Eddy Willems (G DATA) hoe je het beste kunt handelen wanneer je systeem ontoegankelijk gemaakt is door ransom- of cryptomalware. Het antwoord op de vraag het verstandig is om te betalen als je écht bij je systeem wilt of om bestanden te ontsleutelen was van beide experts bijzonder eenduidig: nooit betalen! Niet alleen vanwege de eerder genoemde reden dat je systeem (waarschijnlijk) besmet blijft, maar Willems stipt ook een ander punt aan: "De kans dat je daadwerkelijk de ontsleutelcode krijgt is klein. In de meeste gevallen is er zelfs geen mogelijkheid om te ontsleutelen."

Geen ontsleutelcode betekent in feite dat je systeem of bestanden praktisch onherstelbaar zijn, tenzij er een geniale cryptograaf bij een beveiligingsbedrijf werkt die zelf een ontsleutelcode fabriceert. Hoe reageer je dan op een besmetting? "Op het moment dat je merkt dat je door een vorm van ransomware besmet bent geraakt, zal de meeste ransomware dit direct melden aan de gebruiker. Dit terwijl in de achtergrond het gijzelen van bestanden doorgaat", aldus Zwienenberg. "Ga voordat de ransomware verwijderd is, niet een back-up proberen terug te zetten van bijvoorbeeld een externe harde schijf, aangezien de ransomware dan ook de back-up kan gijzelen. Het is natuurlijk al onverstandig om een back-up continu aan een systeem te hangen. Op deze manier maak je het ransomware of andere vormen van malware wel heel makkelijk."

Veel mensen gebruiken echter ook cloudopslag voor hun back-up. Willems vult aan: "Noteer eerst het Bitcoin-wallet-adres waar je moet betalen (dit is de enige aanwijzing die er is naar de criminelen). Koppel daarna je pc los van het netwerk en internet, zodat de malware geen kans krijgt andere apparaten in het netwerk te besmetten of je bestanden in de cloud te beïnvloeden."

Righard Zwienenberg

Zwienenberg is al sinds 1988 actief met bestrijding van malware. Sinds 2012 is hij actief als onderzoeker bij ESET (bekend van de NOD32-antivirus), maar hij is tevens werkzaam geweest bij onder meer Norman en is CEO van AMTSO (Anti-Malware Testing Standards Organization).

Eddy Willems

Ook Willems heeft al vele jaren ervaring in de bestrijding van malware. In 1991 richtte hij EICAR op (European Institute for Computer Anti-Virus Research), is tevens betrokken bij AMTSO en heeft enkele jaren ervaring opgedaan bij Kaspersky. Sinds 2010 is hij werkzaam als beveiligingsexpert bij G DATA.

Niet afwachten

Door snel te handelen, kun je dus schade voorkomen. Volgens Zwienenberg krijg je als gebruiker in de meeste besmettingsgevallen direct een melding, terwijl de cryptomalware op de achtergrond steeds meer bestanden versleutelt. Een volgende stap die je kunt nemen is je pc opstarten van een herstel-cd of -usb-stick. Het is dus aan te raden om altijd zo'n opstartbare cd of stick bij de hand te houden. De meeste antivirusbedrijven (bijvoorbeeld Kaspersky, Bitdefender, G DATA, ESET) bieden dit gratis aan. Wanneer je hiermee opgestart bent, is het mogelijk je pc te scannen en de malware te verwijderen voordat het meerdere bestanden versleutelt. Wanneer je opstart van een opstartbare usb-stick, start het besmette Windows niet mee. Hierdoor krijgt de malware niet de mogelijkheid nog meer te versleutelen en kun je eventueel belangrijke niet-getroffen bestanden veiligstellen. Helaas is het haast onmogelijk om reeds versleutelde bestanden te herstellen, beamen ook Willems en Zwienenberg.

Kaspersky Rescue Disk

Het is dus altijd van belang een opstartbare cd of usb-stick paraat te hebben. Veel antivirusmakers bieden dit gratis aan. Wij hebben goede ervaringen met de Kaspersky Rescue Disk. Je downloadt deze hier. Het .iso-bestand dat je krijgt, kun je in Windows 8 en 10 direct op cd branden. Bij oudere Window-versies heb je daar een tool als CDBurnerXP voor nodig. Wil je het liever op een opstartbare usb-stick, dan vind je hier instructies hoe je zo'n stick aanmaakt. Start je pc niet op vanaf je cd of stick, loop dan de instellingen van het BIOS of de UEFI even na.

Voorkomen beter dan genezen

Het is zo'n dooddoener, maar ook in het geval van systeemgijzeling is voorkomen beter dan genezen. Allereerst is het zaak dat je een goede, actuele back-up hebt (bij voorkeur zelfs meerdere). Dat kan op een externe schijf, maar koppel de schijf altijd los na het maken van de back-up en wees er altijd zeker van dat het systeem (weer) malwarevrij is wanneer je de schijf aankoppelt. Vertrouw nooit op een back-up op een interne schijf of partitie.

Als je geen privacybezwaren hebt, volstaat een back-up in de cloud (bijvoorbeeld OneDrive, Dropbox of Google Drive). Let echter op: als je een client voor cloudopslag hebt geïnstalleerd, dan synchroniseert deze de bestanden in de lokale map met je cloudopslag. Dus: in geval van besmetting overschrijft de cloudopslag-software de bestanden online met de lokale geïnfecteerde bestanden. Een NAS is een veilige opslaglocatie, maar zorg wel dat de software hiervan altijd up-to-date is. Er is een vorm van cryptomalware in omloop geweest die specifiek NAS-apparaten van Synology besmette via een veiligheidslek, dat snel gedicht werd door Synology. Een handig gratis tooltje om je back-ups mee te regelen is EaseUS Todo Back-up, op onze site lees je precies hoe je dit programma gebruikt.

Alles bij de tijd

Zorg ook dat je antivirussoftware op je systeem hebt. Niet alleen is antivirus geschikt om malware te verwijderen, ook beschikken virusscanners over een heuristische scanner, die preventief ingrijpt bij verdacht gedrag, zoals het overschrijven van bestanden in Mijn Documenten met willekeurig-ogende nulletjes en eentjes. Windows 8- en Windows 10-systemen zijn standaard al beschermd met het gratis Windows Defender. Maar omdat deze virusscanner in tests maar matige scores behaalt, raden we een alternatieve virusscanner aan. Dat kan betaalde software zijn, maar gratis volstaat ook. Onlangs hebben we een vergelijkende test uitgevoerd welke gratis virusscanner je het beste kunt kiezen, deze test lees je hier.

De meeste cryptomalware-besmettingen vinden plaats door veiligheidslekken in software, bijvoorbeeld Java, Silverlight of Flash. Als je dit soort software niet (meer) gebruikt is het sowieso aan te raden om dit te verwijderen. Zorg er in ieder geval ook voor dat je software up-to-date is. Voer daarom altijd updates uit en vergeet daarbij de Windows Update uiteraard ook niet. Eventueel kun je met een gratis tool als Secunia Personal Software Inspector nagaan of al je software up-to-date is.

©PXimport

Houd alle programma's up-to-date.

Extra beveiliging

Malwarebytes heeft recentelijk een tooltje uitgebracht dat specifiek beschermt tegen ransom- en cryptomalware. Wanneer het programma verdachte activiteit detecteert, zoals het vergrendelen van programma's of het toepassen van versleuteling, grijpt het in. Malwarebytes Anti-ransomware is nog in bèta, maar daarom gratis uit te proberen. Het tooltje is overigens geen alternatief voor antivirussoftware.

©PXimport

Een extra slot op de deur.

Meer dan Windows

Hoewel cryptomalware zijn beruchtheid te danken heeft aan Windows-besmettingen, is het geen malwarevariant die exclusief is voor Windows. We noemden al NAS-apparaten van Synology die getroffen werden door een variant van het Cryptolocker-virus. Maar ook OS X kan getroffen worden. Het besturingssysteem dat nu echter in de spotlight staat voor virusmakers is Android. Immers, wanneer een besturingssysteem een enorme gebruikersgroep én veel persoonsgegevens verkrijgt, zet het zichzelf automatisch op de radar. Groot risico op besmetting is er echter niet, de meeste ransom/cryptomalware voor Android richt zich op opkomende markten waar de Play Store niet beschikbaar is. Bovendien hebben deze malafide apps aanvullende (root-)machtigingen nodig. Haal je je apps uit de Play Store en ben je een beetje kritisch op gevraagde permissies, dan is aanvullende bescherming niet nodig.

©PXimport

Data van onderzoek naar ransom- en cryptomalware van het Nationaal Cyber Security Centrum.

Blijvend gevaar

Hoewel voorkomen nog altijd beter is dan genezen, kun je nooit helemaal zeker zijn dat je systeem niet besmet wordt met ransomware, net als bij andere virussen. Je systeem genezen is te doen, maar er is een hele minieme kans dat versleutelde bestanden hersteld kunnen worden. We kunnen niet genoeg op het belang van een goede back-up blijven hameren. Als je geen back-up hebt, is het ook noodzakelijk de verleiding om te betalen te weerstaan, maar je opties zijn beperkt. Een opstartbare usb-stick of cd biedt een kleine kans. Aangifte doen en de Bitcoin-wallet delen kan geen kwaad, maar zal hoogstwaarschijnlijk weinig uitrichten. Zwienenberg vult daarbij aan: "Neem contact op met je antivirus-leverancier. In veel gevallen kan via een omweg het systeem weer beschikbaar komen en de bestanden hersteld worden. De supportafdeling van de security-suite-leverancier kan je hierbij helpen."

Hoe gaat een antivirusbedrijf om met cryptomalware?

We vroegen Righard Zwienenberg ook hoe een antivirusbedrijf als ESET bestanden probeert te ontsleutelen die door cryptomalware getroffen zijn. "Door reverse-engineering van de code (stapsgewijs het besmettings- en versleutelproces terug te lopen - red.) leren wij wat de ransomware doet, hoe deze het systeem of bestanden gijzelt en ook of (en zo ja, hoe) dit weer hersteld kan worden. Deze oplossing wordt dan toegevoegd aan de beveiligingssuite en indien nodig ook aan andere tools. In veel gevallen kunnen de bestanden helaas nooit ontsleuteld worden, omdat er bugs in de encryptie-algoritmen zitten. Deze bestanden zullen dan ook als verloren moeten worden beschouwd. Er is zelfs ransomware in omloop waarbij de makers zelf niet weten wat de code om het systeem of de bestanden te unlocken is." Ook weinig bemoedigende woorden van Eddy Willems: "In de meeste gevallen kun je die bestanden niet meer ontsleutelen en ben je aangewezen op je back-up."

©PXimport

Zorg ook dat je NAS up-to-date is.

Word de held van je (klein)kinderen door hen te verrassen met een uniek, zelfgemaakt verhalenboek. Laat hen zelf de grote lijnen van het verhaal bedenken en zie hoe je dankzij Storybook in een handomdraai een prachtig digitaal boekje creëert, compleet met een mooie cover en bijpassende illustraties.

Stap 1: De prompt

Storybook draait op de Gemini AI-chatbot van Google. De functie is gloednieuw en op dit moment alleen te gebruiken via het web, niet via de Gemini-apps voor Android of iPhone. Het goede nieuws: Storybook is helemaal gratis. Je hoeft dus geen betaald abonnement te nemen om het uit te proberen. Wel moet je ingelogd zijn met je Google-account. Surf vervolgens naar: https://gemini.google.com/gem/storybook

Net als bij andere generatieve AI-tools start je met een tekstopdracht, de zogeheten prompt. In een paar zinnen beschrijf je het onderwerp. Of je kiest voor een uitgebreidere instructie, bijvoorbeeld: "Kun je een verhaal maken dat aan een kind uitlegt hoe het leven van een vlinder eruitziet?"

Stap 2: Prentenboek van 10 pagina's

Boven het tekstvak vind je alvast enkele inspirerende voorbeelden van recente prompts, compleet met het bijbehorende verhaal. Denk aan: 'Mijn kind van 7 wil niet logeren bij oma. Maak een Storybook om haar te helpen hiermee om te gaan.' Je kunt je eigen prompt typen, maar ook inspreken: klik op het microfoontje, geef Gemini toegang tot je microfoon en vertel je opdracht. Enkele seconden later verschijnt het prentenboek op het scherm. Elk boek telt tien pagina's, inclusief een prachtige omslag én een door Gemini bedachte titel. Met iedere klik blader je door het verhaal. De tekst is verzorgd opgemaakt en de illustraties zijn verrassend sfeervol. Wij waren aangenaam verrast door de kwaliteit.

Stap 3: Lezen of luisteren

Je kunt het verhaal natuurlijk gewoon lezen, maar Storybook heeft nog een extra troef: een ingebouwde voorleesfunctie. Daarbij kun je kiezen om alleen de huidige pagina te beluisteren of om vanaf de eerste pagina te beginnen. De hoogte van de stem is instelbaar, zodat je een toon kunt kiezen die het best bij het verhaal of de luisteraar past. En het plezier stopt daar niet: via de Deel-knop krijg je een unieke link naar jouw persoonlijke Storybook. Die kun je eenvoudig doorsturen naar familie, vrienden of de kinderen zelf, zodat ze het boekje op hun eigen toestel kunnen bekijken en beluisteren. Bovendien kun je het boekje ook downloaden als pdf. Wil je dat je kind ook offline kan bladeren, dan kun je het dus voor hem of haar printen.

Gourmetten is misschien wel dé nationale volkssport tijdens de feestdagen. Maar hoe leuk de avond ook is, de ochtend erna is vaak minder feestelijk. Die doordringende vetlucht die in je gordijnen, bank en kleding is getrokken, ben je liever kwijt dan rijk. Met deze tien tips – verdeeld over wat je eet en wat je doet – blijft je huis een stuk frisser!

Lees ook: Gourmetten nieuwe stijl: topfavoriet met een eigen twist

Ingrediënten & materialen

De meeste stank ontstaat niet door het gourmetstel zelf, maar door wat we erop leggen. Verbrande boter, karamelliserende suikers en spetterend vet zijn de grote boosdoeners. Met een paar slimme aanpassingen aan je boodschappenlijstje ben je de rookwolken voor.

Tip 1: Investeer in hittebestendige olie

De fout die bijna iedereen maakt: bakken in roomboter of standaard olijfolie. Deze vetten verbranden snel bij de hoge temperaturen van het gourmetten, wat zorgt voor die zware, scherpe walm. Kijk in de supermarkt eens schuin boven de olijfolie; daar vind je rijstolie of arachideolie. Deze oliesoorten hebben een veel hoger rookpunt en blijven stabiel als ze heet worden. Wil je het jezelf helemaal makkelijk maken? Koop dan een bakspray. Daarmee nevel je de pannetjes of de plaat licht in, waardoor je nooit te veel gebruikt en het vet niet onnodig staat te walmen.

Tip 2: Laat de kant-en-klare marinades staan

Die voorgemarineerde schotels uit de supermarkt zijn makkelijk, maar funest voor de luchtkwaliteit. De marinades zitten namelijk vaak vol suiker en water. Zodra dat de hete pan raakt, verbrandt de suiker en verdampt het vocht, met veel rook tot gevolg. Je kunt beter ongemarineerd vlees of vis kopen. Wil je toch smaak? Gebruik dan een dry rub (een droog kruidenmengsel) om het vlees vooraf te kruiden. Als je echt van sausjes houdt, kun je die beter koud op je bord toevoegen dan warm in het pannetje.

Tip 3: Kies voor 'droger' vlees en meer groente

Hoe meer vet er in het vlees zit, hoe meer het spettert en rookt. Hamburgers, worstjes en speklapjes zijn in feite kleine rookbommen. Kies liever voor magere opties zoals biefstuk, kipfilet, kalkoen of witvis. Daarnaast kun je de geuroverlast flink beperken door de verhouding vlees/groente om te draaien. Plakjes courgette, paprika, champignons en aubergine bakken vrijwel geurloos. Met een goede mandolineof groentesnijder maak je in een handomdraai dunne plakjes die snel gaar zijn, waardoor je minder lang hoeft te bakken.

Tip 4: Vervang die oude, bekraste pannetjes

Kijk voordat je begint eens kritisch naar je huidige gourmetstel. Zitten de pannetjes vol krassen en is de antiaanbaklaag versleten? Dan koekt je eten sneller aan, wat zorgt voor verbrandingsluchtjes die je de dag erna nog ruikt. Het is vaak helemaal niet nodig om een compleet nieuw apparaat te kopen; veel fabrikanten verkopen losse pannetjes of nieuwe bakplaten. Voor een paar tientjes bak je weer op een glad oppervlak, heb je minder olie nodig en ben je niet de hele avond bezig aangekoekte resten weg te schrapen.

Tip 5: Gebruik een gourmetstel met keramische coating

Ben je toch toe aan een heel nieuw apparaat? Let dan goed op de coating. Tegenwoordig zijn er gourmetstellen met een keramische bakplaat. Deze kunnen vaak hogere temperaturen aan zonder dat de laag beschadigt en ze zijn veel makkelijker schoon te maken.

Zo ga je de strijd aan met de luchtjes in huis

Zelfs met de beste ingrediënten ontkom je niet aan enige baklucht. Gelukkig zijn er genoeg manieren om te voorkomen dat die geur permanent blijft hangen.

Tip 6: Zet een aromadiffuser aan

Een geurkaars maskeert de lucht vaak alleen maar, waardoor je een weeïge mengeling krijgt van lavendel en hamburger. Een betere optie is een elektrische aromadiffuser (ook wel vernevelaar genoemd). Dit apparaat verspreidt via koude waterdamp een constante, frisse geur naar keuze door de kamer, zonder dat er verbranding aan te pas komt. Kies voor essentiële oliën die bekend staan om hun verfrissende werking, zoals citroengras, eucalyptus of dennen. De waterdamp helpt bovendien meteen tegen de droge lucht in huis als de verwarming hoog staat.

Tip 7: Laat de luchtreiniger draaien

Misschien heb je er al eentje staan, en anders is dit het moment: de luchtreiniger. Let er bij aanschaf op dat het apparaat een koolstoffilter heeft, want alleen HEPA is niet genoeg voor kookluchtjes. Een koolstoffilter absorbeert gassen en geuren. Zet het apparaat niet pas aan als je naar bed gaat, maar laat hem al draaien zodra het gourmetstel aangaat. Heb je een modern exemplaar met een app? Zet hem dan alvast op de hoogste stand voordat de eerste walm ontstaat.

Tip 8: Ventileer flink

Ramen openzetten klinkt logisch, maar doe het wel slim. Eén raampje op een kier doet weinig. Je hebt trek nodig. Zet aan weerszijden van de woning een raam of rooster open zodat de luchtstroom de damp direct meeneemt. Vind je het te koud worden? Zet de verwarming gerust tijdelijk wat hoger; de kosten daarvan wegen niet op tegen de stomerijkosten van je gordijnen. Plaats eventueel een simpele tafelventilator in de buurt van het gourmetstel (niet erop gericht, maar richting het open raam) om de rook een handje te helpen de juiste kant op te gaan.

Tip 9: Azijn & koffie

Het is een klassieker uit grootmoeders tijd, maar hij werkt nog steeds: azijn neutraliseert. Je kunt bakjes azijn neerzetten, maar voor het zware werk kun je na het eten beter even een pannetje water met een flinke scheut schoonmaakazijn op het fornuis koken. Laat de afzuigkap uit en laat de damp door de kamer trekken. Vind je de azijnlucht zelf te heftig? Gooi er dan wat citroenschillen, een kaneelstokje of kruidnagel bij. Zo ruikt je huis direct weer naar winterse gezelligheid in plaats van naar een snackbar. Wat ook kan, is koffie. Zet na het eten een paar schaaltjes met gemalen koffie (snelfiltermaling) in de woonkamer. De koffie neutraliseert de zware baklucht en vervangt deze door een neutraal, aards aroma. Voor een nog sterker effect kun je wat koffiebonen op een warme onderzetter leggen; door de restwarmte verspreiden ze een subtiele geur die de gourmetlucht naar de achtergrond verdrijft.

Tip 10: Maak meteen met schoon

Het is verleidelijk om na het eten uit te buiken op de bank en de ravage te laten voor wat het is. Doe het niet. Zolang het gourmetstel vet en warm in de kamer staat, blijft het geur verspreiden. Haal direct na het eten een stuk keukenrol over de plaat. Gebruik daarna een sopje van afwasmiddel en warm water om de plaat en de tafel (want ja, vetnevel komt overal) af te nemen. Geloof ons, door hier na het eten even een paar minuten tijd voor vrij te maken, bespaar je jezelf de volgende ochtend een hoop gourmetluchtfrustratie!