Wanneer een steeds groter deel van je leven plaatsvindt op sites als Facebook en Twitter is het des te dramatischer wanneer iemand zich toegang verschaft tot dat account. Wat kun je doen als je social media gehackt worden? En is er een manier om te voorkomen dat het nogmaals gebeurt?

Tip 01: Verander je wachtwoord

Het eerste, echt het allereerste wat je moet doen wanneer je het gevoel hebt dat er iets raars aan de hand is met je account, is je wachtwoord veranderen. Dit doe je in de accountinstellingen van het desbetreffende sociale netwerk. En 'iets raars' is een heel breed begrip. Het kan zijn dat je een post ziet die je niet zelf geplaatst hebt, dat mensen zeggen dat je berichten aan het sturen bent terwijl je zelf niets hebt gedaan, maar ook dat je bijvoorbeeld van Facebook of Twitter de melding krijgt dat je bent ingelogd vanaf een onbekend apparaat. Het maakt niet uit wat je aan het twijfelen brengt, wacht geen seconde en verander je wachtwoord voordat de persoon die (mogelijkerwijs) het account van je heeft overgenomen dit voor je doet. Lees ook: Meer privacy op Google en Facebook.

Dat gezegd hebbende, zul je bij echt vervelende hacks pas merken dat je account gehackt is op het moment dat het social media-platform je account heeft geblokkeerd of omdat je simpelweg niet meer kunt inloggen. In het laatste geval is het soms een oplossing om razendsnel een ander wachtwoord op de vragen via de mail, in de hoop dat de hacker het e-mailadres niet heeft aangepast.

©PXimport

Tip 01 Wanneer je twijfelt of er iets met je account aan de hand is, wacht dan geen seconde en verander onmiddellijk je wachtwoord.

Tip 02: Geef uitleg

Wanneer je account gehackt is of op een andere manier in diskrediet is gebracht en je bent erin geslaagd om jezelf weer toegang te verschaffen tot je account, zorg er dan voor dat je je vrienden (lees: je connecties op het social media-platform) zo snel mogelijk laat weten wat er is gebeurd. Bij Pinterest is dat wat lastig, maar op Twitter, Facebook en LinkedIn kun je gewoon een bericht publiceren waarin je uitlegt wat er gebeurd is (bijvoorbeeld wanneer je op een 'foute' link hebt geklikt die naar je is gestuurd).

Vermeld er dan bij dat eventuele berichten die in de afgelopen 24 uur vanuit jou zijn geplaatst, niet van jou afkomstig waren. Hiermee beperk je niet alleen de schade voor jezelf, maar geef je ook direct een nuttige waarschuwing die kan voorkomen dat anderen in dezelfde valkuil trappen. Jij hebt er op dat moment weinig meer aan, maar je kunt er anderen uiteraard een grote dienst mee bewijzen en dat is ook iets waard.

Niet gevaarlijk?

De een denkt luchtiger over een social media-hack dan de ander. Het kan echter daadwerkelijk desastreuze gevolgen hebben. Zoals privégesprekken die ineens als statusupdate worden gepost, privacy-instellingen die drastisch worden aangepast, of misschien nog veel erger: andere vrienden die door jou worden geïnfecteerd en daardoor bijvoorbeeld hun gehele foto-archief kwijtraken. Om dan maar nog niet te beginnen over wat er kan gebeuren wanneer een hacker controle krijgt over je professionele netwerk (LinkedIn) waar al je zakelijke contacten zich bevinden. Nee, een social media-hack is niet iets om lichtzinnig over te denken en moet koste wat kost voorkomen worden.

Tip 03: Facebook

Is jouw Facebook-account gehackt, is het wachtwoord al gewijzigd en ook het e-mailadres in jouw account, waardoor je geen nieuw wachtwoord naar jezelf kunt laten sturen? In dit geval dien je zo snel mogelijk hiernaartoe te gaan. Daar klik je op de knop Mijn account is gekraakt. Vervolgens log je in met je gebruikelijke gebruikersnaam en wachtwoord. We weten het, die werken niet meer, maar omdat je inlogt via de hacked url, registreert Facebook wat er aan de hand is. Je krijgt vervolgens de melding dat je wachtwoord onlangs is veranderd, met de vraag of jij dat zelf hebt gedaan. Het magische antwoord daarop is néé, waarna Facebook doorheeft dat je account daadwerkelijk gehackt is en je verder helpt met stappen om de controle over je account weer terug te krijgen. Kleine waarschuwing: dit is geen haastklus, hier kan rustig een week of twee overheen gaan, soms wel langer.

©PXimport

Tip 03 Via Facebook kun je een account waaruit je gelockt bent ironisch genoeg terugkrijgen door in te loggen met je oude wachtwoord.

Tip 04: Twitter

Een gehackt Facebook-account kan vervelend zijn, maar vlak Twitter niet uit. Wanneer jouw Twitter-account is overgenomen, dan regent het werkelijk vervelende Tweets uit jouw naam die in no-time anderen kunnen infecteren én ervoor kunnen zorgen dat je zorgvuldig opgebouwde reputatie op Twitter ongedaan gemaakt wordt. Twitter raadt aan onmiddellijk tweestapsauthenticatie in te schakelen wanneer je account gehackt is maar je er nog wel toegang toe hebt. Heb je geen toegang tot je account meer, dan dien je zo snel mogelijk naar deze link te gaan. Op die pagina vul je vervolgens de gebruikersnaam in van het betreffende Twitter-account. Twitter geeft nu aan naar welk telefoonnummer of e-mail adres het nieuwe wachtwoord gestuurd kan worden. Zijn deze gegevens niet van jou? (lees: gewijzigd door de hacker), klik dan op Ik heb geen toegang tot deze gegevens. Je komt dan, net als bij Facebook, op een speciale pagina terecht die je stap voor stap door het proces loodst om weer toegang te krijgen tot je account.

©PXimport

Tip 04 Het herstelproces van Twitter is iets minder ingewikkeld en helpt je stap voor stap door het proces heen.

Tip 05: LinkedIn

Een LinkedIn-hack is, zoals gezegd, extreem vervelend. Immers, dat zijn niet zomaar vrienden, maar je zakelijke contacten en dat betekent dat de reputatie van je bedrijf op het spel staat. LinkedIn heeft een iets minder geautomatiseerd proces dan Facebook en Twitter, bij LinkedIn surf je namelijk naar deze pagina. Op de betreffende pagina vul je je naam en e-mailadres in en plaats je de link naar je LinkedIn-profiel. Vervolgens geef je in het veld More Details (in het Engels) een omschrijving van wat er aan de hand is, en wat je denkt dat de oorzaak zou kunnen zijn (bijvoorbeeld omdat je een virus hebt of omdat je op een linkje hebt geklikt waar je niet op had moeten klikken). Een medewerker van LinkedIn zal vervolgens contact met je opnemen om het probleem te verhelpen. Helaas kan ook dit wel een tijdje duren en je zult niet de eerste zijn die het formulier méér dan eens moet invullen voordat er écht iets gebeurt. Vervelend, maar het is niet anders.

©PXimport

Tip 05 Wanneer je uit je LinkedIn-account buitengesloten bent, dien je een formuliertje in te vullen. Antwoord kan even duren.

Tip 06: Pinterest

Wanneer je Pinterest-account gehackt wordt, dan is dat doorgaans niet dramatisch. Toch blijft het vervelend, zéker wanneer je heel veel volgers hebt die je niet kwijt wilt. Wanneer er een wijziging wordt doorgevoerd in je Pinterest-account, krijg je automatisch een e-mail. Als je zo'n e-mail krijgt en je hebt niets gedaan, klik dan zo snel mogelijk op de link Mijn account vergrendelen in de e-mail en vraag daarna een nieuw wachtwoord aan via deze pagina. Lukt het je op deze manier nog steeds niet om toegang te krijgen tot je account? Dan kun je, net als bij LinkedIn, via e-mail contact opnemen met Pinterest (en wederom kan reactie wel even op zich laten wachten). Je vindt het contactformulier hier.

Tip 07: Onbekende linkjes

Het klinkt natuurlijk hartstikke logisch: als je niet gehackt wilt worden, moet je niet op gevaarlijke links klikken. Daar zijn we ons allemaal wel van bewust, maar wanneer een bericht afkomstig is van vrienden, denken we al snel dat het in orde is. En dát is nu juist het gevaarlijke aan dit soort virussen/hacks en de reden waarom ze vaak als een lopend vuurtje door sociale platformen flitsen. Het is daarom zaak om altijd je gezond verstand te gebruiken.

Komt het linkje uit het niets? Wordt het gestuurd door iemand die je anders nooit een berichtje stuurt? Bevat het een begeleidende tekst in het Engels terwijl de persoon in kwestie gewoon Nederlands is? Allemaal redenen om achterdochtig te zijn. Wil je écht goed zitten? Installeer dan antivirussoftware zoals Norton Security. Dit programma komt met een Facebook-browserplug-in die linkjes direct checkt op veiligheid. Fijn, want dan hoef je daar zelf niet meer over na te denken (ook buiten Facebook worden links uiteraard gecontroleerd wanneer je ze opent).

Als niets meer werkt

Wat als je hemel en aarde hebt bewogen, maar het social media-platform weigert je je account terug te geven? Het is pijnlijk om te moeten horen (lezen in dit geval), maar het is daadwerkelijk mogelijk dat je je account niet meer terugkrijgt. Het is eerder uitzondering dan regel, maar het is wel zo dat platformen als Facebook, Twitter, LinkedIn enzovoort, grote bedrijven zijn die een reputatie te beschermen hebben. Daarbij moet gezegd worden dat het vrij zelden gebeurt dat je bij een eerste 'overtreding' direct je account voorgoed kwijtraakt. Dat gebeurt doorgaans pas na een paar keer, waarmee je aantoont dat je de beveiliging niet zo heel serieus neemt (en daar heeft men wel een punt, want er zijn manieren om het te voorkomen, zoals je leest in dit artikel). Wat je dan nog kunt doen? Een week er flink de balen in hebben, een nieuw account starten en er héél veel van leren.

Tip 08: Onbekende mensen

Wat geldt voor onbekende linkjes, geldt al helemaal voor onbekende mensen. Op Pinterest en LinkedIn speelt dit niet zo heel erg (vooral omdat de directe communicatie bij Pinterest erg beperkt is, hoewel er laatst een chat-mogelijkheid is toegevoegd), maar op Facebook en Twitter komt het regelmatig voor: een wildvreemde die contact met je zoekt, meestal uit een ver land en in gebrekkig Engels. Vaak zijn dit mensen die buitengewoon veel interesse in je tonen en overladen met complimenten.

Verspil aan dit soort mensen geen tijd. Natuurlijk er is een astronomische kans van één op zestien miljard dat het echt gaat om je droomvrouw/droomprins die dankzij een speling van het lot met je in contact probeert te komen, maar veel realistischer is het dat het iemand is die op wat voor manier dan ook misbruik van je probeert te maken. Weersta de verleiding om uit te vinden wat dit precies is en blokkeer dit soort mensen onmiddellijk. In het echt zou je het ook niet tolereren als een wildvreemde ineens allemaal persoonlijke vragen aan je stelt.

©PXimport

Tip 08 Wanneer wildvreemden ineens in gebrekkig Engels tegen je gaan praten, kun je maar beter zo snel mogelijk blokkeren.

Tip 09: Tweestapsauthenticatie

Er is geen waterdichte manier om je account te beschermen tegen hackers, maar een universele manier die vrijwel álle sociale netwerken bieden is tweestapsauthenticatie. Dit houdt in dat het inloggen (vanaf een nieuw apparaat) via twee stappen gaat: namelijk via je gebruikersnaam en wachtwoord en via bijvoorbeeld een code die naar je mobiele telefoon wordt gestuurd. Voor Facebook, Twitter en LinkedIn is dit gemakkelijk in te stellen. Pinterest heeft helaas geen tweestapsauthenticatie en er zijn ook geen berichten dat het bedrijf daar binnenkort mee begint. Dat gezegd hebbende worden Pinterest-accounts ook veel minder vaak gehackt dan Facebook, Twitter of LinkedIn-accounts.

©PXimport

Tip 09 Tweestapsauthenticatie voorkomt dat je opnieuw gehackt wordt in de toekomst.

Tip 10: Backup

Tot slot geven we je nog een tip die niet zozeer te maken heeft met het beschermen van je account, maar met het beschermen van de inhoud van je account. We hebben groot vertrouwen in platformen als Twitter, Pinterest en Facebook en gebruiken ze dan ook steeds vaker als online opslagmedium. Die foto's van de vakantie van vorig jaar? Oh joh, die staan op Facebook. Mijn verlanglijstje voor mijn nieuwe huis? Check mijn Pinterest even! Het is prima dat we zo veel op dit soort sociale platformen zetten, maar best 'gevaarlijk' dat we het zien als veilige opslag.

Los van het risico van je hele privéleven op internet zetten, is het risico dus ook dat je alles kwijt bent wanneer je account gehackt wordt. En hoe lullig het ook is, een platform als Facebook of Twitter ligt er écht niet wakker van dat jij al je foto's en video's kwijt bent. Zij geven vooral om de veiligheid van hun platform. Zorg er dus voor dat je de foto's die je online zet, óók offline bewaart. Zo is de catastrofe iets minder groot wanneer je om wat voor reden dan ook de toegang tot je account verliest, of wanneer je account wordt verwijderd.

Het is herfst, en dat betekent spinnen. Niet alleen buiten, maar ook binnen. Daar kun je flink van schrikken. Toch is er geen reden tot paniek. Spinnen zijn juist nuttig: ze vangen muggen, vliegen en andere hinderlijke insecten. Nederlandse spinnen zijn bovendien niet gevaarlijk voor mensen. Wil je ze toch liever niet in huis? Dit kun je doen!

Dat je in het najaar meer spinnen ziet, is trouwens logisch. De mannetjesspinnen zijn dan op zoek naar een vrouwtje. Of het nu mannetjes of vrouwtjes zijn, voor allemaal geldt: ze zijn snel, maar niet gevaarlijk. Je kunt ze makkelijk vangen, zolang je maar rustig blijft.

Geen paniek! Vangen en vrijlaten doe je zo

De eenvoudigste methode daarvoor is nog steeds het bekende glas met een stukje stevig papier, bijvoorbeeld een bierviltje. Zet een stevig glas over de spin en schuif er een kartonnetje of papiertje onder. Til het geheel voorzichtig op, houd het goed gesloten en zet de spin buiten op enkele meters van je huis neer. Hoe verder, hoe kleiner de kans dat hij terug naar binnen kruipt.

Er bestaan ook speciale spinnenvangers: lange stelen met zachte borsteltjes of buisjes met een opvangreservoir. Handig als je liever wat afstand bewaart. Oefen eerst even, zodat je zeker weet hoe het werkt. Een spin doorspoelen of bespuiten met insectenspray kun je beter niet doen: er zijn betere, diervriendelijkere manieren om van ze af te komen.

©LeoniekvanderVlietPhotography

Waar komen spinnen binnen?

Spinnen kiezen niet bewust voor jouw woonkamer, maar volgen vaak insecten die aangetrokken worden door licht of warmte. Via kieren langs kozijnen, onder deuren of door ventilatieopeningen vinden ze hun weg naar binnen. Ook via spullen uit de schuur of garage kunnen ze mee naar binnen komen. Door deze routes af te sluiten of te controleren, verklein je de kans dat ze binnen belanden.

Voorkomen is ….

Hieronder lees je wat je in het algemeen kunt doen om insecten en spinnen buiten te houden. Ook kijken we specifiek naar bepaalde ruimtes in je huis.

Algemeen

Inspecteer je hele woning systematisch door langs plintnaden, kozijnen en doorvoeren te lopen. Dicht kieren af en vervang versleten tochtstrips. Plaats fijnmazig rvs-gaas voor ventilatieopeningen en maak ventilatieroosters jaarlijks schoon. Horren monteren voor ramen en deuren scheelt ook al een hoop.

Woonkamer

In de woonkamer trekken lampen vaak insecten aan, en daarmee ook spinnen. Plaats lampen niet direct bij de buitendeur en gebruik eventueel warmere lichtkleuren die minder insecten lokken – wit licht bevat namelijk veel UV- en blauwe componenten, echte insect-magneten. Ruim regelmatig achter kasten en banken op: rommelige hoeken bieden ideale plekken voor webben.

Slaapkamer

Zet bij warm weer het raam open met een hor ervoor. Zo ventileer je goed zonder dat spinnen en insecten naar binnen glippen. Trek ook gordijnen geregeld open en dicht; spinnen houden van rustige, donkere hoekjes.

Badkamer

Door de hoge luchtvochtigheid is de badkamer aantrekkelijk voor insecten en dus voor spinnen. Laat de ruimte goed drogen na het douchen (zet daar bijvoorbeeld de mechanische ventilatie voor aan of zet een raam een stukje open) en haal spinrag direct weg.

Kelder en berging

Dit zijn favoriete plekken voor grote huisspinnen. Ze houden van koelere, vochtige plekken waar ze met rust gelaten worden. Controleer leidingen en kieren, dicht openingen en zorg dat er niet te veel losse spullen op de grond staan.

Van huisspin tot kruisspin: zo herken je ze

Gevaarlijke spinnen? Die komen in Nederland eigenlijk niet voor. Maar dat maakt de angst er niet minder om. Herkennen wat voor spin je ziet, kan dan echt helpen. In september en oktober zie je binnenshuis vooral mannetjes van huisspinnen rondstruinen, terwijl vrouwtjes in hun web blijven. Met een app zoals ObsIdentify (voor Android en iOS) kun je eenvoudig een foto maken en direct zien om welke soort het gaat. Ook de webvorm geeft aanwijzingen: een strak wielweb, een trechter of een slordig matje is vaak soortspecifiek. Door je in de soorten te verdiepen, leer je dat de grote, donkere spinnen in huis simpelweg rondzwervende mannetjes zijn die een partner zoeken. Niets om bang voor te zijn dus!

Top 5 huisspinnen in Nederland

De kruisspin, Araneus diadematus, is jaar in jaar uit de publieksfavoriet én meest geteld; je herkent hem aan het lichte kruis op het achterlijf en het grote wielweb langs schuttingen en raamkozijnen. De grote trilspin, Pholcus phalangioides, hangt met lange poten onder het plafond en trilt heftig bij onraad; je vindt hem vaak in rustige hoekjes binnen. De gewone en grote huisspinnen, Eratigena-soorten, bouwen trechterwebben achter kasten en in kelders. De venstersectorspin, Zygiella x-notata, spant bij ramen een wielweb met een 'hapje' eruit; vaak zie je die in gevelhoeken. De herfsthangmatspin, Metellina segmentata, maakt kleine hangmatwebjes in struiken en rond tuinen en wordt regelmatig bij huizen gezien. De exacte volgorde varieert per jaar en telling, maar deze soorten staan steevast hoog in Nederlandse spinnentellingen.

©Anton Derkach | Iuliia - stock.adobe.com

Veelgestelde vragen over spinnen in huis

Zijn spinnen in Nederland giftig?

De spinnen die je binnenshuis tegenkomt, zoals huisspinnen of trilspinnen, zijn niet gevaarlijk. Ze kunnen hooguit bijten als ze in het nauw komen, maar dat gebeurt zelden en is vergelijkbaar met een muggenprik: een klein rood plekje dat snel verdwijnt. Ook buitenshuis leven er in Nederland geen gevaarlijk giftige spinnen voor mensen.

Kruipen spinnen in je slaap in je mond of oren?

Dit is een hardnekkige mythe. Spinnen zijn schuwe dieren die juist contact met mensen vermijden. Het idee dat ze in je slaap in je mond of oor kruipen is een broodjeaapverhaal. Ze lopen hooguit langs je bed op zoek naar een rustig hoekje, maar hebben geen enkele reden om een mens als schuilplek te gebruiken.

Waarom zie je vooral in de herfst zoveel spinnen?

In nazomer en herfst gaan mannetjes-huisspinnen op zoek naar een vrouwtje. Omdat ze rondzwerven, zie je ze vaker in kamers en gangen lopen. Vrouwtjes blijven meestal in hun web en vallen daardoor minder op. De seizoenspiek heeft dus alles te maken met hun voortplantingscyclus.

Kunnen spinnen eitjes in huis leggen?

Ja, spinnen kunnen in huis eizakjes maken. Meestal gebeurt dat in rustige hoekjes of achter meubels. De jongen verspreiden zich na het uitkomen en veel halen de volwassen leeftijd niet. Door webben en eizakjes regelmatig weg te halen met de stofzuiger, houd je de aantallen eenvoudig onder controle.

Helpt het om spinnen weg te houden met pepermuntolie of azijn?

Er circuleren veel huismiddeltjes die zouden helpen, maar er is weinig bewijs dat spinnen echt wegblijven van bepaalde geuren. Belangrijker is het dichten van kieren, plaatsen van horren en regelmatig opruimen. Dat heeft aantoonbaar meer effect dan een schaaltje azijn of een oliebrandertje.

Kunnen huisspinnen springen of vliegen?

Nee, de huisspinnen die je binnenshuis tegenkomt kunnen niet springen of vliegen. Ze lopen of klimmen via draden. Soms zie je kleine jonge spinnen wel zweven aan een draadje; dat heet 'ballooning'. Dan gebruiken ze een draad als zweeflijn in de wind. Bij volwassen huisspinnen gebeurt dat niet binnenshuis. 

Wat moet ik doen als ik een spin echt niet durf te vangen?

Vraag iemand anders om te helpen of gebruik een lange spinnenvanger waarmee je voldoende afstand houdt. Als dat niet lukt, kun je de deur naar de buitenruimte openen en wachten tot het dier zelf naar buiten trekt. Het belangrijkste is kalm blijven: spinnen zijn sneller bang voor jou dan andersom.

In oktober staat de tuin in het teken van de overgang naar de koude maanden. Planten hebben nog steeds zorg nodig en ook het onderhoud vraagt aandacht. Dit is het moment om alles klaar te maken, zodat je tuin de winter goed doorkomt.

Bescherm de tuin tegen vorst

Met dalende temperaturen is het belangrijk om alles te beschermen tegen vorstschade. Laat de tuinslang volledig leeglopen en berg hem op, zodat er geen water in achterblijft. Draai vervolgens de buitenkraan dicht. Schaf vliesdoek of noppenfolie aan om gevoelige planten te beschermen zodra het gaat vriezen.

Planten en bollen voor een wintertuin

Wie in de winter ook kleur wil behouden, kan nu groenblijvende varens, lage heesters en kerstrozen planten. Voorjaarsbollen zoals sneeuwklokjes, kievitsbloemen en bosanemonen moeten direct de grond in, omdat ze snel uitdrogen. Ook winterjasmijn of knoflook zijn nu aan de beurt. Bedek de grond daarna met een laag bladeren.

In hangmanden kun je winterviolen, bollen en klimop zetten voor wat extra kleur. Rozen plant je alvast voor het nieuwe seizoen. Tulpen die niet in de grond kunnen overwinteren, zet je in bollenbakken. Andere bloembollen plaats je bij vaste planten die qua kleur en bloeitijd goed bij elkaar passen. Geprepareerde hyacinten zet je in glazen binnen om vroeg van hun bloemen te genieten.

Oogsten in de herfst – én zaaien in de moestuin

Oktober is de maand van de oogst. Peren en appels haal je nu van de boom; maak er moes of taart van. Pompoenen en sierkalebassen zijn ook rijp. Laat altijd een stuk steel zitten, dan blijven ze langer goed. Bewaar ze koel en vorstvrij. In de moestuin zaai je nog veldsla, pluksla of spinazie. Kies wel voor winterharde soorten. Groenten die niet tegen kou kunnen, zoals paksoi, koolrabi, bloemkool en broccoli, oogst je voor de winter.

©encierro - stock.adobe.com

Onderhoud in oktober

Struiken, rozen en hagen hebben nog baat bij wat mest. In de border en moestuin kan eventueel kalk gestrooid worden. Blijf onkruid weghalen zodat het in het voorjaar niet uit de hand loopt. Plantensteunen kunnen de schuur in; maak ze schoon voordat je ze opbergt.

Zomerbollen zoals dahlia's, bloemriet en Abessijnse gladiolen moeten gerooid worden na de eerste nachtvorst. Controleer ook potten en bakken: zorg dat de afwateringsgaten open zijn zodat regenwater goed kan weglopen.

Snoeien in oktober

Ramblerrozen knip je bij door lange scheuten wat in te korten. Oktober is ook geschikt voor het snoeien van berk, esdoorn en kastanje, maar doe dit niet later dan eind november, want de sapstromen van deze bomen komen al vroeg op gang. Appel- en perenbomen kunnen eveneens gesnoeid worden.

©maxbelchenko

Het gazon winterklaar maken

Geef het gras dit najaar nog een laatste beurt. Verticuteer om mos en dood gras te verwijderen en lucht in de bodem te brengen. Maai het gras nog een keer, maar laat het niet te kort worden. Steek de randen bij en hark het gevallen blad weg, zodat het gras niet verstikt onder een bladerdeken en in het voorjaar weer gezond kan uitlopen.