ID.nl logo
Op zoek naar meer opslagruimte? We hebben 29 externe ssd's getest
Huis

Op zoek naar meer opslagruimte? We hebben 29 externe ssd's getest

Zoek je extra opslag voor je pc of Mac? Dan is een externe ssd een goede investering. Externe harde schijven zijn weliswaar spotgoedkoop, maar ook kwetsbaar en traag. Een externe ssd is sneller, compacter, stiller en duurzamer. Bovendien zijn de prijzen de laatste maanden gekelderd, wat ze ook prijstechnisch interessant maakt. Maar welke moet je dan hebben?

In dit artikel bespreken we externe ssd's. Handig voor als je ruimtegebrek ervaart of een snellere schijf wilt om vanaf te werken. We hebben de ssd's getest op drie gebruiksdoeleinden:

  • Bestanden overzetten
  • Vanaf de schijf werken
  • Gamen

Lees ook: 31 ssd's getest om je pc te versnellen

De voordelen van een externe ssd boven een externe harde schijf zijn vergelijkbaar met de voordelen van een interne ssd. In de eerste plaats zijn ze vooral veel en veel sneller. Waar mechanische harde schrijven met een usb2.0-aansluiting rond de 40 MB/s zitten en met usb3.0-schijven rond de 100 MB/s, leveren ssd’s (afhankelijk van het model) snelheden tussen de 500 en 2500 MB/s. Ze zijn ook veel rapper bij random lezen en schrijven, wat vooral belangrijk is als je direct met programma’s vanaf je externe schijf werkt. Kopieer je geregeld bestanden heen en weer of werk je vanaf een externe schijf, dan is een ssd eigenlijk onmisbaar.

Daarnaast zijn de meeste ssd’s veel lichter, en dus draagbaarder. Tevens zijn ze allemaal bestand tegen vallen of trillingen en structureel minder kwetsbaar, wat ze een geschikter medium maakt om ze als extra back-up in te zetten dan mechanische drives.

Gebruik je een laptop en heb je een externe drive nodig om van te werken? Een externe ssd kan ook prima gebruikt worden om de opslag van je laptop mee uit te breiden, bijvoorbeeld voor foto- of videowerk.

Drie klassen

De ssd’s in deze test verdelen we in drie categorieën. In de eerste categorie vinden we de eenvoudigste ssd’s op basis van een interne SATA-interface. SATA beperkt deze modellen intern tot zo’n 550 MB/s. Deze herken je aan het label usb 3.2 gen 1, het oude usb 3.0. Enkele jaren geleden waren de meeste externe ssd’s van binnen SATA-ssd’s, maar de laatste jaren zien we dat SATA plaatsmaakt voor snellere NVMe-ssd’s.

NVMe-modellen

Dat brengt ons bij de tweede ssd-categorie: usb 3.2 gen 2. Deze modellen met intern een snellere NVMe-ssd vormen de meerderheid van het huidige ssd-aanbod. Hier is de snelheid van de usb-poort de beperking. Snellere usb-poorten (usb 3.2 gen 2) laten deze ssd’s data met zo’n 1000 MB/s overzetten. Recente pc’s en laptops beschikken in principe over zo’n snellere poort, alleen op flink oudere apparaten ontbreekt deze aansluiting.

Topsegment

Sinds enige tijd zijn er ook externe ssd’s met een usb3.2-gen2x2-interface, deze ondersteunt snelheden tot 20 Gbit/s, en zijn dus twee keer sneller. Althans in theorie, want 20Gbit/s-poorten zijn extreem zeldzaam; de introductie hiervan wil nog niet vlotten. Zelfs op het gros van de meest recente laptops en moederborden ontbreekt ondersteuning hiervoor. Kortom, deze ssd’s zijn slechts voor een niche doelgroep die over zo’n systeem beschikt, want je betaalt toch net wat meer voor zo’n razendsnelle ssd, en dat is zonde als je er geen gebruik van kunt maken.

In het topsegment komen we ook nog thunderbolt-ssd’s tegen. Thunderbolt-aansluitingen komen iets frequenter voor dan usb 3.2 gen 2x2, maar thunderbolt-apparaten werken in de regel niet op usb-poorten. Zonder specifieke thunderbolt-aansluiting heb je er dus niets aan. En als je een ssd meeneemt naar een ander systeem om wat over te zetten, is de kans groot dat het apparaat niet herkend wordt. De nieuwste thunderbolt-aansluitingen ondersteunen echter overdrachtssnelheden van 40Gbit/s, wat thunderbolt-ssd’s tot de allersnelste opties maakt. Daar hangt dan wel een prijskaartje aan.

©Иван Шенец - stock.adobe.com

Thunderbolt-aansluitingen vind je veelal op duurdere laptops zoals de MacBook Pro.

Backwards compatibel

Thunderbolt is een uitzondering, maar verder zijn usb-apparaten wel allemaal compatibel met elkaar. Langzamere ssd’s werken dus gewoon op recente systemen en snellere ssd’s werken ook op oudere systemen. Je profiteert in dat laatste geval echter niet van de hogere snelheid, dus raden we het ook niet aan als er een meerprijs aan zo’n snellere ssd hangt.

Alle externe ssd’s werken in principe met alle Windows-pc’s en Macs. Usb-ssd’s werken in de regel ook allemaal met andere apparaten, zoals telefoons en moderne spelcomputers.

Verwarring

Wie tussen de regels doorleest, heeft het misschien al opgemerkt: het is een dagtaak om bij te houden hoe usb-poorten vandaag de dag aangeduid worden en wat de mogelijkheden zijn. Voorheen hadden we usb 2.0 en usb 3.0, maar tegenwoordig hebben we het over complexe benamingen als usb 3.2 gen 1, gen 2 en gen 2x2. Het lijkt erop alsof de dames en heren achter de usb-naamgeving er bewust een zooitje van willen maken, want het prima herkenbare usb 3.0 werd omgedoopt naar usb 3.1 gen 1 en later naar usb 3.2 gen 1. Drie verschillende namen voor dezelfde poort.

Helaas bedenken wij de standaarden niet, maar we geven graag het signaal af dat wij van mening zijn dat deze standaard vereenvoudigd moet worden. Het beste wat je als consument kunt doen, is de snelheid van de poort aanhouden als standaard. In dit geval dus 5, 10 of 20 Gbit/s.

Met de introductie van usb 4 is het er overigens niet beter op geworden, want waar het even logisch leek (usb 4 = 40 Gbit/s), is daar inmiddels een usb 4 versie 2.0 (80 Gbit/s) bij bedacht.

Met nieuwe logo’s met daarin de snelheden wordt geprobeerd om meer duidelijkheid te scheppen.

Zo testen wij

De prestaties van externe ssd’s splitsen we op in drie verschillende gebruiksdoeleinden: simpelweg bestanden overzetten, actief van de drive werken en gamen.

In de regel hebben fabrikanten het in hun specificaties bij de prestaties over de maximale snelheid die ze halen bij het overzetten van data, maar een ssd die razendsnel grote videobestanden over kan zetten, hoeft niet per se snel te zijn wanneer je vanaf de drive aan het werken of aan het gamen bent en vice versa. Het is dus zaak je eigen gebruik vooraf in kaart te brengen.

Zoek je vooral een ssd die rap is in het overzetten van bestanden, kijk dan in de tabel aan het einde van dit artikel naar de sequentiële prestaties: hoe hoger het getal, hoe beter, gebaseerd op een dataset van 64 gigabyte.

Zoek je een ssd om vanaf te werken, kijk dan in de tabel naar de prestaties in de PC Mark 10 Storage Benchmark, een combinatie van benchmarks die daadwerkelijk gebruik nabootsen. Daarvan testen we een Quick-variant (licht gebruik) en een Full-variant die zwaarder gebruik nabootst (denk aan videobewerking).

Voor gamedoeleinden hebben we een 3D Mark Storage Benchmark, eveneens een combinatie van verschillende benchmarks die het laden en updaten van je games nabootst.

Je vindt de testresultaten van alle geteste ssd’s in de tabel, maar eerst zullen we enkele opvallende modellen extra uitlichten.

©Diego - stock.adobe.com

Een externe ssd kun je gebruiken om direct vanaf te werken, handig voor een laptop.

Kleine ssd’s oninteressant Net als bij interne ssd’s zijn externe modellen met een geringe capaciteit – 250 gigabyte en minder – zelden interessant. Tegenwoordig zijn 1TB-ssd’s al zo betaalbaar geworden dat je kleine ssd’s gezien de prijs-per-gigabyte al niet eens meer wilt overwegen, maar je levert ook in qua prestaties. Vanaf 500 gigabyte neemt dat effect af, al focussen wij ons gezien de prestaties hier op 1TB- en 2TB-modellen; vanaf 1 TB heeft de capaciteit nauwelijks effect meer op de prestaties, en is de prijs-per-gigabyte optimaal. Grotere ssd’s koop je alleen als je die extra ruimte echt nodig hebt.

De beste prijs-prestatieverhouding

Zoek je een ssd die niet al te veel kost, maar wel topprestaties levert? Dan springt de Crucial X8 eruit. Prijstechnisch behoort deze ssd tot de goedkopere opties, maar desondanks doet hij wat prestaties betreft nauwelijks onder voor de top. Er zijn weliswaar enkele ssd’s die het hier en daar iets beter doen, maar die kosten dan ook (veel) meer.

De Crucial X8 is een ssd die eigenlijk nergens steken laat vallen: de sequentiële prestaties zijn goed, de prestaties bij werken vanaf de ssd zijn goed en ook de gameprestaties zijn prima. Met zijn stevige metalen behuizing is het niet de kleinste of de lichtste, maar kan hij wel tegen een stootje. Luxe extra’s zoals waterdichtheid ontbreken echter.

Met zijn prijs maakt hij zelfs oudere usb3.2-gen1-ssd’s met een snelheid van 5 Gbit/s overbodig, want die kosten vaak meer dan deze usb 3.2 gen 2 die 10 Gbit/s haalt. Kortom, een prima ssd met een prima prijs.

Crucial X8

Pluspunten

  • Uitstekende allround prestaties

  • Zeer scherpe prijs

Minpunten

  • Geen IP-rating

De kleinste en lichtste

De door ons geteste ssd’s variëren flink wat betreft formaat en gewicht. Sorteren we onze tabel op gewicht en formaat, dan staat één model afgetekend aan de top: de Transcend ESD310C. Dit is de eerste ssd uitgevoerd als usb-stick (usb-a en usb-c) met als gevolg dat geen van de andere modellen ook maar in de buurt komt als je externe ssd écht klein moet zijn.

Waar een usb-stick wat prestaties betreft normaal gesproken niet bij ssd’s in de buurt komt, stelt deze ‘ssd-stick’ niet teleur. Hij positioneert zich ergens in de middenklasse, wat keurig is gezien het beperkte formaat. Belangrijk is ook dat hij prijstechnisch goed meekomt; hij behoort zelfs tot de goedkopere opties in het veld.

Het voornaamste nadeel dat wij hebben kunnen ontdekken, is je het kleinood eerder kwijt kunt raken, maar dat rekenen wij onszelf meer aan dan Transcend. Let er ook op dat je dit apparaat als stick gebruikt, dus niet met een losse kabel, dat kan zowel een voordeel als nadeel zijn.

Transcend ESD310C

Pluspunten

  • Klein en licht

  • Opvallend goede prestaties

  • Vrij scherp geprijsd

Minpunten

  • Geen IP-rating

  • Andere ssd’s sneller

Eenvoudige encryptie

Verschillende ssd’s bieden encryptie aan. Vaak gaat dat via een wachtwoord en een bijbehorende applicatie. De Samsung T7 Touch maakt versleuteling net wat makkelijker door de ingebouwde vingerafdruklezer. Eenmaal ingesteld kun je hem eenvoudig unlocken met je vingerafdruk, waardoor de encryptie ook eenvoudig te gebruiken is op verschillende computers, inclusief werk-pc’s waarbij installatie van software niet is toegestaan. Verlies je de ssd en prikt iemand anders hem in zijn of haar pc, dan doet hij niets zonder de juiste vingerafdruk.

Het gemak waarmee Samsung encryptie mogelijk én praktisch maakt, zorgt ervoor dat dit onze keuze is wanneer je encryptie belangrijk vindt. Beveiliging die moeite kost, wordt immers vaak overgeslagen.

Los van de encryptie is de T7 Touch overigens niet heel interessant; zo is hij een stuk duurder dan de Crucial X8, die door de bank genomen ook nog iets sneller is. Je moet dus voor jezelf overwegen of die beveiliging belangrijk genoeg is om er een paar tientjes extra voor neer te leggen.

©CIDimport

Samsung T7 Touch

Pluspunten

  • Handige vingerafdrukscanner

  • Redelijke prestaties

Minpunten

  • Geen IP-rating

  • Relatief duur 

De snelste

De SanDisk Extreme Pro Portable staat op eenzame hoogte als het op prestaties aankomt. Hij behoort consequent tot de snelste opties, zelfs wanneer je geen gebruikmaakt van de 20Gbit/s-aansluiting (usb 3.2 gen2x2), en combineert die prestaties ook nog eens met een handzame, lichte behuizing.

De behuizing is IP65-rated en dus stofdicht en redelijk waterbestendig. Het is niet de bedoeling dat je ermee gaat zwemmen, maar je hoeft je geen zorgen te maken wanneer je er per ongeluk een glas water overheen gooit of ermee door de regen fietst. Voor een externe ssd zeker een pluspuntje.

In de regel is de SanDisk redelijk geprijsd, maar waar veel ssd’s de laatste tijd een stuk goedkoper zijn geworden, loopt SanDisk op dat vlak nog een beetje achter. Dat maakt de huidige meerprijs boven bijvoorbeeld de Crucial X8 lastig te verteren, maar in de veronderstelling dat de prijzen binnenkort weer redelijk in lijn met de concurrentie komen te liggen, behoort deze SanDisk tot de beste opties.

SanDisk Extreme Pro Portable

Pluspunten

  • Snelste usb-ssd

  • IP65-rating

Minpunten

  • Relatief duur

De beste thunderbolt-ssd

In onze test hebben we ook enkele thunderbolt-ssd’s meegenomen. Deze zijn in principe sneller, maar ook veel prijziger. Dat maakt thunderbolt-ssd’s een echte nicheoplossing voor gebruikers voor wie prestaties cruciaal zijn en een meerprijs geen probleem is.

Mocht je voor thunderbolt gaan, dan is de SanDisk Professional PRO-G40 een prima keuze. Hij is bloedsnel wanneer je hem via thunderbolt aansluit, maar kan ook via reguliere usb-poorten aangesloten worden. De concurrentie werkt daar simpelweg niet op.

Daarnaast is het een IP68-behuizing, oftewel stof- en waterdicht, biedt hij drie meter valbescherming en 1814 kg drukbestendigheid. Je kunt er bij wijze van spreken een tank overheen laten rijden. De prijs is fors, te fors voor de meeste consumenten, maar daarvoor krijg je wel een ultiem snelle én de meest degelijke oplossing op de markt.

SanDisk Professional PRO-G40

Pluspunten

  • Thunderbolt én usb

  • Uitstekende prestaties

  • IP68-rating

Minpunten

  • Extreem prijzig

SanDisk Professional PRO-G40

Supersnelle ssd met thunderbolt en usb

Doe het zelf

De regel die wij voor deze test stellen, is dat het product als kant-en-klare oplossing wordt verkocht. Daarmee vallen losse behuizingen en losse ssd’s veelal buiten de boot. Cooler Master is echter begonnen met het verkopen van een combinatie van behuizing en ssd. Zo krijg je hun Oracle Air ssd-behuizing, met daarbij bijvoorbeeld de Kingston NV2-ssd ingebouwd.

Ondanks de combinatie met een relatief goedkope interne ssd, komen de prestaties toch uitstekend uit de verf, gemiddeld genomen is het als we naar de praktijktests kijken zelfs de op een na snelste. Het enige puntje waarop hij wat achterblijft, is in de sequentiële schrijftest. Een snellere ssd dan de NV2 had hier vermoedelijk het verschil gemaakt.

De metalen behuizing is chic, maar wel relatief log en zwaar vergeleken met de rest. Daar staat tegenover dat je de interne ssd eenvoudig kunt vervangen zonder gereedschap, mocht je in de toekomst bijvoorbeeld een grotere externe ssd willen.

Cooler Master Oracle Air – Kingston NV2 bundel

Pluspunten

  • Stevige metalen behuizing

  • Vervangbare ssd

  • Redelijke prijs

  • Goede praktijkprestaties

Minpunten

  • Relatief groot en zwaar

  • Sequentiële schrijfprestaties

Resultaten

In onderstaande afbeeldingen vind je de testresultaten van de geteste ssd's.

Klik op de afbeelding voor een grotere weergave.

Klik op de afbeelding voor een grotere weergave.

Conclusie

Een bekende uitspraak is dat er weinig echt slechte producten zijn, maar vooral slechte prijzen. En zeker bij externe ssd’s, die vooral door hun aansluitingen en interne interfaces worden beperkt, zit daar een kern van waarheid in. Ze kunnen zich op het gebied van prestaties slechts beperkt onderscheiden. Tegelijkertijd zijn prestaties en prijs onze voornaamste wegingsfactoren; subjectieve elementen komen immers maar beperkt voor, al kunnen die de doorslag geven als ze voor jou belangrijk zijn: denk aan encryptie of een laag gewicht.

Kijk dus goed naar de dagprijzen en mogelijke aanbiedingen. We hebben in dit artikel enkele ssd’s met een goede prijs-prestatieverhouding besproken, maar ook de ssd’s die we niet hebben uitgelicht, kunnen de beste koop zijn als ze in de aanbieding zijn.

▼ Volgende artikel
Van prompt naar programma: leer programmeren met AI
© monsitj - stock.adobe.com
Huis

Van prompt naar programma: leer programmeren met AI

Niet alleen het saaie en repetitieve werk wordt vervangen door AI. Je bent óók als kenniswerker niet meer zeker van een baan. Software wordt al grotendeels door AI geschreven. Gelukkig kun je daar als hobbyprogrammeur ook enorm van profiteren. Het brengt naast tijdwinst ook veel gemak. We helpen je op weg met drie praktische tools: ChatGPT, Aider en de Windsurf Editor. We maken enkele eenvoudige voorbeelden, zodat je een helder beeld hebt van je potentiële workflow.

In dit artikel laten we zien hoe je met hulp van AI razendsnel leert programmeren en zelfs complete programma’s bouwt:

  • Gebruik ChatGPT als programmeerpartner en laat het een volledig werkend spelletje bouwen met HTML, CSS en JavaScript
  • Installeer Aider en gebruik het in combinatie met Git om projecten via de terminal te ontwikkelen
  • Ontdek Windsurf Editor als grafisch alternatief met AI-assistent Cascade

Lees ook: Leren programmeren? Met deze tools is coderen geen geheimcode meer

Grote taalmodellen zijn al zo goed dat je comfortabel complete programma’s door AI kunt laten maken, zelfs zonder enige programmeerkennis. Afhankelijk van de tools die je gebruikt, voelt dat toch alsof je samen aan code werkt, ook wel pair-programmeren genoemd. Je houdt dus enige controle en kunt er, als je oplet, veel van leren. Ook al wordt het harde werk door AI gedaan.

Een bijkomend voordeel is dat je heel gericht aanpassingen kunt laten doen of vragen kunt stellen over de code, zonder dat je de documentatie of websites als Stack Overflow hoeft door te spitten. Het is geen verrassing dat laatstgenoemde website met fors dalende bezoekersaantallen te maken heeft. Ook andere taken, zoals het schrijven van de documentatie, zijn snel geregeld.

In dit artikel gaan we een eenvoudig programma maken met AI, zodat je een goed beeld hebt van de workflow. We gebruiken drie verschillende tools. We starten met het vertrouwde ChatGPT, al kun je ook bijvoorbeeld voor Claude of Gemini kiezen. Daarna gaan we met Aider in combinatie met Git aan de slag. Daarmee werk je ‘samen’ aan programmacode via de opdrachtprompt, in ons voorbeeld binnen het vertrouwde Visual Studio Code. Tot slot gaan we met de Windsurf Editor aan de slag, een completere grafische ontwikkelomgeving met geïntegreerde AI-features, die je van begin tot eind ondersteunt bij het maken van je programma. 

Basisbeginselen van het programmeren

Het is handig als je de basisbeginselen van een programmeertaal kent. Ook daar kan AI van nut zijn. Je kunt veel leren van de voorbeelden die worden gegenereerd. Je kunt elk detail uit laten leggen, of om meer voorbeelden vragen. Dat is heel effectief!

Ook om de basisbeginselen te leren is AI nuttig. Pas bijvoorbeeld de Pareto-methode toe. Die methode stelt dat 80 procent van de resultaten voortkomt uit 20 procent van de inspanningen. Vraag de chatbot om een plan te maken dat deze regel toepast op het leren programmeren van bijvoorbeeld Python, door te focussen op 20 procent van de concepten, tools en technieken die 80 procent van de praktische toepassingen en problemen oplossen voor een beginnende programmeur. Vraag om een gestructureerd plan dat in korte tijd resultaat oplevert, inclusief voorbeelden en kleine projecten om vaardigheden direct toe te passen.

Vraag aan ChatGPT om een leerplan op te stellen om je te helpen bij het programmeren.

ChatGPT

Chatbot

Grote taalmodellen (LLM’s) vormen de basis voor chatbots als OpenAI’s ChatGPT en Anthropics Claude, maar óók voor de tools die we hierna behandelen. Feitelijk benaderen we de chatbots in dit eerste deel van het artikel rechtstreeks, via een browser of app. De andere tools gebruiken de API van deze bedrijven. Raadpleeg eventueel voor het starten met ChatGPT deze basiscursus.

De nieuwere modellen (we gebruiken overwegend ChatGPT 4o en Claude 3.5 Sonnet) laten heel goede resultaten zien voor programmeertaken. Ze helpen uiteraard niet alleen om programmacode te schrijven maar kunnen code ook uitleggen, fouten oplossen en de documentatie schrijven. Ook kun je uitstekend brainstormen over een project of ideeën. Het is daarom, óók als je andere tools voor programmeren gebruikt, enorm praktisch om erbij te hebben! Toegang tot ChatGPT is gratis met beperkingen. Een abonnement is minder gelimiteerd en geeft vaak toegang tot nieuwere modellen (zoals o1 of o3-mini). Zo’n abonnement is niet bruikbaar voor de andere tools, die gebruiken namelijk de API waarvoor je aparte credits moet aanschaffen.

Een chatbot biedt goede ondersteuning bij al je programmeervragen.

Eerste stappen

We beginnen met een eenvoudig voorbeeld en vragen aan ChatGPT om een spelletje boter-kaas-en-eieren te maken, ook wel bekend als tic-tac-toe. Hoewel het Engels soms betere resultaten kan geven, werken we voor dit artikel volledig in het Nederlands. We starten met deze prompt: “Maak een volledig functionele boter-kaas-en-eieren voor in een browser. Maak de HTML-structuur, voeg CSS-stijlen toe en implementeer de JavaScript-logica. Maak een scheiding tussen HTML, CSS en JavaScript. Zorg dat het programma responsief is zodat het bij elke schermgrootte werkt.”

ChatGPT genereert de gevraagde code. Je kunt individueel de HTML, CSS en JavaScript kopiëren. Om het te proberen, kun je alles plakken op websites als www.jsfiddle.net en www.codepen.io. Voor dit voorbeeld hebben we bij JSFiddle een projectpagina aangemaakt. We gaan dit voorbeeld in de volgende stappen verder verbeteren, steeds met links naar de verbeterde versie.

De eerste versies van het spel boter-kaas-en-eieren.

Geluiden toevoegen

We vragen ChatGPT om het programma aan te passen, zodat er een geluid wordt afgespeeld bij elke zet. ChatGPT voegt daarop een audio-element toe aan de HTML-code. Het past ook het script aan om dit aan te roepen bij elke zet. Je moet nog wel zelf het mp3-bestand plaatsen in de uiteindelijke programmamap of een volledige link naar het mp3-bestand invullen in de HTML-code:

<audio id="move-sound" src="muisklik.mp3"></audio>

Er zijn overigens veel websites waar je leuke geluidseffecten kunt vinden die je vrij kunt gebruiken, waaronder Pixabay. Op deze pagina zie je onze aangepaste versie.

De aangepaste HTML-code bevat een verwijzing naar een mp3-bestand.

Computertegenstander

We vragen ChatGPT vervolgens om een slimme computertegenstander toe te voegen, waarbij aan het begin van het spel wordt gekozen wie er mag beginnen. Via deze webpagina kun je deze versie zien. De computertegenstander blijkt in eerste instantie overigens helemaal niet zo slim, waardoor je makkelijk je potjes wint. Maar dat is snel opgelost. Na ons verzoek om de computertegenstander slimmer te maken, controleert het programma voortaan eerst op mogelijke winnende zetten en blokkeert het de tegenstander indien nodig. Als er geen direct winnende of blokkerende zetten zijn, kiest het een willekeurige lege cel. Deze slimmere versie kun je hier bekijken.

Het aangepaste script op een canvas in ChatGPT.

Uiterlijk verfraaien

Als laatste hebben we gevraagd het uiterlijk wat mooier te maken. Hierbij wordt voornamelijk de CSS-code aangepast om de visuele stijl van het spel te verbeteren. Het resultaat is geslaagd: ChatGPT geeft de achtergrond een mooi kleurverloop. Ook zijn de stijlen van de knoppen en speelvelden aangepast. Het levert een veel moderner en aantrekkelijker uiterlijk op.

Je kunt ChatGPT uiteraard steeds vragen om het script of een deel daarvan uit te leggen. Ben je het overzicht over de wijzigingen kwijt, dan kun je uiteraard ook vragen om de laatste HTML-code in te zien, of de laatste versie van het script. Eventueel op een canvas. Toch misten wij in ChatGPT soms wat overzicht en is het bovendien lastig om een stapje terug te doen als een aanpassing niet het gewenste resultaat oplevert. Dit zijn zaken die we in het volgende deel gaan aanpakken met Aider.

De gemoderniseerde versie van boter-kaas-en-eieren.

Contextvenster bij een taalmodel

Bij het werken met een groot taalmodel ofwel een Large Language Model (LLM) zijn er enkele technische beperkingen. Een daarvan is het contextvenster. Dat kun je zien als de hoeveelheid tekst die het model kan onthouden, gemeten in tokens. Een token is een deel van een woord en kan ook spaties en leestekens bevatten. Gemiddeld is een token ongeveer 3 tot 4 tekens groot.

Eerdere versies van ChatGPT hadden een relatief klein contextvenster van 4096 tokens. Het kan dan niet altijd alle details onthouden van de gebruikte teksten. Tegenwoordig is het contextvenster veel groter, en onthouden de modellen gemakkelijk 128.000 tokens of meer. Dat is ongeveer een heel boek! Dat is niet alleen nuttig bij het werken met hele lange teksten of artikelen, maar ook bij programmeerwerk, waar je vaak met grote bibliotheken te maken hebt.

Aider

Opdrachtprompt

Voor grotere programmeerprojecten is het werken met een chatbot al snel vervelend en verwarrend. Veel praktischer is een tool die met jouw eigen projectbestanden werkt en zelf of samen de gewenste aanpassingen maakt. Als je geen moeite hebt met het werken met een opdrachtprompt, is Aider een uitstekende optie. Die tool helpt met het schrijven en aanpassen van code.

Aider is opensource en werkt met heel veel LLM’s samen. Hier gebruiken we de API voor Claude 3.5 Sonnet, maar je kunt ook de API van OpenAI gebruiken of een LLM die je zelf lokaal draait of elders, zoals via OpenRouter. De integratie met Git is enorm praktisch. Voor elke aangebrachte wijziging voert het een ‘commit’ uit, voorzien van een duidelijke omschrijving, zodat je achteraf een goed overzicht met alle veranderingen hebt en ook stapjes terug kunt doen. Niet alle alternatieven bieden dit en dat is vooral een gemis als er iets fout gaat en je geen idee meer hebt hoe je dat moet oplossen.

Aider werkt samen met alle gangbare LLM’s.

Voorbereiding

We willen weer laten zien hoe je het spelletje boter-kaas-en-eieren met Aider zou kunnen maken. We gebruiken het voor velen vertrouwde programma Visual Studio Code onder Windows en installeren Aider via een opdrachtprompt binnen die ontwikkelomgeving. Binnen de editor kun je uiteraard alle gegenereerde bestanden bekijken en handmatig aanpassen. Voor de installatie van Aider heb je Python nodig. Zet tijdens de installatie van Python een vinkje bij Add python.exe to PATH, zodat je Python vanuit elke map kunt aanroepen.

Installeer ook Visual Studio Code als je dat nog niet eerder hebt gedaan. Visual Studio Code biedt een mogelijkheid om Copilot als assistent te gebruiken, maar dat slaan we hier over.

Installeer ook Git, zodat versiebeheer mogelijk is. Kies tijdens de installatie van Git voor het gebruik van Visual Studio Code als standaardeditor. Verder kun je alle standaardinstellingen accepteren. Als je Python, Visual Studio Code en Git hebt geïnstalleerd, kun je door met de installatie van Aider.

Installeer Python onder Windows voordat je met Aider aan de slag gaat.

Installatie Aider

We kunnen nu Aider installeren. Open daarvoor Visual Studio Code en kies in het menu de optie Terminal / New Terminal. Verander de terminal, via de optie rechtsboven in het venster, naar Git Bash. Installeer daarna Aider met de volgende twee opdrachten:

python -m pip install aider-install
aider-install

Sluit de terminalvenster via het kruisje rechtsboven. Open dan een nieuwe terminal en wissel weer naar Git Bash. Als je Aider niet kunt aanroepen met aider zul je het PATH moeten uitbreiden met de aangegeven opdracht, zoals in het voorbeeld hieronder:

export PATH="C:\\Users\\gertj\\.local\\bin:$PATH"

Zorg dat je in dit voorbeeld voor Claude 3.5 Sonnet een API-sleutel hebt en voldoende credits om mee te beginnen (zie het kader ‘API-sleutel maken voor Claude’). Exporteer deze API-sleutel zodat Aider deze direct kan gebruiken:

export ANTHROPIC_API_KEY=sk-ant…

Maak nu een nieuwe map voor je toepassing, blader naar die map en maak een Git-repository:

mkdir tictactoe
cd tictactoe
git init .

Je kunt nu beginnen met programmeren, met de ondersteuning van Aider!

We installeren Aider om het binnen Visual Studio Code te gebruiken.

API-sleutel maken voor Claude

Bij Aider werken we zoals aangegeven met Claude 3.5 Sonnet, een populaire optie onder programmeurs. Voor toegang is een API-sleutel nodig. Ga daarvoor naar de console van Anthropic. Vul je e-mailadres in. Via e-mail ontvang je een beveiligde link waarmee je kunt inloggen. Ga dan naar Settings / API keys en klik op Create Key. Vul een naam in, bijvoorbeeld Aider, en klik op Add. Noteer de API-sleutel, deze is later niet meer zichtbaar!

Je hebt ook wat credits nodig. Ga daarvoor naar Billing en voeg credits toe met een creditcard via de optie Add Funds. Begin met een klein bedrag, zoals 10 dollar. Heb je over? Je kunt het altijd nog opmaken door een chatbot als Jan met de API te verbinden.

Via de console van Anthropic kun je een API-sleutel maken.

Programma maken

We gaan ons eerste programma maken. Zorg dat je een terminalvenster hebt geopend en bent gewisseld naar Git Bash. De assistent start je dan met de volgende opdracht:

aider --sonnet

Er wordt de eerste keer gevraagd om .aider* en .env toe te voegen aan .gitignore. Dat raden we aan! Hiermee voorkom je dat deze bestanden, vaak met wachtwoorden en dergelijke, per ongeluk in je Git-repository worden opgenomen en daardoor in potentie online komen, als je de repository via GitHub beschikbaar maakt.

Via de prompt kun je nu je opdrachten afvuren. We vragen zoals eerder om een volledig functionele en responsieve boter-kaas-en-eieren voor in een browser met de vereiste HTML-structuur, CSS-stijlen en JavaScript-logica in aparte bestanden.

Aider gaat direct aan de slag en laat heel overzichtelijk alle aanpassingen zien, met een beschrijving van de uiteindelijke functionaliteit. Het vraagt netjes of het de nieuwe bestanden mag maken (index.html, styles.css en script.js) en daarna of het deze mag openen in een browser. Het spel is in deze eerste versie volledig responsief met een duidelijke gebruikersinterface, houdt de speelstatus bij, detecteert wanneer iemand wint of als het een gelijkspel is, heeft een knop om het spel opnieuw te starten en is helemaal in het Nederlands. Een goed begin!

Aider heeft het programma voor ons uitgewerkt.

Aanpassingen maken

We vragen opnieuw in natuurlijke taal om wijzigingen te maken. De workflow is erg prettig. Aider geeft eerst aan welke bestanden waarschijnlijk moeten worden gewijzigd. Voor het geluid stelt het bijvoorbeeld wijzigingen in index.html en script.js voor. Dan vraagt Aider of het deze bestanden mag toevoegen aan de chat.

Als de radartjes zijn uitgedraaid, na interactie met Claude, geeft Aider heel nauwkeurig aan welke regels in welke bestanden moeten worden gewijzigd. Ook geeft Aider aan dat je een mp3-bestand genaamd move.mp3 in dezelfde map moet plaatsen.

We vragen Aider daarna ook om een slimme computertegenstander toe te voegen. Die is meteen heel slim en probeert direct te winnen als dat kan, blokkeert winnende zetten van de tegenstander, probeert het centrum te veroveren en kiest anders voor hoeken of willekeurige zetten.

Tot slot vragen we Aider om het programma te verfraaien met een moderner uiterlijk. Dat levert een flinke metamorfose op. Bekijk hier het resultaat.

Via een comfortabel proces maakt het alle gewenste aanpassingen.

Kosten voor werken met Aider

We hebben tijdens het werken met Aider continu de credits in de gaten gehouden. We controleerden dit via de console bij Anthropic, maar Aider zelf toont ook bij elke actie welke kosten het heeft gemaakt. Voor de meeste aanpassingen gaat het om zo’n 5 tot 11 dollarcent. In totaal heeft het programma ongeveer 0,23 dollar (circa 0,22 euro) gekost. Het hangt er voornamelijk vanaf hoeveel tokens er nodig zijn, wat weer samenhangt met de omvang van de bestanden die aan de chat worden toegevoegd.

Integratie met Git

De standaard integratie met Git biedt veel voordelen. Als Aider aanpassingen maakt aan een bepaald bestand zal het in Git een heldere beschrijving toevoegen aan de zogeheten commit. In Visual Studio Code kun je deze historische aanpassingen eenvoudig terugzien. Klik daarvoor op een bestand en open in de balk aan de linkerkant Timeline. Zorg dat de filterinstelling is ingesteld op Git History.

Nu zie je de commit-geschiedenis van het geselecteerde bestand. Door op een specifieke commit te klikken, kun je de aangebrachte wijzigingen bekijken. Binnen Aider zijn er ook nog wat trucjes. Zo kun je met /diff zien wat de laatste veranderingen zijn. Met /undo kun je die eenvoudig ongedaan maken.

We hebben de repository op GitHub gezet. Ook hier kun je alle veranderingen bekijken. Open daarvoor een bestand, zoals script.js, en ga dan rechtsboven naar History. Hier zie je de verschillende wijzigingen. Als je op een van de aanpassingen klikt, zie je netjes welke veranderingen in de code zijn gemaakt.

Je kunt handig zien welke historische wijzigingen zijn aangebracht in bestanden.

Git en GitHub

Aider gebruikt een git-repository. Sommige mensen verwarren dit met GitHub. Je kunt met Git prima alleen een lokale repository maken, op het systeem waarop je met Aider werkt. Optioneel kun je deze repository met GitHub verbinden, zodat je in feite een kopie in de cloud hebt. Dat is voor jezelf wel heel praktisch, omdat je veel makkelijker de wijzigingen kunt bijhouden en bestuderen. En je kunt ook met anderen samenwerken aan code.

Ook interessant om te lezen: GitHub Codespaces: altijd de juiste tools bij de hand

We hebben de repository gedeeld met GitHub, zodat je alle veranderingen kunt inzien.

Windsurf Editor

 Complete ontwikkelomgeving

Zoek je een completere ontwikkelomgeving met geïntegreerde AI, dan zijn Cursor AI en Windsurf Editor twee populaire opties. Cursor AI is een gevestigde speler, maar krijgt steeds meer concurrentie van het nieuwere Windsurf Editor. Beide ontwikkelteams blijven verbeteringen doorvoeren om niet voor elkaar onder te doen.

Beide programma’s zijn bovendien klonen van Visual Studio Code, de bekende editor van Microsoft die we ook voor Aider hebben gebruikt. Daarom lijken ze in veel opzichten op elkaar. Het kan handig zijn om verschillende thema’s te gebruiken als je ze naast elkaar gebruikt, zodat je ze uit elkaar kunt houden.

Windsurf Editor werkt met een ingebouwde assistent genaamd Cascade.

Cascade

We hebben ook in Windsurf geprobeerd om het spelletje boter-kaas-en-eieren uit dit artikel te maken. De assistent in Windsurf Editor heet Cascade; via het Cascade-deelvenster kun je hem direct aan het werk zetten. Een leuk detail is dat niet alleen code wordt gegenereerd, maar dat er ook veel aanvullende acties voor je worden uitgevoerd, zoals het aanmaken van een map voor je project en voor de geluiden, en het maken van een mp3-bestand.

Bij elke stap kun je zien welke bestanden worden aangepast en de voorgestelde wijzigingen controleren en bevestigen. Je hoeft niet, zoals bij Aider, zelf een API-sleutel te regelen voor toegang. Je gebruikt steeds het model van Cascade en de administratieve kant wordt via je account geregeld, op basis van credits (zie volgende paragraaf). Zo’n diepere integratie is heel praktisch. Toch heeft de workflow veel overeenkomsten met Aider.

Via een deelvenster kun je een conversatie met Cascade voeren.

Werken met credits

Windsurf werkt met credits voor verschillende taken. Zo worden User Prompt-credits voor elke interactie met de assistent gebruikt en Flow Action-credits voor alle acties die worden uitgevoerd. Als je de limiet bereikt voor het premiummodel, wordt overgeschakeld naar het basismodel. De proefperiode van 14 dagen geeft je ruim voldoende credits om het voorbeeldprogramma uit dit artikel te maken. Sterker nog, je hebt ongeveer vijftien keer meer credits dan nodig, dus je kunt ook grotere en complexere programma’s proberen te maken.

Buiten die proefperiode is, om het premiummodel te gebruiken, een upgrade naar de Pro-versie bijna onvermijdelijk (ca. 18 euro per maand). Je hebt dan wel elke maand een ruime hoeveelheid credits en kunt vrij voordelig credits bijkopen.

Windsurf Editor werkt met een systeem van credits.

Beste optie voor hobbyprogrammeur?

Over het algemeen werkt het programmeren met een chatbot zoals ChatGPT goed. Voor losse functies of snippets werkt het zelfs uitstekend. Maar het is lastig om het overzicht te behouden over de gegenereerde code en eventuele aanpassingen, zeker als het om wijzigingen in meerdere bestanden gaat.

Aider en Windsurf Editor hebben een fijnere workflow, omdat ze de lokale bestanden direct voor je wijzigen, eventueel meerdere tegelijkertijd. Wat kosten betreft is Aider waarschijnlijk interessanter voor de hobbyprogrammeur die af en toe een project oppakt. Je kunt ad-hoc wat credits bijkopen of eens een ander model proberen, lokaal of via bijvoorbeeld OpenRouter. Het opensource DeepSeek R1 bijvoorbeeld. Je kunt bovendien elke ontwikkelomgeving kiezen, terwijl Windsurf Editor volledig op Visual Studio leunt. De integratie met Git ook een praktisch voordeel van Aider.

▼ Volgende artikel
Zo deel je je keuken handig en logisch in
© Andy Dean Photography
Huis

Zo deel je je keuken handig en logisch in

Of je nu graag uitgebreid kookt of elke avond snel klaar wilt zijn: een slimme keukenindeling maakt het verschil. Alles moet logisch op zijn plek staan, zodat je moeiteloos overal bij kunt en na afloop ook weinig tijd kwijt bent aan opruimen.

Je keuken slim indelen? Wij hebben tips voor:
  • Vaatwasser, gootsteen en vuilnisbak
  • Werkblad en kookplaat
  • Koelkast
  • Neem de keuken-driehoek als uitgangspunt
  • Kies de optimale werkhoogte
  • Opbergruimte

Lees ook: Fornuis op maat: kies het aantal pitten dat bij je past

Vaatwasser, gootsteen en vuilnisbak

Heb je plannen voor een nieuwe keuken? Denk dan nu al na over welke slimme keuzes je kunt maken met de indeling. Plaats bijvoorbeeld de vaatwasser, de spoelbak en de afvalemmer dicht bij elkaar. Je hoeft dan nooit ver te lopen met vieze borden en je kunt ze makkelijk leegschrapen, eventueel afspoelen en direct inruimen. Staat de afvalbak in een kastje direct naast de vaatwasser? Let er dan op dat je het deurtje nog goed kunt openen als de deur van de vaatwasser omlaag staat. Dat werkt makkelijker bij het inruimen. Plaats verder de vaatwasser niet direct tegen een zijmuur. Tijdens het inruimen loop je dan sneller kans op spetters tegen de muur.

Werkblad en kookplaat

Het werkblad is meer dan alleen een plek om iets op te zetten. Je gebruikt het om te snijden, te mixen, spullen neer te leggen en borden op te scheppen. Zorg daarom dat je voldoende vrije werkruimte overhoudt – dus niet alles volbouwen met apparatuur. Plaats de spoelbak of kookplaat liever niet op een hoek. Je hebt aan beide kanten plek nodig, zodat je je handen vrij kunt houden en spetters opvangt. Reken aan weerszijden minimaal veertig centimeter. Dat oogt niet alleen rustiger, het werkt ook prettiger. Handig om te weten: bij je keukenspecialist wordt hiervoor vaak de term aflegruimte gebruikt. En nog even over de kookplaat: plaats die bij voorkeur niet pal naast de koelkast of een hoge kast; dat geeft weinig bewegingsvrijheid en maakt het lastig om met meerdere mensen tegelijk in de keuken te staan.

©Olga Yastremska and Leonid Yastremskiy

Koelkast

Een koelkast gebruik je vaker dan je denkt – gemiddeld zo'n 35 keer per dag. Zet 'm daarom op een plek waar je er makkelijk bij kunt, ook als je vanuit de woonkamer even snel iets wilt pakken. Zet de koelkast liever niet helemaal achterin of op een plek waar je niet vanzelf langsloopt; dat is al snel onhandig in het dagelijks gebruik. Let ook op de temperatuur rondom de koelkast. Zet hem niet naast een oven, radiator of op een plek waar veel zonlicht komt. Kan het echt niet anders, zorg dan voor een isolerende tussenplaat en houd minstens drie centimeter ruimte vrij tussen warmtebron en koelkast.

Gebruik de keuken-driehoek

In de basis draait een keuken om drie functies: koken, spoelen en koelen. Je fornuis, gootsteen en koelkast vormen samen een denkbeeldige driehoek. Als de afstanden tussen deze drie goed gekozen zijn, werk je prettiger. Staan ze te ver van elkaar, dan loop je onnodig veel. Staan ze te dicht bij elkaar, dan dan wordt het al snel krap en onhandig. Een keukenspecialist kan helpen bij het vinden van een goede verhouding, maar je merkt het zelf vaak ook al als iets net niet lekker werkt.

Optimale werkhoogte

Ook de hoogte van je werkplekken telt mee. Een oven op armhoogte is een stuk prettiger dan op kniehoogte, zeker als je vaak bakt. Het voorkomt bukken. Heb je een kleine keuken? Kies dan voor een compacte oven of voor een fornuis met geïntegreerde oven. Datzelfde geldt voor de vaatwasser: als je die wat hoger plaatst, spaar je je rug en knieën. Voor de kookplaat geldt een andere regel: meet de afstand van je onderarm tot het werkblad. Is die ongeveer twaalf centimeter, dan zit je goed qua houding en belast je je schouders niet onnodig.

Apparatuur wat hoger plaatsen (als dat kan) heeft nog een voordeel. Wanneer je kleine kinderen hebt rondlopen, kunnen die er minder makkelijk bij. Wel zo veilig!

©lev dolgachov

Opbergruimte

Tot slot: denk na over hoe je spullen opbergt. Onderkastjes bieden veel ruimte, maar vragen vaak veel van je rug. Bovenkastjes kunnen juist weer te hoog zijn. Een buffetkast biedt uitkomst: wat je dagelijks gebruikt zet je op ooghoogte, wat minder vaak nodig is kan best wat lager of juist hoger.

Slim indelen = een fijnere keuken!

Een goede keuken draait niet alleen om de juiste apparatuur, maar vooral ook om slimme keuzes die het koken makkelijker maken. Denk na over looproutes, werkhoogtes en voldoende bewegingsruimte. Positioneer alles op logische plekken, zorg voor een werkblad met voldoende vrije ruimte en let op kleine details zoals de draairichting van kastdeurtjes. Daarmee wordt de keuken (nog meer) het hart van je huis!