ID.nl logo
Herken en voorkom nepnieuws in 5 stappen
© Reshift Digital
Huis

Herken en voorkom nepnieuws in 5 stappen

Er worden nogal wat artikelen gedeeld via sociale media. Helaas is een deel hiervan nep: van twijfelachtige onderzoeken tot regelrechte politieke leugens, het komt allemaal voorbij. Hoe weet je wat het delen waard is? Hoe kun je nepnieuws herkennen, en wat kun je ertegen doen?

Het is een misverstand om te denken dat nepnieuws altijd makkelijk te herkennen is als onzin. Die berichten gaan echt niet allemaal over buitenaardse wezens of wie nou werkelijk JFK neerschoot. De meeste nepnieuwsberichten zijn zo geconstrueerd dat de kop sterke emotie oproept én dat ze een bepaald vooroordeel bevestigen. Dat laatste is vooral het probleem met de talloze onjuiste berichten die de ronde doen over asielzoekers en religie, maar ook over gezondheid en wetenschap. Deze berichten worden zo snel gedeeld omdat ze de lezer het gevoel geven: ‘zie je wel! Dat dacht ik al!’. Het is een volkomen menselijke eigenschap om vooral te willen horen dat je iets juist had. Dit wordt ook wel ‘confirmation bias’ genoemd: dat je zoekt naar en gelooft in informatie die je al bestaande denkbeelden ondersteunen.

En denk trouwens niet dat alleen ‘domme’ mensen deze bevestiging zoeken en nepnieuws delen. Iedereen heeft van kinds af aan geleerd dat je vergissen ‘erg’ is, dus zijn we altijd een beetje blij als we iets lezen of zien waardoor we denken dat we op het juiste spoor zitten. En dat willen we anderen dan weer graag laten weten.

©PXimport

Kracht

De eerste kracht van nepnieuws is dus dat het de waarheid lijkt. Een nog sterkere kracht is de manier waarop we het onder ogen krijgen. Dit soort berichten wordt namelijk gedeeld via sociale media, dus krijgen we het onder ogen dankzij mensen die we kennen. Als een vriend iets met je deelt, dan is het toch al eerder ‘waar’ dan wanneer het door een vreemde wordt doorgespeeld. En omdat we over het algemeen bevriend zijn met mensen die ongeveer onze kijk op de wereld delen, ontstaat een bubbel waarin we steeds minder geconfronteerd worden met informatie die ons wereldbeeld zouden kunnen veranderen.

©PXimport

Gevaar

Het probleem van nepnieuws is dat het zeker niet onschuldig is. Een inmiddels berucht voorbeeld van hoe het fout kan gaan, vond eind vorig jaar plaats in de Verenigde Staten. Een man had op Facebook gelezen dat een pizzeria eigenlijk een dekmantel was voor een door Hillary Clinton gerund kinderpornonetwerk. De man had zich bewapend en wilde de boel even rechtzetten. Natuurlijk was het bericht nep. De kogels waren dat niet.

Ook dichter bij huis zien we hoe een groeiende groep ouders hun kinderen niet laten vaccineren omdat ze ergens hebben gelezen dat vaccinatie autisme kan veroorzaken. Deze mythe is talloze malen door gerenommeerde onderzoeken ontkracht, maar het bericht blijft opduiken en brengt zo steeds meer kinderen in gevaar.

Facebook

Inmiddels heeft Facebook het gevaar van nepnieuws erkend. Het werkt samen met nieuwssites om de ergste onwaarheden in elk geval te markeren als onbetrouwbaar. Verder wordt nu langzaam een rapporteer-functie uitgerold, zodat iedereen mee kan helpen om feit en fictie te scheiden.

Wat doe je er aan?

Het herkennen van nepnieuws vraagt een kritische houding en een momentje tijd. Sowieso is regel één: als je twijfelt aan de waarheid, deel het niet. Maar hoe kom je te weten wat waar is en wat niet? Volg deze checklist en beantwoord voor je iets deelt de vijf vragen om een groot deel van de onzin te herkennen.

©PXimport

1. Waarom deelt iemand dit?

Er zijn meerdere redenen dat sites nepberichten de wereld in slingeren. Om te beginnen zijn er websites die veel geld verdienen met advertentiekliks, die schrijven alles wat maar internetverkeer oplevert. Hoe sensationeler de koppen, hoe vaker ze gedeeld worden en hoe meer de sitebouwers verdienen.

Een andere belangrijke motivatie is het verkopen van producten. Alternatieve genezers willen bijvoorbeeld graag berichten delen waarin ‘wetenschappelijk is aangetoond’ dat kristallen, homeopathie, instraling of een bezoek aan de chiropractor echt werkt. En dus verspreiden ze berichten die er officieel en overtuigend uitzien, vaak met mannen met witte jassen op de foto en hier en daar een verwijzing naar de kwantummechanica. Hetzelfde geldt voor foodbloggers en superfood-goeroes. Ze verdienen aan YouTube-kliks en de verkoop van boeken.

Een derde reden is de politieke motivatie: om zoveel mogelijk mensen zo snel mogelijk kwaad te krijgen. Kwaad op ‘buitenlanders’, op ‘Europa’, op ‘de politieke elite’ of tegen religieuze stromingen zoals Islam.

Het grote verschil tussen echt nieuws en nepnieuws is dus dat er een agenda achter zit: het bericht wordt niet de wereld in geslingerd omdat het waar is, maar om een bepaald effect te bewerkstelligen.

Factcheck ook de factchecksites

Snopes.com is inmiddels een autoriteit op het gebied van factchecking. En toch staat er ook op die site een ware hoax: het pratende paard uit oude sitcom Mr Ed zou eigenlijk een zebra zijn. Echt waar. Helemaal onderaan het artikel staat echter dat ook dit een hoax is om aan te geven dat niemand 100% betrouwbaar is en om iedereen aan te sporen om ook sceptisch te blijven over de sceptici.

2. Is dit bericht gecheckt door een onafhankelijke partij?

Er zijn diverse sites die het tot hun taak hebben gemaakt om nieuwsberichten op hun waarheidsgehalte te checken. Een van de oudste is het Amerikaanse Snopes.com. Oorspronkelijk was het bedoeld als een soort encyclopedie die de oorsprong en feitelijkheid van Urban Legends (Big Foot, spookhuizen) categoriseerde, inmiddels is het een belangrijke sceptische website die virale nieuwsberichten controleert.

De krant The Washington Post heeft ook een eigen factcheck-site waar vooral statements van Amerikaanse politici worden beoordeeld, met uiteindelijk een score in Pinokkio’s. Ook door Nederlandse kranten wordt inmiddels online flink ge-factcheckt. Hierbij gaat het vooral om uitspraken van politici. Voor de pure nepnieuwsberichten zijn het vooral particulieren die proberen het kaf van het koren te scheiden. Hoaxwijzer en de Facebook pagina Hoaxmelding proberen virale berichten te duiden en beoordelen op feitelijkheid. Roept een bericht enigszins twijfel op, zoek dan even via Google! Heel vaak worden nepnieuwsberichten dan al ontmaskerd.

©PXimport

3. Hebben andere nieuwssites dit bericht overgenomen?

Als iets nieuwswaardig is, dan nemen gerenommeerde nieuwssites het bericht over. Staat het niet op de site van Nu.nl, NOS, Volkskrant, Trouw of AD? Kom je het bericht alleen tegen op ‘alternatieve’ nieuwsbronnen of sites waar je nog nooit van gehoord hebt? Grote kans dat het bericht niet waar is. Vooral bronnen die traditionele nieuwssites afschilderen als onbetrouwbaar (of erger, onderdeel van ‘het complot’) moet je vaak met een korreltje zout nemen. Niemand zal beweren dat de traditionele kranten geen fouten maken. Maar het ‘echte nieuws achterhouden’? Nee, dat is een samenzweringstheorie. Als iets nieuwswaardig is, vind je het op meerdere gerenommeerde nieuwssites. Een gouden regel in de journalistiek is: één bron is geen bron.

©PXimport

4. Blijkt iets ‘uit onderzoek’? Wat voor onderzoek was het dan?

‘Water heeft een geheugen’, blijkt uit onderzoek van ene Masuro Emoto. En daarmee is homeopathie definitief bewezen. Eh … nee. Emoto is geen wetenschapper maar haalde per schriftelijke cursus een certificaat ‘alternatieve geneeswijzen’. Zijn ‘onderzoek’, waarin proefpersonen positieve en negatieve gevoelens op water moesten richten, bleek zeer onzorgvuldig, kon niet door onafhankelijke wetenschappers worden herhaald en had dus geen enkele waarde.

Enkel en alleen het feit dat iemand ‘een onderzoek’ heeft gedaan, wil niet zeggen dat het ook nieuwswaardig of zelfs waar is. Ook hier geldt: googel het onderzoek én de onderzoeker. Welke methode is gebruikt? Hoeveel proefpersonen waren er, wat was de onderzoeksmethode, is de conclusie van het onderzoek dezelfde als de kop? Vooral sensatiepers wil nog weleens zinnen uit zijn verband trekken om de kop smeuïger te maken. En kijk vooral wat de wetenschappelijke consensus is. Dus: nemen andere wetenschappers de conclusies over? De mythe van het eenzame genie dat vecht tegen de ‘stugge wetenschappelijke overheersing’ is precies dat: een mythe. Bij onderzoeken kun je ook rustig stellen: één onderzoek is geen onderzoek.

©PXimport

Prik je filterbubbel lek

Mensen gebruiken Facebook (en andere sociale media) natuurlijk voor hun plezier, dus laat Facebook jou graag dingen zien die jij leuk vindt. Het is dus niet vreemd dat we op dit sociale medium vooral nieuws krijgen dat binnen ons straatje past. Maar ook Google wil nog weleens filteren op basis van ons eerdere zoekgedrag en onze persoonlijke instellingen. Gebruik Google daarom eens vanuit een anoniem browservenster, en durf eens naar sites te gaan die je normaal gesproken nooit zou bezoeken. Want het ‘ergens mee eens zijn’ is niet hetzelfde als ‘het klopt’.

5. Is het satire?

Niet al het nepnieuws is geschreven vanuit een kwade of verdachte motivatie. Soms is het gewoon een grap. Sites als The Onion in de Verenigde Staten en De Speld in Nederland maken heel knappe persiflages van het nieuws, die bijna niet van echt zijn te onderscheiden. Afgezien van het feit dan dat ze onzin zijn. Ook gerenommeerde sites willen nog weleens grappig doen. Zo plaatste de NPR (zeg maar de Amerikaanse NOS) een bericht op Facebook met de kop ‘Waarom leest Amerika niet meer?’ Het bericht werd talloze malen gedeeld en kreeg veel verontwaardigde bijval over falend onderwijs, domheid van de bevolking en wat al niet meer. Wie echter op de link klikte, kreeg te zien dat het een 1april-grap was om aan te tonen dat mensen niet doorklikten op de koppen die ze toch deelden. Een heel rake grap dus. Mensen reageerden op een artikel wat ze nooit hadden gelezen en hadden er zelfs een zeer stellige mening over.

Lees dus wat er werkelijk staat en neem de tijd om te onderzoeken wat de bron is. Satirische sites vermelden altijd wel ergens dat het om humor gaat. En deel het dan alleen als je de grap leuk vindt.

Googles rol

Ook Google bestrijdt sinds kort nepnieuws. De zoekgigant werkt hiervoor samen met Snopes.com, Politifact en andere partijen. Alleen betrouwbaar geachte organisaties worden bij deze factchecks betrokken. Het systeem moet hierdoor moeilijk te beïnvloeden zijn. Bij bepaalde zoekopdrachten wordt boven de resultaten een factcheck getoond. Zoek bijvoorbeeld op “27 million enslaved” en het bovenste resultaat laat zien dat de claim dat vandaag de dag 27 miljoen mensen in slavernij leven, door Politifact als ‘grotendeels waar’ wordt beoordeeld. Helaas is het aantal factchecks op dit moment nog beperkt. Het is nog niet bekend of Google ook Nederlands nieuws gaat controleren.

▼ Volgende artikel
Trick or treat? Zo ontmasker je cybercriminelen
© ID.nl
Zekerheid & gemak

Trick or treat? Zo ontmasker je cybercriminelen

Halloween: één avond in het jaar waarop iedereen zich vermomt en niets meer is wat het lijkt. Maar online is het elke dag Halloween. Cybercriminelen dragen digitale maskers en doen zich voor als je bank, pakketbezorger of zelfs als een familielid. Hun doel: jou laten klikken, inloggen of betalen. In dit artikel lees je hoe je hun trucs doorziet en hoe je jezelf beschermt tegen online oplichters.

Partnerbijdrage - in samenwerking met Bitdefender

Phishing bestaat al bijna zo lang als e-mail zelf, maar de aanpak is totaal veranderd. Waar je vroeger nog gewaarschuwd werd door kromme zinnen of vreemde links, zijn valse berichten vandaag bijna niet meer van echt te onderscheiden. En het blijft allang niet meer beperkt tot e-mail: ook via sms, WhatsApp en sociale media proberen criminelen je te misleiden. Ze gebruiken het logo van je bank, de tone of voice van PostNL of de opmaak van een bekende webwinkel. Alles klopt – behalve de bedoeling erachter.

De aanvallen zijn bovendien persoonlijker geworden. Met gegevens die online circuleren weten criminelen precies hoe ze iemand moeten aanspreken, van voornaam tot aankoopgeschiedenis. Zo voelt een nepmail of bericht als iets vertrouwds. Eén klik op een link is dan genoeg om je gegevens prijs te geven of malware te installeren.

Deepfakes, stemklonen en AI: vermommingen steeds beter

De komst van kunstmatige intelligentie heeft online oplichting een nieuw gezicht gegeven. Met taalmodellen kunnen criminelen foutloze berichten schrijven in elke taal. Deepfake-video's en stemklonen zorgen dat zelfs beeldbellen of voicemail niet langer betrouwbaar is.

Steeds vaker duiken voorbeelden op van mensen die zogenaamd gebeld worden door een bekende stem – een collega, familielid of zelfs een leidinggevende – met een dringende vraag om geld over te maken. In werkelijkheid praten ze met een digitale imitatie. Die technologie was ooit ingewikkeld, maar is nu voor iedereen toegankelijk. Daarmee is AI niet alleen een handig hulpmiddel voor creatieve toepassingen, maar ook een nieuw masker voor criminelen.

©terovesalainen

Zo herken je digitale vermommingstrucs

Cybercriminelen spelen in op haast, emotie en angst. Berichten waarin je 'nu moet betalen', 'direct moet bevestigen' of waarin met blokkades (van bijvoorbeeld je rekening of simkaart) wordt gedreigd, zijn bijna altijd verdacht. Controleer het e-mailadres van de afzender: kleine afwijkingen zoals een extra punt, cijfer of letter zijn vaak al voldoende om nep van echt te onderscheiden.

Staat er een link in de mail? Beweeg er met je muis over zonder te klikken. Verschijnt er een vreemd webadres, dan klopt er iets niet. Kijk ook naar details: ontbreekt er een persoonlijke aanhef, is de toon onlogisch of komt het bericht op een vreemd moment? Dat zijn signalen dat er iets niet pluis is.

Bel bij twijfel altijd zelf het officiële nummer van de organisatie, in plaats van te reageren op het bericht.

Scam Copilot helpt je oplichters te ontmaskeren

Om gebruikers beter te beschermen tegen steeds geraffineerdere aanvallen ontwikkelde Bitdefender Scam Copilot. Deze slimme functie gebruikt kunstmatige intelligentie om verdachte berichten, e-mails en websites in realtime te analyseren. Waar traditionele beveiliging vooral kijkt naar bekende dreigingen, herkent Scam Copilot ook nieuwe patronen en trucs die nog niet eerder zijn gezien.

De technologie kijkt naar typische kenmerken van oplichting: dwingende toon, vage links, afwijkende namen of zinsconstructies die niet passen bij een echte organisatie. Zodra iets verdacht is, verschijnt direct een waarschuwing. Zo helpt Scam Copilot je om verdachte berichten te ontmaskeren nog vóórdat je erop klikt.

Het systeem leert bovendien voortdurend bij. Nieuwe vormen van phishing, deepfake-aanvallen of misleidende berichten op sociale media worden razendsnel herkend. Zo ben je beschermd tegen zowel oude als nieuwe digitale maskers.

Scam Copilot is onderdeel van Bitdefender Premium Security en Bitdefender Ultimate Security. Die pakketten bieden een complete beveiliging voor alle apparaten in huis – van laptop tot smartphone – en combineren Scam Copilot met krachtige antivirusbescherming, een onbeperkte VPN, een wachtwoordmanager en identiteitsbewaking.

Bitdefender Premium Security: vangnet voor heel je digitale leven

Bitdefender Premium Security biedt meermaals bekroonde bescherming tegen virussen, malware, ransomware en frauduleuze websites. De software werkt op Windows, macOS, Android en iOS en beveiligt al je apparaten met één abonnement.

Naast Scam Copilot en de geavanceerde virusscanner bevat Premium Security diverse functies die gericht zijn op privacy en gebruiksgemak. Zo krijg je toegang tot onbeperkt VPN-verkeer, met meer dan vierduizend servers verspreid over vijftig landen. Daarmee surf je veilig en anoniem, ook op openbare wifi-netwerken.

De password manager helpt bij het genereren en veilig opslaan van sterke wachtwoorden, zodat je nooit meer hoeft te vertrouwen op zwakke of hergebruikte wachtwoorden. Verder blokkeert de systeembrede advertentie- en trackerbescherming ongewenste volgers en zorgt Cryptomining Protection ervoor dat kwaadwillenden je systeem niet stiekem inzetten om digitale valuta te delven.

Ook aan identiteit is gedacht. Zodra er een datalek wordt ontdekt waarin jouw gegevens opduiken, ontvang je realtime meldingen. Zo kun je snel actie ondernemen om schade te voorkomen. Bitdefender Premium Security combineert daarmee virusbescherming, privacyfuncties en identiteitswaarschuwingen in één helder pakket.

🎃 Trick or treat: laat je niet misleiden

Cybercriminelen dragen het hele jaar door digitale maskers. Ze sturen overtuigende berichten, gebruiken deepfake-stemmen en maken misbruik van AI om je te misleiden. Bitdefender Scam Copilot herkent phishing en andere oplichtingstrucs in realtime en waarschuwt direct bij gevaar. Met Premium Security en Ultimate Security beschik je over bescherming op al je apparaten, een onbeperkte VPN, anti-tracker, password manager en – bij Ultimate – volledige identiteitsmonitoring via Digital Identity Protection. Phishing, deepfakes en online oplichting verdwijnen niet, maar met Scam Copilot aan je zijde hoef je ze niet te vrezen. Zo houd je grip op wat echt is – en wat slechts een digitale vermomming blijkt te zijn.

▼ Volgende artikel
Dit kun je allemaal nog doen in de tuin in november
© melnikviva - stock.adobe.com
Huis

Dit kun je allemaal nog doen in de tuin in november

In november lijkt de tuin tot stilstand te komen, maar schijn bedriegt. Juist nu leg je de basis voor een prachtige tuin in het voorjaar. Van het beschermen van planten tegen de kou tot het planten van bollen en fruitbomen: wie in november de handen uit de mouwen steekt, wordt in de lente beloond met een gezonde, bloeiende tuin.

November in de tuin: in het kort

November is de maand waarin je opruimt, beschermt en voorbereidt. Zet vorstgevoelige planten in pot alvast binnen of maak er ruimte voor in de schuur. Hark het gevallen blad van het gazon, en gebruik het blad op andere plekken in je tuin als natuurlijke bodembedekking. Nu is ook het moment om fruitbomen en bloembollen te planten en wintergroene planten zoals heide of Skimmia in potten te zetten. Snoei fruitstruiken en knot de treurwilg, zodat ze straks sterker terugkomen in het voorjaar.

Lees ook: Zo maak je je tuinmeubilair winterklaar

Maak je tuin winterklaar

Een goed voorbereide tuin kan tegen een stootje. Zodra de temperatuur daalt, bescherm je gevoelige planten met vliesdoek of noppenfolie. Leg dat materiaal nu alvast klaar, zodat je snel kunt handelen bij vorst. Maak in de schuur of het tuinhuisje plek voor planten in pot die niet tegen kou kunnen. Binnen blijven ze het best bij een temperatuur tussen de 2 en 10 graden. Vergeet niet af en toe te luchten en de aarde vochtig te houden, zodat de wortels niet uitdrogen. Controleer tot slot de fruitbomen en verwijder ingedroogde of verschrompelde vruchten. Die kunnen schimmels bevatten en zo de boom verzwakken.

Nog even wat extra liefde voor je gazon

In november geef je het gazon nog een laatste onderhoudsbeurt voordat het in winterrust gaat. Steek de randen strak af en verwijder het blad dat op het gras ligt. Blijven bladeren liggen, dan krijgt het gazon te weinig licht en kunnen er schimmels ontstaan. Gebruik het blad liever op andere plekken in de tuin, bijvoorbeeld onder struiken of tussen vaste planten, omdat het blad verteert en voedingsstoffen aan de grond afgeeft.

©Konstantin Zibert - stock.adobe.com

Planten: fruitbomen...

November is een goede maand om fruitbomen te planten. De grond is nog relatief warm, waardoor de wortels kunnen aanslaan voordat de winter begint. Graaf een ruim plantgat en maak in het midden een kleine heuvel waar de stam op rust. Spreid de wortels voorzichtig uit, vul het gat met een mengsel van aarde en compost en druk de grond stevig aan. Geef ruim water en plaats een boompaal als de boom op een open of winderige plek staat.

Waarom een boompaal belangrijk is

Een pas geplante boom heeft nog geen sterke wortels en kan bij harde wind gaan wiebelen. Daardoor scheuren jonge wortels af en groeit de boom minder goed aan. Een boompaal geeft steun totdat de wortels zich stevig hebben vastgezet. Plaats de paal aan de windzijde van de boom en bevestig hem met een boomband. Na een jaar of twee mag de paal weer weg.

...en bollen

Ook bloembollen kunnen nu de grond in: tulpen, narcissen, hyacinten en irissen bloeien in het voorjaar als je ze nu plant. Wie meteen wat kleur in de tuin wil, kan wintervaste planten als heide, winterviolen, Skimmia of kleine coniferen in potten zetten.

©iMarzi - stock.adobe.com

Snoeien en onkruid wieden (ja, ook nu nog!)

Zolang het niet vriest, kun je nog prima snoeien. Vooral kale fruitstruiken zijn nu aan de beurt: door oude takken weg te halen, verjong je de struik en bevorder je de groei van nieuwe scheuten. Ook jonge boompjes met een doorgaande stam kun je licht terugsnoeien, zodat ze een mooie, evenwichtige vorm ontwikkelen. De treurwilg mag in deze periode worden geknot, zodat hij in het voorjaar weer mooi uitloopt.

Blijf daarnaast onkruid verwijderen, ook al groeit het minder hard. Door het bij te houden, voorkom je dat het in het voorjaar de overhand krijgt. Zo blijft de tuin netjes en houd je het werk beperkt wanneer alles straks weer begint te groeien.

Vooruitkijken naar het voorjaar

Wie in november nog even de handen uit de mouwen steekt, maakt het zichzelf straks een stuk makkelijker. De tuin krijgt rust, maar de basis voor een nieuw seizoen ligt er al. Zodra de eerste zon zich in het voorjaar laat zien, zie je de beloning van het werk dat je nu hebt gedaan: gezonde planten, een sterk gazon en fruitbomen die vol leven zitten.