Er worden nogal wat artikelen gedeeld via sociale media. Helaas is een deel hiervan nep: van twijfelachtige onderzoeken tot regelrechte politieke leugens, het komt allemaal voorbij. Hoe weet je wat het delen waard is? Hoe kun je nepnieuws herkennen, en wat kun je ertegen doen?

Het is een misverstand om te denken dat nepnieuws altijd makkelijk te herkennen is als onzin. Die berichten gaan echt niet allemaal over buitenaardse wezens of wie nou werkelijk JFK neerschoot. De meeste nepnieuwsberichten zijn zo geconstrueerd dat de kop sterke emotie oproept én dat ze een bepaald vooroordeel bevestigen. Dat laatste is vooral het probleem met de talloze onjuiste berichten die de ronde doen over asielzoekers en religie, maar ook over gezondheid en wetenschap. Deze berichten worden zo snel gedeeld omdat ze de lezer het gevoel geven: ‘zie je wel! Dat dacht ik al!’. Het is een volkomen menselijke eigenschap om vooral te willen horen dat je iets juist had. Dit wordt ook wel ‘confirmation bias’ genoemd: dat je zoekt naar en gelooft in informatie die je al bestaande denkbeelden ondersteunen.

En denk trouwens niet dat alleen ‘domme’ mensen deze bevestiging zoeken en nepnieuws delen. Iedereen heeft van kinds af aan geleerd dat je vergissen ‘erg’ is, dus zijn we altijd een beetje blij als we iets lezen of zien waardoor we denken dat we op het juiste spoor zitten. En dat willen we anderen dan weer graag laten weten.

©PXimport

Kracht

De eerste kracht van nepnieuws is dus dat het de waarheid lijkt. Een nog sterkere kracht is de manier waarop we het onder ogen krijgen. Dit soort berichten wordt namelijk gedeeld via sociale media, dus krijgen we het onder ogen dankzij mensen die we kennen. Als een vriend iets met je deelt, dan is het toch al eerder ‘waar’ dan wanneer het door een vreemde wordt doorgespeeld. En omdat we over het algemeen bevriend zijn met mensen die ongeveer onze kijk op de wereld delen, ontstaat een bubbel waarin we steeds minder geconfronteerd worden met informatie die ons wereldbeeld zouden kunnen veranderen.

©PXimport

Gevaar

Het probleem van nepnieuws is dat het zeker niet onschuldig is. Een inmiddels berucht voorbeeld van hoe het fout kan gaan, vond eind vorig jaar plaats in de Verenigde Staten. Een man had op Facebook gelezen dat een pizzeria eigenlijk een dekmantel was voor een door Hillary Clinton gerund kinderpornonetwerk. De man had zich bewapend en wilde de boel even rechtzetten. Natuurlijk was het bericht nep. De kogels waren dat niet.

Ook dichter bij huis zien we hoe een groeiende groep ouders hun kinderen niet laten vaccineren omdat ze ergens hebben gelezen dat vaccinatie autisme kan veroorzaken. Deze mythe is talloze malen door gerenommeerde onderzoeken ontkracht, maar het bericht blijft opduiken en brengt zo steeds meer kinderen in gevaar.

Facebook

Wat doe je er aan?

Het herkennen van nepnieuws vraagt een kritische houding en een momentje tijd. Sowieso is regel één: als je twijfelt aan de waarheid, deel het niet. Maar hoe kom je te weten wat waar is en wat niet? Volg deze checklist en beantwoord voor je iets deelt de vijf vragen om een groot deel van de onzin te herkennen.

©PXimport

1. Waarom deelt iemand dit?

Er zijn meerdere redenen dat sites nepberichten de wereld in slingeren. Om te beginnen zijn er websites die veel geld verdienen met advertentiekliks, die schrijven alles wat maar internetverkeer oplevert. Hoe sensationeler de koppen, hoe vaker ze gedeeld worden en hoe meer de sitebouwers verdienen.

Een andere belangrijke motivatie is het verkopen van producten. Alternatieve genezers willen bijvoorbeeld graag berichten delen waarin ‘wetenschappelijk is aangetoond’ dat kristallen, homeopathie, instraling of een bezoek aan de chiropractor echt werkt. En dus verspreiden ze berichten die er officieel en overtuigend uitzien, vaak met mannen met witte jassen op de foto en hier en daar een verwijzing naar de kwantummechanica. Hetzelfde geldt voor foodbloggers en superfood-goeroes. Ze verdienen aan YouTube-kliks en de verkoop van boeken.

Een derde reden is de politieke motivatie: om zoveel mogelijk mensen zo snel mogelijk kwaad te krijgen. Kwaad op ‘buitenlanders’, op ‘Europa’, op ‘de politieke elite’ of tegen religieuze stromingen zoals Islam.

Het grote verschil tussen echt nieuws en nepnieuws is dus dat er een agenda achter zit: het bericht wordt niet de wereld in geslingerd omdat het waar is, maar om een bepaald effect te bewerkstelligen.

Factcheck ook de factchecksites

2. Is dit bericht gecheckt door een onafhankelijke partij?

Er zijn diverse sites die het tot hun taak hebben gemaakt om nieuwsberichten op hun waarheidsgehalte te checken. Een van de oudste is het Amerikaanse Snopes.com. Oorspronkelijk was het bedoeld als een soort encyclopedie die de oorsprong en feitelijkheid van Urban Legends (Big Foot, spookhuizen) categoriseerde, inmiddels is het een belangrijke sceptische website die virale nieuwsberichten controleert.

De krant The Washington Post heeft ook een eigen factcheck-site waar vooral statements van Amerikaanse politici worden beoordeeld, met uiteindelijk een score in Pinokkio’s. Ook door Nederlandse kranten wordt inmiddels online flink ge-factcheckt. Hierbij gaat het vooral om uitspraken van politici. Voor de pure nepnieuwsberichten zijn het vooral particulieren die proberen het kaf van het koren te scheiden. Hoaxwijzer en de Facebook pagina Hoaxmelding proberen virale berichten te duiden en beoordelen op feitelijkheid. Roept een bericht enigszins twijfel op, zoek dan even via Google! Heel vaak worden nepnieuwsberichten dan al ontmaskerd.

©PXimport

3. Hebben andere nieuwssites dit bericht overgenomen?

Als iets nieuwswaardig is, dan nemen gerenommeerde nieuwssites het bericht over. Staat het niet op de site van Nu.nl, NOS, Volkskrant, Trouw of AD? Kom je het bericht alleen tegen op ‘alternatieve’ nieuwsbronnen of sites waar je nog nooit van gehoord hebt? Grote kans dat het bericht niet waar is. Vooral bronnen die traditionele nieuwssites afschilderen als onbetrouwbaar (of erger, onderdeel van ‘het complot’) moet je vaak met een korreltje zout nemen. Niemand zal beweren dat de traditionele kranten geen fouten maken. Maar het ‘echte nieuws achterhouden’? Nee, dat is een samenzweringstheorie. Als iets nieuwswaardig is, vind je het op meerdere gerenommeerde nieuwssites. Een gouden regel in de journalistiek is: één bron is geen bron.

©PXimport

4. Blijkt iets ‘uit onderzoek’? Wat voor onderzoek was het dan?

‘Water heeft een geheugen’, blijkt uit onderzoek van ene Masuro Emoto. En daarmee is homeopathie definitief bewezen. Eh … nee. Emoto is geen wetenschapper maar haalde per schriftelijke cursus een certificaat ‘alternatieve geneeswijzen’. Zijn ‘onderzoek’, waarin proefpersonen positieve en negatieve gevoelens op water moesten richten, bleek zeer onzorgvuldig, kon niet door onafhankelijke wetenschappers worden herhaald en had dus geen enkele waarde.

Enkel en alleen het feit dat iemand ‘een onderzoek’ heeft gedaan, wil niet zeggen dat het ook nieuwswaardig of zelfs waar is. Ook hier geldt: googel het onderzoek én de onderzoeker. Welke methode is gebruikt? Hoeveel proefpersonen waren er, wat was de onderzoeksmethode, is de conclusie van het onderzoek dezelfde als de kop? Vooral sensatiepers wil nog weleens zinnen uit zijn verband trekken om de kop smeuïger te maken. En kijk vooral wat de wetenschappelijke consensus is. Dus: nemen andere wetenschappers de conclusies over? De mythe van het eenzame genie dat vecht tegen de ‘stugge wetenschappelijke overheersing’ is precies dat: een mythe. Bij onderzoeken kun je ook rustig stellen: één onderzoek is geen onderzoek.

©PXimport

Prik je filterbubbel lek

5. Is het satire?

Niet al het nepnieuws is geschreven vanuit een kwade of verdachte motivatie. Soms is het gewoon een grap. Sites als The Onion in de Verenigde Staten en De Speld in Nederland maken heel knappe persiflages van het nieuws, die bijna niet van echt zijn te onderscheiden. Afgezien van het feit dan dat ze onzin zijn. Ook gerenommeerde sites willen nog weleens grappig doen. Zo plaatste de NPR (zeg maar de Amerikaanse NOS) een bericht op Facebook met de kop ‘Waarom leest Amerika niet meer?’ Het bericht werd talloze malen gedeeld en kreeg veel verontwaardigde bijval over falend onderwijs, domheid van de bevolking en wat al niet meer. Wie echter op de link klikte, kreeg te zien dat het een 1april-grap was om aan te tonen dat mensen niet doorklikten op de koppen die ze toch deelden. Een heel rake grap dus. Mensen reageerden op een artikel wat ze nooit hadden gelezen en hadden er zelfs een zeer stellige mening over.

Lees dus wat er werkelijk staat en neem de tijd om te onderzoeken wat de bron is. Satirische sites vermelden altijd wel ergens dat het om humor gaat. En deel het dan alleen als je de grap leuk vindt.

Googles rol

Hoewel wachtwoordloze technieken als toegangssleutels snel terrein winnen, doe je er voorlopig goed aan slim om te gaan met je huidige wachtwoorden. De tips en (gratis) tools in dit artikel helpen je bij het opzetten van degelijk wachtwoordbeheer.

Cloudbeheer

Telkens hetzelfde wachtwoord gebruiken voor meerdere apps en diensten is sterk af te raden, maar verschillende complexe wachtwoorden onthouden lukt haast niet zonder een wachtwoordbeheerder. Een degelijke, gratis optie is het opensource Bitwarden. Kies eerst een hoofdwachtwoord en installeer daarna de desktop-app, browserextensies (voor automatisch invullen) en/of de mobiele app. Je wachtwoordkluis wordt end-to-end versleuteld in de cloud bewaard en wordt via je account gesynchroniseerd. Kies bij voorkeur bitwarden.eu als serverlocatie. Je kunt ook creditcards en andere gevoelige gegevens in je kluis bewaren.

Lokaal beheer

Bitwarden is een uitstekende wachtwoordmanager, maar functies als TOTP-authenticatie (Time-based One-Time Password) zijn alleen beschikbaar in de betaalde versie. Misschien stoort het je ook dat je wachtwoordkluis in de cloud wordt opgeslagen. Een gratis, opensource-alternatief is KeePassXC. Deze bewaart alles lokaal in een versleuteld bestand, van wachtwoorden en creditcards tot notities. De app werkt volledig offline, ondersteunt ook TOTP-authenticatie en vult inloggegevens automatisch in via een browserextensie. Wil je toch synchronisatie, dan kun je de database delen via een cloudopslagdienst als Google Drive of Dropbox, of met Syncthing.

Algoritme

Bij wachtwoordbeheerders als Bitwarden en KeePassXC worden je wachtwoorden opgeslagen. LessPass pakt het anders aan. Deze bewaart niets, maar genereert je wachtwoorden telkens opnieuw via een algoritme op basis van je hoofdwachtwoord, gebruikersnaam en sitenaam. Uit veiligheidsoverwegingen gebruik je hiervoor liefst de browserextensie of mobiele app, zodat alles lokaal gebeurt. Omdat nergens iets wordt opgeslagen, is dit systeem veilig, maar je moet bij elke herberekening wel exact dezelfde gegevens ingeven. Automatisch invullen of ondersteuning voor notities ontbreekt helaas.

Browsers

Gebruik je bijna uitsluitend je browser voor allerlei aanmeldingen, dan kun je ook de ingebouwde wachtwoordbeheerfunctie gebruiken. Deze zit in de meeste Chromium-browsers en in Firefox. In Chrome ga je naar Instellingen / Jij en Google / Synchronisatie en Google-services. Schakel de functie in en zorg dat bij Beheren wat je synchroniseert ook Wachtwoorden en toegangssleutels is aangevinkt. Wil je liever niet synchroniseren, dan kun je wachtwoorden ook handmatig exporteren en importeren via Instellingen / Automatisch invullen en wachtwoorden / Google Wachtwoordmanager. Kies daar Instellingen en Wachtwoorden exporteren. Je kunt het opnieuw inladen via Wachtwoorden importeren. Verwijder eventueel het csv-bestand na gebruik. Firefox biedt vergelijkbare opties.

2FA

Zelfs met een degelijke wachtwoordbeheerder blijven wachtwoorden een zwakke schakel: ze zijn te eenvoudig, je vergeet of verliest ze, je geeft ze in op phishing-sites of malware onderschept ze. Daarom is het aangeraden om 2FA, oftewel tweestapsverificatie, te activeren. Daarbij is naast je wachtwoord een extra factor nodig, zoals een pincode, TOTP, sms, pushmelding, biometrie of een beveiligingssleutel. Een handig overzicht van sites en diensten die 2FA ondersteunen, met info over de gebruikte methoden en links naar de instelinstructies, vind je op https://2fawebsites.github.io en op de thematische https://2fa.directory.

Authenticator

Er bestaan meerdere verificatiemethoden voor 2FA, maar vrijwel alle diensten ondersteunen verificatie zowel via sms als via TOTP. Bij TOTP is geen internet of gsm-netwerk nodig, wat het minder kwetsbaar maakt voor onderschepping of sim-swapping. Om zulke codes te genereren heb je een TOTP-authenticator-app nodig. Goede gratis opties zijn Google Authenticator, Microsoft Authenticator (ondersteunt geen wachtwoordbeheer en autofill meer), Aegis Authenticator en Authy. Alle vier ondersteunen TOTP en bieden een back-upfunctie. Wil je je codes exporteren, dan lukt dit het best met Google of Aegis. Deze laatste is ook opensource, maar is enkel beschikbaar voor Android. Authy is veelzijdigst, want bruikbaar op Android, iOS, macOS en Windows.

Herstelcodes

De meeste diensten met 2FA laten je ook herstelcodes gebruiken. Deze bieden een uitweg als je tijdelijk geen toegang hebt tot andere aanmeldopties, bijvoorbeeld bij verlies van je smartphone. Bewaar deze herstelcodes tevens digitaal, zoals in het notitiegedeelte van je favoriete wachtwoordmanager, in een versleutelde VeraCrypt-container of in een versleuteld cloudbestand. Bij Google vind je tot 10 herstelcodes via https://myaccount.google.com/security, bij Back-upcodes. Bij Microsoft is dit beperkt tot één code: ga naar https://account.microsoft.com/security, klik op Beheren hoe ik me aanmeld en kies Een nieuwe code genereren.

Gehackt?

Het is verstandig om regelmatig te controleren of een van je login-id's al in een online datalek voorkomt. Dit kan via Have I Been Pwned. Hier vul je e-mailadres in en je ziet meteen hoeveel en welke datalekken er zijn. Klik bovenaan op Notify Me voor een gratis melding zodra je adres in een nieuw lek opduikt. Klik op Passwords om te controleren of een wachtwoord reeds voorkomt in een datalek.

In Chrome kun je via chrome://password-manager/checkup?start=true eveneens een wachtwoordcheck uitvoeren. Je ziet ook hoeveel wachtwoorden zwak zijn of worden hergebruikt.

Anti-phishing

Wachtwoorden bieden weinig bescherming tegen phishing-sites, dus zorg ervoor dat je hiertegen zo goed mogelijk beveiligd bent. In je browser, zoals Chrome, ga je naar Instellingen, kies Privacy en beveiliging / Beveiliging en activeer bij voorkeur Geoptimaliseerde beveiliging bij Safe Browsing, of anders Standaardbeveiliging. Daarnaast kun je via DNS phishing-sites al blokkeren voor ze laden. Een optie is het gebruik van de nieuwe Europese publieke DNS4EU-resolvers. Kies hier voor Protective resolution (86.54.11.1 en 86.54.11.201), eventueel aangevuld met kinderbescherming en/of advertentieblokkering. Op de site vind je stap-voor-stap-instructies.

E-mailadres

Veel diensten laten je een e-mailadres opgeven ingeval je je wachtwoord vergeet of je account wordt geblokkeerd. Je ontvangt dan een mail om je identiteit te bevestigen en een herstellink te krijgen. Gebruik hiervoor liefst niet je hoofdadres, want als iemand dat via een datalek bemachtigt, kan die herstelmails onderscheppen en je accounts via wachtwoordherstel overnemen. Je kiest dus beter een apart e-mailadres dat je nergens anders voor gebruikt. Bij Google kun je dit instellen op https://myaccount.google.com/security, bij Herstelmailadres.

Lees ook: Zo meld je phishing in Outlook en Gmail

Browserprofiel

Voor gevoelige accounts zoals online bankieren of je wachtwoordkluis kun je overwegen een apart browserprofiel te gebruiken. Malafide scripts of extensies uit je standaardprofiel worden zo niet geactiveerd. Zo beperk je ook tracering en fingerprinting, en voorkom je dat je per ongeluk ingelogd blijft, aangezien je in dat profiel geen andere sites bezoekt.

In Chrome maak je een nieuw profiel aan via het profielicoon rechtsboven. Kies Chrome-profiel toevoegen. Je kunt inloggen met een Google-account of klikken op Doorgaan zonder account. Kies een zoekmachine, vul een profielnaam in, selecteer een opvallend thema en klik op Klaar.

Aanmeldpogingen

Bij sommige diensten, zoals Google en Microsoft, ontvang je automatisch een e-mail of pushmelding zodra een nieuw apparaat of een nieuwe browser inlogt. Zo kun je snel ingrijpen, bijvoorbeeld door je wachtwoord aan te passen of verdachte sessies uit te loggen. Bij Google ga je naar https://myaccount.google.com/security. Scrol naar Je apparaten en klik op Apparaten beheren. Selecteer een sessie en kies Uitloggen. Bij Microsoft ga je naar https://account.microsoft.com/security en klik je op Mijn aanmeldactiviteiten weergeven.

Beveiligingssleutel

Je kunt een fysieke beveiligingssleutel (zoals de meeste YubiKeys) ook gebruiken om je wachtwoordkluis te openen in combinatie met je hoofdwachtwoord.

Installeer eerst Yubikey Manager en start dit programma. Ga naar Applications/OTP en klik op Configure bij een vrij slot. Kies Challenge-response en klik op Generate voor een geheime sleutel. Vink Require touch aan voor extra veiligheid. Bevestig met Finish.

Open vervolgens je database in KeePassXC en ga naar Database / Databasebeveiliging. Kies Aanvullende bescherming toevoegen / Challenge-Response toevoegen. Selecteer het juiste slot van je ingeplugde beveiligingssleutel en bevestig met OK.

Browserwachtwoorden

Gebruik je meerdere browsers en zoek je het wachtwoord van een specifieke site, wil je alle wachtwoorden exporteren voor import in een andere browser, of is je systeem gecrasht en wil je de wachtwoorden uit je browserprofielen halen? Dan kan het gratis WebBrowserPassView handig van pas komen (let op: je virusscanner kan een foutpositief geven). Pak het zip-bestand uit met het wachtwoord wbpv28821@ en start de portable app. Je krijgt een overzicht van alle gevonden sites en log-ins. Via Bestand / Geselecteerde items opslaan kun je exporteren naar diverse csv-formaten, zoals voor Chrome, KeePass en Firefox.

Toegangssleutels

Een mooie afsluiter lijkt ons een tip rond passkeys, oftewel toegangssleutels. Immers, steeds meer diensten (en wachtwoordmanagers) ondersteunen deze aanmeldmethode waarbij je geen wachtwoord meer hoeft in te voeren. Een passkey is een cryptografisch sleutelpaar: de publieke sleutel wordt bewaard bij de onlinedienst, terwijl de (afgeleide) private sleutel veilig op je toestel blijft, zoals je pc, smartphone of een fysieke beveiligingssleutel zoals een Yubikey.

Zo maak je een toegangssleutel aan bij Google. Ga naar https://g.co/passkeys en meld je aan. Klik twee keer op Toegangssleutel maken. Je toestel stelt nu een methode voor, zoals gezichtsherkenning, vingerafdruk of pincode. Bevestig de koppeling. Vanaf nu kun je je bij Google aanmelden vanaf dit toestel, zonder wachtwoord.

Fairphone lanceert de vernieuwde Fairbuds XL. Deze modulaire koptelefoon belooft nu ook het geluid en comfort te bieden dat je voor 249 euro mag verwachten. Met nieuwe drivers en zachtere oorkussens pakt de fabrikant de eerdere kritiekpunten aan. Handig: je kunt je oude model zelf eenvoudig upgraden.

De Nederlandse fabrikant Fairphone heeft deze week de vernieuwde versie van de Fairbuds XL gepresenteerd. Deze modulaire koptelefoon is een doorontwikkeling van het model dat in 2023 werd gelanceerd. Waar de eerste generatie vooral een statement maakte op het gebied van repareerbaarheid, belooft deze nieuwe versie ook op audiogebied en draagcomfort een inhaalslag te maken. De koptelefoon is daardoor ontworpen om jarenlang mee te gaan en is per direct verkrijgbaar.

©Fairphone

Verbeterde audiokwaliteit en materialen

De belangrijkste upgrade ten opzichte van de voorganger zit in de geluidsweergave en het fysieke ontwerp. De nieuwe Fairbuds XL beschikt over 40 mm dynamische drivers en ondersteuning voor aptX HD, wat moet zorgen voor een gedetailleerder geluidsbeeld en high-res audio via bluetooth. Fairphone heeft daarnaast gekeken naar de feedback over het draagcomfort. De nieuwe modellen zijn uitgerust met zachtere oorkussens van 'birdseye-mesh' en een ademende hoofdband, waardoor de koptelefoon ook tijdens langere luistersessies prettig moet blijven zitten. Het design is beschikbaar in de kleuren Forest Green en Horizon Black.

Modulair ontwerp voor lange levensduur

Wat de Fairbuds XL onderscheidt in de markt van consumentenelektronica is de verregaande modulariteit. De koptelefoon is opgebouwd uit negen losse modules die door de gebruiker zelf te vervangen zijn. Dit betekent dat bij een defect of slijtage niet het hele apparaat weggedaan hoeft te worden, maar dat onderdelen zoals de batterij, de oorkussens of de hoofdband eenvoudig vervangen kunnen worden. Technisch biedt het apparaat verder dual-point connectiviteit, een IP54-certificering voor spatwaterdichtheid en een accuduur tot 30 uur.

Zoals gebruikelijk bij het Amsterdamse bedrijf ligt de nadruk sterk op duurzaamheid en eerlijke materialen. De koptelefoon bestaat voor ongeveer 50 procent uit gerecyclede grondstoffen, waaronder gerecycled aluminium en zeldzame aardmaterialen in de magneten. Ook wordt er bij de assemblage gebruikgemaakt van fabrieken die draaien op zonne-energie en investeert het bedrijf in leefbare lonen voor fabrieksarbeiders.

©Fairphone

Compatibel met het vorige model

Een opvallende keuze van Fairphone is de compatibiliteit met de eerste generatie Fairbuds XL. De fabrikant benadrukt dat technologie moet meegroeien met de gebruiker. Bezitters van het 2023-model hoeven daarom geen volledig nieuwe koptelefoon aan te schaffen om te profiteren van de geluidsverbeteringen. De nieuwe drivers zijn namelijk ook als los onderdeel verkrijgbaar en kunnen eenvoudig in het oude model worden geïnstalleerd. Hiermee voegt Fairphone daadwerkelijk de daad bij het woord wat betreft het verlengen van de levensduur van elektronica.

©Fairphone

Prijs en beschikbaarheid

De vernieuwde Fairbuds XL is per direct verkrijgbaar in Nederland. De adviesprijs voor de koptelefoon bedraagt 249 euro. Hij is te koop via de webwinkel van Fairphone en bij geselecteerde retailers.