Met de MX-reeks biedt Logitech al jarenlang premium invoerapparatuur aan die zonder uitzondering van hoge kwaliteit is. Een paar jaar geleden werd de reeks eindelijk uitgebreid met een toetsenbord en dit jaar is er in de vorm van de MX Keys Mini ook een compact toetsenbord. Wederom een schot in de roos?

Twee jaar geleden introduceerde Logitech de uitstekende MX Keys, het fijnste tekstverwerkingstoetsenbord waar ik tot nu toe op gewerkt heb. Die MX Keys is een full size-toetsenbord met numeriek veld. Op zich geen probleem, maar er zijn goede redenen voor een variant zonder numeriek veld. Zo heb je wellicht behoefte aan een fijn toetsenbord om in je tas meenemen. Een numeriek veld maakt een toetsenbord onnodig lang en daardoor lastig in je tas te stoppen. Een toetsenbord zonder numeriek veld is ook wat ergonomischer doordat je de muis dichter bij je neutrale positie kunt houden. In de vorm van de MX Keys Mini is er nu eindelijk een variant van de MX Keys zonder numeriek veld. De MX Keys Mini is er in drie verschillende kleuren: grafiet, zilvergrijs en roze. Ik heb de grafietvariant getest. Net als de grote variant is de MX Keys Mini een fraai vormgegeven toetsenbord met een uitstekende bouwkwaliteit. Het ontwerp is vrijwel identiek, wel is deze mini-variant net iets hoger, vermoedelijk om een accu met genoeg capaciteit te kunnen plaatsen. Het toetsenbord weegt 506 gram en blijft dankzij rubberen voetjes goed op het bureau liggen. 

©PXimport

©PXimport

Prettig tikken 

Qua tikcomfort is de MX Keys Mini net als de grote variant uitstekend. De platte toetsen maken gebruik van een schaarmechanisme zoals  je van laptops gewend bent. Dankzij een holle inkeping kun je het midden van de toetsen goed op de tast vinden. De toetsen hebben een travel van 1,8 mm en bieden genoeg weerstand voor een fijne klik. De toetsverlichting is net als op de grote variant in zeven niveaus instelbaar. Het enige minpuntje blijft dat Logitech hun toetsenborden in Nederland alleen in een ISO-indeling met rechtopstaande Enter levert. Zelf heb ik liever een in Nederland meer gebruikelijke ANSI-indeling met een liggende Enter. Net als de voorganger is het toetsenbord voorzien van toetsen die zowel van een Windows- als Mac-opdruk zijn voorzien. Handig, zeker omdat je het toetsenbord met drie apparaten kunt koppelen. Het is dan ook een beetje vreemd dat er ook nog een speciale Mac-variant van dit toetsenbord verkrijgbaar is met alleen een Mac-opdruk. Die Mac-variant is er alleen in zilvergrijs en juist niet echt geschikt voor Windows. 

©PXimport

©PXimport

Met de functietoetsen kun je behalve het volume bedienen ook emoticons invoegen, de dicteerfunctie starten en de microfoon dempen. Dat laatste werkt bij mij overigens niet zonder installeren van de Logitech Options-software, de rest van de knoppen heeft ook zonder software gewoon de bedoelde functionaliteit. Iets dat ik niet zo handig vind, is dat er geen normale printscreentoets is. De printscreentoets is vervangen door een toets die een schermknipsel-tool opent waarin je bijvoorbeeld lijnen kunt trekken om een screenshot te maken. Dat werk op zich wel, maar ik zou zelf liever gewoon de snelle toetscombinatie Alt + Printscreen kunnen gebruiken. Helaas is het is tegenstelling tot bij de normale MX Keys ook via de software niet mogelijk om de normale printscreenknop aan de toets toe te wijzen. 

©PXimport

Dongel-verwarring met Bolt 

Tot voorkort maakte Logitech gebruik van de Unifying-ontvanger voor het verbinden van draadloze toetsenborden en muizen. Daarnaast waren sommige producten zoals het normale MX Keys-toetenbord ook compatibel met Bluetooth. Dat Unifying werkte best goed, al is er in het verleden een kwetsbaarheid in het protocol ontdekt en zijn lang niet alle ontvangers hiervoor gepatcht. Unifying kan dus onveilig zijn en potentieel worden afgeluisterd. Recentelijk heeft Logitech daarom de nieuwe Bolt-ontvanger geïntroduceerd. Die is voornamelijk bedoeld voor zakelijke omgevingen en gebruikt een protocol gebaseerd op Bluetooth LE met extra versleuteling. De geteste MX Keys Mini is behalve met bluetooth ook compatibel met deze Bolt-ontvanger.

Kennelijk heeft de introductie van Bolt wel gevolgen voor Unifying, want de MX Keys Mini is niet langer compatibel met de Unifying-ontvanger. En de oudere producten zoals de normale MX Keys zijn ondanks de ondersteuning voor bluetooth dan weer niet compatibel met de Bolt-ontvanger. Wil je toch per se de grotere MX Keys met Bolt gebruiken, dan is die er wel weer in een nieuwe MX Keys for business-variant. Oftewel, met een beetje pech heb je opeens twee Logitech-ontvangers nodig als je met meerdere generaties Logitech-spullen door elkaar werkt. Al staat daar tegenover dat bluetooth tegenwoordig goed werkt en alle luxere Logitech-producten zoals de geteste MX Keys Mini ook via bluetooth werken. Sterker nog: bij de geteste consumentenversie wordt geen usb-ontvanger meer meegeleverd. Voor consumenten lijkt het er dus op dat we in de toekomst vooral Logitech-producten via bluetooth zonder dongels gaan zien.

©PXimport

Zowel de Unifying- als de Bolt-ontvanger (los te koop voor 13 euro) hebben nog een nadeel, want je hebt de bijbehorende software nodig om verbinding met de ontvanger te maken. Dat is vooral in een zakelijke omgeving een nadeel, want je hebt administratorrechten nodig om de Logitech Options software te installeren. Veel bedrijven geven hun medewerkers op de zakelijke pc's geen administratorrechten, dus het hangt van de organisatie af of werknemers Bolt echt kunnen inzetten. Heb je de software geïnstalleerd, dan werkt verbinden via Bolt niet veel anders dan Unifying en kun je een apparaat eenvoudig pairen met de ontvanger. Het geteste toetsenbord kun je overigens met drie verschillende apparaten verbinden. Volgens Logitech is Bolt veiliger dan bluetooth, dus voor sommige organisaties kan dit interessant zijn. Ik kan echter niet beoordelen of Bolt echt veiliger is dan bluetooth of Unifying. Via beide verbindingsmethoden werkt het toetsenbord in ieder geval probleemloos. 

©PXimport

©PXimport

Handige software 

Om alles uit het toetsenbord te halen, dien je Logitech Options te installeren. Hiervoor heb je wel adminrechten nodig. Behalve dat je op deze manier producten kunt koppelen via Bolt of Unifying, kun je ook de functionaliteit van de functietoetsen veranderen. Hierbij heb je uitgebreide mogelijkheden. Zelfs de toetsen voor de achtergrondverlichtingen en volume kun je iets anders laten doen. Je kunt allerlei Windows-functies kiezen, maar ook applicaties starten of toetscombinaties programmeren. Dit kan zelfs per toepassing, waardoor toepassingen met allerlei ingewikkelde toetscombinaties een stuk prettiger in gebruik worden. Het enige dat helaas zoals gezegd niet kan, is de normale printscreentoets gebruiken. 

©PXimport

Conclusie

Net als zijn grote broer is de MX Keys Mini een uitstekend toetsenbord. Het is een prima keuze voor wie iedere dag zijn eigen toetsenbord mee wil nemen naar kantoor. Een beetje vreemd is wel dat de MX Keys Mini hetzelfde kost als zijn grote broer terwijl je minder functies en geen dongel krijgt. Zeker omdat op het moment van schrijven de straatprijs van de normale variant een stuk lager is. Het blijft natuurlijk een premium toetsenbord, maar iets van een tientje prijsverschil had ik wel fair gevonden. Desalniettemin blijft dit wat mij betreft het interessantste compacte toetsenbord dat je momenteel kunt kopen als je niet van plan bent om te gamen. 

De afgelopen drie jaar heeft Sony hard gewerkt aan de Sony WH-1000XM6-koptelefoon. De voorganger, de XM5, is ondanks verwoede pogingen van Bowers & Wilkins, Bose en Apple al die tijd marktleider geweest. Staat de XM6 wederom aan de top?

Als je het hebt over de topklasse koptelefoons van Sony, dan kom je eigenlijk altijd uit bij dezelfde lijn: de WH-1000XM-serie. Deze modellen staan al jaren bekend om hun indrukwekkende noise cancelling, waarmee omgevingsgeluid effectief wordt weggefilterd. Tel daar een rijke audiokwaliteit bij op – inclusief ondersteuning voor Hi-Res Audio en LDAC – en je snapt waarom ze zo populair zijn. Voeg daar nog een lange accuduur, comfortabel draagcomfort en slimme functies als Speak-to-Chat en Adaptive Sound Control aan toe, en je hebt een hoofdtelefoon die voor veel mensen als de ideale allrounder geldt.

Sony levert keer op keer een betrouwbaar totaalpakket af, wat deze lijn tot een vaste waarde maakt onder muziekliefhebbers die meer willen dan alleen goed geluid. Gesprekskwaliteit, een fijne app en sterke ruisonderdrukking horen daar inmiddels gewoon bij. Nu Sony met de WH-1000XM6 de zesde generatie op de markt brengt, twijfelt niemand eraan dat deze koptelefoon weer aan alle verwachtingen voldoet. Maar in een markt waarin de concurrentie flink is toegenomen, is de vraag wel gerechtvaardigd: is dit model het prijskaartje van 450 euro nog steeds waard? Dat is tenslotte 30 euro méér dan de XM5 bij zijn lancering kostte.

©Wesley Akkerman

Wederom op te vouwen

Sony heeft de afgelopen drie jaar duidelijk niet stilgezeten. De WH-1000XM6 is voorzien van een nieuwe processor, extra microfoons, verbeterde noise cancelling en een verfijnd audioplatform. Op het eerste gezicht oogt hij misschien identiek aan de XM5, maar ook het ontwerp is op meerdere punten aangepakt. Zo is het lichte model nog steeds makkelijk op te vouwen dankzij de draaibare oorschelpen met zacht schuim. Handig, want daardoor past hij moeiteloos in de meegeleverde case en neem je 'm makkelijk mee.

Sommige aanpassingen zijn klein maar doordacht. Zo is de powerknop nu iets verzonken, waardoor je hem sneller op de tast vindt. De knop voor noise cancelling heeft bovendien een extra functie gekregen: je kunt er de microfoon mee dempen of activeren tijdens een telefoongesprek. De rest van de bediening verloopt via het aanraakgevoelige oppervlak op de rechter oorschelp. Dat werkt op zich prima, maar je moet wel even wennen aan de precieze gebaren. Bovendien blijft de aanraakbediening gevoelig voor fouten, waardoor we zelf liever kiezen voor fysieke knoppen of de bijbehorende app.

Wie kritisch naar het ontwerp kijkt, komt nog een paar kleine minpunten tegen. Zo trekt de behuizing – vooral bij het zwarte model – snel vlekken aan van je vingers, die je makkelijk uitsmeert als je niet uitkijkt. En dan is er nog de hoofdband, die tijdens het dragen soms in je haar blijft haken, vooral als de koptelefoon iets verschuift. Dat levert een wat ongemakkelijk gevoel op. Gelukkig zijn dat allemaal kleinigheden die verder weinig afdoen aan het totaalplaatje.

©Wesley Akkerman

Luisteren tijdens het laden

Een van de prettigste verbeteringen van de WH-1000XM6 ten opzichte van zijn voorganger is dat je hem tijdens het opladen gewoon kunt blijven gebruiken. Bij de XM5 was dat nog niet mogelijk: zodra je die aan de lader hangt via de usb-c-poort, stopt het afspelen. Dat probleem is nu dus verholpen. Wel is de meegeleverde oplaadkabel vrij kort, dus handig is het niet altijd. Qua aansluitmogelijkheden zijn er verder weinig verschillen: beide modellen ondersteunen bluetooth (met bij de XM6 een nieuwer versienummer) én hebben een fysieke audio-ingang. Sony levert standaard een usb-c-kabel en een audiokabel mee in de verpakking.

Ook op codec-gebied is er weinig te klagen. Net als zijn voorganger ondersteunt de WH-1000XM6 AAC, SBC en Sony’s eigen LDAC voor high-res audio. Maar er zijn ook twee nieuwe toevoegingen: LC3 en Auracast. Vooral LC3 is interessant als moderne codec die zich qua prestaties laat vergelijken met Qualcomms aptX Adaptive. Afhankelijk van de verbindingskwaliteit past deze codec automatisch de sample rate aan voor optimale geluidskwaliteit en stabiele prestaties. Qualcomm-codecs zelf zijn overigens niet aanwezig, maar met het huidige aanbod valt er genoeg te kiezen – je mist er weinig aan.

Wat wel onveranderd is gebleven, is de batterijduur. Je haalt nog steeds zo'n 30 uur met noise cancelling ingeschakeld en 40 zonder. Dat is netjes, maar inmiddels niet meer indrukwekkend. Concurrenten zoals de Sennheiser Momentum 4 Wireless gaan met gemak twee keer zo lang mee op een volle lading. Snelladen kan gelukkig wel: 3 minuten aan de oplader levert tot 3 uur speeltijd op. Toch is er op dit punt nog wat ruimte voor verbetering, zeker als Sony koploper wil blijven.

©Wesley Akkerman

Ruisonderdrukking en audio

Met de WH-1000XM6 zet Sony opnieuw stappen op het gebied van noise cancelling. De koptelefoon heeft nu twaalf microfoons aan boord, vier meer dan voorheen, en die helpen actief om storend geluid van alle kanten weg te filteren. Of het nu om wind, voorbijrazend verkeer of een drukke coupé vol kletsende mensen gaat: de XM6 laat zich er niet door van de wijs brengen. En dat geldt ook als je op een normaal volume luistert; je hoeft het geluid dus niet op standje maximaal te zetten om in alle rust te genieten.

Qua geluidskwaliteit heeft deze serie sowieso een sterke reputatie, en de XM6 weet die opnieuw waar te maken. De 30 mm-drivers zijn flink onder handen genomen en leveren nu nog meer detail, heldere zanglijnen en extra finesse in de hoge tonen. Sony heeft zichtbaar gezocht naar een betere balans tussen lage, midden- en hoge frequenties, en met succes. Alles klinkt krachtig en vol, zonder dat het op een bepaald gebied tekortschiet.

Bijzonder is ook dat Sony dit keer samenwerkte met mastering engineers uit de muziekindustrie om het geluidsprofiel nog preciezer af te stemmen. Dat merk je: muziek klinkt natuurlijker, gelaagder en gewoon meeslepender. En alsof dat nog niet genoeg is, kun je nu ook stereogeluid omzetten naar een ruimtelijke audio-ervaring via een nieuwe vorm van upmixing. Dat is iets anders dan de bestaande 360 Reality Audio-ondersteuning of DSEE Extreme-technologie – het resultaat is dat je met dezelfde koptelefoon meer uit je muziek haalt dan ooit tevoren.

Maar we zijn er nog niet

De Sony WH-1000XM6 weet een open, gelaagd en dynamisch geluidsbeeld neer te zetten dat vrijwel elk muziekgenre aankan. Luister je naar een intieme opname – denk aan stem en piano – dan vallen meteen de fijne details op: je hoort hoe elke toetsaanslag zijn eigen ruimte krijgt en hoe zanglijnen haast betoverend in de mix zweven. Ook bij drukker geproduceerde nummers blijft het overzicht bewaard. De hoge en middentonen houden hun helderheid, waardoor je makkelijk onderscheid maakt tussen de verschillende lagen in een track.

Wat betreft de bas heeft Sony de balans goed gevonden. Lage tonen zijn krachtig en vol, maar nooit modderig – ze blijven strak en gecontroleerd. Drums en percussie klinken precies en direct, zonder overbodig nagalmen. Daardoor voelt elke luisterbeurt fris en levendig aan. Sterker nog: de kans is groot dat je ineens details hoort die je eerder niet opvielen in nummers die je al tientallen keren hebt afgespeeld. De koptelefoon legt daarbij net wat extra nadruk op zang en vocalen, wat de verstaanbaarheid en het gevoel van betrokkenheid alleen maar vergroot.

Ook op het gebied van slimme functies blijft Sony zijn voorsprong behouden. Bekende features als Adaptive Sound Control zijn weer van de partij en passen automatisch instellingen aan op basis van je gedrag en locatie. Speak-to-Chat herkent wanneer je iets zegt, pauzeert de muziek en laat omgevingsgeluid binnen – handig tijdens telefoongesprekken, al kan een kuchje soms per ongeluk hetzelfde effect hebben. Uniek is daarnaast het gespreksbeheer via hoofdbewegingen: door ja te knikken neem je een gesprek aan, schud je nee dan sla je het af.

©Wesley Akkerman

Sony WH-1000XM6 kopen?

Met de WH-1000XM6 borduurt Sony voort op de sterke reputatie van eerdere modellen, en dat doet het merk met succes. De noise cancelling is opnieuw verbeterd dankzij een nieuwe processor en extra microfoons, terwijl de geluidskwaliteit wederom tot de top behoort. Sony heeft daarnaast goed geluisterd naar gebruikersfeedback: het opvouwbare ontwerp is terug en je kunt nu ook tijdens het opladen gewoon blijven luisteren. Geen revolutionaire vernieuwingen misschien, maar wel slimme aanpassingen die het totaalplaatje merkbaar sterker maken. Soms zit vooruitgang in de details.

Natuurlijk zijn er ook wat minpunten. De accuduur is gelijk gebleven terwijl concurrenten inmiddels meer uithoudingsvermogen bieden. En hoewel het design stijlvol is, trekt de afwerking op de zwarte versie snel vlekken aan. De hoofdband is bovendien niet ideaal voor langere luistersessies; hij trekt soms aan je haar bij het verschuiven. Ook over de aanraakbediening kun je van mening verschillen – wij vinden fysieke knoppen prettiger, al biedt de app gelukkig ook genoeg controle. Geen dealbreakers, maar wel goed om te weten.

Wat de WH-1000XM6 vooral interessant maakt, is hoe Sony de audiokant verder verfijnt. De toevoeging van nieuwe codecs, de mogelijkheid om stereo te upgraden naar ruimtelijke audio en het afgestemde geluidsprofiel – met hulp van professionals uit de muziekindustrie – zorgen voor een ervaring die weer een stap verder gaat. En ja, hij is duurder dan z'n voorganger. Maar voor wie het maximale uit z'n muziek wil halen, blijft dit een van de meest complete en overtuigende draadloze koptelefoons die je kunt kopen.

De Motorola razr 60 ultra vouwt dicht als een ouderwetse klaptelefoon, wat allerlei handige functies mogelijk maakt. Daar vertellen we je over in deze review, waarin we ook ingaan op hoe de razr 60 ultra als smartphone bevalt. De verwachtingen zijn namelijk hoog, want de adviesprijs van het toestel bedraagt liefst 1299 euro.

Om met die adviesprijs te beginnen: de ultra is al snel na zijn lancering tweehonderd euro in prijs gezakt. Dat past bij de geschiedenis van oudere Motorola razr-toestellen: die kun je na een paar maanden serieus goedkoper in huis halen. Stof om over na te denken als een razr je aanspreekt, maar je de adviesprijs – begrijpelijk – te hoog vindt. Een alternatief is kiezen voor de razr 60, zonder ultra-aanduiding. Die heeft een adviesprijs van 799 euro en is technisch minder geavanceerd dan de ultra-versie.

Handig, luxe vouwontwerp

Dat Motorola de razr 60 ultra als topsmartphone in de markt zet, merk je direct. Het toestel komt heel degelijk over en de vouw in het midden van het scherm voel je nauwelijks. Het gewicht is met 199 gram vergelijkbaar met een normale smartphone.

Uitgevouwen in je hand is de razr 60 ultra een erg lange smartphone, wat komt omdat hij een langwerpig scherm van 7 inch heeft. Dat is erg groot. Dat scherm oogt lekker scherp dankzij de resolutie van 2912 x 1244 pixels en scoort ook op andere punten erg goed.

©Rens Blom

Klap je de smartphone dicht, dan kijk je tegen een vierkant 4inch-scherm aan. Het scherm loopt door rond de camera's, wat een futuristisch gevoel geeft. Op het scherm (1272 x 1080 pixels) zie je veel meer dan de tijd en inkomende telefoongesprekken. Je kunt meldingen bekijken, een hele andere playlist binnen Spotify opzetten, door de weersvoorspelling bladeren en andere apps zoals Instagram gebruiken.

©Rens Blom

Wij zijn vooral fan van het fotograferen via het externe scherm. Door de telefoon uitgevouwen om te draaien of ingeklapt voor je te houden, kun je selfies maken met de camera's op de achterkant van de smartphone. Dat zijn hartstikke goede camera's, waardoor je veel betere selfies schiet dan met andere smartphones. Ook handig voor vloggers.

©Rens Blom

Op onderstaande foto's zie je een selfie gemaakt met de camera aan de achterkant en een selfie gemaakt met de speciale selfiecamera aan de binnenkant van de razr 60 ultra. Die laatste foto is veel minder scherp.

©Rens Blom

Een scherpe selfie met de camera aan de buitenkant.

©Rens Blom

Een minder scherpe selfie met de camera aan de binnenzijde.

Aandachtspunten

De razr 60 ultra kent als vouwsmartphone enkele belangrijke aandachtspunten. Zo is er een speciale laag op het scherm aangebracht ter bescherming. Die mag je niet verwijderen. Doe je dat wel, dan vervalt je garantie. De smartphone kan tegen een val in het zwembad, maar is niet waterdicht. Van stof, zand en vuil wordt de telefoon niet blij. Vermijd ook hard drukken op het middelste deel van het langwerpige scherm, stelt Motorola.

©Rens Blom

Motorola geeft adviezen om de smartphone niet te beschadigen.

Wij ontvingen de razr 60 ultra in een fraaie donkergroene kleur, met zachte alcantara-afwerking. Dat materiaal voelt lekker aan maar komt ook met aandachtspunten. Prettig is dat Motorola een (vouwbaar) hoesje meelevert om de smartphone veiliger te gebruiker.

©Rens Blom

Heel complete specificaties

Van een dure smartphone mag je uitstekende specificaties verwachten, ongeacht of 'ie vouwt of niet. Motorola heeft dat goed begrepen. De razr 60 ultra draait op een razendsnelle Qualcomm Snapdragon 8 Elite-processor met 16 GB werkgeheugen en maar liefst 512 GB opslagcapaciteit. De 4700mAh-accu gaat een normale dag mee, maar moet daarna wel opladen. Dat kan lekker snel via de usb-c-poort en ook redelijk vlot via een draadloze oplader. Het toestel is geschikt voor contactloze pinbetalingen in winkels.

©Rens Blom

Korter updatebeleid

Bijzonder is Motorola's ondergemiddelde updatebeleid. De razr 60 ultra krijgt slechts drie Android-upgrades en vier jaar beveiligingsupdates. Dat is gek genoeg korter dan sommige goedkopere Motorola-smartphones en ook korter dan de zeven jaar die merken als Google en Samsung beloven voor hun premium smartphones.

©Rens Blom

Verschillende functies om het buitenste scherm te benutten.

Conclusie: Motorola razr 60 ultra kopen?

De Motorola razr 60 ultra is de beste verticale vouwsmartphone die je op moment van schrijven kunt kopen. Het ontwerp is doordacht en maakt gebruik van slimme softwarefuncties en het toestel heeft uitstekende specificaties. Motorola's korte updatebeleid is een onnodig minpunt. De adviesprijs is stevig, maar de geschiedenis leert dat razr-smartphones snel in prijs zakken.