Het toenemen van het aantal computers en andere elektronische apparaten blijkt een ideale voedingsbodem voor Technology Related Anger (TRA). Geweld dus, als gevolg van techniek. De afloop: aan gort geslagen toetsenborden, vertrapte muizen, versplinterde beeldschermen en hier en daar zelfs een dodelijk getroffen pc.

Het toenemen van het aantal computers en andere elektronische apparaten blijkt een ideale voedingsbodem voor Technology Related Anger (TRA). Geweld dus, als gevolg van techniek. De afloop: aan gort geslagen toetsenborden, vertrapte muizen, versplinterde beeldschermen en hier en daar zelfs een dodelijk getroffen pc.

©CIDimport

Dag laptop...

De Sportsman's Bar in Lafayette, Colorado, VS. Het is een middag als alle andere middagen. Een kwartetje klanten keuvelt wat aan de bar, terwijl even verderop een verliefd paartje met een sodawater aan een tafeltje zit. Café-eigenaar George Doughty (48) rommelt met z'n Dell-laptop - zoals hij wel vaker doet als het rustig in zijn tent is. Een zachte vloek. George geeft een ferme tik op het toetsenbord en klaagt hoorbaar over het apparaat. Bijna tien minuten, drie krachttermen en een ram op het beeldscherm later loopt George met z'n laptop naar het midden van het café, zet het apparaat op de vloer en waarschuwt de klanten hun oren te bedekken. De verbaasde omstanders doen wat hen opgedragen wordt en zien vervolgens hoe George een ferm pistool uit zijn broekriem trekt: beng-beng-beng-beng! Na het schiettuig terug in zijn broekriem te hebben gestoken, raapt George doodgemoedelijk de resten van wat eens zijn laptop was bij elkaar en hangt ze op aan een verdwaalde spijker in de muur. Als een jachtsouvenir.

Schietincident

Technology Related Anger (TRA) betekent zoveel als razernij die voortkomt uit slecht functionerende computers en andere elektronische apparaten. Precies, er is een heuse term voor bedacht en dat impliceert dat het fenomeen serieus wordt genomen. Eigenlijk deed George - het verhaal is waar gebeurd - iets wat we allemaal wel eens willen doen. Geduld is soms niet meer op te brengen: haperende installatieprocedures, volstrekt onduidelijke softwareprogramma's, muizen die alle kanten uit wijzen behalve de goede, een tergend langzame internetverbinding en data die in het niets oplost. De ergernis ontstaat deels door het niet begrijpen van de processen van en op de pc en wordt gevoed door de altijd ongelukkige timing van de problemen. Ja, dan zou je je geladen pistool - mocht u er al een hebben - wel eens uit de la van het nachtkastje willen pakken.

Italiaanse woede

9 Tips tegen computeragressie

1. Geef de computer de tijd om het probleem op te lossen voordat uzelf actie onderneemt.

2. Neem de tijd om het probleem te onderzoeken. Als het niet lukt, blijf het dan niet eindeloos proberen.

3. Komt u er niet uit, bel dan een deskundige of de helpdesk voor advies.

4. Gebruik de tijd die u wachten moet totdat het probleem opgelost wordt voor het afmaken van belangrijk papierwerk, voer telefoongesprekken of lees belangrijke documenten nog eens door.

5. Maak altijd backups van belangrijk werk, zodat u kunt doorwerken op een vervangende computer als die van u vastloopt.

6. Bedenk dat het daadwerkelijk slaan van uw computer het probleem alleen maar erger maakt

7. Als u woede voelt opkomen, verlaat dan voor enkele minuten uw bureau, drink even wat, maak een ommetje, praat wat met collega's, kortom zoek even wat afl eiding

8. Bedenk dat schelden en tieren de sfeer op het kantoor nadelig beïnvloed en dat dit, op langere termijn, nadelig voor u uit kan uitpakken

9. Neem geen spanningen van kantoor mee naar huis. Doe 's avond iets actiefs om de spanning kwijt te raken en begin de volgende dag weer fris.

George is daarom niet de enige die met grof geweld een einde maakte aan zijn frustraties over zijn computer. Onlangs nog haalde ook een 68-jarige man uit het Noord-Italiaanse dorpje Cavasso Nuovo het nieuws toen hij zijn pistool tevoorschijn haalde om met vijf welgemikte schoten zijn computer in de vernieling te helpen. Net als George kon deze oude baas er niet meer tegen dat zijn computer om de haverklap crashte. De Italiaan had overigens wel een vergunning voor het pistool, maar dat kon niet voorkomen dat de politie het wapen in beslag nam.

Herkenbaar

Schietincidenten in computeromgevingen zijn in Nederland niet bekend, maar vaststaat dat ook wij wel eens flink uitvallen naar onze computers - wees daarvoor maar eens eerlijk tegenover uzelf of maak eens een wandeling over de werkvloer van een willekeurig kantoor. En anders wijst de poll die we op onze site organiseerden wel in die richting. Op onze vraag of u zich herkent in de reactie van de Italiaanse bejaarde antwoordde meer dan de helft met 'ja'. Bijna 10 procent van deze ja-zeggers bovendien bekent dat er in een bui van grote ergernis ook wel eens wat sneuvelt: een pc (maar liefst 6 procent van alle ondervraagden) of randapparatuur (4 procent). 8 Procent is iets meer 'gelukkig in de afloop' en houdt er ondanks een flinke beuk of wat daarvoor door moet gaan geen materiële schade aan over. De grootste groep evenwel vormen zij die zich beperken tot verbaal geweld: 35 procent. De meer pacifistische antwoorden 'Niet echt, want wat kan mijn pc daar aan doen?' en 'Computeragressie? Ik keur élke vorm van geweld af' tekenen respectievelijk voor 29 en 18 procent. Computerdeskundig als wij zijn, moeten we toegeven dat het laatste percentage ons een beetje verbaast. Want dat je geweld afkeurt, a la, wij tenslotte ook, maar dat je tijdens al je uren in gezelschap van een pc immer je handen thuis weet te houden valt moeilijk voor te stellen...

Psychologe

Wie meer gefundeerde uitspraken over de ernst van TRA wil horen, praat met de in Duitsland woonachtige Marleen Brinks. De sociologe en psychologe verdiept zich al jaren in het fenomeen en concludeert dat het meppen en uitschelden van computers in aanzienlijke mate voorkomt. Ook onderzoeken van uiteenlopende softwarebedrijven en (computer)fabrikanten laten dergelijke beelden zien. Volgens Brinks neemt gelet op het groeiende gebruik van technologie TRA eerder toe dan af. "Hoe meer apparaten, des te vaker die kunnen frustreren." Ze voegt eraan toe dat TRA niet alleen agressie tegen computers behelst, maar ook boosheid dan wel frustratie is die opgewekt wordt door niet of slecht functionerende, technologische hulpmiddelen. Dus het gaat ook om andere machines, zoals scannerkassa's of navigatiesystemen in de auto. De belangstelling die Brinks voor TRA ontwikkelde, heeft alles te maken met met haar functie als data-analiste die ze ooit uitoefende. "Ik werkte op een IT-afdeling en zag collega's met hun pc's praten, ze aaien en op ze schelden. Af en toe vielen er ook wel eens klappen. Ik was benieuwd of dat alleen bij ons op de afdeling was of dat dit elders ook zo gaat."

Net mensen

Volgens Brinks treedt computeragressie op wanneer we gehinderd worden in het bereiken van het doel dat we belangrijk vinden. Frustratie en verhindering in het bereiken van die doelen kunnen allerlei consequenties hebben. Dat gaat van agressie tot berusting tot vluchtgedrag. Sommigen kunnen daar ook werkelijk ziek van worden, depressies en vage psychosomatische klachten ontwikkelen. "De interactie tussen mens en pc lijkt erg op de interactie tussen mensen. Ze geven hun computer ook namen en geloven stiekem dat hij een ziel heeft. Als de computer niet doet wat gewenst is, worden mensen dus boos." Gevraagd naar de grootste veroorzakers van computerwoede noemt Brinks 'slechte scholing, slechte software en slechte hardware'. Ze wijst er op dat de ontwikkelingscycli alsmaar korter worden, dat software vaak zonder uitvoerige tests op de markt komt, dat er sprake is van minderwaardige technische kwaliteit uit het verre oosten en dat personeel slecht voorbereid wordt op de soft- en hardware waarmee het moeten werken. "Maar: het meest agressief zijn IT'ers. Gebruikervaardigheden zijn dus niet de belangrijkste voorspeller van TRA. De IT'er krijgt zo'n apparaat op zijn tafel en weet heel precies wat zo'n ding doet. Als het apparaat vervolgens wat anders doet dan 'afgesproken', wordt het een erezaak. Bovendien kan de IT'er niemand vragen om hulp."

Serieuze aandacht

Volgens Brinks is TRA in Duitsland en Nederland een niet te onderschatten verschijnsel dat nader onderzoek verdient. 'Probleem' is dat TRA zich op de snijvlakken van sociologie, psychologie, geneeskunde en informatica beweegt en er maar een paar wetenschappers zijn die zich ermee bezighouden. Maar omdat stress tot ziekte kan leiden, wordt de aandacht ervoor steeds serieuzer. Brink herinnert zich een collega van haar vader, die zijn praktijk-pc uit het raam gooide. Is dat al laten we zeggen curieus, het wordt nog gekker als Brinks vertelt dat het personeel er juichend naast stond. Zelf kijkt ze er niet meer van op. "Na de publicatie van mijn studie naar TRA heb ik hééél veel post uit de hele wereld gekregen. Strekking: 'Het is allemaal waar wat je schrijft'. Ook die mensen kwamen vaak met soms bizarre voorbeelden uit hun omgeving." Of Brinks zelf wel eens een aanval van TRA heeft moeten weerstaan? "Euh nee, ik praat weliswaar met mijn pc, maar sla hem niet. Ik ben met een IT'er getrouwd. Als mijn pc het niet doet zeg ik: 'Schat, hij print niet. Maak je het weer in orde?'"

Geen andere oplossing...?

Dat laatste kon George, de held aan het begin van dit verhaal, aan niemand vragen. Een paar uur na zijn daad, zo verklaarde George tijdens het verhoor, zag hij ook wel in dat-ie nooit op het apparaat had mogen schieten omdat hij daarmee zijn klanten in gevaar had gebracht. Maar ja, op het moment van zijn daad leek het hem echt de beste oplossing

Dit artikel komt uit Computer Idee nummer 20, jaargang 2009.

Hoewel wachtwoordloze technieken als toegangssleutels snel terrein winnen, doe je er voorlopig goed aan slim om te gaan met je huidige wachtwoorden. De tips en (gratis) tools in dit artikel helpen je bij het opzetten van degelijk wachtwoordbeheer.

Cloudbeheer

Telkens hetzelfde wachtwoord gebruiken voor meerdere apps en diensten is sterk af te raden, maar verschillende complexe wachtwoorden onthouden lukt haast niet zonder een wachtwoordbeheerder. Een degelijke, gratis optie is het opensource Bitwarden. Kies eerst een hoofdwachtwoord en installeer daarna de desktop-app, browserextensies (voor automatisch invullen) en/of de mobiele app. Je wachtwoordkluis wordt end-to-end versleuteld in de cloud bewaard en wordt via je account gesynchroniseerd. Kies bij voorkeur bitwarden.eu als serverlocatie. Je kunt ook creditcards en andere gevoelige gegevens in je kluis bewaren.

Lokaal beheer

Bitwarden is een uitstekende wachtwoordmanager, maar functies als TOTP-authenticatie (Time-based One-Time Password) zijn alleen beschikbaar in de betaalde versie. Misschien stoort het je ook dat je wachtwoordkluis in de cloud wordt opgeslagen. Een gratis, opensource-alternatief is KeePassXC. Deze bewaart alles lokaal in een versleuteld bestand, van wachtwoorden en creditcards tot notities. De app werkt volledig offline, ondersteunt ook TOTP-authenticatie en vult inloggegevens automatisch in via een browserextensie. Wil je toch synchronisatie, dan kun je de database delen via een cloudopslagdienst als Google Drive of Dropbox, of met Syncthing.

Algoritme

Bij wachtwoordbeheerders als Bitwarden en KeePassXC worden je wachtwoorden opgeslagen. LessPass pakt het anders aan. Deze bewaart niets, maar genereert je wachtwoorden telkens opnieuw via een algoritme op basis van je hoofdwachtwoord, gebruikersnaam en sitenaam. Uit veiligheidsoverwegingen gebruik je hiervoor liefst de browserextensie of mobiele app, zodat alles lokaal gebeurt. Omdat nergens iets wordt opgeslagen, is dit systeem veilig, maar je moet bij elke herberekening wel exact dezelfde gegevens ingeven. Automatisch invullen of ondersteuning voor notities ontbreekt helaas.

Browsers

Gebruik je bijna uitsluitend je browser voor allerlei aanmeldingen, dan kun je ook de ingebouwde wachtwoordbeheerfunctie gebruiken. Deze zit in de meeste Chromium-browsers en in Firefox. In Chrome ga je naar Instellingen / Jij en Google / Synchronisatie en Google-services. Schakel de functie in en zorg dat bij Beheren wat je synchroniseert ook Wachtwoorden en toegangssleutels is aangevinkt. Wil je liever niet synchroniseren, dan kun je wachtwoorden ook handmatig exporteren en importeren via Instellingen / Automatisch invullen en wachtwoorden / Google Wachtwoordmanager. Kies daar Instellingen en Wachtwoorden exporteren. Je kunt het opnieuw inladen via Wachtwoorden importeren. Verwijder eventueel het csv-bestand na gebruik. Firefox biedt vergelijkbare opties.

2FA

Zelfs met een degelijke wachtwoordbeheerder blijven wachtwoorden een zwakke schakel: ze zijn te eenvoudig, je vergeet of verliest ze, je geeft ze in op phishing-sites of malware onderschept ze. Daarom is het aangeraden om 2FA, oftewel tweestapsverificatie, te activeren. Daarbij is naast je wachtwoord een extra factor nodig, zoals een pincode, TOTP, sms, pushmelding, biometrie of een beveiligingssleutel. Een handig overzicht van sites en diensten die 2FA ondersteunen, met info over de gebruikte methoden en links naar de instelinstructies, vind je op https://2fawebsites.github.io en op de thematische https://2fa.directory.

Authenticator

Er bestaan meerdere verificatiemethoden voor 2FA, maar vrijwel alle diensten ondersteunen verificatie zowel via sms als via TOTP. Bij TOTP is geen internet of gsm-netwerk nodig, wat het minder kwetsbaar maakt voor onderschepping of sim-swapping. Om zulke codes te genereren heb je een TOTP-authenticator-app nodig. Goede gratis opties zijn Google Authenticator, Microsoft Authenticator (ondersteunt geen wachtwoordbeheer en autofill meer), Aegis Authenticator en Authy. Alle vier ondersteunen TOTP en bieden een back-upfunctie. Wil je je codes exporteren, dan lukt dit het best met Google of Aegis. Deze laatste is ook opensource, maar is enkel beschikbaar voor Android. Authy is veelzijdigst, want bruikbaar op Android, iOS, macOS en Windows.

Herstelcodes

De meeste diensten met 2FA laten je ook herstelcodes gebruiken. Deze bieden een uitweg als je tijdelijk geen toegang hebt tot andere aanmeldopties, bijvoorbeeld bij verlies van je smartphone. Bewaar deze herstelcodes tevens digitaal, zoals in het notitiegedeelte van je favoriete wachtwoordmanager, in een versleutelde VeraCrypt-container of in een versleuteld cloudbestand. Bij Google vind je tot 10 herstelcodes via https://myaccount.google.com/security, bij Back-upcodes. Bij Microsoft is dit beperkt tot één code: ga naar https://account.microsoft.com/security, klik op Beheren hoe ik me aanmeld en kies Een nieuwe code genereren.

Gehackt?

Het is verstandig om regelmatig te controleren of een van je login-id's al in een online datalek voorkomt. Dit kan via Have I Been Pwned. Hier vul je e-mailadres in en je ziet meteen hoeveel en welke datalekken er zijn. Klik bovenaan op Notify Me voor een gratis melding zodra je adres in een nieuw lek opduikt. Klik op Passwords om te controleren of een wachtwoord reeds voorkomt in een datalek.

In Chrome kun je via chrome://password-manager/checkup?start=true eveneens een wachtwoordcheck uitvoeren. Je ziet ook hoeveel wachtwoorden zwak zijn of worden hergebruikt.

Anti-phishing

Wachtwoorden bieden weinig bescherming tegen phishing-sites, dus zorg ervoor dat je hiertegen zo goed mogelijk beveiligd bent. In je browser, zoals Chrome, ga je naar Instellingen, kies Privacy en beveiliging / Beveiliging en activeer bij voorkeur Geoptimaliseerde beveiliging bij Safe Browsing, of anders Standaardbeveiliging. Daarnaast kun je via DNS phishing-sites al blokkeren voor ze laden. Een optie is het gebruik van de nieuwe Europese publieke DNS4EU-resolvers. Kies hier voor Protective resolution (86.54.11.1 en 86.54.11.201), eventueel aangevuld met kinderbescherming en/of advertentieblokkering. Op de site vind je stap-voor-stap-instructies.

E-mailadres

Veel diensten laten je een e-mailadres opgeven ingeval je je wachtwoord vergeet of je account wordt geblokkeerd. Je ontvangt dan een mail om je identiteit te bevestigen en een herstellink te krijgen. Gebruik hiervoor liefst niet je hoofdadres, want als iemand dat via een datalek bemachtigt, kan die herstelmails onderscheppen en je accounts via wachtwoordherstel overnemen. Je kiest dus beter een apart e-mailadres dat je nergens anders voor gebruikt. Bij Google kun je dit instellen op https://myaccount.google.com/security, bij Herstelmailadres.

Lees ook: Zo meld je phishing in Outlook en Gmail

Browserprofiel

Voor gevoelige accounts zoals online bankieren of je wachtwoordkluis kun je overwegen een apart browserprofiel te gebruiken. Malafide scripts of extensies uit je standaardprofiel worden zo niet geactiveerd. Zo beperk je ook tracering en fingerprinting, en voorkom je dat je per ongeluk ingelogd blijft, aangezien je in dat profiel geen andere sites bezoekt.

In Chrome maak je een nieuw profiel aan via het profielicoon rechtsboven. Kies Chrome-profiel toevoegen. Je kunt inloggen met een Google-account of klikken op Doorgaan zonder account. Kies een zoekmachine, vul een profielnaam in, selecteer een opvallend thema en klik op Klaar.

Aanmeldpogingen

Bij sommige diensten, zoals Google en Microsoft, ontvang je automatisch een e-mail of pushmelding zodra een nieuw apparaat of een nieuwe browser inlogt. Zo kun je snel ingrijpen, bijvoorbeeld door je wachtwoord aan te passen of verdachte sessies uit te loggen. Bij Google ga je naar https://myaccount.google.com/security. Scrol naar Je apparaten en klik op Apparaten beheren. Selecteer een sessie en kies Uitloggen. Bij Microsoft ga je naar https://account.microsoft.com/security en klik je op Mijn aanmeldactiviteiten weergeven.

Beveiligingssleutel

Je kunt een fysieke beveiligingssleutel (zoals de meeste YubiKeys) ook gebruiken om je wachtwoordkluis te openen in combinatie met je hoofdwachtwoord.

Installeer eerst Yubikey Manager en start dit programma. Ga naar Applications/OTP en klik op Configure bij een vrij slot. Kies Challenge-response en klik op Generate voor een geheime sleutel. Vink Require touch aan voor extra veiligheid. Bevestig met Finish.

Open vervolgens je database in KeePassXC en ga naar Database / Databasebeveiliging. Kies Aanvullende bescherming toevoegen / Challenge-Response toevoegen. Selecteer het juiste slot van je ingeplugde beveiligingssleutel en bevestig met OK.

Browserwachtwoorden

Gebruik je meerdere browsers en zoek je het wachtwoord van een specifieke site, wil je alle wachtwoorden exporteren voor import in een andere browser, of is je systeem gecrasht en wil je de wachtwoorden uit je browserprofielen halen? Dan kan het gratis WebBrowserPassView handig van pas komen (let op: je virusscanner kan een foutpositief geven). Pak het zip-bestand uit met het wachtwoord wbpv28821@ en start de portable app. Je krijgt een overzicht van alle gevonden sites en log-ins. Via Bestand / Geselecteerde items opslaan kun je exporteren naar diverse csv-formaten, zoals voor Chrome, KeePass en Firefox.

Toegangssleutels

Een mooie afsluiter lijkt ons een tip rond passkeys, oftewel toegangssleutels. Immers, steeds meer diensten (en wachtwoordmanagers) ondersteunen deze aanmeldmethode waarbij je geen wachtwoord meer hoeft in te voeren. Een passkey is een cryptografisch sleutelpaar: de publieke sleutel wordt bewaard bij de onlinedienst, terwijl de (afgeleide) private sleutel veilig op je toestel blijft, zoals je pc, smartphone of een fysieke beveiligingssleutel zoals een Yubikey.

Zo maak je een toegangssleutel aan bij Google. Ga naar https://g.co/passkeys en meld je aan. Klik twee keer op Toegangssleutel maken. Je toestel stelt nu een methode voor, zoals gezichtsherkenning, vingerafdruk of pincode. Bevestig de koppeling. Vanaf nu kun je je bij Google aanmelden vanaf dit toestel, zonder wachtwoord.

Fairphone lanceert de vernieuwde Fairbuds XL. Deze modulaire koptelefoon belooft nu ook het geluid en comfort te bieden dat je voor 249 euro mag verwachten. Met nieuwe drivers en zachtere oorkussens pakt de fabrikant de eerdere kritiekpunten aan. Handig: je kunt je oude model zelf eenvoudig upgraden.

De Nederlandse fabrikant Fairphone heeft deze week de vernieuwde versie van de Fairbuds XL gepresenteerd. Deze modulaire koptelefoon is een doorontwikkeling van het model dat in 2023 werd gelanceerd. Waar de eerste generatie vooral een statement maakte op het gebied van repareerbaarheid, belooft deze nieuwe versie ook op audiogebied en draagcomfort een inhaalslag te maken. De koptelefoon is daardoor ontworpen om jarenlang mee te gaan en is per direct verkrijgbaar.

©Fairphone

Verbeterde audiokwaliteit en materialen

De belangrijkste upgrade ten opzichte van de voorganger zit in de geluidsweergave en het fysieke ontwerp. De nieuwe Fairbuds XL beschikt over 40 mm dynamische drivers en ondersteuning voor aptX HD, wat moet zorgen voor een gedetailleerder geluidsbeeld en high-res audio via bluetooth. Fairphone heeft daarnaast gekeken naar de feedback over het draagcomfort. De nieuwe modellen zijn uitgerust met zachtere oorkussens van 'birdseye-mesh' en een ademende hoofdband, waardoor de koptelefoon ook tijdens langere luistersessies prettig moet blijven zitten. Het design is beschikbaar in de kleuren Forest Green en Horizon Black.

Modulair ontwerp voor lange levensduur

Wat de Fairbuds XL onderscheidt in de markt van consumentenelektronica is de verregaande modulariteit. De koptelefoon is opgebouwd uit negen losse modules die door de gebruiker zelf te vervangen zijn. Dit betekent dat bij een defect of slijtage niet het hele apparaat weggedaan hoeft te worden, maar dat onderdelen zoals de batterij, de oorkussens of de hoofdband eenvoudig vervangen kunnen worden. Technisch biedt het apparaat verder dual-point connectiviteit, een IP54-certificering voor spatwaterdichtheid en een accuduur tot 30 uur.

Zoals gebruikelijk bij het Amsterdamse bedrijf ligt de nadruk sterk op duurzaamheid en eerlijke materialen. De koptelefoon bestaat voor ongeveer 50 procent uit gerecyclede grondstoffen, waaronder gerecycled aluminium en zeldzame aardmaterialen in de magneten. Ook wordt er bij de assemblage gebruikgemaakt van fabrieken die draaien op zonne-energie en investeert het bedrijf in leefbare lonen voor fabrieksarbeiders.

©Fairphone

Compatibel met het vorige model

Een opvallende keuze van Fairphone is de compatibiliteit met de eerste generatie Fairbuds XL. De fabrikant benadrukt dat technologie moet meegroeien met de gebruiker. Bezitters van het 2023-model hoeven daarom geen volledig nieuwe koptelefoon aan te schaffen om te profiteren van de geluidsverbeteringen. De nieuwe drivers zijn namelijk ook als los onderdeel verkrijgbaar en kunnen eenvoudig in het oude model worden geïnstalleerd. Hiermee voegt Fairphone daadwerkelijk de daad bij het woord wat betreft het verlengen van de levensduur van elektronica.

©Fairphone

Prijs en beschikbaarheid

De vernieuwde Fairbuds XL is per direct verkrijgbaar in Nederland. De adviesprijs voor de koptelefoon bedraagt 249 euro. Hij is te koop via de webwinkel van Fairphone en bij geselecteerde retailers.