Privacy op reis: wat mag de douane?
Als je naar het buitenland op vakantie gaat wil je goed voorbereid zijn. Maar is het ook verstandig om je geliefde smartphone mee te nemen? Net als je identificatiebewijs kan je apparatuur ook flink worden gecontroleerd bij de grens. In de Verenigde Staten zijn er zelfs plannen in gang gezet om de wachtwoorden van reizigers op te eisen. Op vakantie gaan kan op deze manier een grote impact hebben op je privacy. Het is handig te weten welke rechten je hebt als om inzage in jouw spullen of gegevens wordt gevraagd, dan kun je zelf ook een duidelijke grens stellen. Hier lees je alles over privacy op reis.
Of je nu met de auto, boot of met het vliegtuig naar het buitenland gaat: je loopt de kans te worden doorgelicht door de Koninklijke Marechaussee of de douane. De marechaussee heeft een militaire status en controleert voornamelijk personen en hun reisbestemming. Dit in tegenstelling tot de douane die zich meer richt op de doorvoer van goederen. Wanneer je langs de douane gaat, kan het zijn dat de controle verder gaat dan een visuele inspectie van je bagage. De inhoud van je laptop en je bagage kan steekproefsgewijs worden onderzocht op illegaal gekopieerde software. Als blijkt dat je meer dan drie illegale cd’s of dvd’s bij je hebt, of illegaal gedownloade software en games op je laptop hebt staan, kan alles door de Douane in beslag worden genomen en moet je waarschijnlijk een boete betalen. Deze strikte omgang met namaak is een gevolg van de Anti-Counterfeiting Trade Agreement (ACTA) waar veel landen zich bij hebben aangesloten.
Om doorzoeking van je bagage te voorkomen kun je het best binnen de Europese Unie (EU) op vakantie gaan. In de EU is namelijk op grond van het Schengen-verdrag sprake van vrij verkeer van kapitaal, goederen, diensten en personen. Recent is het Schengenverdrag onder vuur komen te liggen omdat IS-terrorist Amri na de aanslag op een kerstmarkt in Duitsland ongestoord kon doorreizen naar Nederland. Dit geeft aan dat scherpere controle van de grens door de marechaussee misschien toch noodzakelijk is. Toch is het goed om per controle af wegen welk belang eigenlijk zwaarder weegt: het privacybelang of het veiligheidsbelang. Het kan zijn dat bepaalde veiligheidsmaatregelen niet bijdragen aan de veiligheid, maar er wel voor zorgen dat persoonsgegevens van reizigers onnodig in allerlei systemen worden verwerkt. Daarom worden de systemen van de douane en marechaussee onderworpen aan onafhankelijke toezichthouders die vaststellen of wordt voldaan aan de privacywetgeving.
©PXimport
Bedrijfsgeheimen bewaken
Ben je werknemer dan is het niet aan te raden om zomaar de laptop, harde schijf of opslagmedium van je werkgever af te staan bij de grens. Dit kan buiten de Europese Unie echter wel van je worden verlangd. Met name wanneer er bedrijfsgeheimen op je apparatuur worden opgeslagen doe je er goed aan eerst contact opnemen met de bedrijfsjurist of je leidinggevende voordat je besluit iets vrij te geven. Het is daarom verstandig om tijdens een zakenreis bewijs mee te nemen waarmee je kunt aantonen dat het om apparatuur van je werkgever gaat.
Schade aan apparatuur en gegevensdragers
Als je op reis waardevolle gegevens wilt beschermen zul je allereerst rekening moeten houden met het feit dat je apparatuur fysieke schade kan oplopen tijdens de controle of bagageafhandeling. Er wordt zeker bij de afhandeling van ruimbagage niet bepaald zachtzinnig met je tassen en koffers omgesprongen. Ruimbagage wordt bovendien doorgelicht met veel krachtiger scanners dan die bij de handbagagecheck en het is niet per definitie zeker of digitale datadragers en chips dat altijd ongeschonden doorstaan. Dus neem laptops, tablets, smartphones en losse datadragers bij voorkeur mee als handbagage. Ook onontwikkelde ‘ouderwetse’ filmrolletjes kunnen beschadigd raken door de krachtige ruimbagagescanners, dus neem ook deze mee als handbagage. Op de site van Kodak kun je uitgebreide informatie vinden over het meenemen van onontwikkelde filmrolletjes in het vliegtuig.
©PXimport
Gebruiksvriendelijke controle bij luchthavens
Er wordt op internationale vliegvelden veel geïnvesteerd in het zo effectief en prettig mogelijk inrichten van de grenscontrole. Zo wordt op luchthaven Schiphol zelfs bij de vormgeving van de centrale beveiligingschecks rekening gehouden met de gemoedstoestand van reizigers. Door gebruik te maken van natuurlijke materialen, rustige kleuren en geluiddempende maatregelen in de controleruimten zouden reizigers minder moeite moeten hebben met doorzoeking van hun bagage. Vakantiegangers kunnen er nu al voor kiezen een intensieve screening te doorstaan zodat ze in ruil daarvoor versneld de grenscontroles kunnen passeren. Er wordt ook volop geïnvesteerd in automatisering. Voor een soepele doorloop van reizigers en bagage worden de volgende systemen ingezet:
1. Schengen Informatiesysteem II (SIS II). Dit systeem verwerkt signaleringen zoals gegevens over gezochte of vermiste personen of over gestolen goederen. Bij
SIS II wordt, ter compensatie voor het vrij verkeer binnen de grenzen van de Europese Unie een hoog beveiligingsniveau aanhouden. Dit betekent dat een gigantische hoeveelheid gevoelige gegevens wordt verwerkt om ongewenste vreemdelingen buiten de deur te houden.
1. Eurodac. In Eurodac worden de vingerafdrukken, oftewel biometrische gegevens, van iedereen die asiel aanvraagt in een EU-lidstaat opgeslagen.
2. Visum Informatiesysteem. De gegevens die nodig zijn voor een visum worden in dit systeem geregistreerd en verder verwerkt.
3. Douane Informatiesysteem. In dit weinig toegepaste systeem worden gegevens die van belang zijn voor de handhaving van douanevoorschriften verwerkt.
Doorgifte passagiersgegevens
Sinds 1 januari 2012 moeten luchtvaartmaatschappijen waaronder Schiphol verplicht passagiersgegevens verzamelen en doorsturen naar politiediensten. Hierbij gaat het om gegevens als naam, adres, creditcardnummer, plaats van bestemming en reisgezelschap. Tot nu toe vragen de Nederlandse politiediensten alleen de gegevens van vliegtuigpassagiers op en niet die van bijvoorbeeld treinreizigers. Maar er zijn al wel landen, waaronder Rusland, wiens politiediensten de wens hebben uitgesproken gegevens van passagiers die per trein of bus reizen ook standaard te gaan verzamelen. Hier staat een infographic (PDF, 800 kB) van de Rijksoverheid die het proces laat zien van reizen van buiten de EU naar Nederland.
©PXimport
Camera’s gericht op automobilisten
Naast de controlepunten op luchthavens worden ook de grenzen van de autowegen in de gaten gehouden. Zo rijden automobilisten die de grens over gaan bij België of Duitsland langs camerasysteem @migo-boras. Dit systeem is in 2012 opgesteld en werd oorspronkelijk ingevoerd om het land van herkomst van passerende auto’s te bepalen. Inmiddels worden de beelden van @migo-boras ook ingezet om voertuigcategorie, snelheid, tijd en plaats van de voertuigpassage waar te nemen. De camera’s zouden ook de gezichtsprofielen van bestuurders kunnen scannen. Dit betekent dat de mogelijkheden van dit controlesysteem in de praktijk kunnen worden uitbereid als dat noodzakelijk is voor de veiligheid.
Het fenomeen waarbij een systeem als @migo-boras niet meer alleen voor het oorspronkelijke doel wordt ingezet wordt function creep genoemd. Het optimaal benutten van technologie waarbij ook opeens nieuwe technieken als gezichtsherkenning kunnen worden ingezet kan een negatieve impact hebben op de privacy van veel reizigers. Toch is het wel een aantrekkelijke optie voor de overheid de toepassingen van dit systeem uit te breiden. Want als op deze manier terroristen uit de reizigersstroom kunnen worden gevist is dat een enorme winst voor de staatsveiligheid. Daarom moet de overheid voldoende transparant zijn over de precieze werking van de camera’s in de praktijk. Function creep gaat tenslotte ten koste van de burger die op zijn minst moet weten of hij zich onbespied kan wanen of niet. Overigens is het opmerkelijk dat de beelden van @migo-boras in Nederland niet langer dan vier weken mogen worden bewaard, maar in Duitsland en Frankrijk wel langdurig mogen worden opgeslagen.
©PXimport
Reizigerspatronen en discriminatie
Camerabeelden kunnen het werk van de marechaussee een stuk eenvoudiger maken. Wanneer op basis van de beelden vast staat dat mensenhandelaren vaak in auto’s van een bepaald merk rijden, kan de detecterende camera van de marechaussee daar op worden ingesteld. Zodra de betreffende soort auto langs komt kan een ‘hit’ worden gegeven zodat steekproeven voor controledoeleinden sneller succesvol zijn. De intuïtie waar medewerkers van de marechaussee over moeten beschikken wordt op deze manier langzaam vervangen door een geautomatiseerd systeem. De selectiecriteria waarmee de marechaussee reispatronen opstelt komt tot stand op basis van ervaring, trends in de illegale immigratie en nieuwe inlichtingen in combinatie met geanonimiseerde gegevens.
Dit betekent voor jou als reiziger dat bijvoorbeeld het in het bezit hebben van een bepaalde telefoon een reden kan zijn je extra te controleren bij de grens, als op basis van een algoritme toevallig is vastgesteld dat mensen met die telefoon vaker drugs smokkelen. Het is wel opletten, want het werken met dergelijke algoritmes brengt ook voor de douane risico’s met zich mee. Zo kunnen ze onbewust discriminerende factoren een rol laten spelen tijdens hun werk, waardoor uiteindelijk niet iedere reiziger gelijk wordt behandeld.
Vakantiecheck(in)list
Voordat je op reis gaat kun je de volgende vakantiechecklist doornemen om je gegevens bij de grens te beschermen:
- Neem een oude of goedkope (prepaid)telefoon mee om te bellen.
- Verander na je reis de wachtwoorden van je belangrijkste accounts.
- Ontdoe je laptop of mobiele apparatuur van de data die je niet nodig hebt tijdens je trip, zodat het eventuele uitlezen van je apparatuur minder schadelijk is.
- Versleutel je apparatuur.
- Verwijder apps of beveilig deze met een wachtwoord.
- Schakel apparatuur zoveel mogelijk uit om bepaalde typen cyberaanvallen te voorkomen.
- Wis niet al je gegevens, want als het lijkt dat je iets verbergt zal je extra worden gecontroleerd bij de grens.
Wachtwoorden gedwongen afstaan
Vanwege de ‘War on Terror’ neemt de intensiteit van grenscontroles in de Verenigde Staten toe. Zo heeft NBC News cijfers gepubliceerd waaruit blijkt dat er fors meer telefoons worden onderzocht door de douane in de Verenigde Staten zonder dat een rechter daar groen licht voor heeft gegeven. Ook de douane van het Verenigd Koninkrijk mag persoonsgegevens van mobiele telefoons uitlezen zonder concrete verdenking van de eigenaar. De bevoegdheid van de Amerikanen om wachtwoorden op te vragen strekt zich niet alleen uit tot mensen buiten de Verenigde Staten. Ook Amerikanen zelf, waaronder recent een medewerker van de NASA, moeten hun wachtwoord afgeven als daar bij de grens naar wordt gevraagd. Wanneer je eenmaal je wachtwoord hebt doorgegeven kan dat in Amerika tot wel 75 jaar worden bewaard, met alle beveiligingsrisico’s van dien.
Vanuit juridisch oogpunt zijn er heel wat bezwaren tegen het verplicht stellen van het vrijgeven van wachtwoorden. Zo geldt in Nederland het zogeheten ‘nemo tenetur-beginsel’. Die brengt met zich mee dat een verdachte niet gedwongen kan worden aan zijn eigen veroordeling mee te werken, zoals ook het geval is bij het zwijgrecht. In Nederland is het nog niet zo ver dat wachtwoorden kunnen worden afgedwongen. Zo is recent het decryptiebevel, een verplichting die een verdachte zou kunnen dwingen zijn apparatuur te ontsleutelen, geschrapt uit het Nederlandse Wetsvoorstel Computercriminaliteit III die de politie meer bevoegdheden zal geven.
Conclusie
Als je op vakantie gaat moet je er rekening mee houden dat jij, je apparatuur en je gegevens kunnen worden doorgelicht bij de grens. Buiten de Europese Unie kan die controle heel ver gaan, zoals in de Verenigde Staten waar ze je wachtwoorden kunnen opeisen. Je kunt ervoor kiezen gewoon in Nederland zelf vakantie te vieren, of op reis te gaan met zo min mogelijk apparatuur waarop privéinformatie staat en waaruit jouw manier van leven kan worden afgeleid.
©PXimport
