Sinds kort kun je op je href="https://computertotaal.nl/raspberry-pi/">Raspberry Pi</a> ook Windows installeren, aangezien Microsoft zijn nieuwste besturingssysteem geschikt heeft gemaakt voor meerdere soorten apparaten. In dit artikel leggen we uit hoe je Windows 10 installeert op je Raspberry Pi 2 en wat de mogelijkheden zijn.

Toen de Raspberry Pi Foundation in het begin van dit jaar onverwacht zijn nieuwe Raspberry Pi 2 aankondigde, kwam Microsoft met een al even verrassende aankondiging: het minicomputertje zou ook Windows 10 ondersteunen. Uiteraard niet de pc-versie van Windows 10, want die is te zwaar voor het kleine computertje en is geschreven voor een andere processorarchitectuur. Maar wel Windows 10 IoT Core, een speciale uitgeklede Windows-versie voor Internet of Things-toepassingen. Het is onderdeel van Microsofts visie om van Windows 10 een 'universeel besturingssysteem' te maken dat op allerlei apparaten draait. Lees ook: Aan de slag met de Raspberry Pi 3.

©PXimport

Benodigdheden

Wat heb je nodig om Windows 10 op je Raspberry Pi 2 uit te proberen? Allereerst heb je Windows 10 op je computer nodig. Heb je nog Windows 7 of 8, upgrade die dan (voorlopig nog gratis) naar Microsofts nieuwste besturingssysteem. Je hebt ook Visual Studio Community 2015 nodig, de gratis ontwikkelomgeving van Microsoft. Bovendien heb je een microSD-kaart van minimaal 8 GB nodig, waarop je een image van Windows 10 IoT Core schrijft. En tot slot natuurlijk een IoT-apparaat: naast de Raspberry Pi 2 wordt ook de MinnowBoard Max ondersteund.

Wat kun je met Windows 10 IoT Core?

Microsoft heeft op de website van Windows 10 IoT Core heel wat voorbeeldcode staan van software die je op het minibesturingssysteem kunt draaien. Ook is er een hele community ontstaan van ontwikkelaars die hun eigen creaties tonen. Naast pure softwaretoepassingen zijn er ook heel wat mogelijkheden met het uitlezen van sensoren en het aansturen van motoren. Als je wat op de website rondsurft, zie je onmiddellijk wat de mogelijkheden zijn: een weerstation, een robot op wielen die je met een afstandsbediening bestuurt, een domoticasysteem, een automatisch tuinbesproeiingssysteem en stembesturing voor je huis.

©PXimport

Visual Studio 2015

We gaan ervan uit dat je Windows 10 op je computer hebt staan. Verifieer of je minstens de publieke release hebt draaien. Als je winver in het startmenu typt en op Enter drukt, moet het infovenster minstens build 10240 vermelden. Is dat in orde, installeer dan Visual Studio Community 2015. Kies als installatietype Custom, vink Universal Windows App Development Tools / Tools and Windows SDK aan en klik op Install. De installatie duurt overigens wel een tijdje, want er worden meerdere gigabytes gedownload en geïnstalleerd.

Visual Studio starten

Start na de installatie Visual Studio 2015. De eerste keer vraagt het programma of je je wilt registreren, maar dat hoeft niet. Laat Development Settings op General staan, kies een kleurenschema en druk op Start Visual Studio. Dat kan de eerste keer enkele minuten duren omdat alle instellingen worden voorbereid. Ga na of in het menu Help / About Microsoft Visual Studio minstens versie 14.0.23107.0 D14Rel staat bij Visual Studio en minstens versie 14.0.23121.00 D14OOB bij Visual Studio Tools for Universal Windows Apps.

©PXimport

Ontwikkelaarsmodus

Open nu in Visual Studio het menu Tools / Extensions and Updates / Online. Zoek in de lijst Visual Studio Gallery naar Windows IoT Core Project Templates en klik op Download en daarna op Install. Sluit Visual Studio af. Ga daarna in de instellingen van Windows naar Bijwerken en beveiliging en open het tabblad Voor ontwikkelaars. Kies daar Modus voor ontwikkelaars. Bevestig met Ja dat je de beveiligingsrisico's begrijpt.

IoT Core downloaden

Nu onze computer klaar is, is het tijd om onze Raspberry Pi 2 te prepareren. Download daarvoor eerst het iso-bestand van Windows 10 IoT Core voor de Raspberry Pi 2. Open het iso-bestand, zodat het zichzelf als een virtuele schijf aankoppelt. Open de schijf en dubbelklik op het bestand Windows_10_IoT_Core_RPi2.msi om het te installeren. Na de installatie vind je een bestand flash.ffu in de directory C:\Program Files (x86)\Microsoft IoT\FFU\RaspberryPi2. Je kunt nu de virtuele schijf van het iso-bestand 'uitwerpen'.

©PXimport

Kaart beschrijven

Steek een microSD-kaart (eventueel met adapter) in je kaartlezer en start het programma WindowsIoTImageHelper op (zoek in het startmenu op WindowsIoT). Selecteer bovenaan in het programma de microSD-kaart die je wilt beschrijven (controleer of je de juiste schijfletter hebt!) en blader onderaan naar de locatie van het ffu-bestand uit de vorige stap. Klik tot slot op Flash. Wanneer het image volledig naar je microSD-kaart is geschreven, dan klik je op het icoontje Hardware veilig verwijderen en media uitwerpen rechtsonder in het systeemvak en selecteer je de kaartlezer. Haal pas daarna de microSD-kaart uit je kaartlezer.

Windows opstarten

Steek de microSD-kaart met Windows 10 IoT Core in het kaartslot van de Raspberry Pi 2. Verbind het computertje via een ethernetkabel met hetzelfde lokale netwerk als je computer. Sluit een toetsenbord, muis en HDMI-monitor aan en steek daarna de voedingskabel in je Pi en in het stopcontact. Windows 10 IoT Core start nu op. Na enkele minuten krijg je op je scherm een standaardapp te zien die wat informatie over de netwerkverbinding van je Raspberry Pi 2 en aangesloten usb-apparaten toont.

©PXimport

Blinkende led

Microsoft biedt op zijn website heel wat voorbeeldcode aan voor apps die je voor Windows 10 IoT Core kunt schrijven. Een interessante voorbeeldapp is Blinky Sample, die een ledje laat knipperen. Om de led op je Raspberry Pi 2 aan te sluiten, heb je een breadboard, twee m/f-jumperwires en een weerstand van 220 ohm nodig. Volg de instructies van de voorbeeldapp om het geheel op de correcte manier op de GPIO-pinnen van je Raspberry Pi 2 aan te sluiten.

Voorbeeldapp openen

Download de broncode van alle voorbeeldapps van Microsoft en pak het zip-bestand uit. Ga in de verkenner naar de map samples-develop\Blinky\CS en open het bestand Blinky.csproj. Visual Studio wordt nu geopend en toont je rechts alle onderdelen van het project. Dubbelklik op een bestand om de inhoud ervan te bekijken. De xaml-bestanden bevatten de xml-code die de interface beschrijft, terwijl de xaml.cs-bestanden de C#-code bevatten die het gedrag van de app definieert.

©PXimport

App op de Pi 2 starten

Ga na of in het uitklapmenu bovenaan in de toolbar als architectuur ARM staat. Klik daarnaast op Device en vink in het uitklapmenu dat verschijnt Remote Machine aan. Normaal staat je Pi (onder de naam minwinpc) onder Auto Detected. Indien dit niet het geval is, vul dan onder Manual Configuration bij Address het IP-adres van je Pi 2 in, kies None voor Authentication Mode en klik op Select. Druk dan op F5, waarna Visual Studio de Blinky app naar je Pi 2 uploadt en opstart. Het ledje zal nu samen met de simulatie op het scherm van je Pi knipperen. Druk in Visual Studio op Shift-F5 om de app te stoppen.

Inloggen met PuTTY

Net zoals je op Raspbian met het programma PuTTY via het netwerk kunt inloggen op je Pi, is dat ook mogelijk op Windows 10 IoT Core. Start dus PuTTY, geef het IP-adres van je Pi in en klik op Open. Na een beveiligingswaarschuwing waarbij je op Yes klikt, krijg je de vraag login as:. Vul hier als gebruikersnaam administrator in, druk op Enter en geef dan als wachtwoord p@ssw0rd. Na een druk op de Enter-toets krijg je de vertrouwde opdrachtprompt C:\> te zien, exact dezelfde als je op je pc met het programma Opdrachtprompt ziet.

©PXimport

Wachtwoord veranderen

Het eerste wat je nu zou moeten doen, is je wachtwoord veranderen. Iedereen kent immers het standaardwachtwoord van Windows 10 IoT Core. Typ daarvoor in PuTTY de opdracht net user administrator nieuwwachtwoord in, waarbij je uiteraard je wachtwoord invult in plaats van nieuwwachtwoord. Voor de veiligheid is het ook beter om niet altijd als administrator in te loggen. Maak daarom een gewone gebruiker aan zonder administratorrechten. Dat kan met de opdracht net user gebruikersnaam wachtwoord /add, waarbij je uiteraard een geschikte gebruikersnaam en wachtwoord kiest.

Procesbeheer

Met de opdracht tlist krijg je een lijst van processen die momenteel draaien. Als de lijst langer is dan je PuTTY-venster, voer dan tlist|more uit. Met de spatiebalk scrol je dan scherm voor scherm door de lijst. De lijst toont naast het process-ID de naam van het programma. Met tlist /t krijg je een boomstructuur te zien: een proces dat door een ander proces is opgestart, springt in de lijst in. En met tlist /c krijg je de volledige opdrachtregel te zien waarmee het proces is opgestart. Wil je een proces beëindigen, typ dan kill PID in, waarbij PID het proces-ID is.

©PXimport

Opstartprogramma's

Het programma IoTStartup beheert opstartprogramma's op je Windows 10 IoT Core-apparaat. Met IoTStartup list krijg je een lijst van alle geïnstalleerde apps. Staat er bij een app Headed, dan betekent het dat die app iets op het scherm toont. Een app met Headless draait op de achtergrond zonder interface. Met IoTStartup startup krijg je te zien welke van die apps automatisch opgestart worden. Je kunt ook de opstartprogramma's vervangen: zo zorg je met IoTStartup add Blinky ervoor dat niet de standaardapp wordt opgestart, maar de app Blinky waar we vanaf stap 9 mee aan de gang zijn gegaan.

Windows-services beheren

Windows 10 IoT Core start net zoals de desktopversie van Windows allerlei services op de achtergrond. Met de opdracht net start krijg je een lijst te zien van alle services die momenteel draaien. Met net stop servicenaam stop je een service en met net start servicenaam start je die opnieuw. Je Pi uitschakelen gaat overigens met shutdown /s /t 0 en rebooten met shutdown /r /t 0. Of als je een muis en scherm op je Pi hebt aangesloten, klik je bovenaan rechts op het powericoontje.

©PXimport

Bestanden delen

Windows 10 IoT Core start standaard een server voor Windows-bestandsdeling. De hele C-schijf van je Raspberry Pi 2 wordt daardoor gedeeld. Ga in je verkenner naar je netwerk en vul als adres \\IPADRES\c$ in. Geef dan je gebruikersnaam en wachtwoord voor Windows 10 IoT Core in. Je krijgt nu toegang tot alle bestanden op je Pi 2. Wil je bestandsdeling niet automatisch laten opstarten, typ dan de opdracht reg add HKEY_LOCAL_MACHINE\SYSTEM\CurrentControlSet\services\lanmanserver /v Start /t REG_DWORD /d 0x3 /f in. Wil je terug naar het standaardgedrag, voer dan dezelfde opdracht in, maar dan met 0x2 in plaats van 0x3.

Tijdens het persevent van Sony op het Europese hoofdkwartier in Weybrigde in het Verenigd Koninkrijk werden de nieuwe soundbars en tv's van 2025 aangekondigd. Het bedrijf zegt het misschien niet met zoveel woorden, maar de boodschap is duidelijk: minder frequente updates van alle modellen, en miniled blijft de technologie voor het topmodel.

 De 2023 A95L qd-oled-tv heeft twee jaar in het aanbod gestaan, ondanks het feit dat er vorig jaar wel degelijk een nieuw paneel beschikbaar was. In 2025 krijgt het model wel een update. De Bravia 8 II - te lezen als Bravia 8 Mark 2 - zal uitgerust zijn met het nieuwste (3e generatie) qd-oled-paneel van Samsung Display. Sony claimt dat dit paneel een 25% hogere piekhelderheid zal leveren ten opzichte van de A95L. Als we kijken naar wat Samsung Display (de panelfabrikant) claimde op CES, dan kan dit paneel tot 4.000 nits piekhelderheid leveren. We vermoeden dat Sony daar onder zal blijven, het merk is over het algemeen wat voorzichtiger en pusht zijn oled-panelen niet tot het uiterste op het gebied van piekhelderheid. Opmerkelijk genoeg vermeldde Sony expliciet dat de Bravia 8 II goedkoper zal zijn dan de A95L, maar concrete prijzen zijn er nog niet. De Bravia 8 II zal beschikbaar zijn in 55 en 65 inch.

©Eric Beeckmans | ID.nl

De Bravia 5 en Bravia 3

Verder naar onder in de line-up worden de Bravia 5 en Bravia 3 aangekondigd, ze vervangen respectievelijk de X90L en de X75WL. De Bravia 5 wordt uitgerust met de XR-processor (ook te vinden op de hogere modellen) en een XR Backlight Master Drive, een miniled-achtergrondverlichting die zes keer meer zones zal gebruiken dan de X90L. Hij zal beschikbaar zijn in 55, 65, 75,85, en 98 inch. De Bravia 3 is een instap 4K-model met direct led-achtergrondverlichting en de X1-processor. Dit model zal beschikbaar zijn in 43, 50, 55, 65, 75, en 85 inch. Beide modellen ondersteunen Dolby Vision en Dolby Atmos.

Demo's van nieuwe modellen

Sony toonde een aantal demonstraties van de nieuwe modellen, in vergelijking met een aantal concurrenten (dat waren uiteraard 2024-modellen). De Bravia 8 II stond opgesteld naast de voorganger de A95L, een Sony referentie studiomonitor, en een LG G4 en Samsung S95D. Zowel in Vivid Mode als de Filmmaker Mode (of vergelijkbaar want Sony gebruikt geen Filmmaker Mode) liet de Bravia 8 II een sterke indruk na. Zijn beelden leunen erg dicht tegen de studioreferentie aan. Kleuren in zeer heldere accenten zijn beter, en donkere gradaties worden nauwkeuriger weergegeven.

De Bravia 5 stond opgesteld naast een X85L (wat overigens een ietwat vreemde vergelijking is, want het toestel vervangt de X90L) en een Samsung QN85D. De XR Backlight Master Drive geeft de Sony flink wat extra helderheid en een duidelijke verbetering in contrast. Sony toonde ook een nieuwe techniek voor ruisonderdrukking bij oude bronnen (SD-content zoals Friends). Dat presteerde in sommige gevallen goed, maar liet in andere gevallen meer ruis zien. Mogelijk verfijnt Sony dit nog voordat het model op de markt komt. Het feit dat de testen in Vivid beeldmode gedaan werden, maakt de vergelijking ook moeilijk, vermits fabrikanten daar vaak veel vrijheid nemen.

Audioverwerking, beeldverwerking en Studio Calibrated

Op het gebied van beeldverwerking liet Sony dit keer geen belangrijke nieuwigheden zien. Ons oordeel over het nieuwe ruisonderdrukkingsalgoritme dat tijdens de Bravia 5 demo getoond werd, laten we nog even achterwege totdat we het zelf kunnen testen. De Bravia 3 heeft een nieuw algoritme voor beeldkwaliteit, maar dat werd alleen in Vivid-mode getoond en dat is een test waaruit weinig op te maken valt.  

©Eric Beeckmans | ID.nl

Sony benadrukte verder nog de aanwezigheid van Voice Zoom 3 op de Bravia 8 II en Bravia 5. Daarmee kan de processor nauwkeurig stem of dialogen isoleren van de rest van de audio. Zo kun je die selectief versterken (voor film kijken ’s avonds) of verzwakken (om de commentator bij sport wat stiller te maken).

De tagline van Sony, ‘Cinema is coming home', wil de fabrikant garanderen met een aantal Studio Calibrated beeldmodes: Netflix Adaptive Calibrated Mode, Prime Video Calibrated Mode en Sony Pictures Core Calibrated Mode. Die modi zijn specifiek in samenwerking met de respectievelijke streamingdienst opgezet. Voor alle andere content is er de ‘Professional’-beeldmode.

Tweejaarlijkse cyclus en miniled als toptechnologie

Net als vorig jaar heeft Sony alleen een deel van line-up vernieuwd. Dat is een aanpak die we toejuichen, want het maakt de verbeteringen die een nieuw model krijgt veel duidelijker. Sony kan daar eventueel nog wel van afwijken, bijvoorbeeld als een model het slecht doet in de markt. Maar we hopen dat dit voorbeeld navolging krijgt.

De 2024 Bravia 9 - een miniled-model - geldt nog steeds als het topmodel, ondanks de vernieuwde Bravia 8 II QD-OLED. Sterker nog, Sony kondigde voor volgend jaar een RGB-miniled technologie aan die duidelijk voorbestemd is om het nieuwe topmodel te worden.

Wat is een rgb-miniled achtergrondverlichting?

De achtergrondverlichting is het onderdeel van een lcd-tv dat licht produceert. Dat kunnen witte leds zijn, maar een moderne premium lcd-tv gebruikt doorgaans talloze minileds die blauw licht produceren, dat via een quantum dot-folie wordt omgezet naar wit licht. De leds worden onderverdeeld in zones die de processor individueel kan aansturen om het contrast te verbeteren. In donkere zones dimt hij het licht, in heldere zones kan hij de leds sterker aansturen. Om kleur te produceren wordt elke pixel met behulp van een kleurfilter opgedeeld in een rode, groene en blauwe subpixel.

©Sony

RGB-miniled technologie vervangt dit systeem door trio's van rode, groene en blauwe minileds te gebruiken die samen wit licht creëren, waardoor de quantum dot-laag overbodig wordt. Omdat er nog steeds veel minder leds dan pixels zijn, blijft het kleurenfilter nodig om per pixel de juiste kleuren te creëren. Net zoals bij een huidige miniled-tv worden de leds onderverdeeld in zones om het contrast te verbeteren.

©Sony

Maar deze technologie kan nog een stapje verder gaan. Als de processor detecteert dat er in een bepaalde zone enkel groen licht nodig, dan kan hij de rode en blauwe leds uitschakelen. Dat is alvast veel efficiënter dan het overbodige licht weg te filteren.

Wachten tot 2026 voor nog rijkere, helderdere kleuren

Sony claimt dat dit soort achtergrondverlichting een piekhelderheid van 4.000 nits en kleurbereik van 99 % P3 kan bereiken en 90% Rec.2020. Dat is een flinke upgrade ten opzichte van de beste tv’s die momenteel wel 4000 nits halen, maar eerder 95% P3 en 75% Rec.2020 leveren. Concreet kan een rgb-miniled veel helderdere kleuren tonen, die toch erg intens zijn.

©Sony

Daarnaast zijn ook meer nauwkeurige kleurgradaties mogelijk, en dat zowel in heel donkere als heel heldere tinten. Een aangezien meer en meer filmmakers vaak erg donkere scènes gebruiken, zou dat een welkome verbetering zijn. De technologie heeft nog twee extra voordelen. Ze is schaalbaar naar grote tv-maten. En een rgb-miniled tv zou ook een betere kijkhoek hebben, al liet Sony niet weten hoe dat gerealiseerd wordt. Sony zal een eerste model vermoedelijk in 2026 lanceren.

Ook bij audio een beperkt aantal nieuwe modellen

Net als bij de televisies worden ook de audioproducten niet meer elk jaar vernieuwd zo blijkt. Vorig jaar kreeg de top van het aanbod een make-over, dit jaar is de onderste helft aan de beurt. De Bravia Theatre Bar 6 is een 3.1.2 soundbar met subwoofer. De Bravia Theatre System 6 is een 5.1 soundbar met bijgeleverde surroundluidsprekers en subwoofer. Beide ondersteunen Dolby Atmos, DTS:X, Voice Zoom 3. We kregen een korte demo van de vernieuwde Bravia Bar 6, die een duidelijk vollere en stevigere klank produceerde dan de voorganger.

©Eric Beeckmans | ID.nl

Daarnaast zijn er ook twee optionele accessoires. De Bravia Theatre Rear 8 bestaat uit één paar draadloze surroundluidsprekers die je kunt gebruiken om de Bar 6 uit te breiden. De Bravia Theatre Sub 7 is een compacte draadloze subwoofer van 100W.

Bekijk andere Sony-tv's op Kieskeurig.nl:

Moet je regelmatig e-mail verzenden naar meerdere contacten, dan win je veel tijd door in Outlook met contactgroepen te werken. Hierdoor hoef je niet telkens de namen van de afzonderlijke ontvangers typen. Bovendien loop je op die manier nooit het risico dat je iemand per ongeluk vergeet.

Toevoegen aan contactpersonen

Met een e-mailgroep kun je bijvoorbeeld de volledige leesclub, de collega’s van de afdeling, of een vriendengroep bundelen. Zo’n mailgroep is ook superhandig voor wie regelmatig een nieuwsbrief verstuurt.

Zorg eerst dat de mensen die deel zullen uitmaken van de e-mailgroep in de lijst Contactpersonen van je mailprogramma staan. Dat kun je bijvoorbeeld doen door een e-mail te openen waarin het e-mailadres van deze persoon staat. Klik met de rechtermuisknop op dit e-mailadres. Hierdoor opent de fiche van deze persoon. Onder de naam van deze persoon klik je op de drie puntjes en dan selecteer je Toevoegen aan contactpersonen.

Voeg het e-mailadres toe aan de lijst met contactpersonen.

Groep samenstellen

Daarna kun je een groep maken. Klik op het pictogram Groepen in de linkerkolom van Outlook. Linksboven zie je de knop Nieuwe e-mail, maar als je op het pijltje daarnaast klikt, kun je Nieuwe groep selecteren. In de pop-up geef je deze groep een duidelijke naam. Bij Beschrijving vul je het doel van de groep in. De groepsleden zullen een e-mail ontvangen waarin dit aan hen wordt meegedeeld. Daarna klik je op de blauwe knop Maken. In de volgende stap kun je de leden van de groep toevoegen. Aan de linkerkant bij Groepen verschijnen alle groepen die je op die manier hebt aangemaakt. Om extra leden toe te voegen selecteer je eerst de groep en daarna klik je op Leden toevoegen. Dat kan door het e-mailadres in te typen.

Je kunt eindeloos veel leden aan een groep toevoegen.

E-mail sturen naar de groep

Om vanuit naar een groep in één keer een e-mail te versturen naar alle leden, selecteer je de betreffende groep aan de linkerkant en klik je rechtsboven op de knop E-mail verzenden. In het Aan-vak zal automatisch de naam van de groep verschijnen. Je kunt de muisaanwijzer boven de groepsnaam houden en even wachten; dan verschijnen de beschrijving van de groep en de namen van de leden.

Een groep verwijder je door met rechts op de naam van de mailgroep te klikken en te kiezen voor Verwijderen. Links in het menu onder Verwijderd staan alle verwijderde items. Hier kun je later de mailgroep nog uit terughalen.

Hou de muisaanwijzer boven de groepsnaam, dan verschijnen de details.