Lomografie is een begrip dat je waarschijnlijk al eens voorbij hebt horen komen. Maak dromerige foto’s met een goedkope en technisch gelimiteerde lomo-camera of gebruik je computer om hetzelfde effect te bereiken. In dit artikel leggen we je uit wat lomografie is, hoe je zelf zulke foto’s maakt en hoe je foto’s bewerkt om ze dat heel bijzondere sfeertje mee te geven.

Tip 01: Lomografie

Lomografie is gebaseerd op een oude Russische camera, de Lomo LC-A. Deze camera uit 1984 werd in de jaren negentig veel gebruikt door een aantal Oostenrijkse kunststudenten. De studenten ontdekten dat je met de technisch gelimiteerde camera interessante kiekjes kon maken. De foto’s die je met een LC-A maakt, zijn vaak overbelicht, worden gekenmerkt door een hoog contrast en zijn soms regelrecht vaag, maar: ze hebben altijd een soort romantisch en dromerig karakter. Vergelijk het een beetje met de kwaliteit van een oude Polaroidcamera. Een Oostenrijkse camerafabrikant registreerde de naam lomography en startte de nieuwe camera-revolutie als Lomographische AG. Tegenwoordig verkoopt het bedrijf niet alleen camera’s en de bijbehorende filmrolletjes, maar beheert het ook de succesvolle website www.lomography.com. Wil je beginnen met lomografie, dan is deze website het beste startpunt. Lomography.com staat boordevol tips en informatie over lomografie. Fotograferen met een lomo-camera gaat niet om het maken van de beste foto’s, maar meer om een bepaald moment of bepaalde sfeer zo smakelijk mogelijk vast te leggen. Lomografie wordt ook wel geassocieerd met de Instagram-look: donkere randen, een soft focus en een korrelige kwaliteit.

©PXimport

Tip 02: Camera’s

Een oude Lomo LC-A vind je af en toe nog wel op eBay of Marktplaats. De camera heb je voor zo’n vijftig à zestig euro. Lomographische AG heeft nieuwe LC-A’s in het assortiment, maar hiervoor betaal je wel 399 euro. Een goedkopere optie is de populaire Diana F+. Deze camera kun je voor amper 40 euro in verschillende webshops bestellen. Het design van de plastic camera is enorm retro. De grote flitser kun je eraf halen als je overdag foto’s wilt maken. Een ander populair model is de Lomo’Instant. Met deze camera maak je foto’s die meteen ontwikkeld worden en uit de camera komen (het oude Polaroid-idee). In de webshop vind je nog veel meer modellen: de ONDU 135 om aparte pinhole-foto’s mee te maken, camera’s met fisheye-lenzen zoals de Fisheye One Nautic en de Lomokino en een camera waarmee je korte analoge filmpjes van 144 frames kunt maken. Houd je van knutselen, dan kun je voor 39 euro ook de Konstruktor kopen. In de doos vind je een pakket met losse onderdelen die je zonder behulp van lijm of moeilijke ingrepen in elkaar kunt zetten. Je kunt je toestel opleuken met de meegeleverde stickers.

©PXimport

Instax

©PXimport

Tip 03: Filmrolletjes

Voor het maken van analoge foto’s heb je filmrolletjes nodig. De originele LC-A maakte gebruik van 35mm-film, voor de moderne LC-A en de Diana F+ heb je zoheten 120 film nodig. De LC-A+ maakt echter gebruik van 35mm-film. Filmrolletjes bestel je via de webshop, maar kun je natuurlijk ook in elke fotospeciaalzaak kopen. Er zijn rolletjes beschikbaar die speciaal voor lomo-camera’s zijn gemaakt. De Revelog 24EXP Tesla zorgt er bijvoorbeeld voor dat er willekeurige blauwe en witte vlekjes op je foto terechtkomen. Je kunt zwart-witrolletjes kopen, rolletjes die een bepaalde textuur aan je foto’s toevoegen en rolletjes die kleuren intensiever maken of juist het contrast verminderen. Welk soort film bij jou past, is erg persoonlijk. Een kwestie van experimenteren dus! Elke camera levert in combinatie met een bepaald rolletje ook weer compleet andere resultaten.

©PXimport

Film ontwikkelen

©PXimport

Tip 04: Accessoires

Voor elke lomo-camera zijn accessoires beschikbaar om nog interessantere foto’s te maken. Je kunt speciale opzetlenzen bestellen of met een gekleurde flitser de lichttemperatuur beïnvloeden. Lomographische AG verkoopt ook speciale kits voor verschillende camera’s. Zo heb je de Diana Deluxe Kit voor bijvoorbeeld tweehonderd euro. Naast de camera en de flitser krijg je dan onder andere een hot-shoe adapter. Dit is een adapter die je op de bovenkant van je camera kunt klikken om andere accessoires te kunnen gebruiken. Je vindt verschillende lenzen in de kit en je krijgt de Diana Splitzer, een opzetstuk waarmee je twee foto’s kunt combineren tot één foto door middel van dubbele belichting. Hierover later meer.

©PXimport

Smartphone

©PXimport

Tip 05: Dubbele belichting

Het grote voordeel van een lomo-camera is dat je met simpele technieken gave effecten kunt creëren. Een van de meest bekende technieken is om twee opnames met elkaar te combineren, dubbele belichting heet dit. In lomo-land wordt deze techniek ook wel MX genoemd, wat voor Multiple Exposure staat. De meeste lomo-camera’s hebben een speciale MX-knop waarmee je gemakkelijk MX-foto’s maakt. Je maakt een foto, drukt op de MX-knop en maakt de tweede foto. Belangrijk is dat je tussendoor niet verder spoelt. Wat er gebeurt is dat de camera twee opnames op dezelfde foto plaatst. Heeft je camera geen MX-knop, dan vind je bij de meeste camera’s aan de onderkant een terugspoel-knopje. Deze methode is echter niet zo precies. Met dubbele belichting zijn leuke trucs te creëren: combineer een close-up met een foto van een object op grote afstand of maak een foto van een kleurrijk stuk stof en daarna van een gebouw om het gevoel te geven dat het gebouw een patroon op de gevel heeft. Je bent niet gebonden aan dubbele belichting, technisch kun je prima vier foto’s over elkaar nemen. De kans is wel aanwezig dat het resultaat een witte vlek wordt. Met een accessoire als de Splitzer kun je twee verschillende foto’s met elkaar combineren: de ene foto zie je aan de linkerkant en nadat je de Splitzer hebt gedraaid neem je de andere foto. Deze verschijnt dan aan de rechterkant.

©PXimport

Tips

©PXimport

Tip 06: Fused

Wil je het effect van dubbele belichting zonder lomo-camera zelf toepassen op een foto, dan kun je op je Windows Phone of iPhone de app Fused installeren. Tik op Maybe later, let’s get started om de koppeling met je Facebook-account over te slaan. Tik op Tap to choose background om de eerste foto te kiezen. Tik op het Camera-pictogram, kies een foto uit je filmrol of tik op Artist Collections om een foto van iemand anders te gebruiken. Deze foto’s werken optimaal voor dubbele belichting en zijn handig om te leren hoe de app precies werkt. Tik nu op Tap to choose foreground om de tweede foto te kiezen. Je kunt beide foto’s omwisselen door de ene foto op de andere te slepen. Verder heb je vier knoppen tot je beschikking. Met Blend kies je welke foto de overhand moet hebben, met Adjust kun je het contrast of de helderheid aanpassen. Vooral Exposure zorgt voor een authentiek lomo-effect. De knop Masking biedt je opties om bepaalde delen van je voorgrondfoto te verwijderen. De Arrange-knop kan een foto draaien of spiegelen. Tik rechtsboven op de deel-knop en de foto wordt opgeslagen. Fused voegt wel een watermerk toe. Wil je dit verwijderen? Tik dan op Tap to remove en kies voor Remove watermark. Dit kost je 99 cent en je ziet bovendien geen reclame-uitingen meer in de app. Voor Android kun je de app Vignette gebruiken. Tik bij Shooting Mode op Double voor een dubbele belichtingsoptie.

Tip 07: Fotor

Wil je een lomo-effect op je bestaande foto toepassen, ga dan naar www.fotor.com en klik op Edit. De editor wordt nu geopend. Klik op Import Photos en kies de foto’s die je wilt importeren. De online editor heeft een beperking van 8 megapixels. Als je foto’s een hogere resolutie hebben, dan geeft de editor dit aan en comprimeert het de foto’s automatisch. Met de desktop-versie van Fotor heb je deze limiet niet. Ga naar www.fotor.com/windows of www.fotor.com/mac om het programma gratis te downloaden. Terug naar de online editor. Links klik je op Effects en kies je voor de optie Lomo. Je vindt zeven verschillende filters voor je foto’s. Kies bijvoorbeeld voor Diana en je ziet dat de hoeken iets donkerder worden, het contrast wordt verhoogd en de kleuren intensiever worden. Met de online editor kun je nog veel meer dingen aanpassen: kijk ook eens bij Basic Edits om de foto te snijden of om het contrast aan te passen. Je slaat een foto op door bovenin op Save te klikken. Onder Quality kies je Highest en klik op Save to my computer.

©PXimport

Tip 08: Inspiratie

De beste site voor informatie over lomografie is het al genoemde www.lomography.com. Klik op Magazine en je vindt meer dan 45.000 artikelen over lomografie. Klik op een thema of gebruik de zoekfunctie bovenin. Onder Photos vind je bovendien duizenden foto’s die gemaakt zijn met lomo-camera’s. Ben je zelf al een tijdje bezig met het maken van lomo-foto’s, dan klik je op Competitions en doe je mee met een van de wedstrijden. In de meeste gevallen kun je vouchers voor de online shop winnen. Op de site vind je naast heel wat bruikbare tips ook een soort manifest om de perfecte lomo-foto’s te maken. Neem deze tips vooral niet te serieus, maar het kan geen kwaad om een paar tips ter harte te nemen. Een aantal regels uit het manifest: neem je camera altijd mee want je weet nooit wanneer zich een leuke situatie voordoet, probeer eens een foto vanaf heuphoogte te maken voor een ander perspectief en maak close-up-foto’s voor een intiem effect.

©PXimport

Tip 09: Break the rules

Het onofficiële credo van lomografie luidt ‘break the rules’ en dit kun je met je lomo-camera soms heel letterlijk nemen. Omdat de camera’s voornamelijk van plastic zijn gemaakt, is het mogelijk om, door een beetje kracht uit te oefenen, licht door kiertjes te laten schijnen. Je overbelicht de filmrol en dit kan leiden tot leuke effecten op je foto’s. Het grote probleem is natuurlijk dat je niet weet wat er met je al genomen foto’s gebeurt. Doe dit dus niet als je een paar portretten hebt gemaakt die je sowieso intact wilt laten. Een ander idee is om een filmrol twee keer te gebruiken. Zorg ervoor dat je na de laatste foto de film niet helemaal terug spoelt. Leg hem in een andere camera en neem nog een keer allerlei foto’s over de oorspronkelijke foto’s. Je kunt ook films met vrienden of andere lomo-gebruikers uitwisselen. Dit werkt trouwens het beste en makkelijkst met normale 35mm-filmrollen. Cross Processing is een techniek waarbij je films ontwikkelt in een chemische bad dat eigenlijk voor een andere soort filmrol is bedoeld. Op de website www.crossprocessing.info vind je meer informatie.

©PXimport

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.

Black Friday staat weer voor de deur en dat betekent dat je overspoeld wordt met aanbiedingen. Maar let goed op voordat je op de bestelknop drukt: uit onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) blijkt dat veel van deze 'megadeals' in werkelijkheid misleidend zijn. Driekwart van de onderzochte winkels houdt zich niet aan de regels.

De toezichthouder nam 24 grote webshops en fysieke winkels onder de loep. De conclusie is schokkend: maar liefst 18 van de 24 winkels gaan de fout in met hun kortingsacties.

Sjoemelen met de 'van-prijs'

De grootste valkuil voor consumenten zit hem in de zogenoemde 'van-prijs'. Wettelijk is vastgelegd dat de doorgestreepte prijs (waar de korting vanaf gaat) de laagste prijs moet zijn die de winkel in de afgelopen 30 dagen heeft gerekend.

In de praktijk lappen veel winkeliers deze regel aan hun laars. Ze baseren de korting bijvoorbeeld op de (vaak veel hogere) adviesprijs, of een oude prijs van maanden geleden. Hierdoor lijkt het alsof je een enorme korting pakt, terwijl je in werkelijkheid soms nauwelijks goedkoper – of zelfs duurder – uit bent.

Volgens Fleur Severijns van de ACM is dit niet alleen oneerlijk tegenover de consument, maar ook tegenover concurrenten die wél netjes de regels volgen. De toezichthouder heeft de overtredende winkels aangeschreven. Vorig jaar kregen ketens als Leen Bakker en Jysk al boetes van boven de een ton voor dit soort praktijken; dat risico lopen de huidige overtreders nu ook.

Ook Bol, Amazon en Wehkamp genoemd

De ACM maakt de namen van de 18 winkels nog niet bekend, omdat zij nog bezwaar mogen maken. De Consumentenbond deed echter eigen onderzoek en noemt man en paard. Volgens de bond gaan onder andere Amazon, Wehkamp en Bol de mist in:

Waarom trappen we erin?

Winkeliers worden steeds creatiever in het verhullen van de werkelijke prijshistorie. Niels Holtrop, universitair docent Marketing, legt aan de NOS uit dat dit een bewust psychologisch spel is. Omdat aanbiedingen vaak tijdelijk zijn, ontstaat er bij consumenten de angst om de deal te missen (Fear Of Missing Out).

Doordat het voor de ACM onmogelijk is om elke (kleine) webshop te controleren, nemen veel winkeliers de gok. "Prijsconcurrentie is een krachtig wapen; klanten zijn er enorm gevoelig voor," aldus Holtrop.

Wat kun je doen?

Controleer zelf of de prijzen van producten niet stiekem zijn verhoord door gebruik te maken van de prijshistorie. Op vergelijkingssites kun je bijvoorbeeld zien wat het prijsverloop van een bepaald product is geweest gedurende een jaar.

Op Kieskeurig.nl kun je bijvoorbeeld de prijsdalers bekijken, hier vind je producten die de afgelopen periode sterk in prijs zijn gedaald.