ID.nl logo
Aan de slag met een 3D-printer
© Reshift Digital
Zekerheid & gemak

Aan de slag met een 3D-printer

Op consumenten gerichte 3D-printers lijken nuttig te zijn, worden steeds beter betaalbaar en zijn makkelijk te vinden. En bovendien zijn ze de voorhoede van een opkomende technologie die net zo alomtegenwoordig zal zijn als inkjet-printers. Het hoe/wat/waarom, lees je hier!

Lagen gesmolten kunststof

De meeste 3D-printers werken op dezelfde manier: Ze trekken een vast materiaal - doorgaans een soort kunststof filament - in een verwarmingskern die het doet smelten en het gesmolten materiaal door een klein gaatje in de printerkop naar buiten perst. Je kunt de bewegende printerkop zien als een uiterst precies lijmpistool, maar het gesmolten plastic dat uit het mondstuk komt is veel dunner. Daardoor kan de printer hele dunne laagjes plastic uitscheiden, waarbij elke laag bovenop de andere wordt geplaatst.

Als er niets onder de laag zit - als je bijvoorbeeld een boog of een dak probeert te printen - creëert de printer een steiger-achtige ondersteuning die je zodra het printen voltooid is kunt verwijderen.

©PXimport

Geavanceerdere printers richten een laserstraal op een bak met vloeibare kunsthars op de bodem van het apparaat, wat ervoor zorgt dat een dunne laag hars in een bepaalde vorm stolt. Een platform trekt de print langzaam omhoog terwijl elke laag hars stolt. Het lijkt dan ook alsof het geprinte object uit de bak met kunsthars tevoorschijn komt.

Printers die kunsthars gebruiken maken gebruik van dezelfde laagjesmethode als simpele 3D-printers om objecten mee te produceren, maar ze maken veel dunnere lagen, waardoor je veel gedetailleerder kunt printen. Met dunnere lagen kun je ook veel ingewikkeldere modellen printen, zonder dat je veel extra ondersteuningsmateriaal nodig hebt.

©PXimport

Enige montage vereist. Of veel. Of geen...

Veel fabrikanten leveren hun 3D-printers als een doos met onderdelen die je zelf in elkaar kunt zetten. Als je geen doe-het-zelver bent kun je een geassembleerd model krijgen. De Afinia H-Series (1599 dollar), de Solidoodle 2 (499 dollar) en de Solidoodle 3 (799 dollar) zijn ontworpen om recht uit de doos te printen.

Andere fabrikanten, zoals Printrbot, laten je kiezen tussen een niet gemonteerd model tegen een lagere prijs of bijbetalen om het bedrijf het apparaat voor je in elkaar te laten zetten. Deze printers variëren in prijs van 399 dollar tot 999 dollar geassembleerd. De prijs voor assemblage ligt tussen de 100 en de 200 dollar, afhankelijk van de complexiteit van de printer.

In het begin moesten 3D-printers gebouwd worden uit complexe kits waarmee je een printplaat moest solderen (en vaak op zoek moest gaan naar ontbrekende onderdelen). Tegenwoordig zijn de kits een stuk eenvoudiger. Kits zoals de Ultimaker bevatten minder onderdelen; je hoeft niet te solderen, boren of snijden; en je kunt één enkele soort bout gebruiken om de onderdelen aan elkaar vast te maken.

©PXimport

Een andere optie is het bouwen van een printer met hardware uit een nabijgelegen winkel. Op deze manier is een RepRap(Replicating Rapid Prototyper) haalbaar als je de benodigde vaardigheden en geduld hebt. Een RepRap wordt over het algemeen gemaakt uit generieke hardware plus een aantal onderdelen die met vrijwel elke 3D-printer geprint kunnen worden. Als je geprinte onderdelen gebruikt heb je geen specifiek productieproces nodig, maar je moet wel toegang tot een andere 3D-printer hebben voordat je het bouwen van je eigen printer kunt voltooien.

Maak jezelf vertrouwd met 3D-printerterminologie

3D-printen kan lastig te leren zijn als je constant in de war raakt door termen als extrusie, filament, raft en printbed die je niet begrijpt in de context van de technologie. Neem voor je begint een paar minuten de tijd om de specialistische termen door te nemen. De RepRap wiki geeft een goede inleiding, dus neem een kijkje en laat de pagina openstaan terwijl je de instructies doorneemt totdat je een goed begrip van de terminologie hebt.

Kies een goede locatie voor je printer

Kleiner is niet altijd als het op 3D-printers aankomt, aangezien het formaat van de printer de grootte van de dingen die je kunt printen bepaalt. Maar als je niet van plan bent om grote dingen te gaan printen, of als je ruimte moet besparen, kan een kleinere printer de beste optie voor je zijn.

Kleinere printers, zoals de Solidoodle en de Afinia, passen op een plank. Je printer kan op elke logische plek komen te staan, maar het is een goed idee om het apparaat buiten het bereik van huisdieren en kleine kinderen te houden vanwege de zeer hete bewegende onderdelen. Als ruimte geen probleem is kan een stevige tafel of werkbank een goede plek zijn voor een grote printer.

©PXimport

3D-printers kunnen een hoop herrie maken, dus houd dat in gedachten bij het kiezen van een locatie. De hoeveelheid lawaai hangt af van het ontwerp van de printer en de motoren die in gebruik zijn. Afhankelijk van de printer kan het smelten van het kunststof filament ook een merkbare geur teweegbrengen. Als dat het geval is, zet hem dan ergens neer waar je voldoende ventilatie hebt, maar niet zoveel dat er constant lucht over het apparaat wordt geblazen.

Filament, filament, filament

Er zijn veel opties voor filamentmateriaal en kleur, en ze hebben allemaal hun eigenaardigheden. De meeste printers zijn ontworpen om compatibel te zijn met één type plastic filament, doorgaans ABS (acrylonitrile butadiene styrene) of PLA (polyactic acid, wat in principe polyester is).

©PXimport

Als je een hobbyist bent die voor de lol print - of als je een printer zonder verhit bed hebt - kun je het beste PLA gebruiken. ABS is steviger, maar heeft een hoger smeltpunt waardoor het beter werkt met printers die een verhit bed hebben (en exclusiever en duurder zijn).

Zorg ook dat je de juiste diameter filament voor je printer gebruikt: Het verwarmingselement en de smeltkamer zijn gewoonlijk ontworpen voor filament van een bepaalde dikte.

Leer de software kennen

3D-printersoftware vertelt de fysieke printer hoe hij moet bewegen om een specifiek object te printen. De software geeft ook aan hoe snel het filament door de extruder moet worden geperst, tot welke temperatuur het filament verhit moet worden, hoe snel de lagen geprint moeten worden, en hoe dik ze moeten worden.

©PXimport

Sommige 3D-printers worden geleverd zonder de software die nodig is om ze te laten draaien. Als je merkt dat de software ontbreekt zul je op de website van de fabrikant moeten zoeken naar aanbevelingen of download links.

Sommige printerfabrikanten gebruiken software die geoptimaliseerd is voor hun eigen printer. Maar de ontwikkeling van dergelijke software is vaak geen prioriteit voor de fabrikant, zodat updates en ondersteuning traag kunnen zijn en de opties voor de printer beperkt.

Als je denkt dat je de software van je printer ontgroeid bent en er meer dingen mee wilt doen, kijk dan eens naar een aantal open source of gratis opties. Open source software is overal verkrijgbaar en werkt op veel verschillende 3D-printers. Naarmate meer mensen deze software gebruiken wordt er meer ondersteuningsinformatie voor de software beschikbaar gesteld.

©PXimport

Internet Relay Chat rooms zijn een geweldige plek om andere mensen te vinden die je kunnen helpen. Ik heb zowel de Solidoodle chat en de RepRap chat rooms bezocht toen ik bepaalde informatie niet online kon vinden. Vaker wel dan niet werpen de chats licht op mijn problemen.

Uiteindelijk heb ik de Axon software die voor mijn RapMan printer geschreven was gedumpt, en ben ik overgestapt op de open source software Kisslicer waarmee ik uiterst tevreden ben.

Kalibreer je printer

Printerkalibratie is een proces dat ervoor zorgt dat je printer doet wat hij denkt dat hij aan het doen is. Zo kan je printer denken dat hij 100mm filament door de extruder perst terwijl het eigenlijk 110mm is. Dit verschil zou ervoor zorgen dat de printer teveel plastic gebruikt waardoor de prints niet optimaal worden. Dus moet je de instellingen aanpassen om de software te vertellen wat er echt aan de hand is.

Alle sets met instructies moeten kalibratiemethodes voor je printer bevatten. Als dat niet het geval is, raadpleeg dan de wiki van RepRap voor een aantal goede algemene kalibratiestappen. (De algemene instructies van de RepRap wiki zullen waarschijnlijk wat moeilijker te volgen zijn dan de instructies voor jouw specifieke printer, maar het is er mocht je het nodig hebben.)

Zoek bestanden om te printen

Thingiverse, gerund door MakerBot, is een online opslagplaats voor gratis 3D-printbare objectontwerpen die je thuis kunt downloaden en printen. Mensen posten voortdurend nieuwe ontwerpen en bedenken steeds nieuwe interessante dingen om te printen, zoals de Octavius Grabber Claw. Het is slim om met iets eenvoudigs te beginnen voor je eerste print na de kalibratie. (Ik gebruik graag een schattige zwaaiende octopus voor mijn eerste print.)

Je kunt eenhelehoop testmateriaal vinden dat ontworpen is om de prestaties van een bepaalde instelling of een combinatie van een heleboel scenario's te testen. De software moet dingen als hoge pilaren, bruggen, overhangende dingen, en kleine lagen aankunnen en ze op verschillende manieren kunnen printen voor een optimaal resultaat.

©PXimport

Koop een schuifmaat

Een schuifmaat is een zeer precies meetinstrument dat tot op een honderdste van een millimeter (of nog kleiner zelfs) kan meten. Het kalibreren van je printer wordt een stuk gemakkelijker als je een schuifmaat bij de hand hebt, en het is voor bepaalde stappen ook essentieel.

Nadat je de exacte diameter van het filament dat je gebruikt gemeten hebt kun je de printer de daadwerkelijke dikte laten weten. Dan wordt het filament op de juiste wijze door de extruder geleid.

De diameter van filament is echter niet altijd precies wat de fabrikant op het label zet. Het is daarom handig om de daadwerkelijke dikte op verschillende punten te kunnen opmeten, en vervolgens het gemiddelde te berekenen, zodat je printer wat preciezer te werk kan gaan. Een schuifmeter maakt het ook mogelijk om kalibratieobjecten nauwkeurig op te meten zodat je printer ook echt doet wat hij denkt dat hij doet.

Doe het rustig aan

Het zal waarschijnlijk even duren voordat je je printer zo hebt ingesteld dat hij consistente prints van hoge kwaliteit levert. Maar het is de moeite waard om er de tijd voor te nemen om alle instellingen aan te passen. Een slecht gekalibreerde printer print aanvankelijk misschien prima, maar kan op een complex punt vast komen te zitten of het model halverwege omver duwen.

©PXimport

Het lijkt misschien alsof je een heleboel moet onthouden, maar maak je geen zorgen. Het avontuur van het instellen en kalibreren van je printer loont echt, en je kunt vaak meteen al verbeteringen zien. Begin met simpele dingen, en leer terwijl je het doet. En aarzel niet om mensen om hulp te vragen (IRC chats zijn geweldig!).

Dit is een vrij vertaald artikel van onze zustersite TechHive.com, geschreven door Albert Filice (@monstasaurous). De mening van de auteur komt niet per definitie overeen met die van ComputerTotaal.nl.

▼ Volgende artikel
Spinnen in huis? Zo zet (en houd!) je ze buiten
© RHJ - stock.adobe.com
Huis

Spinnen in huis? Zo zet (en houd!) je ze buiten

Het is herfst, en dat betekent spinnen. Niet alleen buiten, maar ook binnen. Daar kun je flink van schrikken. Toch is er geen reden tot paniek. Spinnen zijn juist nuttig: ze vangen muggen, vliegen en andere hinderlijke insecten. Nederlandse spinnen zijn bovendien niet gevaarlijk voor mensen. Wil je ze toch liever niet in huis? Dit kun je doen!

🕷️ Dit artikel in het kort

Spinnen zijn nuttige insecteneters en doen in Nederland mensen geen kwaad. Toch zien we ze vooral in de herfst liever buiten dan binnen. In dit artikel lees je hoe je spinnen vangt, wat je kunt doen om ze te buiten te houden en hoe je de meest voorkomende soorten herkent. Daarnaast kijken we per ruimte in huis naar plekken waar spinnen zich graag verstoppen en wat je daartegen kunt doen. Lees ook: Slim ventileren in de herfst: zo voorkom je vocht en schimmel

Dat je in het najaar meer spinnen ziet, is trouwens logisch. De mannetjesspinnen zijn dan op zoek naar een vrouwtje. Of het nu mannetjes of vrouwtjes zijn, voor allemaal geldt: ze zijn snel, maar niet gevaarlijk. Je kunt ze makkelijk vangen, zolang je maar rustig blijft.

Geen paniek! Vangen en vrijlaten doe je zo

De eenvoudigste methode daarvoor is nog steeds het bekende glas met een stukje stevig papier, bijvoorbeeld een bierviltje. Zet een stevig glas over de spin en schuif er een kartonnetje of papiertje onder. Til het geheel voorzichtig op, houd het goed gesloten en zet de spin buiten op enkele meters van je huis neer. Hoe verder, hoe kleiner de kans dat hij terug naar binnen kruipt.

Er bestaan ook speciale spinnenvangers: lange stelen met zachte borsteltjes of buisjes met een opvangreservoir. Handig als je liever wat afstand bewaart. Oefen eerst even, zodat je zeker weet hoe het werkt. Een spin doorspoelen of bespuiten met insectenspray kun je beter niet doen: er zijn betere, diervriendelijkere manieren om van ze af te komen.

©LeoniekvanderVlietPhotography

Waar komen spinnen binnen?

Spinnen kiezen niet bewust voor jouw woonkamer, maar volgen vaak insecten die aangetrokken worden door licht of warmte. Via kieren langs kozijnen, onder deuren of door ventilatieopeningen vinden ze hun weg naar binnen. Ook via spullen uit de schuur of garage kunnen ze mee naar binnen komen. Door deze routes af te sluiten of te controleren, verklein je de kans dat ze binnen belanden.

Voorkomen is ….

Hieronder lees je wat je in het algemeen kunt doen om insecten en spinnen buiten te houden. Ook kijken we specifiek naar bepaalde ruimtes in je huis.

Algemeen

Inspecteer je hele woning systematisch door langs plintnaden, kozijnen en doorvoeren te lopen. Dicht kieren af en vervang versleten tochtstrips. Plaats fijnmazig rvs-gaas voor ventilatieopeningen en maak ventilatieroosters jaarlijks schoon. Horren monteren voor ramen en deuren scheelt ook al een hoop.

Woonkamer

In de woonkamer trekken lampen vaak insecten aan, en daarmee ook spinnen. Plaats lampen niet direct bij de buitendeur en gebruik eventueel warmere lichtkleuren die minder insecten lokken – wit licht bevat namelijk veel UV- en blauwe componenten, echte insect-magneten. Ruim regelmatig achter kasten en banken op: rommelige hoeken bieden ideale plekken voor webben.

Slaapkamer

Zet bij warm weer het raam open met een hor ervoor. Zo ventileer je goed zonder dat spinnen en insecten naar binnen glippen. Trek ook gordijnen geregeld open en dicht; spinnen houden van rustige, donkere hoekjes.

Badkamer

Door de hoge luchtvochtigheid is de badkamer aantrekkelijk voor insecten en dus voor spinnen. Laat de ruimte goed drogen na het douchen (zet daar bijvoorbeeld de mechanische ventilatie voor aan of zet een raam een stukje open) en haal spinrag direct weg.

Kelder en berging

Dit zijn favoriete plekken voor grote huisspinnen. Ze houden van koelere, vochtige plekken waar ze met rust gelaten worden. Controleer leidingen en kieren, dicht openingen en zorg dat er niet te veel losse spullen op de grond staan.

Ventileren en opruimen helpt

Een goed geventileerd huis is minder aantrekkelijk voor insecten en dus ook voor spinnen. Laat roosters open, zet dagelijks kort ramen tegenover elkaar open voor frisse lucht en maak ventilatieopeningen schoon. Zo zorg je ervoor dat het in huis minder vochtig wordt – en daarmee geef je vliegjes, muggen en andere insecten minder kans.

Oude spinnenwebben kun je eenvoudig weghalen met een plumeau of stofzuiger. Leeg de stofzuigerzak daarna buiten, want een spin kan anders alsnog ontsnappen. Ook lege eizakjes haal je zo weg. Daarmee voorkom je dat er nieuwe generaties in je huis uitkomen.

Van huisspin tot kruisspin: zo herken je ze

Gevaarlijke spinnen? Die komen in Nederland eigenlijk niet voor. Maar dat maakt de angst er niet minder om. Herkennen wat voor spin je ziet, kan dan echt helpen. In september en oktober zie je binnenshuis vooral mannetjes van huisspinnen rondstruinen, terwijl vrouwtjes in hun web blijven. Met een app zoals ObsIdentify (voor Android en iOS) kun je eenvoudig een foto maken en direct zien om welke soort het gaat. Ook de webvorm geeft aanwijzingen: een strak wielweb, een trechter of een slordig matje is vaak soortspecifiek. Door je in de soorten te verdiepen, leer je dat de grote, donkere spinnen in huis simpelweg rondzwervende mannetjes zijn die een partner zoeken. Niets om bang voor te zijn dus!

Top 5 huisspinnen in Nederland

De kruisspin, Araneus diadematus, is jaar in jaar uit de publieksfavoriet én meest geteld; je herkent hem aan het lichte kruis op het achterlijf en het grote wielweb langs schuttingen en raamkozijnen. De grote trilspin, Pholcus phalangioides, hangt met lange poten onder het plafond en trilt heftig bij onraad; je vindt hem vaak in rustige hoekjes binnen. De gewone en grote huisspinnen, Eratigena-soorten, bouwen trechterwebben achter kasten en in kelders. De venstersectorspin, Zygiella x-notata, spant bij ramen een wielweb met een 'hapje' eruit; vaak zie je die in gevelhoeken. De herfsthangmatspin, Metellina segmentata, maakt kleine hangmatwebjes in struiken en rond tuinen en wordt regelmatig bij huizen gezien. De exacte volgorde varieert per jaar en telling, maar deze soorten staan steevast hoog in Nederlandse spinnentellingen.

©Anton Derkach | Iuliia - stock.adobe.com

Veelgestelde vragen over spinnen in huis

Zijn spinnen in Nederland giftig?

De spinnen die je binnenshuis tegenkomt, zoals huisspinnen of trilspinnen, zijn niet gevaarlijk. Ze kunnen hooguit bijten als ze in het nauw komen, maar dat gebeurt zelden en is vergelijkbaar met een muggenprik: een klein rood plekje dat snel verdwijnt. Ook buitenshuis leven er in Nederland geen gevaarlijk giftige spinnen voor mensen.

Kruipen spinnen in je slaap in je mond of oren?

Dit is een hardnekkige mythe. Spinnen zijn schuwe dieren die juist contact met mensen vermijden. Het idee dat ze in je slaap in je mond of oor kruipen is een broodjeaapverhaal. Ze lopen hooguit langs je bed op zoek naar een rustig hoekje, maar hebben geen enkele reden om een mens als schuilplek te gebruiken.

Waarom zie je vooral in de herfst zoveel spinnen?

In nazomer en herfst gaan mannetjes-huisspinnen op zoek naar een vrouwtje. Omdat ze rondzwerven, zie je ze vaker in kamers en gangen lopen. Vrouwtjes blijven meestal in hun web en vallen daardoor minder op. De seizoenspiek heeft dus alles te maken met hun voortplantingscyclus.

Kunnen spinnen eitjes in huis leggen?

Ja, spinnen kunnen in huis eizakjes maken. Meestal gebeurt dat in rustige hoekjes of achter meubels. De jongen verspreiden zich na het uitkomen en veel halen de volwassen leeftijd niet. Door webben en eizakjes regelmatig weg te halen met de stofzuiger, houd je de aantallen eenvoudig onder controle.

Helpt het om spinnen weg te houden met pepermuntolie of azijn?

Er circuleren veel huismiddeltjes die zouden helpen, maar er is weinig bewijs dat spinnen echt wegblijven van bepaalde geuren. Belangrijker is het dichten van kieren, plaatsen van horren en regelmatig opruimen. Dat heeft aantoonbaar meer effect dan een schaaltje azijn of een oliebrandertje.

Kunnen huisspinnen springen of vliegen?

Nee, de huisspinnen die je binnenshuis tegenkomt kunnen niet springen of vliegen. Ze lopen of klimmen via draden. Soms zie je kleine jonge spinnen wel zweven aan een draadje; dat heet 'ballooning'. Dan gebruiken ze een draad als zweeflijn in de wind. Bij volwassen huisspinnen gebeurt dat niet binnenshuis. 

Wat moet ik doen als ik een spin echt niet durf te vangen?

Vraag iemand anders om te helpen of gebruik een lange spinnenvanger waarmee je voldoende afstand houdt. Als dat niet lukt, kun je de deur naar de buitenruimte openen en wachten tot het dier zelf naar buiten trekt. Het belangrijkste is kalm blijven: spinnen zijn sneller bang voor jou dan andersom.

Spinnenvanger nodig?

Kijk, koop en vang
▼ Volgende artikel
Oktober in je tuin: voorbereiden op de winter
© Roland Abel
Huis

Oktober in je tuin: voorbereiden op de winter

In oktober staat de tuin in het teken van de overgang naar de koude maanden. Planten hebben nog steeds zorg nodig en ook het onderhoud vraagt aandacht. Dit is het moment om alles klaar te maken, zodat je tuin de winter goed doorkomt.

In oktober maak je de tuin winterklaar. Sluit de buitenkraan af en berg de tuinslang leeg op. Koop vliesdoek en noppenfolie om kwetsbare planten te beschermen. Plant groenblijvende struiken, winterviolen en bloembollen voor kleur in de donkere maanden. Oogst appels, peren en pompoenen, en zaai veldsla of spinazie. Geef struiken en rozen nog voeding, verwijder zomerbollen uit de grond en snoei rozen, fruitbomen en loofbomen. Werk het gazon af met een laatste maaibeurt en hark het blad weg.

Lees ook: Van januari tot en met december tuinieren: tips voor het hele jaar buiten bezig

Bescherm de tuin tegen vorst

Met dalende temperaturen is het belangrijk om alles te beschermen tegen vorstschade. Laat de tuinslang volledig leeglopen en berg hem op, zodat er geen water in achterblijft. Draai vervolgens de buitenkraan dicht. Schaf vliesdoek of noppenfolie aan om gevoelige planten te beschermen zodra het gaat vriezen.

Planten en bollen voor een wintertuin

Wie in de winter ook kleur wil behouden, kan nu groenblijvende varens, lage heesters en kerstrozen planten. Voorjaarsbollen zoals sneeuwklokjes, kievitsbloemen en bosanemonen moeten direct de grond in, omdat ze snel uitdrogen. Ook winterjasmijn of knoflook zijn nu aan de beurt. Bedek de grond daarna met een laag bladeren.

In hangmanden kun je winterviolen, bollen en klimop zetten voor wat extra kleur. Rozen plant je alvast voor het nieuwe seizoen. Tulpen die niet in de grond kunnen overwinteren, zet je in bollenbakken. Andere bloembollen plaats je bij vaste planten die qua kleur en bloeitijd goed bij elkaar passen. Geprepareerde hyacinten zet je in glazen binnen om vroeg van hun bloemen te genieten.

Oogsten in de herfst – én zaaien in de moestuin

Oktober is de maand van de oogst. Peren en appels haal je nu van de boom; maak er moes of taart van. Pompoenen en sierkalebassen zijn ook rijp. Laat altijd een stuk steel zitten, dan blijven ze langer goed. Bewaar ze koel en vorstvrij. In de moestuin zaai je nog veldsla, pluksla of spinazie. Kies wel voor winterharde soorten. Groenten die niet tegen kou kunnen, zoals paksoi, koolrabi, bloemkool en broccoli, oogst je voor de winter.

©encierro - stock.adobe.com

Onderhoud in oktober

Struiken, rozen en hagen hebben nog baat bij wat mest. In de border en moestuin kan eventueel kalk gestrooid worden. Blijf onkruid weghalen zodat het in het voorjaar niet uit de hand loopt. Plantensteunen kunnen de schuur in; maak ze schoon voordat je ze opbergt.

Zomerbollen zoals dahlia's, bloemriet en Abessijnse gladiolen moeten gerooid worden na de eerste nachtvorst. Controleer ook potten en bakken: zorg dat de afwateringsgaten open zijn zodat regenwater goed kan weglopen.

Snoeien in oktober

Ramblerrozen knip je bij door lange scheuten wat in te korten. Oktober is ook geschikt voor het snoeien van berk, esdoorn en kastanje, maar doe dit niet later dan eind november, want de sapstromen van deze bomen komen al vroeg op gang. Appel- en perenbomen kunnen eveneens gesnoeid worden.

©maxbelchenko

Het gazon winterklaar maken

Geef het gras dit najaar nog een laatste beurt. Verticuteer om mos en dood gras te verwijderen en lucht in de bodem te brengen. Maai het gras nog een keer, maar laat het niet te kort worden. Steek de randen bij en hark het gevallen blad weg, zodat het gras niet verstikt onder een bladerdeken en in het voorjaar weer gezond kan uitlopen.