Voor de meeste mensen zit de vakantie er weer (bijna) op. Genoten van de zon, lekker uitgerust, en alle mooie momenten vastgelegd met de camera. Misschien hebt u wel honderden foto's op een geheugenkaartje staan. Tijd om uw herinneringen online te delen met uw familie en vrienden.

Foto's maken op vakantie, dat doen veel mensen om na die vakantie te kunnen laten zien wat ze beleefd hebben. Dat kan echter alleen wanneer u de beelden zelf met die mensen deelt. Dat kan over internet, of natuurlijk in een fotoboek. In deze cursus bespreken we hoe u uw foto's online deelt en bewaart. Wilt u een fotoboek maken van uw mooiste herinneringen, lees dan de cursus Fotoboek samenstellen.

Andere diensten

Op internet kunt u op talloze plaatsen uw foto's kwijt: als back-up, om te delen, of om te printen. In dit artikel moeten we een keuze maken. We gaan dieper in op het gebruik van de functies van vier bekende diensten: Flickr, Picasa, Hyves en Facebook. Naast deze aanbieders zijn er nog genoeg andere opties. Hieronder hebben we een paar opvallende diensten op een rijtje gezet.

- Zoom.nl: Geschikt voor de hobbyfotograaf om mooie beelden te delen met medefotografen.

- MijnAlbum.nl: Grote fotodienst om foto's op te slaan en te printen, beperkte gratis opslagcapaciteit.

- Photobucket: Een bekende site uit Amerika, waar u snel en simpel uw foto's kunt plaatsen.

- Dropbox: Echt een plek om foto's online te bewaren als back-up, niet heel geschikt om foto's te tonen.

1. Uw foto's ordenen

Voordat u begint met het uploaden van uw foto's, is het handig om een selectie te maken van de beelden die u online wilt plaatsen. Wanneer u de foto's wilt tonen aan anderen, selecteert u alleen de mooiste of leukste foto's. In Windows 7 kunt u eenvoudig uw foto's ordenen en een voorselectie maken. Kies een map waarin u de foto's wilt plaatsen en kopieer de bestanden vanaf uw geheugenkaartje naar deze map. Onder in de Verkenner kunt u uw foto's sterren geven, een tag meegeven en zelfs voorzien van een beschrijving. Dit kunt u voor één foto doen, of voor een selectie van meerdere beelden. Klik op Opslaan om uw wijzingen aan uw foto's toe te voegen. Zo kunt u later de beelden terugvinden op tags, op waardering of op beschrijving.

©PXimport

In Windows 7 kunt u al beginnen met het ordenen van uw foto's.

2. Flickr: uploaden

uw foto's goed te ordenen. Tegelijkertijd kunt u ze heel gemakkelijk exporteren naar Facebook. Surf naar Flickr. Hebt u nog geen account bij Flickr, Google of Facebook? Kies dan voor Sign Up en daarna voor Create Account. Nadat u een account hebt aangemaakt, kunt u inloggen op Flickr. Zodra u ingelogd bent krijgt u een scherm te zien met uw profiel. Klik rechtsboven op Upload Photos & Video om te beginnen met het uploaden van uw beelden. U kunt op uw computer bladeren naar foto's, door Shift ingedrukt te houden kunt u een reeks foto's selecteren, met Ctrl ingedrukt selecteert u los meerdere foto's. Kies vervolgens of uw foto's wilt laten zien aan familie, vrienden of iedereen. Wij kiezen hier voor Visible for Family.

©PXimport

Het uploadproces in Flickr is simpel. Foto's verwijdert u snel weer uit de lijst als u zich bedenkt.

3. Flickr: tonen

Als u een foto geplaatst hebt, klikt u op add a discription om een beschrijving en tags aan de foto toe te voegen. Klik nadat u een beschrijving heeft toegevoegd op Save. Als u de foto toch een andere naam wilt geven kunt u, als u ingelogd bent, klikken op de titel van een foto en deze wijzigen. Klik daarna wel op Save om de wijziging te bevestigen of druk op Enter. Zodra u terug bent op uw fotopagina kunt u klikken op de knop Slideshow. U krijgt nu een diavoorstelling van uw foto's op een zwarte achtergrond. Zo kunt u zelf genieten van uw foto's.

©PXimport

De diavoorstelling van Flickr is een mooie manier om uw foto's te bekijken.

4. Flickr: organiseren

Op Flickr organiseert en beheert u uw uploads via de knop Organize & Create boven in beeld. Als u een album wilt maken - in Flickr-termen een Set - sleept u de foto's naar het veld en klikt u boven in beeld op het pijltje naast Add to set en vervolgens op New set. U vult een naam in en uw album is klaar. Op deze plek kunt u nog veel meer dingen voor meerdere foto's tegelijk instellen. Voeg tags toe, pas data aan en beveilig uw foto's (via Permissions). Via de knop Map rechtsboven kunt u uw foto's op een wereldkaart plaatsen.

Zodra u rechtsboven op Your photostream klikt, bent u weer terug op uw profielpagina. U kunt ook vanaf uw bureaublad uw foto's uploaden naar uw Flickr-pagina. Surf naar www.flickr.com/tools en download de Flickr Uploadr. Wanneer u dit programmaatje geïnstalleerd hebt, moet u één keer inloggen en daarna voegt u heel eenvoudig foto's toe, simpelweg door de beelden naar het venster slepen.

Het is weliswaar wat verborgen, maar u kunt via Flickr uw foto's bewerken. Klik hiervoor op een foto en kies linksboven voor Actions / Edit photo in Picnik. Binnen de interface van Flickr wordt Picnik geopend, waarmee u diverse bewerkingen op uw foto kunt uitvoeren. Bent u klaar, dan klikt u rechtsboven op Save, vult u de gevraagde gegevens in, en slaat u de afbeelding op. Het gratis account van Picnik heeft beperkte mogelijkheden, een volledig account kost zo'n 5 dollar (3,55 euro) per maand of 25 dollar (17,80 euro) per jaar.

5. Flickr: afdrukken en downloaden

Flickr heeft een samenwerking met de fotoservice Snapfish, waar u foto's kunt bestellen en afdrukken. Vanuit uw webalbum is het heel simpel om losse foto's te bestellen bij Snapfish. Ga naar een foto, klik linksboven op Actions en kies Order prints and more. U kunt aangeven hoeveel prints u wilt bestellen. Om de bestelling af te ronden kiest u Add to cart en voor Proceed to Checkout. U wordt doorverwezen naar de website van Snapfish om uw bestelling verder af te handelen. U kunt ook een fotoboek of canvas maken van uw foto's. Ga naar Organize & Create, en klik op Print & Create. Sleep een aantal foto's naar het lege vlak, en kies of u bijvoorbeeld een album, canvas of losse foto's wilt afdrukken. U wordt weer doorverwezen naar Snapfish, en nadat u een account hebt gemaakt worden de foto's automatisch ingeladen in de webtool om een foto-album te maken. Houd er wel rekening mee dat u de foto's in hoge kwaliteit naar Flickr moet uploaden om een mooi album te maken.

U kunt uw foto's één voor één van Flickr downloaden. Klik op uw fotopagina op de gewenste foto en kies bij Actions voor View all sizes. Op de volgende pagina kunt u kiezen in welk formaat u de foto wilt downloaden.

©PXimport

De koppeling tussen Flickr en Snapfish is ideaal om snel foto's te bestellen en deze af te laten drukken. Daarbij is Snapfish heel voordelig.

6. Uw Flickr-foto's op Facebook

Het is heel simpel om uw foto's van Flickr ook te tonen op Facebook. Klik in het menu You op Your account en klik vervolgens op het tablad Share & Extending en klik op Connect to Facebook. Alle uploads die u nu doet worden ook meteen getoond op uw Facebook-pagina. Let er wel op dat u kiest voor openbare uploads (public) anders werkt de koppeling tussen de twee sites niet. Het duurt even voordat de update ook te zien is in uw Facebook-profiel. Het kan ook op een andere manier, u bepaalt dan zelf welke upload naar Facebook gaat. Klik bij een foto op het Facebook-pictogram rechts in beeld en klik op Post.

©PXimport

De integratie van Flickr op Facebook is ideaal. Daarmee maakt u gebruik van de uitgebreide opslagmogelijkheden van Flickr en het bereik onder uw vrienden van Facebook.

7. Facebook: uploaden

Ook zonder Flickr kunt u al uw foto's kwijt op Facebook. Log in op Facebook, of creëer eerst een account. U kunt ervoor kiezen om foto's stuk voor stuk te plaatsen of een hele set tegelijk te publiceren. Wij kiezen ervoor om een album met meerdere foto's te maken. Klik op uw profielpagina op Foto en kies daarna voor Een album maken en klik op Foto's selecteren. U kunt zelf kiezen of u één of meerdere foto's plaatst. U kunt nu de naam van het album invoeren, kiezen met wie u de foto's deelt. Bevestig met Album maken. Op het moment dat u de foto's hebt geplaatst, kunnen anderen de foto's zien. Facebook is minder geschikt als back-up-programma voor uw foto's, maar is vooral handig om uw beelden aan anderen te laten zien.

©PXimport

Ook op Facebook plaatst u heel gemakkelijk meerdere foto's tegelijk.

©PXimport

Hier kunt u al uw albums terugkijken.

8. Hyves: uploaden

Via Hyves deelt u ook heel eenvoudig uw foto's. Klik in uw profiel Foto's / Foto's en video's plaatsen. Klik op Voeg bestanden toe en selecteer één of meerdere bestanden. Door op Verstuur te klikken plaatst u de foto's echt op de site. Nu kunt u links in beeld ook nog kiezen met wie u de foto's wilt delen. Net als Facebook is Hyves niet bedoeld voor een back-up van uw foto's, maar is het voornamelijk handig om foto's met groepen vrienden te delen.

9. Picasa: uploaden

Picasa is inmiddels een oude bekende onder de fotodiensten, en is in handen van Google. De naam gaat binnenkort waarschijnlijk veranderen. Of er ook inhoudelijk aan de software en de website gesleuteld wordt weten we niet.

Zowel online als in het fotoprogramma kunt u uw foto's bewaren en delen. In dit artikel bespreken we de online variant van Picasa. Via Picasaweb komt u binnen met een Google-account. Helaas is de online versie een heel mager alternatief voor het programma dat u kunt downloaden. Het grote voordeel van deze online versie is echter dat u het altijd en overal kunt gebruiken, en met behulp van een link de foto's ook kunt delen met anderen. U kunt foto's plaatsen door te klikken op Uploaden. Bedenk een titel voor het album en stel de zichtbaarheid in. Sleep nu foto's naar het witte vlak to, of klik op Foto's selecteren vanaf uw computer. U krijgt ongeveer 1 GB om online foto's op te slaan. Tegen betaling kunt u meer opslagruimte krijgen. Klik daarvoor rechtsboven op het instellingenicoon en kies voor Instellingen voor Foto's. Kies dan bij Opslag voor Upgrade uw opslag. Voor een paar euro per jaar hebt u 5 GB extra opslag.

©PXimport

Zodra u een foto hebt geplaatst op Picasa kunt u direct een aantal bewerkingen doen.

10. Picasa: bewerken

Vanuit Picasa kunt u ook foto's bewerken. Dit is geen functie van Picasa zelf, maar een koppeling met het online programma Picnik (net als bij Flickr). Zodra u op een foto klikt, ziet u hem terug in groot formaat. Klik op het kleine fotopictogram boven de foto. U wordt nu doorverwezen naar Picnik, hiermee kunt u uw foto's bewerken. Onder het tabblad Edit kunt u basisbewerkingen op de foto toepassen. Bij Create kunt u leuke effecten toevoegen. Als u klaar bent klikt u op de gele knop Toevoegen aan mijn album. U krijgt nog de keuze of u een kopie wilt opslaan of het bestaande bestand wilt overschrijven. Daarna keert u weer terug naar uw Picasa-album.

©PXimport

Bewerken gaat via een andere tool, maar u blijft in Picasa zodat u niet meteen de weg kwijt bent.

11. Picasa: downloaden

Picasa is een handige plek om een back-up van uw foto's te bewaren. Misschien is de gratis opslagruimte (1 GB) wat klein, maar u kunt wel heel gemakkelijk uw foto's weer in oorspronkelijk formaat downloaden. U kunt in de gratis versie elke foto weer in hoge resolutie op uw eigen computer opslaan. Klik bij de foto op Acties / Foto downloaden, u krijgt de foto in de oorspronkelijke resolutie. Het auteursrecht op uw foto's is ook geregeld. Rechts in beeld ziet u onder de kop Foto opnieuw gebruiken de link Bewerken staan. Hier kunt u aangeven of de foto gebruikt mag worden of niet. Met Opslaan bevestigt u de wijziging.

©PXimport

Uw foto's downloadt u eenvoudig weer in hoge resolutie. Rechts regelt u ook de auteursrechten van de foto.

12. Foto's verkleinen

Als u op Facebook, Picasa, Hyves of Flickr uw foto's plaatst, dan worden ze automatisch verkleind. Dat kan gevolgen hebben voor de kwaliteit van uw beeld, en u hebt het niet zelf in de hand. Wanneer u vooraf de foto's verkleint, hebt u ook het voordeel dat u online opslagruimte bespaart, waardoor u langer gratis gebruik kunt maken van Flickr en Picasa. Met bijvoorbeeld FastStone Photo Resizer kunt u vooraf foto's verkleinen. Dit hoeft u niet foto voor foto te doen, maar wijzigingen kunt u in batches uitvoeren. Surf naar Faststone en download het programma. Na een korte installatieprocedure staat het programma op uw computer. Zoek in het linkervenster naar foto's op uw harde schijf, en voeg ze met Add toe aan de lijst. Op het eerste gezicht lijkt het een tool met heel weinig functionaliteit, maar schijn bedriegt. Zet rechtsonder een vinkje bij Use Advanced options en klik op de knop Advanced Options. Er opent zich een nieuw venster, bovenin ziet u allerlei tabs met wijzigingen die u kunt maken. Zodra u een vinkje zet bij Resize kunt u het nieuwe formaat van uw foto bepalen. U kunt kiezen of u het nieuwe formaat aangeeft in pixels, in een percentage, of dat u slechts de hoogte of breedte wilt aanpakken. Zodra u klikt op het icoontje met het vergrootglas ziet u een voorbeeld van uw wijzigingen.

©PXimport

FastStone Photo Resizer biedt veel mogelijkheden om in één keer een grote hoeveelheid foto's aan te pakken.

13. Een watermerk toevoegen

Om uw foto's te beschermen tegen kopiëren kunt u met Photo Resizer ook in één keer een watermerk toevoegen aan al uw beelden. Ga naar het tabblad Watermark en zet een vinkje voor Add-watermark. De eerste keer wordt een standaard watermerk aangeboden, maar u kunt ook zelf een watermerk zoeken in uw systeem. Door met het watermerk te schuiven bepaalt u zelf de positie op de foto. Standaard staat de Opacity (ondoorzichtigheid) op 100%, dat is natuurlijk niet echt een watermerk. Zodra u op het schuifje gaat staan en de waarde terugbrengt naar bijvoorbeeld 50%, dan wordt het watermerk-effect in een klap duidelijk. Met het vergrootglas kunt u een voorbeeld bekijken

©PXimport

Het watermerk voorkomt dat anderen zonder toestemming zomaar uw beeld kunnen gebruiken.

14. Tot slot

In dit artikel hebben we verschillende mogelijkheden laten zien om uw foto's online op te slaan en te delen. Door het gigantische aanbod kunnen we helaas niet volledig zijn, maar met de beschreven diensten hebt u genoeg mogelijkheden om uw vakantiefoto's online te tonen aan vrienden en familie. Zo blijven ze niet meer ongezien op uw geheugenkaartje of computer staan.

Delen of bewaren?

Iedere dienst die we in dit artikel beschrijven heeft zijn eigen functie en kwaliteiten. Facebook en Hyves zijn geweldige instrumenten om foto's te delen, maar niet geschikt als archief voor al uw foto's om ze later weer te downloaden. Flickr en Picasa lenen zich daar meer voor. Wanneer u het liever bij één service houdt en u Facebook hebt, is het handig om via apps vanuit Flickr of Picasa uw foto's op Facebook aan uw vrienden en familie te laten zien. Al uw vrienden een link naar uw Picasa of Flickr sturen kan natuurlijk ook.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.

Black Friday staat weer voor de deur en dat betekent dat je overspoeld wordt met aanbiedingen. Maar let goed op voordat je op de bestelknop drukt: uit onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) blijkt dat veel van deze 'megadeals' in werkelijkheid misleidend zijn. Driekwart van de onderzochte winkels houdt zich niet aan de regels.

De toezichthouder nam 24 grote webshops en fysieke winkels onder de loep. De conclusie is schokkend: maar liefst 18 van de 24 winkels gaan de fout in met hun kortingsacties.

Sjoemelen met de 'van-prijs'

De grootste valkuil voor consumenten zit hem in de zogenoemde 'van-prijs'. Wettelijk is vastgelegd dat de doorgestreepte prijs (waar de korting vanaf gaat) de laagste prijs moet zijn die de winkel in de afgelopen 30 dagen heeft gerekend.

In de praktijk lappen veel winkeliers deze regel aan hun laars. Ze baseren de korting bijvoorbeeld op de (vaak veel hogere) adviesprijs, of een oude prijs van maanden geleden. Hierdoor lijkt het alsof je een enorme korting pakt, terwijl je in werkelijkheid soms nauwelijks goedkoper – of zelfs duurder – uit bent.

Volgens Fleur Severijns van de ACM is dit niet alleen oneerlijk tegenover de consument, maar ook tegenover concurrenten die wél netjes de regels volgen. De toezichthouder heeft de overtredende winkels aangeschreven. Vorig jaar kregen ketens als Leen Bakker en Jysk al boetes van boven de een ton voor dit soort praktijken; dat risico lopen de huidige overtreders nu ook.

Ook Bol, Amazon en Wehkamp genoemd

De ACM maakt de namen van de 18 winkels nog niet bekend, omdat zij nog bezwaar mogen maken. De Consumentenbond deed echter eigen onderzoek en noemt man en paard. Volgens de bond gaan onder andere Amazon, Wehkamp en Bol de mist in:

Waarom trappen we erin?

Winkeliers worden steeds creatiever in het verhullen van de werkelijke prijshistorie. Niels Holtrop, universitair docent Marketing, legt aan de NOS uit dat dit een bewust psychologisch spel is. Omdat aanbiedingen vaak tijdelijk zijn, ontstaat er bij consumenten de angst om de deal te missen (Fear Of Missing Out).

Doordat het voor de ACM onmogelijk is om elke (kleine) webshop te controleren, nemen veel winkeliers de gok. "Prijsconcurrentie is een krachtig wapen; klanten zijn er enorm gevoelig voor," aldus Holtrop.

Wat kun je doen?

Controleer zelf of de prijzen van producten niet stiekem zijn verhoord door gebruik te maken van de prijshistorie. Op vergelijkingssites kun je bijvoorbeeld zien wat het prijsverloop van een bepaald product is geweest gedurende een jaar.

Op Kieskeurig.nl kun je bijvoorbeeld de prijsdalers bekijken, hier vind je producten die de afgelopen periode sterk in prijs zijn gedaald.