Tot nu toe hadden Microsofts Surface-apparaten één ding gemeen: het waren feitelijk tablets voorzien van een toetsenbordhoes. De Microsoft Surface Book is nog steeds een twee-in-één-apparaat, maar is juist meer laptop dan tablet.

Microsofts Surface Book is een mooie laptop om te zien. De behuizing is gemaakt van magnesium waarbij de toetsen van het toetsenbord dezelfde keur hebben. Dichtgeklapt valt wel op dat er een dikke spleet tussen het toetsenbord en scherm zit. Dat is om ervoor te zorgen dat de extra gpu in het toetsenborddock zijn warmte ook kwijt kan als het apparaat is dichtgeklapt en je op een extern beeldscherm werkt. Opengeklapt valt het aparte scharnier op. Klap je de notebook open, dan is de hoek van het scherm eigenlijk net te krap. Je kunt echter nog een keer doorduwen om de hoek wat groter te maken.

©PXimport

Geen usb-c

Qua aansluitingen krijg je van Microsoft het hoognodige. De tablet is voorzien van een 3,5mm-headsetaansluiting terwijl de Performance Base (het toetsenborddock) is voorzien van twee usb3.0-poorten, een SD(XC)-kaartlezer en mini-DisplayPort. Qua aansluitingen kun je dus zien dat de Surface Book al wat langer op de markt is, want usb-c eventueel in combinatie met ThunderBolt 3 ontbreekt. Overigens is Microsofts recentere Surface Laptop ook niet voorzien van usb-c. De voedingsaansluiting is ook bedoeld voor de optionele dock met onder andere een netwerkaansluiting, meer usb-poorten en twee beeldschermaansluitingen.

©PXimport

Solide koppeling

De Surface Book is zoals gezegd nog steeds een twee-in-één en je kunt het scherm dan ook van het toetsenborddock verwijderen. Zomaar trekken heeft geen zin, de tablet zit echt heel stevig vast. Pas nadat je een knopje op het toetsenbord indrukt, kun je de tablet lostrekken. Je krijgt een melding op het moment dat dit mogelijk is. Overigens kan dit alleen als de accu’s vol genoeg zijn, bij een te lage accucapaciteit is het loskoppelen niet langer mogelijk.

©PXimport

Goede prestaties, verouderde chips

De Surface Book is er in verschillende varianten voorzien van een Intel Core i5-6300U of i7-6600U in combinatie met 8 of 16 GB RAM en verschillende formaten SSD’s. Zoals je wellicht weet zijn dit oudere chips uit Intels Skylake-generatie. Hoewel de Surface Book hier pas sinds april te koop is, verscheen hij in de Verenigde Staten al eind 2015 op de markt en gaat het dus eigenlijk om een apparaat van zo’n anderhalf jaar oud. Ook het meegeleverde toetsenborddock is er in verschillende varianten waarbij de duurdere uitvoeringen voorzien zijn van een extra NVIDIA-gpu. In Combinatie met een Core i5-processor krijg je een GeForce 940M terwijl varianten met een Core i7-processor een GeForce GTX 965M bevatten en de benaming Performance Base meekrijgen. De uitvoering die wij gebruikt hebben is het topmodel met 1 TB ssd, 16 GB en de Performance Base. Deze uitvoering kost maar liefst 3649 euro. De goedkoopste variant met een Core i5 kost 1649 euro.

Ondanks dat de gebruikte Intel Core i7-6600U al een wat oudere chip is, zijn de prestaties uitstekend. Dat is ook te danken aan de snelle Samsung nvme-ssd die een leessnelheid van 1612 MB/s en een schrijfsnelheid van 1244 MB/s biedt. Dankzij de extra GeForce GTX965M scoort de laptop in 3DMark Fire Strike 4399 punten. Dit houdt in dat je in Full HD kunt gamen, maar bij de nieuwere spellen wel de kwaliteitsinstellingen terug moet schroeven. Waar het bij de processor niet heel veel uitmaakt dat het een chip van de vorige generatie is, geldt dat voor de GTX965M niet. NVIDIA heeft inmiddels een nieuwere generatie gpu’s en zelfs de instapchip GTX 1050 is al wat sneller dan de hoge gepositioneerde GTX 965M. De Performance Base is nieuwer dan de de Surface Book en verscheen eind vorig jaar op de markt, maar dat was helaas niet iets te vroeg voor NVIDIA’s nieuwe gpu’s.

©PXimport

Prettige touchpad

Het toetsenbord tikt op zich goed, maar is verder niet heel bijzonder. Zoals we van een laptop uit de prijsklasse van de Surface Book verwachten is toetsverlichting aanwezig. Waar het toetsenbord dus niet zo opvalt, is de touchpad wel uitstekend. Het gaat om een zogenoemd Precision Touchpad waarvoor de ondersteuning direct in Windows 10 is ingebouwd en daardoor via de instellingen van Windows 10 geconfigureerd kan worden. Het touchpad ondersteunt zowel gebaren met twee als drie vingers. Je kunt deze gebaren naar wens instellen en bovendien kiezen of je wilt klikken door licht op de touchpad te tikken of de fysieke knop onder het touchpad daadwerkelijk in te drukken. Het geheel werkt uitstekend. De ingebouwde webcam is geschikt voor Windows Hello gezichtsherkenning waarmee je zonder wachtwoord kunt inloggen. Op zich werkt dit goed, maar soms duurt het te lang voordat je gezicht herkend wordt.

Uitstekend scherm

De Surface Book is voorzien van een 13,5inch-scherm met de enigszins aparte schermverhouding 3:2 met een resolutie van 3000 x 2000 pixels. De beeldkwaliteit van het ips-paneel is uitstekende met een goede inkijkhoek, uitstekende kleuren en een prettig hoge maximale helderheid. Iets dat ik op het toetsenbord aanvankelijk wel miste zijn toetsen om de helderheid van het scherm te regelen. Via de snel instellingen van Windows 10 kun je de schermhelderheid slechts in stappen van 25 procent afregelen. Gelukkig blijkt dat je de schermhelderheid kunt regelen met de toetscombinaties FN+ Del en FN+ Backspace, maar dat moet je maar net weten. Het scherm is uiteraard een aanraakscherm, maar is ook te bedienen met de meegeleverde drukgevoelige stylus. Die stylus maakt gebruik van Wacom-achtige technioek en kun je gebruiken om notities te maken en te tekenen.

©PXimport

Als laptop uitstekende accuduur

In de Performance Base is een 62 Wh accu verwerkt, de accu in de tablet zelf heeft een capaciteit van 18 Wh. Overigens hebben de Surface Books configuraties zonder extra gpu een accu met een capaciteit van 51 Wh in het iets dunnere dock zitten. Wanneer je het apparaat als laptop gebruikt, heb je op de geteste configuratie dus een totale accucapaciteit van 80 Wh en dat vertaald zich bij normale kantoorwerkzaamheden waarbij je de geïntegreerde gpu gebruikt in een uitstekende accuduur van zo’n 15 uur. Vermoedelijk kom je bij een goedkopere configuratie zonder de Performance Base dan op zo’n 13 uur werktijd. Gebruik je liever de losse tablet, dan is het na maximaal drie uur echt wel over met de pret. Hiermee is direct duidelijkdat de Surface Book toch echt primair een laptop is met een afneembaar scherm als extraatje. Tijdens het gebruik worden beide accu’s tegelijkertijd ontladen, het is dus niet zo dat bijvoorbeeld eerst de accu in de tablet wordt gebruikt. Zijn de accupercentages te laag, dan is het niet langer mogelijk om de tablet van het dock te verwijderen.

Conclusie

Hoewel de Surface Book net als andere Surface-apparaten een twee-in-één-apparaat is, is het stiekem meer Microsofts eerste laptop. Officieel gaat die eer natuurlijk naar de onlangs gelanceerde Surface Laptop. Je kunt het scherm namelijk wel als tablet gebruiken, maar met een accuduur van maximaal drie uur is dat wat ons betreft meer een extraatje. In de praktijk zul je het toetsenbord vermoedelijk altijd meenemen. Je hebt dan een moderne laptop gevat in een uitstekende behuizing met een fantastisch scherm en een lange accuduur. De prestaties zijn prima, maar het is jammer dat op een dure laptop (ons test model kost maar liefst 3649) een processor en gpu van de vorige generatie worden gebruikt.

De vaatwasser is je trouwe keukenmaatje. Dag in, dag uit maakt hij pannen, glazen en borden blinkend schoon. Maar wie zorgt er eigenlijk voor hem? Een beetje liefde en onderhoud doet wonderen: je vaat blijft fris, je machine gaat langer mee én je voorkomt nare geurtjes. Met deze simpele tips blijft je afwasmachine in topconditie.

Elke dag verdwijnt er van alles in de vaatwasser: vet, etensresten, kalk, noem maar op. Vooral het filter en de afvoer krijgen het zwaar te verduren. Draai je vaak korte of lauwe programma's, dan hoopt vuil zich nóg sneller op, met doffe glazen of een vieze geur als gevolg. Daarom is regelmatig schoonmaken bepaald geen overbodige luxe. Zo houd je het bij:

©Lazy_Bear - stock.adobe.com

Het filter: de stille held van je vaatwasser

Het filter is dé plek waar alle etensresten samenkomen. En net als het zeefje in je gootsteen moet ook dit onderdeel regelmatig worden geleegd. Klik het filter eruit, verwijder alle viezigheid en spoel het ten slotte grondig af onder heet water. Een beetje afwasmiddel erbij kan geen kwaad. Binnen een minuut gefixt, en je voorkomt bovendien verstoppingen en nare luchtjes.

Af en toe flink heet spoelen

Die snelle Eco-stand is handig, maar niet altijd afdoende. Draai daarom om de paar maanden een leeg programma op de hoogste temperatuur. Zo los je vetresten op die zich anders aan de wanden hechten. Wil je extra grondig te werk gaan? Giet dan wat schoonmaakazijn op de bodem en leg een paar schijfjes citroen in het bestekmandje. Daarna gewoon de machine zijn werk laten doen.

Liever geen azijn? Dan is baking soda een goed alternatief. Let wel op: een klein theelepeltje in het zeepbakje is genoeg. Te veel soda kan de rubbers aantasten.

©Lazy_Bear - stock.adobe.com

Sproeiarmen schoonmaken: zo gepiept

Zit er plotseling nauwelijks nog kracht achter de waterstralen? Grote kans dat een van de sproeiarmen verstopt zit. Meestal heeft je vaatwasser er twee: eentje onderin en eentje onder het bovenste rek. Je haalt ze los door ze iets in te duwen en naar links te draaien, maar check bij twijfel vooral even de handleiding.

Spoel de sproeiarmen af onder de kraan en prik eventuele verstoppingen open met een satéprikker. Zijn ze erg vies? Laat ze dan een uurtje weken in heet water met wat soda.

Rubbers: vaak vergeten, maar o zo belangrijk

De rubbers rondom de deur zijn een broedplaats voor viezigheid. Tussen de plooien kunnen zich etensresten, schimmels en bacteriën ophopen – en dat ga je op den duur ruiken. Bovendien kunnen versleten of vieze rubbers gaan lekken.

Maak de rubbers schoon met een warm sopje van afwasmiddel en water. Een doekje werkt prima, maar voor de kleine kiertjes is een oude tandenborstel ideaal. Vermijd agressieve middelen: die tasten het rubber aan, en dan ben je nog verder van huis.

©Kislev | Julia - stock.adobe.com

Vergeet de zijkanten van de deur en de rubbers niet schoon te maken.

Mocht je toch op zoek zijn naar een nieuwe vaatwasser, dan kun je uiteraard terecht bij de bekende webwinkels.

AMD’s nieuwste processor in de Ryzen 9000-serie is de Ryzen 7 9800X3D. Enkele maanden na de ietwat teleurstellende eerste modellen uit die reeks, brengt AMD een cpu die zich specifiek op gamers richt en slechts een bescheiden prestatiewinst van zo’n acht procent belooft. Maar toen we deze nieuwe processor daadwerkelijk aan het gamen zetten, bleek hij verrassend veel meer te bieden dan vooraf werd beweerd.

De AMD Ryzen 7 9800X3D hoort bij de eerder uitgebrachte 9000-serie. De term X3D is de cruciale toevoeging in de productnaam en betekent dat de processor letterlijk een stapel extra 3D V-Cache krijgt: in totaal 96 MB L3-cache in plaats van de gebruikelijke 32 MB. Doordat er meer data in de cpu kan blijven hangen in plaats van steeds het werkgeheugen aan te moeten spreken, valt een flinke vertraging weg – zelfs al meet je die normaliter in nanoseconden.

AMD ontdekte een paar jaar geleden al bij de Ryzen 7 5800X3D dat deze vorm van cache vooral in games enorme winst oplevert. Games hebben immers voortdurend razendsnel nieuwe en onvoorspelbare berekeningen nodig. Voor voorspelbare, zwaardere klussen zoals het renderen van video’s heeft de extra cache nauwelijks invloed.

Zo’n stapel-cache maakt de processor wel duurder dan een vergelijkbaar model zonder 3D V-Cache. Maar omdat gamen voor veel mensen een belangrijke reden is om in een krachtige en relatief prijzige pc te investeren, is het geen verrassing dat er na de Ryzen 7 5800X3D ook een 7800X3D verscheen. Deze 9800X3D bouwt voort op datzelfde ‘gestapelde’ cache-concept, maar draait op AMD’s nieuwste Granite Ridge 4nm-processors.

Bescheiden specificaties

Los van de X3D-toevoeging verschilt de Ryzen 7 9800X3D in de basis niet extreem veel van de Ryzen 7 9700X. We hebben het nog altijd over een relatief bescheiden totaal van 8 cores en 16 threads, al is de kloksnelheid iets verhoogd naar 4,7 GHz (basis) en 5,2 GHz (boost). Voor een processor die 540 euro zou moeten kosten, maar in de praktijk duurder is, zijn dat niet bepaald veel cores. Zo biedt Intel met de Core Ultra 7 265K bijvoorbeeld 20 cores en 20 threads voor zo’n 430 euro.

In niet-gamegerelateerde testen valt dat beperkte aantal cores en threads ook duidelijk op. In de benchmark Cinebench R23, die een scène rendert en hiermee alle cores benut, behaalt de 9800X3D 23.498 punten. Dat is een verbetering ten opzichte van de 7800X3D (18.450 punten), maar nog altijd ver verwijderd van de 36.251 punten van de goedkopere Intel Core Ultra 7 265K.

Die verhouding zien we terug in vrijwel alle benchmarks en taken die zich niet op gamen richten. Deze nieuwe Ryzen is dus niet bedoeld als allround krachtpatser. Al is het beslist een capabele processor die prima presteert bij incidenteel zwaar werk, het moet niet je voornaamste doel zijn. Ben je vooral met zwaar (grafisch) werk bezig, dan kun je beter kiezen voor een cpu met meer cores en threads. Overigens heeft AMD inmiddels wel X3D-processors met 12 en 16 cores aangekondigd: de AMD Ryzen 9 9900X3D en AMD Ryzen 9 9950X3D.

De Ryzen 7 9800X3D bevat één CCD (Core Chiplet Die) met 8 cores.

Prestaties op Full HD

In games is het beeld compleet anders. Uit een test met 40 titels blijkt dat de Intel Core Ultra 7 265K maar in één game ietsje sneller is (3 procent), in één game gelijk presteert, en in de overige 38 door de 9800X3D wordt verslagen. In 11 games is het verschil 2 tot 10 procent, wat je in de praktijk niet altijd merkt. Maar in maar liefst 27 van de 40 games is de voorsprong meer dan 10 procent.

In veel games is de Ryzen 7 9800X3D zelfs zoveel sneller dat de Intel Core Ultra 7 265K voelt als een processor uit een ver verleden. In competitieve titels zoals Counter-Strike 2, waar elk frame telt, is de 9800X3D bijvoorbeeld 44 procent sneller. Flight Simulator, dat zwaar leunt op je cpu, draait 27 procent sneller en loopt duidelijk soepeler. Ten opzichte van de eerdere Ryzen 7 7800X3D zien we gemiddeld een winst van 11,3 procent. Dat is niet genoeg om die voorganger direct met pensioen te sturen, maar wel een mooie stap vooruit – zelfs meer dan de 8 procent die AMD zelf claimt.

Prestaties op hogere resoluties

Het is gebruikelijk om bij cpu-tests de resolutie laag te houden, zodat de processor de beperkende factor is in plaats van de videokaart. Toch zijn de resultaten op hogere resoluties minstens zo interessant. Naarmate we de resolutie opschroeven, wordt het verschil weliswaar kleiner, maar het feit dat op 1440p in 22 van de 40 games nog steeds 10 procent of meer verschil zit tussen de Ryzen 7 9800X3D en de Intel Core Ultra 7 265K, toont aan dat het ook daar flink merkbaar is. Een gemiddeld verschil van 18 procent is echt uitzonderlijk.

Op 4K-resolutie blijven er nog 13 van de 40 games over met een verschil van 10 procent of meer. Omdat 4K-gamen meestal met upscaling (DLSS of FSR) gebeurt, is het verschil tussen de twee cpu’s in de praktijk waarschijnlijk groter dan de gemeten 7,3 procent.

Relatief hoog energieverbruik

Om de extra prestaties ten opzichte van de vorige generatie te behalen, heeft AMD het stroomverbruik van de Ryzen 7 9800X3D flink verhoogd. Waar de Ryzen 7 7800X3D in games rond de 66 watt zat, loopt de 9800X3D op tot zo’n 100 watt. Hecht je veel waarde aan efficiëntie, dan blijft de 7800X3D daarom technisch gezien de zuinigste gameprocessor. Dat is inmiddels wel een loze titel, omdat AMD ‘m niet meer produceert (al kun je hem misschien nog wel ergens in een winkel vinden).

Een ander nadeel van AMD is nog steeds het hoge energieverbruik in rust. In onze testopstelling met een Ryzen 7 9800X3D op een AM5-moederbord meten we rond de 65 watt in licht gebruik, terwijl een vergelijkbaar Core Ultra 7 265K-systeem volstaat met zo’n 43 watt.

Conclusie

De AMD Ryzen 7 9800X3D wordt hier en daar opgehemeld als dé ultieme processor, maar laten we eerlijk zijn: dat is hij niet. Hij is voor veel taken een prima verbetering ten opzichte van zijn voorganger, maar de goedkopere Intel-processor is vaak sneller. Ook AMD’s goedkopere Ryzen 9 9900X is dankzij 12 cores in veel taken sneller.

Het hogere energieverbruik van de 9800X3D is bovendien een nadeel: de betere prestaties gaan gepaard met meer stroomverbruik, zowel onder belasting als bij lichte taken.

Maar als je vooral geïnteresseerd bent in gamen met je pc, dan is de Ryzen 7 9800X3D zonder discussie dé beste processor van dit moment. In games maakt hij gehakt van de Intel Core Ultra 7 265K en is de stap vooruit ten opzichte van de voorganger groter dan we hadden durven hopen en groter dan AMD zelf claimt.

Voor goedkope game-pc’s is hij te duur, maar in het hogere segment is er weinig concurrentie. Vooropgesteld dat je hem kunt vinden, want door de populariteit is de beschikbaarheid momenteel beperkt. 

Specificaties

Pluspunten

Minpunten

Cores en threads

8 cores, 16 threads

Basis- en boostsnelheid

4,7 GHz / 5,2 GHz

TDP

120 watt (in de praktijk tot ca. 150 watt)