De enorme iPad van Apple uit 2015 heeft tijdens WWDC2017 een upgrade gekregen. Een snellere processor, beter scherm en een iets lichter gewicht. Is de 12,9-inch iPad Pro inmiddels wel een laptopvervanger?

Ontwerp

Aan de buitenkant is de 12,9-inch iPad Pro voor een groot hetzelfde gebleven. Aan de zijkant vind je de Smart Connector waarmee je de iPad kunt voorzien van een toetsenbord en bovenop zit een 3,5mm koptelefooningang (het kan dus wel). De nieuwe iPad Pro heeft nog steeds de vier speakers waardoor de grote iPad meer dan genoeg volume in huis heeft. Vooral de lage tonen komen beter tot hun recht, wat weer van pas komt bij het kijken van video’s op de iPad. De iPad Pro is ongeveer 40 gram lichter geworden, wat het gebruiksgemak weer ten goede komt.

©PXimport

Bijzonder is wel dat de thuisknop nog steeds een fysieke knop met Touch ID is. Inmiddels zijn we al bijna aan de derde iPhone-generatie iPhone met Haptic feedback, een techniek waarbij een aanraakgevoelig glas kan aanvoelen als knop. Blijkbaar ziet Apple nog steeds heil in een fysieke thuisknop voor de iPad Pro. Wat we ook missen is de aanwezigheid van 3D Touch. Niet dat alle Apple-gebruikers hier nou zo lyrisch over waren, maar Apple adverteerde het als een geweldige tool om efficiënter te navigeren in iOS. Met de focus op de professionele gebruiker en de aanwezigheid van een enorm scherm, is 3D Touch wel een gemis op de 12,9-inch iPad Pro.

Over de professionele gebruiker gesproken: de iPad heeft ook dit keer geen opbergmogelijkheid voor de Apple Pencil. Na het zien van het magneetmechanisme op de Surface Pro hadden we dit ook graag teruggezien bij de vernieuwde iPad Pro. Apple heeft wel een nieuwe sleeve uitgebracht voor de iPad die wel een speciaal vakje voor de Pencil heeft, maar deze krijg je er (uiteraard) niet bij. Het ontbreken van een opbergmechanisme maakt de Apple Pencil toch minder geschikt voor onderweg, ook omdat het een duur grapje is als je hem kwijtraakt.

©PXimport

Scherm

De grootste verandering bij de nieuwe iPad Pro zit ‘m in het scherm. Met een helderheid van 600 nit is het scherm helderder dan ooit en dankzij True Tone is ook de kleurweergave geweldig. Hoewel er geruchten de ronde doen dat de nieuwe iPhone een OLED-scherm krijgt, heeft de nieuwe iPad Pro nog gewoon een LCD-scherm. Toch is het bijzonder wat Apple kan doen met een LCD-scherm.

©PXimport

Waar het beeldscherm bij de eerste generatie iPad Pro toch nog een beetje achter de feiten aanliep, is dit bij de nieuwe iPad Pro volledig verleden tijd. We moesten de slowmo-opnamemodus gebruiken om de vertraging van het scherm te zien. Met het blote oog is er geen vertraging meer zichtbaar tussen het scherm en de aanraking van je vingertop of de Apple Pencil.

Camera

Met de komst van de iPhone 7 Plus kon Apple voor het eerst in lange tijd weer concurreren met andere high-end smartphones als het gaat om de beeldkwaliteit van de camera. Het feit dat Apple zijn huiswerk heeft gedaan op het gebied van smartphonecamera’s is direct terug te zien in de nieuwe iPad Pro. De camera aan de achterkant gaat van 8MP met een diafragma van 2,4 naar 12MP met een diafragma van 1,8. De nieuwe camera is ook voorzien van optische beeldstabilisatie. In de praktijk betekent dit grotere en scherpere foto’s met een wazigere achtergrond zoals je ook ziet bij traditionele camera’s.

©PXimport

Een betere camera is natuurlijk een verbeterpunt op zichzelf, maar de vraag is wanneer je de camera van de iPad Pro zou willen gebruiken. De iPad is te groot om mee te nemen tijdens een dagje uit en professionele gebruikers hebben waarschijnlijk een ‘echte’ camera voor het maken van foto’s. Ook is de iPad Pro nog steeds niet bepaald handzaam, waardoor je twee handen nodig hebt voor het maken van een foto en door het gewicht voelt dit alles al snel aan als een work-out voor je armen.

In het werkveld

Na onze review van de vorige 12,9-iinch iPad Pro keken we reikhalzend uit naar de mogelijkheden die iOS 10 ons zou bieden en welke professionele software beschikbaar zou komen voor de App Store van de iPad. Met de komst van apps als AutoCad, Rhapr3D en enkele Adobe-apps kun je inmiddels ook al heel wat met de iPad Pro.

Ook multitasken maken de iPad Pro een bijzonder productief apparaat. Het gebruiken van twee programma’s naast elkaar geven je hetzelfde gevoel van efficiëntie als bij een gewone MacBook of iMac. Voor typen van langere teksten is het Smart Connector-toetsenbord een fijn en compact toetsenbord waar je moeiteloos uren op kan werken.

©PXimport

Door de afwezigheid van een cursor en de manier hoe iOS is opgebouwd, is het echter nog wel nodig om af en toe iets op het scherm aan te tikken. Als het gaat om bepaalde knoppen is dit geen probleem, maar op het moment dat je een stuk tekst of een emailadres wil selecteren van bijvoorbeeld een webpagina kan de iPad niet op tegen een reguliere laptop.

Het is natuurlijk niet erg om voor dit soort klussen de MacBook erbij te pakken, maar dan zou je de iPad Pro limiteren tot het consumeren van media, terwijl het apparaat toch juist ontworpen is om iets te maken.

Tijdens de Keynote van WWDC17 gaf Apple ons al een voorproefje van de nieuwe functies die iOS 11 naar de iPad brengt. Het slepen van bestanden naar programma’s en een aparte app om alle bestanden op de iPad te beheren zouden de iPad Pro meer laten aanvoelen als een Mac. Momenteel is dit echter nog toekomstmuziek en is iOS 10 nog steeds niet toereikend genoeg vergeleken met macOS. Gelukkig is dit voor veel gebruikers ook niet noodzakelijk.

Batterijduur

Apple heeft de batterijduur verbeterd waardoor deze 10 uur meegaat. De oude iPad Pro ging ook al 10 uur mee, maar doordat de nieuwe iPad een nog helderder scherm heeft en dit bij de meeste apparaten de grootste energievreter is, kunnen we stellen dat de batterij is verbeterd. Bij het gebruik van 4G ging de iPad wel iets minder lang mee, maar met een goeie 9 uur gaat de 12,9-inch iPad Pro lang genoeg mee om de hele dag te gebruiken.

©PXimport

Opslag

Apple heeft de opslagcapaciteit van de iPad Pro-lijn verdubbeld. Het instapmodel met 32GB heeft nu 64GB aan opslag, het model van 128GB heeft nu 256GB en de iPad Pro met de meeste opslagcapaciteit maakt een sprong van 256GB naar maar liefst 512GB. Het instapmodel is een tientje goedkoper geworden, waardoor je nu 909 euro betaald voor een iPad Pro met 64GB, waar je vorig jaar 919 euro betaalde voor een iPad Pro met 32GB. Leuk nieuws, maar het blijft een duur apparaat.

Conclusie

De nieuwe 12,9-inch iPad Pro is een enorme iPad met een verbluffend helder scherm en meer dan genoeg rekenkracht voor zelfs de zwaarste applicaties. Het lichtere gewicht maken de iPad ook iets handzamer en door de hogere verversratio voelt de iPad Pro sneller aan dan ooit. Ondanks accessoires als de Pencil en Smart Connector-toetsenbord verslaat de iPad nog steeds niet de MacBook als het om mediaproductie gaat, maar met de steeds groter wordende verschillen tussen iPhone-iOS en iPad-iOS kan dit snel veranderen. Voor alledaagse werkzaamheden als het wegwerken van mail en het maken van notities is de iPad Pro een geweldig apparaat. Als het gaat om mediaconsumptie, of het nou het kijken van video’s is of het lezen van online magazines, zijn er maar weinig schermen die op kunnen tegen het scherm van de 12,9-inch iPad Pro.

De vaatwasser is je trouwe keukenmaatje. Dag in, dag uit maakt hij pannen, glazen en borden blinkend schoon. Maar wie zorgt er eigenlijk voor hem? Een beetje liefde en onderhoud doet wonderen: je vaat blijft fris, je machine gaat langer mee én je voorkomt nare geurtjes. Met deze simpele tips blijft je afwasmachine in topconditie.

Elke dag verdwijnt er van alles in de vaatwasser: vet, etensresten, kalk, noem maar op. Vooral het filter en de afvoer krijgen het zwaar te verduren. Draai je vaak korte of lauwe programma's, dan hoopt vuil zich nóg sneller op, met doffe glazen of een vieze geur als gevolg. Daarom is regelmatig schoonmaken bepaald geen overbodige luxe. Zo houd je het bij:

©Lazy_Bear - stock.adobe.com

Het filter: de stille held van je vaatwasser

Het filter is dé plek waar alle etensresten samenkomen. En net als het zeefje in je gootsteen moet ook dit onderdeel regelmatig worden geleegd. Klik het filter eruit, verwijder alle viezigheid en spoel het ten slotte grondig af onder heet water. Een beetje afwasmiddel erbij kan geen kwaad. Binnen een minuut gefixt, en je voorkomt bovendien verstoppingen en nare luchtjes.

Af en toe flink heet spoelen

Die snelle Eco-stand is handig, maar niet altijd afdoende. Draai daarom om de paar maanden een leeg programma op de hoogste temperatuur. Zo los je vetresten op die zich anders aan de wanden hechten. Wil je extra grondig te werk gaan? Giet dan wat schoonmaakazijn op de bodem en leg een paar schijfjes citroen in het bestekmandje. Daarna gewoon de machine zijn werk laten doen.

Liever geen azijn? Dan is baking soda een goed alternatief. Let wel op: een klein theelepeltje in het zeepbakje is genoeg. Te veel soda kan de rubbers aantasten.

©Lazy_Bear - stock.adobe.com

Sproeiarmen schoonmaken: zo gepiept

Zit er plotseling nauwelijks nog kracht achter de waterstralen? Grote kans dat een van de sproeiarmen verstopt zit. Meestal heeft je vaatwasser er twee: eentje onderin en eentje onder het bovenste rek. Je haalt ze los door ze iets in te duwen en naar links te draaien, maar check bij twijfel vooral even de handleiding.

Spoel de sproeiarmen af onder de kraan en prik eventuele verstoppingen open met een satéprikker. Zijn ze erg vies? Laat ze dan een uurtje weken in heet water met wat soda.

Rubbers: vaak vergeten, maar o zo belangrijk

De rubbers rondom de deur zijn een broedplaats voor viezigheid. Tussen de plooien kunnen zich etensresten, schimmels en bacteriën ophopen – en dat ga je op den duur ruiken. Bovendien kunnen versleten of vieze rubbers gaan lekken.

Maak de rubbers schoon met een warm sopje van afwasmiddel en water. Een doekje werkt prima, maar voor de kleine kiertjes is een oude tandenborstel ideaal. Vermijd agressieve middelen: die tasten het rubber aan, en dan ben je nog verder van huis.

©Kislev | Julia - stock.adobe.com

Vergeet de zijkanten van de deur en de rubbers niet schoon te maken.

Mocht je toch op zoek zijn naar een nieuwe vaatwasser, dan kun je uiteraard terecht bij de bekende webwinkels.

AMD’s nieuwste processor in de Ryzen 9000-serie is de Ryzen 7 9800X3D. Enkele maanden na de ietwat teleurstellende eerste modellen uit die reeks, brengt AMD een cpu die zich specifiek op gamers richt en slechts een bescheiden prestatiewinst van zo’n acht procent belooft. Maar toen we deze nieuwe processor daadwerkelijk aan het gamen zetten, bleek hij verrassend veel meer te bieden dan vooraf werd beweerd.

De AMD Ryzen 7 9800X3D hoort bij de eerder uitgebrachte 9000-serie. De term X3D is de cruciale toevoeging in de productnaam en betekent dat de processor letterlijk een stapel extra 3D V-Cache krijgt: in totaal 96 MB L3-cache in plaats van de gebruikelijke 32 MB. Doordat er meer data in de cpu kan blijven hangen in plaats van steeds het werkgeheugen aan te moeten spreken, valt een flinke vertraging weg – zelfs al meet je die normaliter in nanoseconden.

AMD ontdekte een paar jaar geleden al bij de Ryzen 7 5800X3D dat deze vorm van cache vooral in games enorme winst oplevert. Games hebben immers voortdurend razendsnel nieuwe en onvoorspelbare berekeningen nodig. Voor voorspelbare, zwaardere klussen zoals het renderen van video’s heeft de extra cache nauwelijks invloed.

Zo’n stapel-cache maakt de processor wel duurder dan een vergelijkbaar model zonder 3D V-Cache. Maar omdat gamen voor veel mensen een belangrijke reden is om in een krachtige en relatief prijzige pc te investeren, is het geen verrassing dat er na de Ryzen 7 5800X3D ook een 7800X3D verscheen. Deze 9800X3D bouwt voort op datzelfde ‘gestapelde’ cache-concept, maar draait op AMD’s nieuwste Granite Ridge 4nm-processors.

Bescheiden specificaties

Los van de X3D-toevoeging verschilt de Ryzen 7 9800X3D in de basis niet extreem veel van de Ryzen 7 9700X. We hebben het nog altijd over een relatief bescheiden totaal van 8 cores en 16 threads, al is de kloksnelheid iets verhoogd naar 4,7 GHz (basis) en 5,2 GHz (boost). Voor een processor die 540 euro zou moeten kosten, maar in de praktijk duurder is, zijn dat niet bepaald veel cores. Zo biedt Intel met de Core Ultra 7 265K bijvoorbeeld 20 cores en 20 threads voor zo’n 430 euro.

In niet-gamegerelateerde testen valt dat beperkte aantal cores en threads ook duidelijk op. In de benchmark Cinebench R23, die een scène rendert en hiermee alle cores benut, behaalt de 9800X3D 23.498 punten. Dat is een verbetering ten opzichte van de 7800X3D (18.450 punten), maar nog altijd ver verwijderd van de 36.251 punten van de goedkopere Intel Core Ultra 7 265K.

Die verhouding zien we terug in vrijwel alle benchmarks en taken die zich niet op gamen richten. Deze nieuwe Ryzen is dus niet bedoeld als allround krachtpatser. Al is het beslist een capabele processor die prima presteert bij incidenteel zwaar werk, het moet niet je voornaamste doel zijn. Ben je vooral met zwaar (grafisch) werk bezig, dan kun je beter kiezen voor een cpu met meer cores en threads. Overigens heeft AMD inmiddels wel X3D-processors met 12 en 16 cores aangekondigd: de AMD Ryzen 9 9900X3D en AMD Ryzen 9 9950X3D.

De Ryzen 7 9800X3D bevat één CCD (Core Chiplet Die) met 8 cores.

Prestaties op Full HD

In games is het beeld compleet anders. Uit een test met 40 titels blijkt dat de Intel Core Ultra 7 265K maar in één game ietsje sneller is (3 procent), in één game gelijk presteert, en in de overige 38 door de 9800X3D wordt verslagen. In 11 games is het verschil 2 tot 10 procent, wat je in de praktijk niet altijd merkt. Maar in maar liefst 27 van de 40 games is de voorsprong meer dan 10 procent.

In veel games is de Ryzen 7 9800X3D zelfs zoveel sneller dat de Intel Core Ultra 7 265K voelt als een processor uit een ver verleden. In competitieve titels zoals Counter-Strike 2, waar elk frame telt, is de 9800X3D bijvoorbeeld 44 procent sneller. Flight Simulator, dat zwaar leunt op je cpu, draait 27 procent sneller en loopt duidelijk soepeler. Ten opzichte van de eerdere Ryzen 7 7800X3D zien we gemiddeld een winst van 11,3 procent. Dat is niet genoeg om die voorganger direct met pensioen te sturen, maar wel een mooie stap vooruit – zelfs meer dan de 8 procent die AMD zelf claimt.

Prestaties op hogere resoluties

Het is gebruikelijk om bij cpu-tests de resolutie laag te houden, zodat de processor de beperkende factor is in plaats van de videokaart. Toch zijn de resultaten op hogere resoluties minstens zo interessant. Naarmate we de resolutie opschroeven, wordt het verschil weliswaar kleiner, maar het feit dat op 1440p in 22 van de 40 games nog steeds 10 procent of meer verschil zit tussen de Ryzen 7 9800X3D en de Intel Core Ultra 7 265K, toont aan dat het ook daar flink merkbaar is. Een gemiddeld verschil van 18 procent is echt uitzonderlijk.

Op 4K-resolutie blijven er nog 13 van de 40 games over met een verschil van 10 procent of meer. Omdat 4K-gamen meestal met upscaling (DLSS of FSR) gebeurt, is het verschil tussen de twee cpu’s in de praktijk waarschijnlijk groter dan de gemeten 7,3 procent.

Relatief hoog energieverbruik

Om de extra prestaties ten opzichte van de vorige generatie te behalen, heeft AMD het stroomverbruik van de Ryzen 7 9800X3D flink verhoogd. Waar de Ryzen 7 7800X3D in games rond de 66 watt zat, loopt de 9800X3D op tot zo’n 100 watt. Hecht je veel waarde aan efficiëntie, dan blijft de 7800X3D daarom technisch gezien de zuinigste gameprocessor. Dat is inmiddels wel een loze titel, omdat AMD ‘m niet meer produceert (al kun je hem misschien nog wel ergens in een winkel vinden).

Een ander nadeel van AMD is nog steeds het hoge energieverbruik in rust. In onze testopstelling met een Ryzen 7 9800X3D op een AM5-moederbord meten we rond de 65 watt in licht gebruik, terwijl een vergelijkbaar Core Ultra 7 265K-systeem volstaat met zo’n 43 watt.

Conclusie

De AMD Ryzen 7 9800X3D wordt hier en daar opgehemeld als dé ultieme processor, maar laten we eerlijk zijn: dat is hij niet. Hij is voor veel taken een prima verbetering ten opzichte van zijn voorganger, maar de goedkopere Intel-processor is vaak sneller. Ook AMD’s goedkopere Ryzen 9 9900X is dankzij 12 cores in veel taken sneller.

Het hogere energieverbruik van de 9800X3D is bovendien een nadeel: de betere prestaties gaan gepaard met meer stroomverbruik, zowel onder belasting als bij lichte taken.

Maar als je vooral geïnteresseerd bent in gamen met je pc, dan is de Ryzen 7 9800X3D zonder discussie dé beste processor van dit moment. In games maakt hij gehakt van de Intel Core Ultra 7 265K en is de stap vooruit ten opzichte van de voorganger groter dan we hadden durven hopen en groter dan AMD zelf claimt.

Voor goedkope game-pc’s is hij te duur, maar in het hogere segment is er weinig concurrentie. Vooropgesteld dat je hem kunt vinden, want door de populariteit is de beschikbaarheid momenteel beperkt. 

Specificaties

Pluspunten

Minpunten

Cores en threads

8 cores, 16 threads

Basis- en boostsnelheid

4,7 GHz / 5,2 GHz

TDP

120 watt (in de praktijk tot ca. 150 watt)