Er is heel veel gratis content te vinden op het internet, zowel boeken, multimediabestanden als foto’s, audio, video en software. Naast de vraag waar je hiervoor het beste terechtkunt is er ook nog de vraag: is dit allemaal wel legaal?

Je bent vast vertrouwd met het copyright-teken (©), dat aangeeft dat een (natuurlijke of rechts)persoon of zijn erfgenamen de maker en/of auteursrechthebbende is. Hoewel dit teken vaak gebruikt wordt, is het eigenlijk overbodig. Auteursrecht ontstaat namelijk automatisch bij creatief werk, waardoor niemand dit werk zonder toestemming mag publiceren of kopiëren. Zomaar een foto van het internet halen en op je eigen website zetten, kan dus een duidelijke inbreuk op het auteursrecht zijn. In de EU is het wel zo dat auteursrecht automatisch vervalt in het ‘publieke domein’, 70 jaar na de dood van de maker of, bij bedrijfsopdrachten, 70 jaar na de eerste publicatie. Na deze termijn mag het werk in principe vrij gebruikt worden.

Auteursrecht is trouwens niet het enige waarvoor je moet uitkijken. Vergeet ook niet het persoonlijkheidsrecht (morele rechten die de persoonlijke band tussen de maker en zijn werk bewaken), portretrecht (afgebeelde personen moeten akkoord gaan met de publicatie), exploitatierecht (de maker kan beslissen in hoeverre zijn werk openbaar mag worden gemaakt of mag worden gekopieerd), merkrecht (mogen die Nike-schoenen zomaar op een online afbeelding) en naburig recht (voor creatieve prestaties door uitvoerend kunstenaars, muziekproducenten, omroeporganisaties enzovoort).

©Cagkan Sayin

1 Licentie-model

Auteursrecht beschermt de makers door hen exclusieve rechten te verlenen, maar sommigen vinden dit te beperkend. Daarom bestaan er flexibelere licenties waarmee makers hun werk op diverse manieren kunnen delen. Voordat we allerlei bronnen en hulpmiddelen voor het downloaden en gebruiken van content aan je voorstellen, is het belangrijk dat je eerst de belangrijkste licenties leert kennen.

We beginnen met Creative Commons (CC), een prominente organisatie met licenties voor diverse soorten inhoud, zoals tekst, muziek, foto’s en educatief materiaal. Vervolgens duiken we in licenties specifiek ontwikkeld voor software, zoals van het Open Source Initiative (OSI) en van de Free Software Foundation (FSF). Samen worden ze FOSS-licenties genoemd (Free and Open Source Software) en vormen ze de tegenhanger van propriëtaire software.

2 Creative Commons

Creative Commons is een wereldwijd initiatief dat diverse licenties verstrekt, toegespitst op tal van nationale rechtssystemen (zie bijvoorbeeld www.creativecommons.nl), en tevens ondersteuning biedt aan gebruikers.

Er zijn zes hoofdlicenties naast het publieke domein. Variërend van meest tot minst toegestaan zijn dit:

Denk je eraan om zelf creatief werk aan te bieden en zoek je naar de optimale CC-licentie? Op deze site vind je hiervoor een handige licentiekiezer.

3 Opensource

Opensource-licenties hebben als doel ontwikkelaars in staat te stellen hun werk te delen zoals zij dit bedoelen, vergelijkbaar met CC-licenties. Ook FOSS-licenties willen de zekerheid bieden dat afgeleide werken onder dezelfde licentieverspreiding vallen. Een uitgebreide tabel met FOSS-licenties vind je via www.kwikr.nl/foss. We lichten hier enkele veelgebruikte types toe, buiten de publieke domeinlicenties:

4 Boeken en literatuur

Nu je bekend bent met de belangrijkste licenties voor gratis content en je je ervan bewust bent dat je altijd de legaliteit en specifieke voorwaarden van websites moet controleren, kun je met een gerust geweten van je downloads genieten.

Voor e-books is Project Gutenberg een uitstekende bron, met een collectie van meer dan 60.000 boeken. Deze bevat vooral klassiekers waarvan de auteursrechten zijn verlopen of die tot het publieke domein behoren. Open Library, een ambitieus initiatief van Internet Archive en ManyBooks bieden ook een aanzienlijke boekencollectie, voornamelijk in de Engelse taal. Voor luisterboeken is LibriVox een prima keuze, met bijna 20.000 titels. Google Books laat je toe om via Geavanceerd zoeken volledige boeken te bekijken (van de meeste boeken zijn er gedeeltes weggelaten), en je kunt zoeken op trefwoorden, jaartal, taal, titel en auteur. Specifiek wat educatieve teksten betreft, biedt OpenStax een reeks (vooral Engelstalige) leerboeken voor het hoger onderwijs.

5 Afbeeldingen

Om diverse gratis afbeeldingen te vinden, is Google een prima startpunt (). Voer je zoekwoorden in, klik op Tools en filter bij Gebruiksrechten op Creative Commons-licenties. De licentiegegevens van een afbeelding controleer je in het rechterdeelvenster. Voor exclusief publiek domein-materiaal, probeer je www.publicdomainpictures.net, waar je met trefwoorden of via filters als Categorieën en Seizoen Foto’s kunt zoeken. Voor clipart in het publiek domein is er Openclipart, met circa 160.000 gratis plaatjes. Blijkt de site niet beschikbaar te zijn (wat weleens gebeurt) dan heb je met FreeSVG een vergelijkbaar alternatief. Ook Freepik biedt een breed scala aan vectorafbeeldingen en iconen.

Voor hoogwaardige foto’s is Pixabay, met ongeveer 1 miljoen afbeeldingen een uitstekende bron. Je kunt hier trouwens ook terecht voor illustraties en vectorbestanden, en zelfs audio en video. Klik op een foto voor de licentiegegevens en voor downloads in diverse resoluties. Net als Pixabay komen ook Pexels (3 miljoen foto’s) en Unsplash (2 miljoen foto’s) met aangepaste licenties, geïnspireerd op Creative Commons. PxHere beschikt over zo’n 1,2 miljoen foto’s, allemaal onder een CC0-licentie en eveneens beschikbaar in diverse resoluties.

Vind je niet de gewenste tekening of foto in deze immense collecties, dan kun je eventueel je geluk nog beproeven bij generatieve AI-chatbots, zoals ChatGPT Plus, waarin Dall-E 3 is inbegrepen, of het gratis Copilot. In het kader ‘Generatieve AI’ lees je meer over de totstandkoming van deze beelden en het auteursrecht.

6 Audio en muziek

Zoals vermeld kun je bij Pixabay ook terecht voor geluidseffecten en muziek, en dan vooral voor korte soundtracks en instrumentale stukjes. Is het je alleen om geluidseffecten te doen, dan is FreeSound een betere optie.

Ook op YouTube vind je gratis muziek en audio-effecten. Ga naar de audiobibliotheek en open het tabblad Muziek of Geluidseffecten. Ook de FMA-site is absoluut de moeite waard (gratis registratie). Je typt je trefwoord(en) in, waarna je de resultaten eventueel nog verder filtert op onder meer genre, duur, instrumentaal of op licentietype, waaronder de zes CC-licenties. Op de site vind je trouwens ook een link naar Tribe of Noise PRO, voor een uitgebreide collectie muzieknummers die je voor mediaprojecten kunt gebruiken. Jamendo is een platform voor gratis muziek onder CC-licenties, dat zich voornamelijk richt op onafhankelijke artiesten. Voor wie het nog wat creatiever mag, is het muziekplatform CC Mixter een leuke optie. Hier kun je muziektracks downloaden om te remixen, waarna je je creaties onder een CC-licentie kunt delen. Ook bij Bensound vind je een ruim aanbod aan muzieknummers van verschillende genres. Let wel, alleen de songs met een Download-knop zijn echt gratis (onder de CC BY-licentie).

Het zal je weinig verbazen dat ook hier weer AI opduikt. Zo kun je op Soundraw muziektracks op basis van een beschrijving laten genereren, met een specifiek genre, stemming of thema. Ook bij Suno is dit mogelijk, inclusief gezongen tekst en lyrics.

Lees zeker ook dit artikel voor nog gratis muziek: 🎧 Op deze plekken kun je gratis muziek downloaden

7 Video’s

Pixabay blijkt van alle markten thuis, want je vindt hier ook rechtenvrije video’s, met filters als Effecten (zoals Animatie, Time lapse en Slow Motion) en Resolutie. Ook op het reeds vermelde Pexels vind je een fraai video-aanbod.

Zowel Mixkit als Videezy bieden ook talrijke video’s aan, maar je moet hier wel goed controleren om welke licentie het gaat, want niet exemplaren zijn gratis in alle resoluties te gebruiken. Bij Videezy bijvoorbeeld zijn alleen de licenties Standaard en CreativeCommons echt gratis, en in beide gevallen is attributie vereist.

Erg fraaie stockvideo’s vind je ook bij Videvo, zowel gratis als premium (vanaf zo’n 7,50 euro per maand). Dankzij filters als Free clips en Creative Commons 3.0 kun je snel inzoomen op de gratis exemplaren, maar deze vereisen bijna altijd naamsvermelding. Ook op de site Mazwai vind je een selectie uit het gratis Videvo-aanbod, maar deze is relatief beperkt en je kunt eigenlijk alleen filteren op een beperkt aantal tags.

De eerste stappen op het gebied van het genereren van video’s met AI zijn er inmiddels ook. Zo heeft OpenAI de videogenerator Sora uitgebracht, maar helaas is deze nog niet voor het grote publiek beschikbaar. Op www.openai.com/sora vind je wel al enkele indrukwekkende voorbeelden.

8 Diverse media

Er zijn nog heel wat andere sites en tools die je naar uiteenlopende gratis media leiden. Een ervan is het zoekportaal Creative Commons Search waar je via links naar zo’n twintig online collecties als Nappy, Sketchfab, Vimeo, SoundCloud en Flickr kunt zoeken naar de gewenste media.

Ook Wikimedia Commons bevat een uitgebreide databank met uiteenlopende media als foto’s, audio en video, die je vrij kunt gebruiken en bewerken. De inhoud is beschikbaar onder diverse licenties, waaronder – uiteraard – Creative Commons.

Het Internet Archive stelt al bijna 30 jaar een digitale bibliotheek samen van sites, media en culturele artefacten en mag dus evenmin op je lijst ontbreken. Je kunt hier terecht voor vele miljoenen boeken en teksten, audio-opnames, video’s, afbeeldingen en zelfs 1 miljoen softwareprogramma’s. Via Advanced Search komen er heel wat extra filteropties beschikbaar, zodat het aanbod wat minder overweldigend is.

Ben je vooral geïnteresseerd in het digitale culturele erfgoed van Europa, zoals kunst, boeken, films en muziek, dan is Europeana een absolute must. Deze collectie kun je via trefwoorden doorzoeken, met zoekfilters als thema, media, taal, kleur, bestandsformaat en gebruiksrechten via het uitklapmenu bij Kan ik dit gebruiken?. Onderaan elk object lees je de licentie af, zoals Copyright, Public Domain of CC BY-NC-SA.

9 Software

Zoek je naar software, dan biedt GitHub een uitstekend platform. Talrijke ontwikkelaars werken hier namelijk samen aan allerlei projecten, delen elkaars code en rapporteren bugs. Het is onder meer de thuisbasis voor miljoenen opensource-projecten. Ook op SourceForge vind je talrijke opensource-projecten, kun je software downloaden, beoordelen en erover discussiëren.

Ook zijn er natuurlijk de meer ‘traditionele’ freeware-collecties, zoals FileHippo, MajorGeeks, Ninite en SnapFiles (rubriek Freeware).

Handig is ook AlternativeTo. Deze site laat je bijvoorbeeld de naam van een bekende, commerciële applicatie invoeren waarna je een reeks alternatieven voorgeschoteld krijgt. Bij elk alternatief krijg je een beschrijving evenals reacties van de community en worden de ondersteunde platformen vermeld. Rechtsboven vind je onder meer filters als Free en OpenSource.

Voor je (gratis) software opstart of installeert, raden we je in elk geval en ongeacht de bron aan deze door een online virusscanner als VirusTotal te laten controleren. Zodra pakweg meer dan 5% van de geraadpleegde virusscanners onraad ruiken, installeer je de software beter niet direct op je werk-pc. Probeer het programma dan bijvoorbeeld eerst uit in een virtuele omgeving, via systeemvirtualisatie, zoals met VirtualBox, of via toepassingsvirtualisatie, zoals met SandBoxie Plus.

Bij ID.nl zijn we dol op kwaliteitsproducten waar je niet de hoofdprijs voor betaalt. Een paar keer per week speuren we binnen een bepaald thema naar zulke deals. Ben je op zoek naar een superdeluxe koelkast met een ijsblokjesmaker? Vandaag hebben we vijf interessante modellen voor je gespot.

Amerikaanse koelkasten bieden veel ruimte voor al je etenswaren en bieden een ruime vriesmogelijkheid. De door ons gevonden koelkasten hebben allemaal een eigen ijsblokjesmaker in de kastdeur geïntegreerd, zodat je snel en gemakkelijk ijs in je drinken kunt doen, mocht je daar nu behoefte aan hebben met deze frissere dagen natuurlijk.

Samsung RS6HA8891SL

Deze chique Amerikaanse koelkast is van alle gemakken voorzien. Zo springt het forse aanraakscherm op de rechterdeur direct in het oog. Dat fungeert als een soort 'familiehub' binnen het huishouden. Zo bestel je bijvoorbeeld boodschappen, beheer je de gezinsagenda, voer je handsfree telefoongesprekken en bedien je muziek via het scherm. Sta je in de supermarkt en weet je niet of je een vers kuipje boter of nieuwe fles cola nodig hebt? Dankzij de geïntegreerde camera bekijk je altijd en overal de inhoud van je koelkast. Dat werkt via een app op je smartphone.

Het koelgedeelte aan de rechterkant heeft een inhoud van 389 liter, terwijl je links ook nog flink wat voedingswaren kunt invriezen. Het vriescompartiment is goed voor een inhoud van 225 liter. Fijn is dat de Samsung RS6HA8891SL geen ijs ontwikkelt, want dit model ondersteunt No Frost. Gebruik het bedieningspaneel aan de rechterzijde om koud water en ijsblokjes te tappen. Mooi meegenomen is het geringe geluidsniveau van 36 decibel, waardoor je hem dicht bij de woonkamer of eettafel kunt neerzetten. Deze koelkast is in een zilverkleurige en zwarte behuizing te koop.

LG GSLC41PYPE

Met een totale inhoud van 641 liter kun je heel wat eten en drinken in de LG GSLC41PYPE kwijt. De koel- en vriesruimte hebben een inhoud van respectievelijk 420 en 221 liter. Dankzij meerdere lades, planken en deurvakken berg je alle voedingswaren overzichtelijk op. Vul de geïntegreerde tank met 4,3 liter water en tap aan de voorzijde ijsklontjes of ijswater. Het is dus niet nodig om dit apparaat aan de waterleiding te koppelen.

Het betreft een Amerikaans model met twee deuren. Houd dan ook rekening met een ruime omvang van 91,3 × 179 × 73,5 centimeter. Zowel het vries- als koelgedeelte hebben ledverlichting, waardoor je alle producten ziet liggen. Zoals je van deze luxe koelkast mag verwachten, is er geen sprake van ijsvorming. De GSLC41PYPE ondersteunt namelijk No Frost. Tot slot is de stille werking van 36 decibel een pluspunt. Geïnteresseerden kiezen tussen een zilverkleurige en zwarte uitvoering.

ETNA AKV578IZWA

Voor een Amerikaanse koelkast valt de prijs van dit exemplaar van ETNA erg mee. Kies tussen een zwarte en zilverkleurige behuizing. Ruim twintig consumenten beoordelen het apparaat met een gemiddelde score van een 9,3. Zij waarderen onder meer de ijs- en waterdispenser aan de voorzijde. Dankzij de geïntegreerde watertank van 4,5 liter is er geen aansluiting op de waterleiding vereist. Andere benoemde voordelen zijn de fraaie verlichting, prettige indeling, grote handgreep en mooie vormgeving. Bovendien is ontdooien dankzij No Frost nooit nodig.

Zodra je de rechterdeur open doet, heb je toegang tot een koelgedeelte van 334 liter. Gebruik twee lades, vier legplanken en drie deurvakken om producten koel te bewaren. Daarnaast levert ETNA een handig rek met plek voor vijf flessen mee. De vriezer heeft een respectabele inhoud van 165 liter. Met behulp van vier planken en twee lades verdeel je de ingevroren etenswaren netjes in deze ruimte. De voorkant heeft boven de waterdispenser een bescheiden bedieningspaneel. Daarmee stel je voor beide compartimenten de gewenste temperatuur in. Verder activeer je desgewenst het deuralarm en de ecomodus.

Lees ook: 🧊 Houd je eten langer vers: zo deel je je koelkast optimaal in

Hisense RS818N4TIC

Voor een Amerikaans model vallen de energiekosten van de Hisense RS818N4TIC mee. Ga op jaarbasis uit van een stroomverbruik van zo'n 221 kilowattuur. Een ander pluspunt is het lage geluidsniveau van 36 decibel. Deze koelkast leent zich met een riante totaalinhoud van 632 liter perfect voor een ruim gezin. Er is 417 liter toegewezen aan het koelgedeelte, terwijl de resterende 215 liter aan de vrieskast is toebedeeld. Wees trouwens niet bang voor ijsvorming, want dit apparaat ondersteunt de techniek No Frost.

Je koppelt deze slimme koelkast eventueel aan wifi. Vraag vervolgens op elke plek de apparaatstatus op. Zo kun je met een app op je smartphone de temperatuur reguleren. Zodra je de deur van het koel- of vriesgedeelte open doet, gaat er een felle ledlamp branden. Hierdoor zie je niets over het hoofd. Hisense levert een rek voor vijf flessen mee, zodat je frisdrank en wijn efficiënt kunt opbergen. Tot slot is de gecombineerde ijs- en waterdispenser aan de voorzijde een pluspunt. Hiervoor is er een watertank van 4,5 liter ingebouwd. Deze koelkast is verkrijgbaar in een zilverkleurige en zwarte behuizing. Lees hier enkele reviews van andere consumenten.

LG GSXE90EVDD

De onlangs verschenen LG GSXE90EVDD heeft een deur-in-deur-functie. Open het glazen deurtje en pak heel snel de producten die je het vaakst gebruikt, zoals melk, kwark of yoghurt. Voor toegang tot het volledige koelvak van 407 liter kun je uiteraard ook de reguliere deur gebruiken. Aan gebruiksgemak is er bepaald geen gebrek, want de linkerkant heeft een dispenser. Kies hiermee tussen ijsblokjes, ijswater en water. Door een aansluiting op de waterleiding hoef je niet steeds een watertank handmatig te vullen. De vriezer heeft een capaciteit van 192 liter en ondersteunt No Frost. Beide compartimenten bevatten ledverlichting.

Veel Amerikaanse koelkasten hebben een behoorlijk energieverbruik, maar dat is bij dit model te overzien. De GSXE90EVDD vereist ongeveer 276 kilowattuur stroom per jaar. Met een opgegeven geluidsniveau van slechts 35 decibel is deze koelkast zéér stil. Nuttig voor wie het apparaat vlak bij de woonkamer of keukentafel positioneert. Dankzij een koppeling met het draadloze thuisnetwerk volg je de apparaatstatus in een smartphone-app. Is er onverhoopt een storing, dan kun je hiermee wellicht het probleem oplossen.

Op zoek naar (last-minute) inspiratie voor de feestdagen? We hebben 17 gadgets en techcadeaus voor je gespot waarmee je iedereen blij maakt. Uiteraard denken we ook aan je portemonnee: we hebben gekeken naar cadeaus van maximaal ongeveer 200 euro. Fijne feestdagen!