Er is heel veel gratis content te vinden op het internet, zowel boeken, multimediabestanden als foto’s, audio, video en software. Naast de vraag waar je hiervoor het beste terechtkunt is er ook nog de vraag: is dit allemaal wel legaal?

Je bent vast vertrouwd met het copyright-teken (©), dat aangeeft dat een (natuurlijke of rechts)persoon of zijn erfgenamen de maker en/of auteursrechthebbende is. Hoewel dit teken vaak gebruikt wordt, is het eigenlijk overbodig. Auteursrecht ontstaat namelijk automatisch bij creatief werk, waardoor niemand dit werk zonder toestemming mag publiceren of kopiëren. Zomaar een foto van het internet halen en op je eigen website zetten, kan dus een duidelijke inbreuk op het auteursrecht zijn. In de EU is het wel zo dat auteursrecht automatisch vervalt in het ‘publieke domein’, 70 jaar na de dood van de maker of, bij bedrijfsopdrachten, 70 jaar na de eerste publicatie. Na deze termijn mag het werk in principe vrij gebruikt worden.

Auteursrecht is trouwens niet het enige waarvoor je moet uitkijken. Vergeet ook niet het persoonlijkheidsrecht (morele rechten die de persoonlijke band tussen de maker en zijn werk bewaken), portretrecht (afgebeelde personen moeten akkoord gaan met de publicatie), exploitatierecht (de maker kan beslissen in hoeverre zijn werk openbaar mag worden gemaakt of mag worden gekopieerd), merkrecht (mogen die Nike-schoenen zomaar op een online afbeelding) en naburig recht (voor creatieve prestaties door uitvoerend kunstenaars, muziekproducenten, omroeporganisaties enzovoort).

©Cagkan Sayin

1 Licentie-model

Auteursrecht beschermt de makers door hen exclusieve rechten te verlenen, maar sommigen vinden dit te beperkend. Daarom bestaan er flexibelere licenties waarmee makers hun werk op diverse manieren kunnen delen. Voordat we allerlei bronnen en hulpmiddelen voor het downloaden en gebruiken van content aan je voorstellen, is het belangrijk dat je eerst de belangrijkste licenties leert kennen.

We beginnen met Creative Commons (CC), een prominente organisatie met licenties voor diverse soorten inhoud, zoals tekst, muziek, foto’s en educatief materiaal. Vervolgens duiken we in licenties specifiek ontwikkeld voor software, zoals van het Open Source Initiative (OSI) en van de Free Software Foundation (FSF). Samen worden ze FOSS-licenties genoemd (Free and Open Source Software) en vormen ze de tegenhanger van propriëtaire software.

2 Creative Commons

Creative Commons is een wereldwijd initiatief dat diverse licenties verstrekt, toegespitst op tal van nationale rechtssystemen (zie bijvoorbeeld www.creativecommons.nl), en tevens ondersteuning biedt aan gebruikers.

Er zijn zes hoofdlicenties naast het publieke domein. Variërend van meest tot minst toegestaan zijn dit:

Denk je eraan om zelf creatief werk aan te bieden en zoek je naar de optimale CC-licentie? Op deze site vind je hiervoor een handige licentiekiezer.

3 Opensource

Opensource-licenties hebben als doel ontwikkelaars in staat te stellen hun werk te delen zoals zij dit bedoelen, vergelijkbaar met CC-licenties. Ook FOSS-licenties willen de zekerheid bieden dat afgeleide werken onder dezelfde licentieverspreiding vallen. Een uitgebreide tabel met FOSS-licenties vind je via www.kwikr.nl/foss. We lichten hier enkele veelgebruikte types toe, buiten de publieke domeinlicenties:

4 Boeken en literatuur

Nu je bekend bent met de belangrijkste licenties voor gratis content en je je ervan bewust bent dat je altijd de legaliteit en specifieke voorwaarden van websites moet controleren, kun je met een gerust geweten van je downloads genieten.

Voor e-books is Project Gutenberg een uitstekende bron, met een collectie van meer dan 60.000 boeken. Deze bevat vooral klassiekers waarvan de auteursrechten zijn verlopen of die tot het publieke domein behoren. Open Library, een ambitieus initiatief van Internet Archive en ManyBooks bieden ook een aanzienlijke boekencollectie, voornamelijk in de Engelse taal. Voor luisterboeken is LibriVox een prima keuze, met bijna 20.000 titels. Google Books laat je toe om via Geavanceerd zoeken volledige boeken te bekijken (van de meeste boeken zijn er gedeeltes weggelaten), en je kunt zoeken op trefwoorden, jaartal, taal, titel en auteur. Specifiek wat educatieve teksten betreft, biedt OpenStax een reeks (vooral Engelstalige) leerboeken voor het hoger onderwijs.

5 Afbeeldingen

Om diverse gratis afbeeldingen te vinden, is Google een prima startpunt (). Voer je zoekwoorden in, klik op Tools en filter bij Gebruiksrechten op Creative Commons-licenties. De licentiegegevens van een afbeelding controleer je in het rechterdeelvenster. Voor exclusief publiek domein-materiaal, probeer je www.publicdomainpictures.net, waar je met trefwoorden of via filters als Categorieën en Seizoen Foto’s kunt zoeken. Voor clipart in het publiek domein is er Openclipart, met circa 160.000 gratis plaatjes. Blijkt de site niet beschikbaar te zijn (wat weleens gebeurt) dan heb je met FreeSVG een vergelijkbaar alternatief. Ook Freepik biedt een breed scala aan vectorafbeeldingen en iconen.

Voor hoogwaardige foto’s is Pixabay, met ongeveer 1 miljoen afbeeldingen een uitstekende bron. Je kunt hier trouwens ook terecht voor illustraties en vectorbestanden, en zelfs audio en video. Klik op een foto voor de licentiegegevens en voor downloads in diverse resoluties. Net als Pixabay komen ook Pexels (3 miljoen foto’s) en Unsplash (2 miljoen foto’s) met aangepaste licenties, geïnspireerd op Creative Commons. PxHere beschikt over zo’n 1,2 miljoen foto’s, allemaal onder een CC0-licentie en eveneens beschikbaar in diverse resoluties.

Vind je niet de gewenste tekening of foto in deze immense collecties, dan kun je eventueel je geluk nog beproeven bij generatieve AI-chatbots, zoals ChatGPT Plus, waarin Dall-E 3 is inbegrepen, of het gratis Copilot. In het kader ‘Generatieve AI’ lees je meer over de totstandkoming van deze beelden en het auteursrecht.

6 Audio en muziek

Zoals vermeld kun je bij Pixabay ook terecht voor geluidseffecten en muziek, en dan vooral voor korte soundtracks en instrumentale stukjes. Is het je alleen om geluidseffecten te doen, dan is FreeSound een betere optie.

Ook op YouTube vind je gratis muziek en audio-effecten. Ga naar de audiobibliotheek en open het tabblad Muziek of Geluidseffecten. Ook de FMA-site is absoluut de moeite waard (gratis registratie). Je typt je trefwoord(en) in, waarna je de resultaten eventueel nog verder filtert op onder meer genre, duur, instrumentaal of op licentietype, waaronder de zes CC-licenties. Op de site vind je trouwens ook een link naar Tribe of Noise PRO, voor een uitgebreide collectie muzieknummers die je voor mediaprojecten kunt gebruiken. Jamendo is een platform voor gratis muziek onder CC-licenties, dat zich voornamelijk richt op onafhankelijke artiesten. Voor wie het nog wat creatiever mag, is het muziekplatform CC Mixter een leuke optie. Hier kun je muziektracks downloaden om te remixen, waarna je je creaties onder een CC-licentie kunt delen. Ook bij Bensound vind je een ruim aanbod aan muzieknummers van verschillende genres. Let wel, alleen de songs met een Download-knop zijn echt gratis (onder de CC BY-licentie).

Het zal je weinig verbazen dat ook hier weer AI opduikt. Zo kun je op Soundraw muziektracks op basis van een beschrijving laten genereren, met een specifiek genre, stemming of thema. Ook bij Suno is dit mogelijk, inclusief gezongen tekst en lyrics.

Lees zeker ook dit artikel voor nog gratis muziek: 🎧 Op deze plekken kun je gratis muziek downloaden

7 Video’s

Pixabay blijkt van alle markten thuis, want je vindt hier ook rechtenvrije video’s, met filters als Effecten (zoals Animatie, Time lapse en Slow Motion) en Resolutie. Ook op het reeds vermelde Pexels vind je een fraai video-aanbod.

Zowel Mixkit als Videezy bieden ook talrijke video’s aan, maar je moet hier wel goed controleren om welke licentie het gaat, want niet exemplaren zijn gratis in alle resoluties te gebruiken. Bij Videezy bijvoorbeeld zijn alleen de licenties Standaard en CreativeCommons echt gratis, en in beide gevallen is attributie vereist.

Erg fraaie stockvideo’s vind je ook bij Videvo, zowel gratis als premium (vanaf zo’n 7,50 euro per maand). Dankzij filters als Free clips en Creative Commons 3.0 kun je snel inzoomen op de gratis exemplaren, maar deze vereisen bijna altijd naamsvermelding. Ook op de site Mazwai vind je een selectie uit het gratis Videvo-aanbod, maar deze is relatief beperkt en je kunt eigenlijk alleen filteren op een beperkt aantal tags.

De eerste stappen op het gebied van het genereren van video’s met AI zijn er inmiddels ook. Zo heeft OpenAI de videogenerator Sora uitgebracht, maar helaas is deze nog niet voor het grote publiek beschikbaar. Op www.openai.com/sora vind je wel al enkele indrukwekkende voorbeelden.

8 Diverse media

Er zijn nog heel wat andere sites en tools die je naar uiteenlopende gratis media leiden. Een ervan is het zoekportaal Creative Commons Search waar je via links naar zo’n twintig online collecties als Nappy, Sketchfab, Vimeo, SoundCloud en Flickr kunt zoeken naar de gewenste media.

Ook Wikimedia Commons bevat een uitgebreide databank met uiteenlopende media als foto’s, audio en video, die je vrij kunt gebruiken en bewerken. De inhoud is beschikbaar onder diverse licenties, waaronder – uiteraard – Creative Commons.

Het Internet Archive stelt al bijna 30 jaar een digitale bibliotheek samen van sites, media en culturele artefacten en mag dus evenmin op je lijst ontbreken. Je kunt hier terecht voor vele miljoenen boeken en teksten, audio-opnames, video’s, afbeeldingen en zelfs 1 miljoen softwareprogramma’s. Via Advanced Search komen er heel wat extra filteropties beschikbaar, zodat het aanbod wat minder overweldigend is.

Ben je vooral geïnteresseerd in het digitale culturele erfgoed van Europa, zoals kunst, boeken, films en muziek, dan is Europeana een absolute must. Deze collectie kun je via trefwoorden doorzoeken, met zoekfilters als thema, media, taal, kleur, bestandsformaat en gebruiksrechten via het uitklapmenu bij Kan ik dit gebruiken?. Onderaan elk object lees je de licentie af, zoals Copyright, Public Domain of CC BY-NC-SA.

9 Software

Zoek je naar software, dan biedt GitHub een uitstekend platform. Talrijke ontwikkelaars werken hier namelijk samen aan allerlei projecten, delen elkaars code en rapporteren bugs. Het is onder meer de thuisbasis voor miljoenen opensource-projecten. Ook op SourceForge vind je talrijke opensource-projecten, kun je software downloaden, beoordelen en erover discussiëren.

Ook zijn er natuurlijk de meer ‘traditionele’ freeware-collecties, zoals FileHippo, MajorGeeks, Ninite en SnapFiles (rubriek Freeware).

Handig is ook AlternativeTo. Deze site laat je bijvoorbeeld de naam van een bekende, commerciële applicatie invoeren waarna je een reeks alternatieven voorgeschoteld krijgt. Bij elk alternatief krijg je een beschrijving evenals reacties van de community en worden de ondersteunde platformen vermeld. Rechtsboven vind je onder meer filters als Free en OpenSource.

Voor je (gratis) software opstart of installeert, raden we je in elk geval en ongeacht de bron aan deze door een online virusscanner als VirusTotal te laten controleren. Zodra pakweg meer dan 5% van de geraadpleegde virusscanners onraad ruiken, installeer je de software beter niet direct op je werk-pc. Probeer het programma dan bijvoorbeeld eerst uit in een virtuele omgeving, via systeemvirtualisatie, zoals met VirtualBox, of via toepassingsvirtualisatie, zoals met SandBoxie Plus.

De verkiezingen lijken nog ver weg, maar voor je het weet is het 29 oktober. Om te bepalen welke partij het best bij je past, bestaan er al jaren hulpmiddelen als StemWijzer en Kieskompas. Bij de juiste partij uitkomen is misschien niet zo lastig, maar: op welke persoon ga je stemmen? Een nieuwe AI-tool helpt je daarbij door het werk van Kamerleden zelf naast elkaar te zetten.

BeleidsRadar bundelt meer dan een miljoen parlementaire documenten in één omgeving. Denk aan Kamervragen, moties, stemmingen en debatbijdragen. Je kunt daar op twee manieren mee aan de slag: via gestructureerde overzichten per thema, zoals klimaat, zorg of onderwijs, of via een open gesprek met de assistent waarin je je vraag gewoon in het Nederlands stelt. Bij elk antwoord krijg je verwijzingen naar de brondocumenten, zodat je kunt doorklikken en zelf controleren.

De tool richt zich primair op zittende Kamerleden, omdat daarover de meeste concrete parlementaire data beschikbaar is. Voor nieuwe kandidaten zoekt de AI-assistent in andere bronnen, zoals gemeenteraden, Provinciale Staten of verkiezingsprogramma's.

Zo werkt het in de praktijk

Je start op https://beleidsradar.nl/kamerleden. Kies een thema of een Kamerlid, of stel een vraag in natuurlijke taal. Vraag je bijvoorbeeld: "Welke Kamerleden zijn voor verhoging of koppeling van de pensioenleeftijd aan de levensverwachting?", dan vat de assistent samen welke partijen en Kamerleden zich daar in het verleden voor uitspraken, met links naar wetsvoorstellen, moties en stemmingen. Het gaat dus om wat er daadwerkelijk is ingediend of gesteund, niet om losse uitspraken in de media.

Wil je juist inzoomen op een persoon, dan zie je per Kamerlid waar hij of zij veel aan werkt en hoe er in de afgelopen periode is gestemd. Dat geeft snel gevoel bij iemands dossierkennis en prioriteiten.

Geen kant-en-klaar stemadvies

Verwacht geen pasklare steminstructie als "Ben je voor een lagere pensioenleeftijd, kies dan kandidaat X". De assistent helpt je vooral om relevante stukken te vinden en verbanden te zien. Bij heel specifieke vragen kan het systeem soms nog geen direct antwoord geven. Op een vraag als "Wie stemde vóór de motie van Soepboer en Grinwis over subsidies voor verduurzaming van veerdiensten?" kwam er geen kant-en-klaar overzicht. Je kunt dan wel meteen doorklikken naar de motie zelf, waarna je de stemming handmatig kunt nalopen. Zie de dienst dus als hulpmiddel om je te verdiepen, niet als adviesmachine die vertelt waar je op moet stemmen.

Voor wie is deze tool interessant?

BeleidsRadar is vooral iets voor kiezers die verder willen kijken dan partijprogramma's of campagnebeloftes. Wil je weten wat een Kamerlid in de afgelopen periode concreet heeft gedaan, dan helpt dit systeem om feiten boven tafel te krijgen. Zo kun je je beter oriënteren op de persoon achter de partij.

Transparantie en controle

Kunstmatige intelligentie maakt fouten en is nooit volledig neutraal. Daarom toont BeleidsRadar bij elke reactie de gebruikte bronnen. Dat helpt bij controle en maakt duidelijk waar conclusies vandaan komen. Blijf zelf scherp: vergelijk meerdere documenten, kijk naar de context van een stemverklaring en weeg recente ontwikkelingen mee.

Toegang en periode

De dienst is gratis te gebruiken tot en met 29 oktober. Je kunt dagelijks vijf gesprekken voeren met de assistent en daarnaast door de thematische overzichten bladeren. Beginpunt: https://beleidsradar.nl/kamerleden.

Met de nieuwe Tensor G5-chip voor slimmere AI-functies, een helderder scherm en Pixelsnap voor magnetische accessoires probeert Google je te overtuigen een Pixel 10 Pro aan te schaffen. Maar met een adviesprijs van minimaal 1099 euro kan dat nog lastig worden.

De Google Pixel 10 Pro behoudt het herkenbare ontwerp van zijn voorgangers, met de horizontale camerabalk en platte zijkanten. De constructie bestaat uit een aluminium frame en een beschermlaag van Gorilla Glass Victus 2 aan de voor- en achterzijde. Het toestel beschikt daarnaast over een IP68-certificering voor stof- en waterbestendigheid. Naast de nieuwe kleuren Jade (lichtgroen) en Porselein (roomwit) heeft de 10 Pro een functionele toevoeging: Pixelsnap. Dit is een magnetisch systeem voor draadloze Qi2-opladers (vergelijkbaar met MagSafe op iPhone).

Het toestel is uitgerust met een Super Actua oleddisplay van 6,3 inch. Het scherm heeft een variabele verversingssnelheid die kan oplopen tot 120 Hz. Dat resulteert in een vloeiende weergave van bewegende beelden. Google heeft de maximale piekhelderheid verhoogd naar 3300 nits. Daardoor kun je in vrijwel elke omgeving goed zien wat er op het scherm gebeurt, zelfs wanneer het buiten erg zonnig is. De resolutie en overige basisspecificaties van het scherm zijn verder gelijk gebleven ten opzichte van de Pixel 9 Pro van een jaar eerder.

©Wesley Akkerman

©Wesley Akkerman

Nieuwe Tensor-processor

De nieuwste Pixel wordt aangedreven door de Tensor G5-processor, die (uiteraard) geoptimaliseerd is voor AI-taken en soepele prestaties levert bij dagelijks gebruik. Hoewel de chip een duidelijke verbetering is ten opzichte van zijn voorganger, loopt-ie toch achter op wat de concurrentie te bieden heeft, zoals Samsung en Apple. Dat is in de praktijk gelukkig zelden merkbaar, behalve bij zeer zware games. Standaard is het toestel uitgerust met een ruime 16 GB aan werkgeheugen, waardoor multitasking geen enkel probleem vormt voor de Pixel 10 Pro.

Het toestel beschikt bovendien over een 4870mAh-batterij die het gemakkelijk een dag volhoudt. Opladen kan met een vermogen van 30 watt, waarmee je de batterij in ongeveer anderhalf uur volledig oplaadt. Een belangrijke vernieuwing is, zoals gezegd, de ondersteuning voor de Qi2-standaard voor draadloos opladen. Dankzij het ingebouwde Pixelsnap-magneetsysteem kun je de telefoon eenvoudig uitlijnen met ondersteunde draadloze laders. Veel reeds beschikbare magnetische accessoires werken gewoon met de Pixel 10-lijn.

©Wesley Akkerman

©Wesley Akkerman

Veel ontbrekende functies

De Pixel 10 Pro draait op Android 16 en mag daarnaast rekenen op zeven jaar aan software- en beveiligingsupdates (net zoals de andere Pixels). Dat garandeert een lange levensduur met toegang tot toekomstige functies en de nieuwste beveiliging. De nieuwe Android-versie kenmerkt zich door veel kleine aanpassingen door te voeren. De verschillende iconen in de statusbalk ogen wat voller en speelser, terwijl de toevoeging van transparante elementen het systeem wat levendiger maakt. Het strakke en saaie karakter is daardoor verdwenen.

Verder valt vooral op dat de Pixel 10 Pro zijn potentie in Nederland niet waarmaakt. Jaarlijks presenteert Google een hoop AI-functies die de aanschaf voor een Pixel kunnen maken of breken, maar die zijn zelden beschikbaar in de Benelux. Opties die nu schitteren in afwezigheid zijn Magic Cue, Ask Photos en Live Call Translate. Hoewel, die laatstgenoemde functie wérkt technisch gezien wel in de Benelux, maar niet in de lokale talen. Die kun je dus alleen in het Engels gebruiken, wat de inzetbaarheid op dagelijks niveau drastisch vermindert.

100x inzoomen of AI?

Verder is de Google Pixel 10 Pro uitgerust met een bekend en veelzijdig camerasysteem, bestaande uit een hoofdcamera van 50 megapixel en een ultragroothoeklens en telelens met 5x optische zoom (allebei 48 megapixel). Hoewel de hardware grotendeels ongewijzigd is ten opzichte van vorig jaar, is de fotokwaliteit nog altijd indrukwekkend. Dankzij Googles geavanceerde beeldverwerking levert het toestel onder de meeste lichtomstandigheden scherpe, consistente en gedetailleerde foto's met een uitstekend dynamisch bereik. Zo kennen we de Pixel.

Een nieuwe functie is de 100x Pro Res Zoom, die AI gebruikt om objecten op grote afstand dichterbij te halen. De resultaten hiervan zijn wisselend: de functie kan effectief zijn voor landschappen of architectuur, maar heeft de neiging om details zoals tekst onjuist te reconstrueren (eigenlijk zoals veel AI-diensten dat nu ook al doen). In situaties met weinig licht neemt de algehele prestatie van het camerasysteem af, met name bij de ultragroothoek- en telelens. Ook de videokwaliteit in het donker blijft een aandachtspunt voor het toestel.

Pixel 10 Pro kopen?

Hoewel Google best wat vraagt voor het toestel en de Pixel 10 Pro op behoorlijk wat punten achterloopt op de concurrentie, zijn we toch enthousiast over het apparaat. De 10 Pro is namelijk een capabele en compacte smartphone, die lekker in de hand ligt en perfect presteert voor alledaags taken. Zo eerlijk moeten we dan ook weer zijn. Het beeldscherm laat weinig te wensen over, de foto's komen over het algemeen goed uit de verf en de batterijduur is acceptabel. We laden onze smartphones meestal toch wel elke dag of anderhalve dag op.

Ja, de Pixel 10 Pro mist flink wat AI-functies in Nederland. Maar veel mensen verzetten zich nog altijd tegen dergelijke functionaliteit, waardoor ze die ook niet zullen missen. Dan ligt de focus op software (die veel speelser en duidelijker is) en algemene cameraprestaties, en op die vlakken scoort Google gewoon goed. Een ander nadeel is dan misschien nog de oplaadsnelheid, maar ook daar kun je prima omheen werken. Het allergrootste struikelblok is en blijft de prijs. Voor minimaal 1099 euro krijg je bij de concurrentie, technisch gezien, meer waar voor je geld.