Wil je een eigen mailserver opzetten? Dankzij iRedMail hoeft het niet lastig te zijn: je zet hiermee razendsnel een veilige én functionele mailomgeving op waar je net zo makkelijk groepsfuncties aan toevoegt. Lees hier wat daarbij komt kijken.

Lees eerst:Wat heb je nodig voor een eigen mailserver?

Met de kennis uit bovenstaand artikel in het achterhoofd is het tijd om iRedMail te configureren. Voor de afhandeling van e-mailverkeer via de door jou gewenste domeinnaam moet je de dns-instellingen van dat domein aanpassen.

Als voorbeeld gebruiken we in deze masterclass de domeinnaam p2p.nl. Je kunt dit overal vervangen door je eigen domeinnaam. Als hostname voor de server kiezen we mail.p2p.nl. Het domein is geregistreerd bij TransIP waar we ook de dns-instellingen voor dat domein kunnen aanpassen.

Voor de mailserver maken we eerst een a-record voor mail.p2p.nl dat verwijst naar het ip-adres van de server, in ons geval is dat 178.79.181.61. Als je de server thuis hebt staan, gebruik je het (publieke) ip-adres van je internetverbinding.

Als tweede voegen we een mx-record (mail exchange record) voor het domein toe. Hierbij geef je een prioriteit aan (bijvoorbeeld 10) en het doel van het mx-record (het zojuist gemaakte a-record met de naam mail).

Wil je voor een ander domein dezelfde e-mailserver gebruiken? Dan vul je in het mx-record voor dat domein de volledige hostname van de mailserver in, zoals

waarbij de extra punt op het einde belangrijk is!). Je kunt eventueel een tweede mailserver als back-up (de zogenoemde fallback) gebruiken door die een lagere prioriteit (zoals 20) te geven. Dat is vooral belangrijk als je de server thuis hebt staan. Vergeet tenslotte ook niet de a-records voor onder meer de website zelf (www), die natuurlijk ook elders mag zijn gehost. We laten ipv6-adressen hier buiten beschouwing, maar die kun je eventueel ook toevoegen.

Kale installatie Ubuntu

We beginnen zoals aangegeven met een kale installatie van Ubuntu. Dat is ook de gewenste basis voor iRedMail. Zorg dat je als root bent ingelogd via ssh (bijvoorbeeld met PuTTY) en dat het besturingssysteem up-to-date is. De hostname (mail.p2p.nl) moet correct zijn geconfigureerd. In het bestand /etc/hostname zet je de korte hostname mail, dat kan in één keer met

Zorg ook dat in het bestand /etc/hosts de eerste regel (met het adres 127.0.0.1) als eerste de volledige hostname bevat (mail.p2p.nl) gevolgd door localhost, zoals in het voorbeeld hieronder. Je kunt het bestand met het commando

bewerken.

Bij wijzigingen moet je de server herstarten (met het commando reboot). Controleer daarna dat de opdracht hostname de korte hostname (mail) geeft en dat de opdracht

de volledige hostname (mail.p2p.nl) laat zien.

iRedMail installeren

Ga naar de site van iRedMail om de nieuwste versie te downloaden. Ga dan via de opdrachtregel met

naar de root-folder en zet hier installatiebestand neer met

waarbij je <link> vervangt door het adres van het installatiebestand. Pak vervolgens dit bestand uit en ga naar de zojuist aangemaakte folder met:

Begin nu de installatie met

©PXimport

Er verschijnt een welkomstscherm. Kies Yes om de installatie te beginnen. Eerst wordt om een opslaglocatie voor de mailboxen gevraagd. Je kunt de standaardwaarde /var/vmail accepteren. Hierna wordt gevraagd of je Nginx of Apache als webserver wilt gebruiken. De webserver zal daarna automatisch worden geconfigureerd voor onder meer iRedAdmin en Roundecube.

We kiezen Nginx omdat die niet alleen sneller is, maar ook beter ondersteund lijkt te worden: de optie voor Apache verdwijnt in de volgende versie van iRedMail, al blijft het wel bruikbaar als je er nu voor kiest.

Opslag van e-mailaccounts

In de volgende stap kies je waar de e-mailaccounts bewaard moeten worden, zoals OpenLDAP, MySQL of MariaDB. Dit maakt functioneel niet uit. Het is wel handig een optie te kiezen waarmee je ervaring hebt. Voor veel gebruikers zal dat MySQL zijn. We geven hier de voorkeur aan MariaDB (dat vergelijkbaar is met MySQL). In distributies waarin MariaDB geen optie is, kun je veilig MySQL kiezen.

Er wordt vervolgens een wachtwoord voor de root-gebruiker voor MySQL gevraagd. Daarna kun je het eerste domein waarvoor je e-mail af wilt handelen toevoegen, in ons voorbeeld is dat p2p.nl. Daarna wordt om een wachtwoord voor de domeinbeheerder gevraagd (postmaster@p2p.nl). Met dat account kun je inloggen in de webmail en de configuratietool iRedAdmin.

©PXimport

Optionele onderdelen

Je kunt ten slotte kiezen welke extra onderdelen geïnstalleerd moeten worden. Dat zijn achtereenvolgens Roundcube voor webmail, Awstats om statistieken voor web- en e-mailverkeer te genereren, iRedAdmin voor het configureren van je e-mailomgeving via een browser, Fail2ban om gebruikers te blokkeren als ze te vaak verkeerde inloggegevens opgeven en SOGo dat groupware toevoegt. Ze zijn, behalve SOGo, allemaal standaard aangevinkt.

We vinken SOGo hier ook aan. Dit voegt ondersteuning toe voor (gedeelde) agenda’s (CalDAV) en contacten (CardDAV) en, belangrijker nog, Exchange ActiveSync. Daardoor kun je gemakkelijker e-mail, agenda, contacten en taken synchroniseren met Outlook én met diverse mobiele apparaten, zoals Android, iPhone en iPad. Tevens biedt SOGo een Outlook-omgeving in de browser aan, als alternatief naast het op e-mail toegespitste Roundcube. SOGo zou je kunnen weglaten als je bijvoorbeeld al ownCloud gebruikt voor agenda en contacten.

©PXimport

Definitieve installatie

Als laatste krijg je een overzicht van je keuzes en kun je de installatie definitief doorzetten, zodat alle componenten worden geïnstalleerd en daarna geconfigureerd. Er volgen nog een paar vragen waarvoor je het standaard antwoord kunt accepteren, zoals het toevoegen van de standaard firewallregels van iRedMail en herstarten van de firewall.

Na een succesvolle installatie krijg je een overzicht van de internetadressen te zien voor browsertoegang tot geïnstalleerde onderdelen, zoals Roundcube, SOGo en de configuratietool iRedAdmin. Ook zie je de locatie van het bestand iRedMail.tips waarin je zeer gedetailleerde informatie en tips vindt voor jouw installatie. Om de installatie af te ronden, moet je de server herstarten met

Hierna zijn alle services gestart en kun je beginnen met bijvoorbeeld het toevoegen van gebruikers. De postmaster (postmaster@p2p.nl) is bij de installatie reeds toegevoegd. Op dat adres ontvang je onder meer statusrapporten. Je kunt hiervan ook al direct gebruik maken, bijvoorbeeld door in te loggen in Roundcube.

Aanmaken van gebruikers

We beginnen bij iRedAdmin, de configuratietool waarmee je al je e-maildomeinen en accounts kunt beheren. In ons voorbeeld is die te vinden op https://mail.p2p.nl/iredadmin. Je logt in als postmaster (postmaster@p2p.nl) met het gekozen wachtwoord.

We starten met het toevoegen van het e-mailadres gertjan@p2p.nl. Hiervoor ga je naar Add / User. Voer het gewenste e-mailadres en wachtwoord in. Bij Mailbox Quota kies je bijvoorbeeld 5000 MB, wat voor de meeste gebruikers voldoende zou moeten zijn. Nadat je de gebruiker hebt aangemaakt, kun je met dat e-mailadres en het gekozen wachtwoord inloggen bij Roundcube via https://mail.p2p.nl/mail.

Hoewel je nu volop gebruik kunt maken van het e-mailadres is de installatie nog niet optimaal. Daardoor worden sommige berichten mogelijk niet afgeleverd of verdwijnen ze in een spambak. Je kunt de status van je mailserver gemakkelijk controleren op deze website. Hier wordt een e-mailadres genoemd waarnaar je, bijvoorbeeld vanaf Roundcube, een bericht kunt sturen. Druk vervolgens op de knop om de score te bekijken.

Dns-aanpassingen

De meeste aanpassingen maken we via de dns-instellingen van het domein. Voor de eerste, het toevoegen van reverse-dns, ook wel ptr-record (pointer) genoemd, moet je meestal bij je hostingprovider zijn. Zo’n record zorgt dat een ip-adres is te herleiden naar de hostname van de mailserver. Het doet dus het omgekeerde van een dns a-record. Als je geen ptr-record hebt ingesteld, wordt de kans iets groter dat een spamfilter jouw berichten als spam markeert.

Bij Linode kunnen we reverse-dns via de Linode Manager instellen. In ons voorbeeld doen we dit voor de hostname mail.p2p.nl. Er kan per ip-adres maar één reverse-dns-record bestaan. Wil je meerdere domeinen gebruiken met jouw mailserver? Dan geeft het in de praktijk niet als reverse-dns naar een ander domein verwijst (wat onvermijdelijk is).

Als tweede aanpassing gaan we een spf-record (Sender Policy Frame) toevoegen aan de dns. Die wordt door bijvoorbeeld Google en Microsoft gebruikt om te controleren of de verzendende mailserver wel berichten mag versturen voor dat domein. Hiervoor voeg je een txt-record toe met als inhoud bijvoorbeeld:

Hiermee geef je aan dat alle voor dit domein geconfigureerde mx-systemen en ook alle a-records e-mail mogen versturen voor dit domein.

Dkim-handtekening

Als laatste aanpassing gaan we voor een dkim-handtekening zorgen. Dat is een extra header in e-mailberichten met een unieke sleutel waarmee gecontroleerd kan worden waar een bericht oorspronkelijk vandaan komt. Die unieke sleutel voeg je als txt-record aan de dns-instellingen toe. Om de waarde van die sleutel te achterhalen, ga je naar de opdrachtregel van de server en geef je het commando

Je krijgt nu de volgende uitvoer te zien:

De zogenoemde selector is dkim en voeg je in de vorm dkim._domainkey toe als naam voor je txt-record in de dns. Voor de unieke waarde van dit record heb je het gedeelte tussen haakjes nodig, waarbij je alle karakters achter elkaar in één regel zet en alle quotes verwijdert. Wat je overhoudt ziet er (deels) als volgt uit:

In de afbeelding (zie ##links/rechts/onder/boven##) zie je de volledige dns-instellingen die we hebben gemaakt. Let erop dat het tot wel 24 uur kan duren voordat wijzigingen in de dns-instellingen overal zijn doorgevoerd. Heb je deze laatste aanpassing gemaakt én is die doorgevoerd, dan kun je met de opdracht

controleren of ze correct zijn, dit geeft dan een pass als resultaat. Je kunt ook hier de handtekening testen met de selector (dkim) en domeinnaam (p2p.nl). Optioneel kun je je domein ook nog via Google Postmaster Tools verifiëren. Je krijgt dan (wederom) een txt-record dat je aan de dns-instellingen kunt toevoegen.

©PXimport

SOGo en Android

We hebben bij de installatie ook voor SOGo gekozen. Alle via iRedAdmin aangemaakte accounts zijn daardoor ook direct beschikbaar binnen SOGo. Je kunt inloggen via https://mail.p2p.nl/SOGo. Binnen deze zeer nette Outlook-achtige omgeving kun je je e-mail inzien, maar ook agenda, taken en contactpersonen bijhouden.

Om te beginnen is het verstandig om via Voorkeuren / Algemeen bij Huidige tijdzone de waarde Europe/Amsterdam in te vullen zodat afspraaktijden kloppen. Je zult verder waarschijnlijk gemakkelijk je weg in de verzorgde en bovendien Nederlandstalige gebruikersinterface vinden. Dankzij de Exchange ActiveSync-ondersteuning kunnen we het account eenvoudig toevoegen op een Android-smartphone, zodat we e-mail, agenda, contacten en taken daarmee kunnen synchroniseren. Hiervoor gebruiken we de optie Account toevoegen in de Gmail-app. Kies als type server voor Exchange. Voer het e-mailadres in gevolgd door het wachtwoord. Voer de servernaam (mail.p2p.nl) in en kies bij beveiligingstype voor SSL/TLS (alle certificaten accepteren).

De synchronisatie-instellingen kun je naar keuze nog aanpassen. Standaard zullen naast e-mail ook agenda en contacten worden gesynchroniseerd. Je kunt dat controleren met bijvoorbeeld de agenda-app die afspraken laat zien, al zul je mogelijk alleen de weergave van het bewuste account nog actief moeten maken.

©PXimport

Configuratie aanpassen

Hoewel iRedAdmin erg praktisch is voor het maken van e-mailaccounts, zul je merken dat de mogelijkheden verder erg beperkt zijn. De uitgebreidere Pro-versie voegt veel toe, maar is ook prijzig (vanaf zo’n 250 dollar per jaar). Gelukkig geeft de standaardinstallatie al een goed geconfigureerd systeem. Kleine aanpassingen kun je waar nodig zelf maken, veelal door configuratiebestanden via de opdrachtregel aan te passen. Als voorbeeld nemen we de grootte van e-mailbijlagen. Via de opdrachtregel kun je met de opdracht postconf alle configuratieparameters van Postfix inzien.

De waarde bij message_size_limit bepaalt de maximale grootte van e-mailberichten. Standaard is dat ongeveer 15 MB. Met de volgende opdracht kun je de waarde verhogen naar 100 MB:

Overigens is Dovecot verantwoordelijk voor de grootte van mailboxen, de enige reden om de parameter

hier te verhogen is omdat Postfix dat vereist. Herstart Postfix vervolgens met de opdracht

Je kunt met je e-mailsoftware zoals Outlook direct grote bijlagen versturen. Wil je dit ook via webmail kunnen doen, dan moet je ook een kleine aanpassing voor php en Roundcube maken.

Verdere stappen

Standaard wordt een self-signed certificaat gegenereerd voor https-toegang. Daardoor geven de meeste browsers een veiligheidswaarschuwing als je bijvoorbeeld Roundcube of iRedAdmin bezoekt. In Firefox kun je hiervoor een uitzondering toevoegen. Maar het is netter om een echt certificaat te installeren, zoals een gratis exemplaar van Let’s Encrypt.

Onder meer in de documentatie van iRedMail vind je tips hoe je dat voor elkaar krijgt. Je vindt daar nog veel meer handige tips om je installatie te finetunen.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.

Black Friday staat weer voor de deur en dat betekent dat je overspoeld wordt met aanbiedingen. Maar let goed op voordat je op de bestelknop drukt: uit onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) blijkt dat veel van deze 'megadeals' in werkelijkheid misleidend zijn. Driekwart van de onderzochte winkels houdt zich niet aan de regels.

De toezichthouder nam 24 grote webshops en fysieke winkels onder de loep. De conclusie is schokkend: maar liefst 18 van de 24 winkels gaan de fout in met hun kortingsacties.

Sjoemelen met de 'van-prijs'

De grootste valkuil voor consumenten zit hem in de zogenoemde 'van-prijs'. Wettelijk is vastgelegd dat de doorgestreepte prijs (waar de korting vanaf gaat) de laagste prijs moet zijn die de winkel in de afgelopen 30 dagen heeft gerekend.

In de praktijk lappen veel winkeliers deze regel aan hun laars. Ze baseren de korting bijvoorbeeld op de (vaak veel hogere) adviesprijs, of een oude prijs van maanden geleden. Hierdoor lijkt het alsof je een enorme korting pakt, terwijl je in werkelijkheid soms nauwelijks goedkoper – of zelfs duurder – uit bent.

Volgens Fleur Severijns van de ACM is dit niet alleen oneerlijk tegenover de consument, maar ook tegenover concurrenten die wél netjes de regels volgen. De toezichthouder heeft de overtredende winkels aangeschreven. Vorig jaar kregen ketens als Leen Bakker en Jysk al boetes van boven de een ton voor dit soort praktijken; dat risico lopen de huidige overtreders nu ook.

Ook Bol, Amazon en Wehkamp genoemd

De ACM maakt de namen van de 18 winkels nog niet bekend, omdat zij nog bezwaar mogen maken. De Consumentenbond deed echter eigen onderzoek en noemt man en paard. Volgens de bond gaan onder andere Amazon, Wehkamp en Bol de mist in:

Waarom trappen we erin?

Winkeliers worden steeds creatiever in het verhullen van de werkelijke prijshistorie. Niels Holtrop, universitair docent Marketing, legt aan de NOS uit dat dit een bewust psychologisch spel is. Omdat aanbiedingen vaak tijdelijk zijn, ontstaat er bij consumenten de angst om de deal te missen (Fear Of Missing Out).

Doordat het voor de ACM onmogelijk is om elke (kleine) webshop te controleren, nemen veel winkeliers de gok. "Prijsconcurrentie is een krachtig wapen; klanten zijn er enorm gevoelig voor," aldus Holtrop.

Wat kun je doen?

Controleer zelf of de prijzen van producten niet stiekem zijn verhoord door gebruik te maken van de prijshistorie. Op vergelijkingssites kun je bijvoorbeeld zien wat het prijsverloop van een bepaald product is geweest gedurende een jaar.

Op Kieskeurig.nl kun je bijvoorbeeld de prijsdalers bekijken, hier vind je producten die de afgelopen periode sterk in prijs zijn gedaald.