Wanneer je komt te overlijden, wat gebeurt er dan met online accounts? Dat is een vraag waar je eigenlijk bij leven als bij stil moet staan, zodat nabestaanden er niet naar hoeven te gissen. Er zijn aardig wat prangende vragen rond je digitale erfenis waar je van tevoren over na moet denken, van je online accounts tot je cryptowallet. Zoals de volgende.

Voor we ons buigen over de eigenlijke digitale nalatenschap willen we je wijzen op enkele onlinediensten en -tools die je kunnen helpen bij het plannen van je uitvaart. Zo kun je in het wensenboek van Dela je wensen vastleggen van tien zaken die bij een uitvaart van belang kunnen zijn, zoals de lijst met genodigden, welke muziek, wie je contactpersoon is enzovoort. Je kunt je antwoorden online bewaren in een Dela-account of downloaden als pdf-bestand. 

Op RememberMe.nl vind je ook een tool waarmee je, na aanmelding, een aantal uitgebreide vragenlijsten rond de topics Wensenlijst, Praktische zaken, Genodigdenlijst en Draaiboek kunt invullen. Opvallend is wel dat van de bijna zestig items er maar één over digitale nalatenschap gaat. Helaas is dat tekenend, zelfs in 2022. 

De website van Digital Funeral Professionals is zich hier meer van bewust, maar de site is wel commercieel opgezet. Zo kun je voor 95 euro een ‘digital life planning consult’ aanvragen om je digitale erfenis te regelen. Er is zelfs een mini-masterclass ‘Digitale Nalatenschap op Social Media Gebied’ (25 euro) die je op basis van videolessen een certificaat bezorgt.

©PXimport

Checklists

Regel je liever zo veel mogelijk zelf, dan zijn er een aantal checklists die je gratis kunt downloaden. Neem bijvoorbeeld de checklist van Netwerk Notarissen. Het is een vrij beperkte checklist, maar helpt je wel om over basale zaken alvast na te denken. 

Een uitgebreidere checklist, met meer dan twintig doordachte en degelijk uitgewerkte vragen, kun je aanvragen via https://kwikr.nl/delacheck. Hierop staan vragen als: Wat wil je dat er met je social media-accounts gebeurt?, Op welke […] sites heb je een (betaald) account? en Van welke e-mailservices maak je gebruik?. Een opvallend weetje dat je in deze checklist terugvindt is dat ongeveer de helft van alle Nederlanders online niet verder wil leven, maar ook dat 70% van hen nog geen digitale nalatenschap heeft vastgelegd. 

Daarnaast kun je op de webpagina van Dela over digtaal nalatenschap terecht voor allerlei zinvolle kwesties rondom je digitale nalatenschap, zoals: Wie zorgt er voor jouw digitale nalatenschap als jij er niet meer bent?, Welke spelregels gelden er voor je digitale nalatenschap? en Weet jij wat er met je WhatsApp-berichten, foto’s en video’s gebeurt?.

Tot slot is er nog een checklist van Business Insider die meer ingaat op de financiële kant. Deze checklist ‘Op tijd geldzaken overnemen van je ouders voorkomt veel gedoe’ gaat weliswaar slechts beperkt in op het digitale aspect van het regelen van de erfenis, maar de financiële insteek is heel interessant en belangrijk om van tevoren al over na te denken.

©PXimport

Stappenplan opstellen

Je digitale erfenis voorbereiden vergt hoe dan ook een aantal stappen. Eerst breng je je digitale erfenis nauwkeurig in kaart door al je online accounts te noteren. Denk aan je socialmedia-accounts, gebruikte cloudopslagdiensten, websites en e-maildiensten, maar ook aan streamingdiensten voor film, muziek en games, en apps op je pc, tablet of smartphone die gekoppeld zijn aan diensten als Fitbit en Strava, of eventuele cryptovaluta en andere online tegoeden enzovoort.

Vervolgens geef je aan wat er precies met je digitale erfenis moet gebeuren. Dit kan per app of service verschillend zijn. Geef duidelijk aan wat er moet worden bewaard of vernietigd en wie welke data in handen mag krijgen.

Dat vastleggen kun je op verschillende manieren doen, zodat het rechtsgeldig is. Leg je namelijk niets vast, dan is het wettelijk zo geregeld dat je nabestaanden moeten bepalen wat er met jouw digitale erfenis gebeurt. Je kunt je wensen vastleggen in een handgeschreven wilsbeschikking (codicil), in een digitale kluis (zie verderop), alles opnemen in je testament of via de notaris een zogeheten online executeur aanstellen, dat kan dezelfde persoon zijn als de executeur testamentair.

©PXimport

Wachtwoordmanager

Het kan natuurlijk niet de bedoeling zijn dat je alle wachtwoorden en inlogcodes in je codicil of testament noteert en up-to-date houdt, of telkens een aangepaste versie doorspeelt aan een vertrouwenspersoon. Je bewaart zo’n lijst dus beter op een veilige, maar ook praktisch haalbare manier, zodat je vertrouwenspersoon pas toegang krijgt tot je online data na je overlijden.

Opschrijven in een notitieboekje en de locatie aan je vertrouwenspersoon doorgeven, is niet zo veilig, en opnemen in een testament is dan weer niet zo praktisch of goedkoop. Er zijn drie alternatieven: het gebruik van een wachtwoordmanager, digitale kluis of cloudopslagdienst (zie kader ‘Cloudopslag’).

Er zijn een heleboel bekende wachtwoordmanagers. We noemen er een paar: 1Password, Bitwarden, Dashlane, KeePass, LastPass en RoboForm. Sommige bevatten een module waarmee je bepaalde mappen toegankelijk kunt maken voor anderen, maar als het slechts gaat om je digitale nalatenschap is dat niet de veiligste optie. Er zijn echter ook beheerders waarmee je een soort noodtoegang (emergency access) kunt opzetten. Je geeft dan aan welke personen toegang mogen krijgen tot je kluis nadat een instelbare periode van inactiviteit is verstreken. 

Of een toegewezen contactpersoon kan zelf toegang aanvragen, maar die krijgt hij pas als je niet binnen een zelf in te stellen tijdsverloop reageert. Dit is bijvoorbeeld bij de premiumaccounts van Bitwarden en LastPass mogelijk.

©PXimport

Cloudopslag

Je kunt natuurlijk je inloggegevens bij een (gratis) cloudopslagservice als Dropbox, Google Drive of OneDrive bijhouden, maar echt veilig is dat niet. Je kunt zo’n document dan beter in een aparte, extra versleutelde map binnen die cloudopslagdienst bewaren. OneDrive biedt zo’n functie aan, met de naam Persoonlijke Kluis. Let wel: zonder abonnement kun je niet meer dan drie documenten in die kluis bewaren. Een andere optie is het gratis Cryptomator.

Binnen Windows gebruik je het programma als volgt: start de app op en kies Kluis toevoegen / Nieuwe Kluis Aanmaken. Vul een naam in en verwijs met Andere locatie / Kies naar een submap in de lokale synchronisatiemap van je cloudopslagdienst. Vul een wachtwoord in, geef aan dat je een herstelsleutel wilt – die gegevens kun je dan aan je vertrouwenspersoon doorspelen – en voltooi met Kluis aanmaken.

©PXimport

Tip 05: Digitale kluis

Voor het bewaren van belangrijke of officiële documenten, zoals aktes en dus gegevens van je onlineaccounts, kun je beter een digitale kluis gebruiken die aan een notariaat kan worden gekoppeld. Je kunt dan ook zelf vastleggen wat er met de kluisinhoud moet gebeuren na je overlijden. Een voorbeeld van zo’n kluis is de Nederlandse Notariskluis (vanaf 3,95 euro per maand). Je kunt er allerlei soorten documenten in bewaren, zoals eigendomsbewijzen, een codicil en inlogcodes, maar ook brieven, foto’s of een (afscheids)video. 

Volgens medewerker Pieter de Vos zijn er momenteel zo’n vijftig notariskantoren bij deze dienst aangesloten, maar je beslist als gebruiker zelf welke van de aangesloten notarissen je kluis mag beheren, en misschien is je vaste notaris wel bereid zich bij de dienst aan te sluiten. Dit houdt in dat die notaris bij je overlijden de digitale sleutel van je kluis zal overhandigen aan de persoon die je in je codicil of testament hebt gemachtigd. Medewerker De Vos benadrukt verder dat het platform erg veilig is.

In België kunnen alle meerderjarige inwoners gratis een digitale kluis tot 1 GB opslagruimte creëren op www.izimi.be (ook mobiel), een initiatief van het Belgische notariaat. Bij het aanmaken van de kluis kun je zelf een notariskantoor aangeven.

 Aanmelden kan met de app itsme (vergelijkbaar met het Nederlandse DigiD). Je bepaalt daarna zelf wat er na je overlijden met je gegevens moet gebeuren: gehele of gedeeltelijke overdracht door een notaris of door een vertrouwenspersoon, of vernietiging van de volledige kluisinhoud.

Online accounts

Tot nu toe hebben we vooral algemene tips gegeven voor het beheer van je digitale nalatenschap, maar je doet er ook goed aan de mogelijkheden en voorwaarden na te lopen bij elke app of dienst waarbij je een account hebt en data achterlaat. Besef je dat het achterlaten van data ook gebeurt zonder dat je het echt door hebt, zoals bij heel wat IoT-apparaten, bijvoorbeeld een slimme koelkast of stofzuiger. Vaak moet je daarvoor namelijk een account aanmaken en dus bepaalde persoonsgegevens achterlaten. Ga dus ook na wat er met die data gebeurt na je overlijden.

Weliswaar is er tegenwoordig de AVG (Algemene verordening gegevensbescherming; in het Engels GDPR) waardoor je vrij veel rechten hebt als gebruiker – zo is een bedrijf verplicht inzage te geven in de gegevens die het over je bijhoudt – maar helaas alleen als je nog in leven bent. De AVG vermeldt namelijk niet wat er met je data mag of moet gebeuren na je overlijden.

©PXimport

Internetdiensten

Er zijn gelukkig inmiddels een heleboel van de veelgebruikte webapplicaties en -diensten die hun gebruikers de mogelijkheid bieden om het een en ander zelf te regelen. We nemen Facebook en Google als voorbeeld, maar ook Instagram, LinkedIn, Twitter en Microsoft hebben al initiatieven genomen op dit vlak.

We beginnen met Facebook. Meld je aan bij en klik bij de Instellingen en Algemeen onder Instellingen voor accounts met herdenkingsstatus op Bewerken. Je kunt nu klikken op Verzoek om je account te verwijderen nadat je overlijdt of je selecteert een vertrouwenspersoon die je account (met herdenkingsstatus) verder mag beheren. Die vertrouwenspersoon stel je daarmee ook in staat je overlijden aan Facebook te melden.

Voor je Google-account meld je je aan bij https://myaccount.google.com/inactive. Klik op Starten, stel de gewenste periode van inactiviteit in en geef de persoon of personen aan die na die periode een bericht moeten krijgen. Je kunt ook aangeven tot welke van de meer dan vijftig Google-diensten hij via jouw account toegang mag krijgen.

Erfeniscontact

Tot voor kort kon je geen toegang krijgen tot de data van een overleden persoon wanneer het Apple ID of wachtwoord onbekend was. Dat is onlangs, met de komst van iOS en iPadOS 15.2 en macOS Monterey 12.1, eenvoudiger geworden. Je kunt nu namelijk contacten koppelen aan de app Digitale erfenis. Zij hebben dan na je overlijden toegang tot je Apple ID en data.

Op een iPhone of iPad open je hiervoor Instellingen, tik je op je naam en kies je Wachtwoord en beveiliging / Erfeniscontact, waarna je de verdere instructies volgt. Op een Mac gaat dit via Systeemvoorkeuren / Apple ID / Wachtwoord en beveiliging. De toegevoegde contacten hoeven zelf geen Apple-apparaat te hebben. De toegangssleutel kun je via e-mail versturen, opslaan als pdf-bestand of afdrukken en op een veilige plek bewaren.

Wanneer je Windows 11 (opnieuw) installeert, vereist Microsoft dat je je aanmeldt met een Microsoft-account of dat je er eentje aanmaakt. En dat terwijl je je voorheen in Windows 10 gewoon met een offline account kunt aanmelden. Wij laten je zien hoe je dat ook in Windows 11 doet, rechtstreeks tijdens de installatieprocedure.

Microsoft wil maar al te graag dat je een Microsoft-account hebt en deze ook gebruikt bij het aanmelden van Windows 11. Behalve dat je hiermee in geval van het vergeten van je installatiecode het besturingssysteem makkelijker opnieuw kunt activeren, biedt een Microsoft-account niet heel veel extra voordelen in Windows 11 zelf. Het enige wat met zo'n account makkelijker gaat is het instellen van e-mail en OneDrive, maar dat zijn ook diensten waar je je later bij kunt aanmelden.

Installatieprocedure

In een van de laatste stappen van de installatieprocedure, of wanneer je een Windows 11-laptop hebt gekocht, word je - om de laatste instellingen toe te passen - gevraagd om in te loggen bij een Microsoft-account, of er eentje aan te maken.

©MG | ID.nl

Wanneer je in bovenstaand scherm bent aangekomen, lijkt het alsof je hier niet meer uit kunt komen: je moet óf een account invullen, óf er eentje aanmaken, óf een stap terug gaan met de pijl rechtsboven in beeld. Toch kun je hier nog iets anders doen, namelijk een opdrachtprompt openen. En dat is handig, want met een opdrachtprompt tijdens de installatie van Windows 11 kun je alvast dingen regelen voordat Windows 11 zelf is opgestart. Het omzeilen van het aanmaken of invoeren van een Microsoft-account bijvoorbeeld. Om de opdrachtprompt te openen, moet je de volgende toetscombinatie intypen:

Shift+F10

Let op: bij sommige computers zoals laptops kan het zijn dat je ook de Functietoets Fn moet indrukken om de F10-knop te kunnen gebruiken. De opdracht wordt in dat geval dan:

Shift+Fn+F10

Na het indrukken van deze toetscombinatie wordt een zwart venster voor de opdrachtprompt geopend.

©MG | ID.nl

In dit scherm voor je een speciale opdracht in waarmee we de verplichte invoer voor een Microsoft-account gaan omzeilen. Zodra Windows 11 heeft gedetecteerd dat jouw computer een werkende verbinding heeft, blijf je op dat accountscherm hangen, maar ook wanneer er nog geen verbinding is gemaakt, wil Microsoft toch eerst dat je verbinding maakt en daarna alsnog met een Microsoft-account aan de slag gaat.

Nu de opdrachtprompt is geopend, schakelen we die online functie uit. Voer exact de volgende opdracht in:

start ms-cxh:localonly

Gevolgd door een druk op de Enter-toets. Dat zit eruit als hieronder:

©MG | ID.nl

Nadat je op Enter hebt gedrukt, verschijnt er een nieuw venster met de mogelijkheid om een lokaal account (dus zonder Microsoft-account) aan te maken. Goed om te weten: dit account is ook meteen een administrator-account.

©MG | ID.nl

Je kunt hier dus gewoon een normale (voor- en achter)naam opgeven, een e-mailadres is dan niet nodig. Je kunt ervoor kiezen om nu een wachtwoord in te vullen, maar als je dat doet, krijg je ook direct drie controlevragen die je moet opgeven; dat kun je niet skippen. Sla je het aanmaken van een wachtwoord nu over, dan kun je dat later in Windows 11 alsnog doen.

Nadat je de benodigde gegevens hebt ingevuld, worden de laatste installatiestappen voltooid, en wordt de computer nog een keertje opnieuw opgestart. Daarna kun je je aanmelden met het nieuwe account en voer je nog een aantal stappen uit met betrekking tot functies als locatie, diagnostische gegevens en handschriftherkenning.

Account aanpassen

Het account waarmee je je aanmeldt is een administrator-account. In dat geval doe je er goed aan om een wachtwoord in te stellen als je dat nog niet hebt gedaan in de hierboven uitgelegde stap. Om een wachtwoord in te stellen, klik je op de Startknop, en vervolgens op je accountnaam en kies je voor Mijn account beheren.

©MG | ID.nl

Je komt nu in het instellingenscherm terecht voor je account. Scroll naar de knop Aanmeldingsopties en daarna op Wachtwoord.

©MG | ID.nl

Nu kun je een wachtwoord naar wens opgeven, de eisen zijn hier niet streng, maar uiteraard kies je wel voor een lastig te raden wachtwoord. Wel ben je verplicht om een geheugensteuntje op te geven, maar dat is minder lastig dan drie extra beveiligingsvragen die je normaliter bij het installatiescherm moet opgeven. Bij de geheugensteun mag het wachtwoord (vanzelfsprekend) niet gebruikt worden .

©MG | ID.nl

Wachtwoord en geheugensteun ingevoerd? Dan ben je in principe klaar en kun je je systeem verder gaan configureren. Eventueel kun je nu ook nieuwe extra accounts aanmaken via het onderdeel Andere gebruikers in het instellingenscherm.

Je pakt je telefoon om even snel iets te bekijken – en ineens ben je zomaar een uur verder, omdat je niet kon stoppen met scrollen. En onderweg ben je meestal niet blijven hangen bij blije kattenfilmpjes, maar bij rampen, slecht nieuws en roddel. Of bij posts van mensen die allemaal mooier of rijker lijken dan jij. Doomscrolling dus. Slecht voor je humeur en zelfbeeld én zonde van je tijd. Maar gelukkig kun je er iets tegen doen.

Lees ook: Minder afleiding van je telefoon met deze 6 apps

Wat is doomscrolling?

Doomscrolling is eindeloos blijven scrollen door berichten, filmpjes en posts die je eigenlijk alleen maar onrustig maken. Dat begon ooit met nieuws, maar geldt tegenwoordig ook voor sociale media. Denk aan TikTok, Instagram of X waar je urenlang blijft scrollen, maar waar je zelden wijzer of rustiger van wordt. Het algoritme weet precies wat je aandacht trekt – en hoe het je blijft vasthouden.

De term ontstond rond 2020, tijdens de COVID-19-pandemie, toen mensen massaal thuis zaten en constant updates zochten over het virus. Maar het fenomeen heeft zich sindsdien uitgebreid naar alle vormen van nieuws of posts waar je je slechter van gaat voelen.

Waarom blijven we scrollen?

Apps zijn zo ontworpen dat ze je aandacht vasthouden. Elke swipe of nieuwe video geeft een kleine prikkel in je brein: een signaal dat er misschien iets interessants komt. Soms zit er iets tussen dat écht boeit, maar vaak blijft het bij vluchtige prikkels. Ondertussen raakt je hoofd vol, maar je krijgt er weinig voor terug.

Hoe weet je of je doomscrollt?

Er bestaat geen test waarmee je kunt checken of je een doemscroller bent. Maar er zijn wel duidelijke signalen. Je zit in de gevarenzone wanneer je:

🚩 Gedachteloos nieuws- of socialmedia-apps opent, vaak meerdere keren per dag
🚩 Je daarna leeg, onrustig of somber voelt
🚩 Moeite hebt om te stoppen, terwijl je eigenlijk wel weet dat het nergens toe leidt
🚩 's Avonds of 's ochtends lang op je telefoon zit zonder duidelijk doel
🚩 Niet toekomt aan andere dingen, of je gejaagd voelt als je niets checkt

Herkenbaar? Dan is het tijd om je scrollgedrag te doorbreken. Dat is niet makkelijk, maar het kan wel. Onderstaande tips helpen je op weg.

©Gorodenkoff

Wat kun je doen tegen doomscrolling?

1. Beperk je schermtijd en las schermvrije tijdstippen in

Geef jezelf vaste momenten waarop je iets mag checken. Bijvoorbeeld: 's ochtends 15 minuten nieuws, 's avonds 10 minuten social media. Stel een timer in, zodat je niet ongemerkt blijft hangen. Je kunt ook met jezelf afspreken dat je bijvoorbeeld één uur per dag niet op je scherm kijkt. Of in het weekend pas na twaalf uur 's middags je telefoon pakt. Ook is het mogelijk om tijdslimieten in te stellen voor bepaalde apps. Hieronder lees je hoe je dat doet op een iPhone en op een Android-toestel.

Scherm- en apptijd beperken op iPhone

Wil je op vaste tijden niet gestoord worden? Stel dan apparaatvrije tijd in op je iPhone. Tijdens die periodes zijn alleen telefoongesprekken, berichten en apps die je zelf toestaat beschikbaar. Ga naar Instellingen > Schermtijd, tik op App- en websiteactiviteit en schakel dit in als dat nog niet gebeurd is. Kies daarna voor Apparaatvrije tijd en stel via Gepland de begin- en eindtijd in. Je kunt kiezen voor elke dag hetzelfde tijdstip of per dag variëren. Vlak voor de ingestelde tijd krijg je een herinnering.

Ook kun je tijdslimieten instellen voor apps of hele categorieën, zoals sociale netwerken of games. Ga naar Instellingen > Schermtijd > Applimieten > Voeg limiet toe en selecteer de gewenste apps of categorieën. Tik op Volgende, stel de limiet in en gebruik eventueel Pas dagen aan voor verschillende limieten per dag. Rond af met Voeg toe.

Scherm- en apptijd beperken op je Android-telefoon

Rustmomenten op je Android-toestel stel je in via de Bedtijdmodus. Tijdens deze periodes worden je schermkleuren aangepast (bijvoorbeeld naar grijstinten) en kun je meldingen dempen of het scherm automatisch laten uitschakelen. Ga naar Instellingen > Digitaal welzijn en ouderlijk toezicht > Bedtijdmodus en stel in wanneer de modus moet starten en eindigen. Je kunt dit voor elke dag apart instellen of een vast schema kiezen.

Wil je appgebruik beperken? Ga dan naar Digitaal welzijn > Dashboard en kies de app die je wilt beperken. Tik op het zandlopertje naast de app en stel een dagelijkse limiet in. Zodra de limiet is bereikt, is de app de rest van die dag niet meer toegankelijk.

2. Zet meldingen uit

Pushmeldingen van nieuwsapps, sociale media of video-apps zorgen dat je telkens toch weer gaat kijken en scrollen. Zet ze uit. Wat je niet ziet, open je ook minder snel.

3. Richt je telefoon prikkelarmer in

Zet socialmedia- en nieuwsapps niet op je beginscherm. Of verwijder ze helemaal. Wil je ze toch echt bezoeken, dan kan dat via de browser. Dat is een extra handeling vergeleken met een app, maar juist daarom doe je het misschien minder vaak.  

Verder kun je er ook voor kiezen om de grijstintenmodus in te schakelen. Dat zorgt voor minder afleiding en een beeld dat rustiger is.

Op een iPhone ga je hiervoor naar Instellingen > Toegankelijkheid > Weergave en tekstgrootte > Kleurfilters en schakel je de optie in. Op een Android-smartphone ga je hiervoor naar Instellingen -> Toegankelijkheid -> Kleurfilters. Hier schakel je de optie Grijstinten in. Afhankelijk van je toestel kunnen deze menu-opties een iets andere naam hebben.

©ID.nl

4. Volg niet alles en iedereen

Kies één of twee betrouwbare nieuwsbronnen. Ontvolg accounts die vooral onrust of negativiteit brengen. Kies liever voor mensen of media die je inspireren, informeren of aan het denken zetten. Een account waar je geen energie van krijgt, maar dat je energie kost: dat kun je beter ontvolgen.

Stoppen met doom-scrolling? Het kan!

Doomscrolling gaat allang niet meer alleen over nieuws. Ook gedachteloos scrollen langs filmpjes, reacties of meningen op sociale media hoort erbij. Het lijkt onschuldig, maar kost tijd, energie en aandacht — en levert weinig op.

Het goede nieuws: je kunt ermee stoppen. Niet in één keer, maar stap voor stap. Door bewuster te kiezen wat je leest en wanneer. Door je telefoon minder het ritme van je dag te laten bepalen. En door ruimte te maken voor dingen die je echt iets opleveren.