ID.nl logo
Huis

De geschiedenis van de stemcomputer in Nederland

Wanneer er weer verkiezingen zijn, laait de discussie weer opnieuw op. Zouden we tegenwoordig niet digitaal of zelfs online moeten stemmen? De geschiedenis van digitaal stemmen gaat echter verder terug dan je misschien zou denken en daar kunnen we veel van leren.

Al in 1892 werd de eerste officiële elektronische stemmachine in Amerika in gebruik genomen. De machine werd gepatenteerd door ene Jacob Myers, die het apparaat met hendelmechanisme aanprees als sneller en minder fraudegevoelig. Zo voorkwam de machine dat er biljetten werden ingeleverd met meer dan één stem. Elektronische machine is overigens een misschien wat optimistische term: Myers’ apparaat gebruikt een mechaniek waarbij balletjes worden verzameld voor iedere stem die wordt uitgebracht. De kandidaat met het meeste aantal balletjes won.

Rond het begin van de twintigste eeuw werden ook Nederlandse politici enthousiast over zulke stemmachines. Stemmen had daarvoor altijd een vertrouwensprobleem gehad. Burgers kregen hun stembiljet altijd thuis toegestuurd en moesten ze dat daar ook invullen. Daar werd vaak misbruik van gemaakt door hooggeplaatste dorpsbewoners. Notarissen of dominees zetten stemmers regelmatig onder druk om toch op een bepaalde manier te stemmen.

De Kieswet uit 1896 moest daar verandering in brengen, doordat het stembiljet pas op het stembureau afgegeven werd. Het was al rond die tijd dat ook in Nederland de eerste roep om stemmachines klonk. Tijdens tentoonstellingen toonden verschillende (Nederlandse) fabrikanten hun voorstellen voor een stemmachine. Die kregen naast lof echter ook veel kritiek. De kosten waren een probleem, maar politici zetten ook vraagtekens bij de stabiliteit van de machine, en vroegen zich af of burgers er wel mee om zouden kunnen gaan.

Eerste stemcomputer in Nederland

In 1903 werd de eerste proef in Nederland met een stemmachine uitgevoerd. Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in Rotterdam werd voor het eerst gebruikgemaakt van een stemmachine. Kiezers moesten hun stem uitbrengen op zowel de machine als een stembiljet. Het resultaat stelde flink teleur: er bleek een groot verschil te zitten in de resultaten van de machines en de fysieke stembiljetten. De initiatiefnemers hadden verschillende mogelijke verklaringen: de mensen snapten de machine niet, sommigen vonden het misschien onzin of mogelijk kampte het apparaat daadwerkelijk met problemen.

De plannen voor stemmachines werden een paar jaar op een laag pitje gezet, tot aan de jaren 60. Toen gingen er opnieuw stemmen op om stemmachines in te zitten bij verkiezingen, wederom op basis van het Amerikaanse model. Een fabrikant uit dat land leverde een aantal machines die tijdens de verkiezingen van 1966 voor het eerst werden ingezet. Ook dat liep in het honderd omdat stemmers in sommige gemeentes totaal niet begrepen hoe de machines werkten, en omdat sommige ervan stuk gingen. Toch brachten die verkiezingen één ding met zich mee: de Kieswet werd zo aangepast dat elektronisch stemmen overal mogelijk werd.

©PXimport

Tot dan toe waren stemcomputers vooral nog mechanisch, maar dat is wat anders dan ‘met de computer’. Die trend begon in Nederland in 1991, toen de eerste echte stemcomputers werden ingevoerd. Burgers brachten hun stem uit op een machine met knoppen fysieke knoppen die de uitslag digitaal opsloeg.

Aan het begin van de eeuwwisseling begonnen de eerste critici zich te roeren. De druppel was een beslissing van de Ierse overheid om stemcomputers in de ban te doen. Het land begon in 2002 met een pilot om elektronisch stemmen mogelijk te maken, en zette die in 2004 door tijdens landelijke verkiezingen. Maar kort daarna zette een onafhankelijke commissie vragen bij de betrouwbaarheid van de computers. Actiegroepen kwamen er succesvol tegen in opstand.

Saillant detail was dat de Ierse computers afkomstig waren van een Nederlandse fabrikant. Nedap (de Nederlandsche Apparatenfabriek) leverde aan Ierland dezelfde machines als die in Nederland werden gebruikt. En dus kwamen ook in ons land actievoerders in actie.

Wij Vertrouwen Stemcomputers Niet

De bekendste groep die tegen de stemcomputers optrad was Wij Vertrouwen Stemcomputers Niet (WVSN), een initiatief van hacker (en XS4ALL-oprichter) Rop Gonggrijp. Samen met computerexperts waarschuwde hij dat de stemcomputers die in Nederland werden gebruikt niet veilig waren.

Om daad bij het woord te voegen, wist de groep een stemcomputer op de kop te tikken en daaraan te sleutelen. Dat het überhaupt mogelijk was om zomaar een gemeente op te bellen en vriendelijk te vragen een stemcomputer te lenen, was al een schok. Maar er mankeerde méér aan de computers. Toen die problemen in een reportage van EenVandaag aan het licht kwamen, ging het balletje ook in de politiek pas echt rollen.

Gonggrijp en zijn collega’s haalden de computers als echte hackers uit elkaar en vonden tot hun schrik relatief eenvoudige elektronica. “Er zat geen enkele beveiliging in de computers die kon voorkomen dat je ermee rotzooide”, zegt Gonggrijp in de reportage. Nadat hij uitvogelde hoe de software precies werkte, wist hij snel zelf software te schrijven voor de computer. Om dat te illustreren deed hij een kleine proef waarbij hij een handjevol stemmen uitbracht op het CDA, de VVD, PvdA en GroenLinks. Hij voegde ook een fictieve partij toe, de ‘Frauderende Partij 2006’, maar stemde daar niet op. Hij wist de resultaten vervolgens zo te beïnvloeden dat die laatste partij wél als winnaar uit de machine kwam rollen.

©PXimport

De machine was relatief makkelijk aan te passen voor iedereen die fysieke toegang tot de machine had. De hacker moest daarvoor toegang hebben tot de chip die al bereikbaar was door twee schroeven open te maken. “Binnen vijf minuten heb je die vervangen als je weet wat je moet doen”, zei Gonggrijp

De reportage van EenVandaag toonde niet alleen problemen met de software aan. Ook bleek het makkelijk fysiek toegang tot de stemcomputers te krijgen. Vierhonderd ervan werden vóór de verkiezingen opgeslagen in een loods in Rotterdam, maar de beveiliging daar voldeed niet aan de strenge eisen van de Kieswet. Daarin staat dat stemcomputers ‘streng moeten worden bewaakt’, maar EenVandaag toonde aan dat er geen camera’s in de loods hingen en iemand makkelijk toegang kon krijgen via een dakraam.

Bovendien, zegt Gonggrijp, moeten de machines regelmatig terug naar de fabrikant voor updates en controles. “Iedereen die toegang kan krijgen tot die supply chain kan frauderen met de stemcomputer.”

Nedap en SDU

De vindingen van Wij Vertrouwen Stemcomputers Niet gingen over een specifieke machine, de Nedap ES3B. Die werd bij de verkiezingen in de jaren 90 in ruim negentig procent van de gemeentes gebruikt. Dat was echter niet de enige stemcomputer met problemen. Naar aanleiding van de reportage van de actiegroep en EenVandaag liet de minister een onderzoek uitvoeren door de AIVD. Dat keek ook naar de andere machines die werden gebruikt. In 35 gemeentes (zo’n tien procent van waar gestemd werd) werd gebruikgemaakt van machines van het bedrijf SDU. Ook die bleken niet erg veilig te zijn. De machines zonden straling uit die van een ‘tientallen meters’ afstand kon worden opgevangen. Zo kon worden bekeken wat er op het scherm te zien was.

Naar aanleiding van dat onderzoek trok toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Nicolaï de conclusie dat de computers van SDU niet mochten worden gebruikt in de volgende verkiezingen. Die vonden in november 2006 (Tweede Kamer) en maart 2007 (Provinciale Staten) plaats. In de 35 gemeentes waar voorheen de SDU-computers werden gebruikt, moesten burgers terug naar potlood en papier. Maar dat was het kleine groepje, en niet de machines die WVSN had getest. Die werden namelijk aangepast door de fabrikant, en dat vond de minister voldoende. Zo werd de chip aangepast, zodat die niet zomaar te verwisselen was, en werd er een zegel toegevoegd om te controleren of er met de hardware gerotzooid was.

©PXimport

Einde van de soap?

Dat was niet genoeg voor de minister, die een onderzoekscommissie instelde. In 2007 bracht de Commissie Korthals Altes een adviesrapport uit, genaamd ‘Stemmen met vertrouwen’. Op basis daarvan besloot de regering dat stemcomputers helemaal niet meer zouden worden ingezet in verkiezingen. Sindsdien grijpen we gewoon weer naar het potlood.

De kwestie is nog lang niet voorbij. Bij vrijwel iedere landelijke, provinciale of regionale verkiezing staat er ergens wel een B&W-college, politicus of partij op om te pleiten de stemcomputers tóch weer in te zetten. In 2016 wilde de Kiesraad voor het eerst een experiment uitvoeren met stemmen via internet voor buitenlandse burgers. Datzelfde jaar liet de VVD opnieuw doorschemeren toch weer naar stemcomputers te willen kijken. In 2015 zei ook toenmalig minister Plasterk van Binnenlandse Zaken naar zo’n verkiezing te willen kijken, maar met de toevoeging dat ‘papier wel leidend moest zijn.’

Dat betekent in de praktijk dat er naast een digitale uitslag ook een papieren uitslag moet zijn die gecontroleerd kan worden. En keer op keer zeggen belangengroepen dat het geen goed idee is om stemcomputers te gebruiken. Bovendien blijkt er weinig draagvlak te zijn voor de combinatie stemcomputer en stemprinter, zegt deskundigengroep ‘Elektronisch stemmen en tellen in het stemlokaal’.

Daarmee was er nog geen einde gekomen aan de discussie. Lees hier over recentere ontwikkelingen rond elektronisch stemmen.

▼ Volgende artikel
Waar voor je geld: 5 4K QLED-televisies onder de 500 euro
© Samsung
Huis

Waar voor je geld: 5 4K QLED-televisies onder de 500 euro

Bij ID.nl zijn we gek op producten waar je niet de hoofdprijs voor betaalt. Een paar keer per week speuren we daarom binnen een bepaald thema naar zulke deals. Vandaag hebben we vijf 4K QLED-tv's onder de 500 euro voor je gevonden. Ideaal voor wie wil genieten van haarscherpe beelden en realistische kleuren zonder zijn of haar budget te overschrijden.

Disclaimer

Op het moment van schrijven zijn de televisies bij de goedkoopste webwinkels niet duurder dan 500 euro. De prijzen kunnen schommelen.


Hisense 43A7NQ

De Hisense 43A7NQ biedt verrassend veel voor zijn formaat en prijs. Deze 43 inch QLED-tv levert levendige kleuren dankzij Quantum Dot Color en biedt ondersteuning voor maar liefst vier HDR-formaten, waaronder Dolby Vision IQ en HDR10+. De 4K AI-upscaler tilt oudere content naar een hoger kwaliteitsniveau, zodat ook SD- en HD-beelden scherp en helder ogen. Het geluid wordt verzorgd door twee speakers met Dolby Atmos, wat zorgt voor een ruimtelijk en indrukwekkend geluid. De tv draait op het overzichtelijke VIDAA-platform en ondersteunt handige functies zoals spraakbesturing, bluetooth-koppeling en Game Mode.

Beelddiagonaal: 43 inch (109 cm)
HDR-ondersteuning: Dolby Vision IQ, HDR10, HDR10+, HLG
Smart TV-platform: VIDAA
Bijzonderheden: Quantum Dot Color, AI-upscaling, Dolby Atmos, Game Mode

TCL 43P7K

De TCL 43P7K is een veelzijdige 43 inch QLED-tv met een hoge helderheid van 430 nits en ondersteuning voor alle gangbare HDR-formaten zoals HDR10+ en Dolby Vision. Hierdoor ogen beelden levendig en scherp, met mooie kleurgradaties. Deze televisie draait op Google TV, wat betekent dat je kunt rekenen op een slimme en overzichtelijke interface met ondersteuning voor spraakbediening via Google Assistent of Alexa. Ook stream je gemakkelijk content vanaf je smartphone met Apple AirPlay of ingebouwde Chromecast. De Game Master-modus en ALLM maken dit een goede keuze voor casual gamers.

Beelddiagonaal: 43 inch (109 cm)
HDR-ondersteuning: Dolby Vision, HDR10+, HDR10, HLG
Smart TV-platform: Google TV
Bijzonderheden: Google Assistent, Game Master, 430 nits helderheid, AirPlay

Samsung QE50Q60D

De Samsung QE50Q60D is een 50 inch televisie met QLED-schermtechnologie die garant staat voor levendige kleuren en een hoge helderheid. Dankzij Quantum HDR en 100% kleurvolume oogt elk beeld natuurgetrouw, met rijke details en krachtig contrast. De Dual LED-achtergrondverlichting verbetert bovendien de kijkhoek, waardoor iedereen in de kamer geniet van hetzelfde beeld. De tv draait op het gebruiksvriendelijke Tizen-platform, dat snelle toegang geeft tot je favoriete apps. Ook bijzonder is de ondersteuning voor cloud gaming – je hebt geen console nodig om meteen te spelen. Met het Air Slim Design is deze tv slechts 26 mm dun, en de in hoogte verstelbare voet biedt ruimte voor een soundbar. Je krijgt er bovendien een Solar One Remote bij waarmee je meerdere apparaten aanstuurt.

Beelddiagonaal: 50 inch (126 cm)
HDR-ondersteuning: HDR10, HDR10+
Smart TV-platform: Tizen
Bijzonderheden: verstelbare standaard, cloud gaming, Solar Remote, slechts 26 mm dik

Salora 43QLED320

Met de Salora 43QLED320 haal je een compacte 43 inch QLED-tv in huis die qua beeldkwaliteit verrassend goed presteert. De combinatie van HDR10, Dolby Vision en HLG zorgt voor diepe contrasten en heldere kleuren, ook bij donkere scènes. Dankzij het Android TV-platform heb je toegang tot talloze apps zoals Netflix, YouTube en Disney+. De ingebouwde Chromecast maakt streamen vanaf je telefoon of laptop bijzonder eenvoudig. Ook zijn er drie HDMI 2.1-poorten aanwezig, ideaal voor het aansluiten van een gameconsole. Het frameloze ontwerp geeft deze televisie een moderne uitstraling, terwijl bluetooth en wifi zorgen voor goede draadloze connectiviteit.

Beelddiagonaal: 43 inch (109 cm)
HDR-ondersteuning: Dolby Vision, HDR10, HLG
Smart TV-platform: Android TV
Bijzonderheden: ingebouwde Chromecast, HDMI 2.1, frameloos design

Hisense 55E7NQ PRO

De Hisense 55E7NQ PRO is een serieuze kandidaat voor wie zowel wil genieten van films als games. Met een indrukwekkende verversingssnelheid van 144 Hz en ondersteuning voor FreeSync Premium loopt alles vloeiend en zonder haperingen. Het 55 inch QLED-paneel toont heldere kleuren en diepe zwarttinten, terwijl de Dolby Vision IQ-technologie zich aanpast aan de lichtomstandigheden in je kamer. De Dolby Atmos-audio zorgt ervoor dat het geluid net zo meeslepend is als het beeld. Het VIDAA-platform biedt toegang tot alle bekende apps en reageert snel en intuïtief. Dankzij vier HDMI 2.1-poorten is aansluiten van je game-pc of console geen enkel probleem.

Beelddiagonaal: 55 inch (139 cm)
HDR-ondersteuning: Dolby Vision, Dolby Vision IQ, HRD10, HDR10+, HLG
Smart TV-platform: VIDAA
Bijzonderheden: 144 Hz, FreeSync Premium, IMAX Enhanced, 40 watt audio

▼ Volgende artikel
Van zelf ijs maken tot de hitte verdrijven uit huis: 5 verkoelende leestips
© ID.nl
Huis

Van zelf ijs maken tot de hitte verdrijven uit huis: 5 verkoelende leestips

🌡️ Man man man, wat is het heet. Sterker nog: bloedheet. Wij hebben daarom vijf artikelen voor je met ideeën om de hitte te slim af te zijn. Van simpele manieren om je slaapkamer koel te houden tot zelf ijs maken tot een plaknacht overleven: inspiratie voor iedereen die liever niet wegsmelt.

Een plaknacht overleven

Een slaapkamer waarin de hitte van de dag is blijven hangen: dat staat garant voor een nacht woelen en slecht slapen. Gelukkig kun je veel doen om het koeler te maken. Overdag de zon buitenhouden en licht beddengoed kiezen bijvoorbeeld. En 's avonds een lauwe douche nemen of ijsblokjes bij de ventilator zetten helpt ook. Wij hebben acht onmisbare tips voor je verzameld.
→ Lees verder: Zo houd je het hoofd (en de slaapkamer) koel

Hitte verdrijven uit huis

Zit je huis nog vol warmte als de buitentemperatuur alweer zakt? Dan is het tijd voor actie. In dit artikel lees je over ventilatie en isolatie airco's en zonwering, en over snelle tips die gegarandeerd graden schelen.
→ Lees verder: Tips om de warmte uit huis te krijgen na een hittegolf

Zelf ijs maken? met een ijsmachine ...

Roomijs maken in je eigen keuken? Dat kan met de hand, maar makkelijker met een ijsmachine. In dit overzicht zie je hoe de klassieke modellen met losse koelkom werken, wat een zelfvriezende machine voor je doet en waarom de Ninja Creami zo populair is. Je eigen ijs maken: leuk om te doen, maar al helemaal lekker om op te eten! 🍦
→ Lees verder: IJs maken met ijsmachines – zo werkt het

... en zonder ijsmachine

Ook zonder machines kun je prima zelf ijs maken. In dit artikel lees je hoe je waterijs of yoghurtijs maakt met wat je al in huis hebt. Meng wat fruit, sap of yoghurt, giet het in vormpjes of bekertjes en laat het bevriezen. Je kunt eindeloos variëren met smaken, en zelfs alcohol toevoegen. Maar dat is met deze tropische temperatuur misschien niet het beste idee...
→ Lees verder: Geen ijsmachine, toch zelf ijs maken

Getest: de Ninja Slushi

Met de Ninja Slushi maak je meer dan slushi alleen. Van granita's tot milkshakes, van slush met frisdrank tot frozen cocktails: dit apparaat kan het allemaal. Hoe dat bevalt in de praktijk, lees je in deze uitgebreide review.
→ Lees verder: Review Ninja Slushi – Voor ijskoude drankjes op warme dagen

Koud, kouder, koudst

Of je nou je huis wilt laten afkoelen, een plaknacht wilt overleven of gewoon zin hebt in een zelfgemaakt ijsje: met deze tips kom je de hitte wel door. Sterkte!

🥶 Kon je er maar in gaan zitten! 👇