Zo krijg je meer controle over je privacy
Langs alle kanten wordt onze privacy op internet bedreigd. Sociale netwerken, mobiele apps, je webbrowser, je besturingssysteem, je eigen overheid, allemaal bespioneren ze je dagelijks. Dat betekent niet dat je je daar maar hoeft bij neer te leggen. In dit artikel geven we enkele essentiële tips om je privacy terug te winnen.
Als je anno 2019 zonder specifieke maatregelen te nemen met een computer of mobiel toestel op internet gaat, ligt je privacy onmiddellijk te grabbel. De standaardinstellingen van de meeste software en het standaardgedrag van de meeste websites zijn nog altijd zo dat er zoveel mogelijk informatie over jou verzameld wordt, en dat is sinds de invoering van de AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming) niet fundamenteel veranderd.
Als je privacy je lief is, betekent dit dat je allerlei instellingen moet gaan uitvlooien en andere dan de standaardkeuzes zult moeten maken, bijvoorbeeld door alternatieve software of webdiensten te gebruiken die wel respect hebben voor je privacy. In deze masterclass doorlopen we enkele zaken die je zelf kunt doen om je privacy terug te winnen.
01 Privacyinstellingen in Windows 10
Allereerst is het belangrijk om te weten dat je besturingssysteem allerlei informatie over je kan verzamelen. Microsoft is notoir in zijn drang om veel over je te willen weten, maar de privacyopties in Windows 10 zijn de laatste jaren wel heel wat uitgebreider en duidelijker geworden. Dus ook al is het standaardgedrag van Windows 10 bedenkelijk, je krijgt wel de mogelijkheid om dit aan te passen.
Alle instellingen die met privacy te maken hebben, vind je onder Privacy in het instellingenvenster van Windows. Doorloop ze allemaal eens en schakel gerust uit wat je niet wilt delen. Zo schakel je alles onder Algemeen het best uit en kies je bij Diagnostische gegevens en feedback het best voor Basis zodat Microsoft geen informatie krijgt over de websites die je bezoekt en de apps die je gebruikt. Als je nieuwsgierig bent, kun je daaronder in dat venster ook Diagnostische gegevens weergeven inschakelen en het programma voor diagnostische gegevens installeren om te zien welke diagnostische gegevens Windows 10 met Microsoft deelt.
Maar zo vind je niet alle privacygevoelige instellingen. Het programma ShutUp10 toont ze allemaal in één overzichtelijke lijst, mét uitleg wat die instellingen doen. Daarvoor klik je eenvoudigweg op de beschrijving van een instelling, waarna er een uitgebreidere beschrijving verschijnt. En in de rechterkolom zie je of de instelling aangeraden is (yes), lichtjes aangeraden (limited) of niet aangeraden omdat het tot problemen kan leiden (no).
©PXimport
Privacyinstellingen in andere besturingssystemen
Ook op andere besturingssystemen is het belangrijk dat je de privacyinstellingen goed bekijkt en aanpast. In macOS 10.14 (Mojave) moet je in de Systeemvoorkeuren zijn onder Beveiliging en privacy en dan in het tabblad Privacy. In iOS vind je een onderdeel Privacy in de instellingen. In Android heb je geen afzonderlijk onderdeel voor privacyinstellingen, maar kun je in de instellingen onder Apps bij elke app de machtigingen instellen. Maar om bijvoorbeeld gepersonaliseerde advertenties uit te schakelen moet je in de instellingen naar Google / Advertenties. In Ubuntu vind je in de instellingen een onderdeel Privacy, maar dat is nog vrij beperkt. Er is ook een onderdeel Toepassingen voor de machtigingen van software, maar dat werkt nog maar voor een beperkt aantal programma’s.
©PXimport
02 Cookies van derden
Het meeste van wat we tegenwoordig doen, gebeurt op het web. Je zult dus vooral op het web veel maatregelen moeten nemen om je privacy te beschermen, en dat begint bij je webbrowser. Zo slaat bijna elke website wel cookies op. Vele zijn nuttig, bijvoorbeeld zodat je niet meer elke keer je voorkeurstaal of andere instellingen hoeft aan te passen.
Maar een grote plaag zijn de cookies van derden: dat zijn vaak cookies van advertentienetwerken die door de websites die je bezoekt gebruikt worden. Het probleem is dat die netwerken op zoveel websites actief zijn dat ze een heel goed zicht krijgen op wat je online allemaal doet.
Gelukkig bieden de meeste webbrowsers eenvoudig de mogelijkheid aan om ze te blokkeren. In Firefox vind je dat in de instellingen onder Privacy & Beveiliging / Inhoudsblokkering / Streng (Firefox blokkeert overigens sinds kort standaard cookies van derden) en in Edge onder Privacy en beveiliging / Cookies / Alleen cookies van derden blokkeren. In Chrome is het wat meer verborgen: daar moet je eerst Geavanceerd uitklappen, waarna je onder Privacy en beveiliging / Site-instellingen / Cookies de optie Indirecte cookies dient in te schakelen. Bekijk overigens zeker ook de andere privacyinstellingen van je webbrowser eens. En als je alleen zo nu en dan echt privé wilt surfen, dan is de privémodus van je webbrowser handig.
©PXimport
03 Wat weten websites over jou?
Heb je een account bij een website, dan weet die meestal heel veel over jou, maar je beseft niet altijd hoeveel. Gelukkig bieden de belangrijkste websites inzicht in wat ze over je weten. Zo is het privacydashboard van Microsoft een nuttig hulpmiddel. Je kunt de gegevens die Edge verzamelt bekijken en wissen, de locatiegegevens, je zoekgeschiedenis bij Bing, en je vindt er een handig overzicht van privacyinstellingen van andere Microsoft-producten, zoals Xbox, Skype en Office.
Google heeft iets gelijkaardig: het Google Dashboard. Daarop krijg je te zien wat alle Google-diensten over je weten, inclusief links om het verzamelen van specifieke gegevens uit te schakelen of ze na te trekken. Onderaan het Google Dashboard vind je ook een privacycheck waarmee Google je helpt om de privacyinstellingen te kiezen die bij je passen. Je krijgt dan bij allerlei instellingen extra toelichting, wat zeker de moeite waard is om een keer te doen.
Ook Apple heeft een Privacy Portal en bij Facebook beheer je allerlei privacyinstellingen op de pagina ‘Je privacy beheren’. Het is de moeite om daar even bij stil te staan. Met wie deel je foto’s en berichten, aan wie toon je je vriendenlijst, hoe voorkom je dat je in een foto getagd wordt? Het zijn allemaal zaken waarover je toen je met Facebook begon misschien niet nadacht, maar die je zeker regelmatig eens opnieuw moet bekijken. Klik je onderaan op die pagina op Privacycontrole uitvoeren, dan krijg je enkele vragen met wat meer uitleg om de juiste instellingen te kiezen.
©PXimport
Wie heeft de meeste trackers op internet?
Een goede website met informatie over wie je allemaal op je surftochten volgt met cookies en andere trackers is WhoTracks.me, van de makers van de op Firefox-gebaseerde, privacygerichte webbrowser Cliqz. Uit hun onderzoek blijkt dat 81% van het webverkeer is voorzien van trackers van Google en 28% van het web heeft een verborgen Facebook-pixel. Facebook weet dus veel meer dan wat je op het sociale netwerk doet: het netwerk kan je volgen op meer dan een vierde van de websites die je bezoekt! Als je wat rondsurft op WhoTracks.me, kom je allerlei angstaanjagende statistieken tegen. Zo blijkt dat een website gemiddeld 8 trackers heeft en per webpagina zijn er gemiddeld 19 webaanvragen die je volgen. Op het Princeton Web Transparency & Accountability Project vind je gelijkaardige cijfers.
©PXimport
04 Je webbrowser dichttimmeren
Wil je wat meer inzicht in en controle over wat websites over je te weten komen, dan bestaan er allerlei browserextensies die je daarbij helpen. Zo is er Privacy Badger, dat alle trackers in het oog houdt. Zodra Privacy Badger merkt dat een advertentienetwerk je op meerdere websites trackt terwijl je daar geen toestemming voor gegeven hebt, blokkeert de extensie die adverteerder.
Een andere browserextensie die trackers tegenhoudt, is Ghostery. Deze extensie werkt met blacklists en whitelists die continu bijgewerkt worden. In principe helpt het draaien van een willekeurige adblocker je privacy, omdat veel trackers tot een advertentienetwerk behoren. De bekendste is wellicht Adblock Plus. Een adblocker draaien heeft als prettig neveneffect dat je privacy extra beschermd wordt.
Een stapje verder gaan extensies zoals uBlock Origin en uMatrix, beide van dezelfde ontwikkelaar. Dit zijn breedspectrum-blockers waarmee je niet alleen advertenties blokkeert, maar alle typen netwerkaanvragen van websites. Beschouw het als een firewall voor je webbrowser. Het verschil is dat uBlock Origin standaard alle netwerkaanvragen toestaat behalve die op een door de community samengestelde blacklist staan, terwijl uMatrix het omgekeerde doet: standaard alles blokkeren behalve wat je zelf op een whitelist zet. uMatrix biedt de meeste flexibiliteit, maar is vooral bedoeld voor gevorderden. uBlock Origin is makkelijker in gebruik en aan te raden voor gemiddelde gebruikers. Browserextensies installeer je overigens het makkelijkst via de extensiefunctie in de browser zelf.
©PXimport
05 Een alternatieve webbrowser gebruiken
Een andere optie is om een webbrowser te gebruiken die van meet af aan rekening houdt met je privacy. De browserextensie Ghostery is twee jaar geleden overgenomen door het in het kader ‘Wie heeft de meeste trackers op internet?’ genoemde Cliqz. Cliqz maakt niet gebruik van een vaste lijst met te blokkeren trackers, maar past zijn gedrag zoals Privacy Badger dynamisch aan.
Ook de ontwikkelaars van DuckDuckGo, een privacyvriendelijke zoekmachine, hebben een browserextensie, maar bieden voor Android en iOS ook een eigen app aan, DuckDuckGo Privacy Browser. Deze toont bij elke website die je bezoekt een privacyscore, gebruikt een https-verbinding als die beschikbaar is voor een website en blokkeert advertentietrackers.
Een andere interessante alternatieve webbrowser is Brave. Deze blokkeert advertenties en trackers en heeft zelfs een privémodus met Tor om anoniem te surfen. Ook vermeldenswaardig is de Tor Browser, die niet alleen via het anonimiseringsnetwerk Tor surft, maar ook allerlei andere privacymaatregelen neemt. Meer daarover lees je in de Basiscursus Tor in dit nummer van Computer!Totaal.
©PXimport
06 Veilig surfen
Een goede beveiliging is een basisvoorwaarde voor privacy. Kies daarom een sterk wachtwoord voor al je accounts, evenals voor je draadloze netwerk. Maar wat als je op een openbaar draadloos netwerk buitenshuis surft, zoals in hotel of in de luchthaven? Dan surf je op een netwerk met allemaal mensen die je niet kent, waardoor je zonder extra maatregelen een groot risico loopt op privacyinbreuken.
Het maakt daarbij niet uit of het draadloze netwerk volledig open is (zonder wachtwoord en dus zonder encryptie) of een wachtwoord gebruikt. Iedereen die op hetzelfde draadloze netwerk als jou zit, kan immers gewoon meelezen welke data er over het netwerk gaan. Je bezoekt daarom het best zo veel mogelijk websites via https, want dan kan niemand de inhoud zien van je communicatie met de website. Een browserextensie zoals HTTPS Everywhere of de al vermelde extensie van DuckDuckGo kan daarbij helpen. Maar zelfs bij gebruik van https kan iedereen op hetzelfde netwerk zien welke websites je bezoekt.
©PXimport
07 Een VPN gebruiken
De beste oplossing is daarom om op een netwerk buitenshuis altijd een vpn (virtual private network) te gebruiken. Zodra je verbindt met het openbare wifi-netwerk, maak je dan ook een verbinding met het vpn, die een versleutelde tunnel over het onveilige wifi-netwerk aanmaakt. Wie je dan op het wifi-netwerk afluistert, ziet alleen maar een versleutelde verbinding met de vpn-server, zodat je privacy volledig beschermd is.
Voor de vpn-server heb je de keuze uit twee opstellingen: ofwel maak je gebruik van een vpn-aanbieder, al dan niet tegen betaling. Bekijk dan wel altijd het privacybeleid van de vpn-aanbieder. In Computer!Totaal 7/8 testten we tien vpn-diensten en kwam ExpressVPN als beste uit de test en VyprVPN als redactietip. Een andere optie is om zelf een vpn-server bij je thuis te draaien, bijvoorbeeld op een Raspberry Pi, je NAS of je router. Zo installeer je met PiVPN eenvoudig OpenVPN op je Pi.
©PXimport
Netwerkbrede filtering
Heb je heel wat apparaten in huis (laptop, desktop, smartphones, tablet, smart-tv, …), dan moet je in principe op elk apparaat een browserextensie zoals een adblocker installeren om trackers te blokkeren. Er is ook een andere oplossing: installeer een netwerkbreed filter met software zoals AdGuard Home of Pi-hole op een Raspberry Pi of je nas. We noemen dit soort software een ‘dns sinkhole’. Dan hoef je alleen nog maar in de dhcp-instellingen van je router je Pi of nas als dns-server in te stellen. Daarna vraagt elk apparaat in je netwerk domeinnamen op aan het dns sinkhole. Domeinen die op een blacklist staan, worden geblokkeerd, zodat trackers of andere domeinen met minder goede bedoelingen geen kans krijgen. In de basiscursus over AdGuard Home in dit nummer van Computer!Totaal leggen we in detail uit hoe je dit doet.
©PXimport
08 Alternatieve programma’s gebruiken
Soms is het niet voldoende om zaken te blokkeren: sommige programma’s zijn nu eenmaal een te grote inbreuk op je privacy. Als je privacy je lief is, is het dan tijd om naar een alternatief op zoek te gaan, zowel op je pc als op je mobiele toestellen.
Kijk bijvoorbeeld naar WhatsApp: vijf jaar geleden is deze berichtendienst door Facebook overgenomen. WhatsApp gebruikt wel end-to-end encryptie, waardoor Facebook je berichten niet kan inzien, maar metadata zoals met wie je spreekt zijn wel voor Facebook zichtbaar. De Europese privacyautoriteiten hebben vragen bij de plannen van Facebook om meer data van WhatsApp-gebruikers voor commerciële doeleinden met het Facebook-netwerk te delen. Een alternatief is Signal, dat voor Android, iOS, Windows, macOS en Linux beschikbaar is. Signal biedt eveneens end-to-end beveiliging en verzamelt geen metadata over je.
©PXimport
09 Privacy op Android
Helaas is WhatsApp zeker niet het enige programma dat je dient te wantrouwen. Zowel Google als Apple bieden sinds enkele jaren een advertentie-ID aan zodat apps een anoniem profiel van je kunnen opstellen, en je kunt dit advertentie-ID zelf op elk moment resetten zodat je voor de advertentienetwerken plots een andere persoon lijkt. In Android vind je dit in de instellingen onder Google / Advertenties (waar je ook de toestemming kunt intrekken om dit advertentie-ID te gebruiken).
In de praktijk blijkt de bescherming die Google rond het advertentie-ID ingebouwd heeft niet zoveel uit te halen. Vorig jaar ontdekten onderzoekers van de organisatie AppCensus 17.000 Android-apps die je aan de hand van unieke hardware-eigenschappen identificeren en die gegevens samen met je advertentie-ID naar mobiele advertentienetwerken sturen. Dus zelfs als je je advertentie-ID reset, kunnen die apps je nog tracken. Op de website van de organisatie vind je hun bevindingen over specifieke apps.
Met hun app Lumen Privacy Monitor kun je zelf op je Android-telefoon de informatieflow van je apps opvolgen en specifieke informatie voor apps blokkeren die je niet vertrouwt. Een alternatief is dat je de Google Play Store links laat liggen en alleen apps installeert uit F-Droid. Die appwinkel bevat alleen gratis opensource-apps die gecontroleerd zijn op het respecteren van je privacy. Veel bekende apps vind je daar niet, want die zijn niet opensource, maar je vindt er wel talloze waardevolle alternatieven.
