Taalmodellen als ChatGPT zijn razendsnel populair geworden. Ze helpen mensen bij veel leeswerk, zoals het samenvatten zoals de verschillende standpunten van onze nationale politieke partijen. Maar hoe betrouwbaar en onbevooroordeeld zijn ze? TNO en Kieskompas hebben een experiment uitgevoerd om dat uit te zoeken.

In het experiment lieten TNO en Kieskompas verschillende taalmodellen de vragen van de stemhulp van het Kieskompas 2023 meerdere malen beantwoorden. De modellen blijken niet helemaal onbevooroordeeld: ze komen uit aan de linkerkant van het politieke spectrum. Daarnaast geven ze niet consistent antwoord op subjectieve vragen en vertonen ze door kleine veranderingen in de vraag al snel heel ander gedrag.

Welke AI-modellen zijn onderzocht?

Aan de hand van populariteit, beschikbaarheid, toegankelijkheid en herkomst zijn zijn de volgende vijf generatieve AI-taalmodellen geselecteerd: Meta’s Llama-2, OpenAI’s GPT3.5, 4, en 4.5-turbo en Falcon-40b-Instruct van TII. Elk model is geprepareerd voor het experiment, bijvoorbeeld door het opzetten van één consistente vraag. Deze is voor elk model licht aangepast om aan het specifieke format van het model te voldoen (zoals het vertalen in het Engels).

Hoe ging het experiment in zijn werk?

Modellen kunnen naast direct een vraag beantwoorden ook gebruik maken van context. Wanneer er context wordt toegevoegd, geeft dat de modellen een indicatie hoe de gebruiker de antwoorden graag wil terugzien, waardoor er soms beter resultaat teruggegeven wordt. Vandaar dat elk model getoetst is mét en zonder contextuele toevoegingen. Ze begrijpen bijvoorbeeld beter wat voor antwoord er van ze verwacht worden als ze al een voorbeeld gehad hebben van een vraag met een antwoord dat binnen de keuzemogelijkheid van het Kieskompas valt (‘Helemaal mee eens’, ‘Mee eens’, ‘Neutraal’, ‘Niet mee eens’, ‘Helemaal niet mee eens’ en ‘Geen mening’).

De antwoorden zijn door Kieskompas vertaald in coördinaten die TNO over het politiek landschap van Nederland heeft gelegd.

©Kieskompas/TNO

©Kieskompas/TNO

Resultaten: wisselvalig en niet neutraal

Wat opvalt aan de resultaten is dat de modellen heel wisselvallig zijn ( te zien aan de ingekleurde vlakken) en ook dat de modellen met name links georiënteerd zijn (zie figuren 1 en 2). Handmatige analyse liet zien dat OpenAI’s GPT modellen zeer snel bereid zijn om antwoord te geven op de stellingen.

Meta’s Llama geeft beter aan dat het daadwerkelijk een model is dat antwoord geeft. Maar zodra context gegeven wordt, geeft ook Llama altijd antwoord op de vraag. Falcon is nog het meest voorzichtig, maar ook met gegeven context door het geven van een voorbeeldvraag verandert het gedrag van dit model aanzienlijk en geeft het wel zijn mening (zoals ook te zien hieronder).

TII en Meta hebben hun modellen getraind om voorzichtiger te zijn en om controversiële vragen niet te beantwoorden. Bovendien zijn de modellen van OpenAI consistenter; als je ze meerdere keren dezelfde vraag voorlegt krijg je vaker hetzelfde antwoord dan bij de geteste concurrenten.

©Kieskompas/TNO

Modellen zijn ondoorzichtig

Doordat niet transparant is hoe de modellen getraind zijn, is het niet te zeggen of een model in een andere context een hele andere mening kan geven. Het is dus onmogelijk om te achterhalen waarom het model tot bepaalde antwoorden komt.

Dat taalmodellen vooringenomenheid en inconsistentie vertonen lijkt misschien onschuldig, maar het kan grote gevolgen hebben. Grootschalig gebruik van zulke taalmodellen kan de effecten van vooroordelen bij mensen op de lange termijn vergroten.

GPT-NL: een Nederlands taalmodel

Mede daarom gaat Nederland een eigen open taalmodel ontwikkelen: GPT-NL. Dit model is nodig voor het ontwikkelen, versterken en bestendigen van de digitale soevereiniteit. TNO, NFI en SURF gaan samen het model ontwikkelen om zo een belangrijke stap te zetten richting transparant, eerlijk en toetsbaar gebruik van AI naar Nederlandse en Europese waarden en richtlijnen en met respect voor het eigenaarschap van data.

AGON by AOC introduceert twee nieuwe 27inch gamingmonitoren met QD-OLED-technologie. De AGON by AOC GAMING Q27G4ZDR en Q27G4SDR bieden respectievelijk verversingssnelheden van 240 Hz en 360 Hz, en maken zo OLED-kwaliteit beschikbaar voor een bredere groep gamers.

De QD-OLED-panelen leveren een hoge contrastverhouding, diepe zwartwaarden en een breed kleurbereik dat 99 procent van de DCI-P3-kleurstandaard dekt. Beide modellen hebben een QHD-resolutie van 2560 × 1440 pixels en een reactietijd van slechts 0,03 milliseconde, waardoor snelle actiescènes zonder vervaging worden weergegeven.

De Q27G4ZDR ondersteunt HDR10, terwijl de Q27G4SDR is gecertificeerd voor VESA DisplayHDR True Black 400. Daarmee bieden ze verbeterde helderheid en detailweergave in zowel lichte als donkere scènes. Adaptive-Sync en NVIDIA G-SYNC Compatible zorgen voor vloeiende beelden zonder tearing.

Qua aansluitingen beschikken beide monitoren over twee HDMI 2.1-poorten, DisplayPort 1.4 en een USB 3.2-hub met snellaadfunctie. Ook zijn ze geschikt voor consoles: QHD-gaming tot 120 Hz wordt ondersteund op PlayStation 5 en Xbox Series X|S. De monitoren bieden verder diverse gamingfuncties, zoals Shadow Control, Game Color en een Low Input Lag-modus.

Het nieuwe G4-ontwerp combineert smalle randen met een matte afwerking en volledig verstelbare standaard. De hoogte, draai- en kantelhoek zijn aan te passen, en via de VESA-montage is een multi-monitoropstelling mogelijk. De meegeleverde G-Menu-software biedt toegang tot instellingen en profielbeheer.

De AGON by AOC GAMING Q27G4ZDR (240 Hz) en Q27G4SDR (360 Hz) zijn vanaf medio november 2025 verkrijgbaar voor adviesprijzen van 399 euro en 549 euro. Beide modellen worden geleverd met HDMI- en DisplayPort-kabels en vallen onder een driejarige garantie die ook inbranden dekt.

©AGON by AOC

Bij ID.nl zijn we gek op producten waar je niet de hoofdprijs voor betaalt. Daarom gaan we een aantal keer per week op zoek naar leuke deals. Dit keer kijken we naar airfryers die geschikt zijn voor grote gezinnen of handig voor feestjes, die ook nog eens zijn voorzien van een grillfunctie. Wij vonden vijf modellen voor minder dan 200 euro.

Als je op zoek bent naar een grote airfryer met twee aparte manden én een grillfunctie, dan merk je al snel dat er verrassend veel keuze is – maar ook dat bepaalde merken de toon zetten. In deze editie van Waar voor je geld kijken we naar vijf modellen onder de 300 euro die aan precies die voorwaarden voldoen. Opvallend is dat Tefal sterk vertegenwoordigd is: het merk heeft de afgelopen jaren flink ingezet op multifunctionele airfryers met dubbele kookzones. Die combineren het gemak van heteluchtfrituren met extra functies zoals grillen en bakken, waardoor ze in deze prijsklasse bijna onvermijdelijk in het rijtje staan.

Tefal Dual Easy Fry & Grill EY905B

Deze airfryer van Tefal bestaat uit twee kookzones met een grote en een kleinere lade. Met de Sync‑functie stel je de kooktijden en temperaturen per lade in, zodat een maaltijd voor bijvoorbeeld zes personen tegelijk klaar is. De XXL‑lade is bedoeld voor grote ingrediënten en beide lades samen bieden ruimte voor royale porties friet. Dit apparaat combineert een heteluchtfunctie en grillfunctie, zodat je kunt grillen, frituren, roosteren, bakken en braden. Je kiest eenvoudig uit acht automatische programma’s, bijvoorbeeld voor aardappels, vlees of groenten, zodat je zelf niets hoeft in te stellen.

In het digitale bedieningspaneel stel je de temperatuur in tussen de 40 en 200 °C en via de timer regel je hoe lang het apparaat moet werken. Met een vermogen van 2700 W en een totale inhoud van 8,3 liter is dit model geschikt voor grotere gezinnen.

Princess Double Basket Airfryer 182074

De Double Basket‑airfryer van Princess biedt een totale inhoud van 8 liter met twee afzonderlijke manden. Dit apparaat is gemaakt voor gezinnen; je kunt maaltijden voor maximaal zes personen bereiden. Dankzij de verschillende functies bereid je gerechten op meerdere manieren: frituren, bakken, braden en grillen. Er zijn acht vooraf ingestelde programma’s die het instellen eenvoudig maken. Beide manden zijn afzonderlijk instelbaar, waardoor je twee gerechten tegelijk kunt bereiden.

Deze airfryer beschikt over een timer en een automatische uitschakelfunctie. Volgens de specificaties heeft dit model ook antislipvoetjes en beveiliging tegen oververhitting, zodat het veilig op het aanrecht staat. De uitneembare mand en pan kunnen in de vaatwasser, wat het schoonmaken vergemakkelijkt. Met 1700 W vermogen en de mogelijkheid om vrijwel zonder olie te frituren kun je dit apparaat flexibel gebruiken voor alledaagse bereidingen.

Moulinex Dual Easy Fry EZ905B20

Met de Dual Easy Fry EZ905B20 introduceert Moulinex een airfryer van 8,3 liter die twee afzonderlijke lades heeft: een XXL‑lade van 5,2 liter en een kleinere lade van 3,1 liter. Je kunt hiermee twee gerechten tegelijk bereiden, bijvoorbeeld gegrild vlees en friet of gebakken vis met groenten. Het apparaat beschikt over acht vooraf ingestelde programma’s, waaronder een unieke grillfunctie en standen voor frituren, roosteren, bakken en braden. Het toestel beschikt over Extra Crisp‑technologie voor knapperige resultaten.

De onderdelen zijn vaatwasserbestendig en het apparaat wordt geleverd met een grillplaat en standaardrooster voor verschillende bereidingen. Een gratis recept‑app van Moulinex geeft inspiratie voor gerechten die met weinig olie bereid kunnen worden. Met deze airfryer kook je snel en kun je de onderdelen eenvoudig schoonmaken.

Tefal Dual Easy Fry & Grill EY905D

De Tefal Easy Fry & Grill Dual EY905D combineert meerdere functies in één apparaat. Naast heteluchtfrituren kun je grillen, braden en bakken dankzij de veelzijdige instellingen. De XXL‑capaciteit van 8,3 liter bestaat uit twee roestvrijstalen lades die afzonderlijk instelbaar zijn; hierdoor wordt het mogelijk om twee verschillende gerechten gelijktijdig te bereiden, wat handig is wanneer je voor meerdere mensen kookt.

Het digitale touchscreen en lcd‑display zorgen voor een duidelijke bediening en de automatische uitschakelfunctie zorgt voor extra veiligheid. Het apparaat gebruikt 2700 W en is ontworpen met antislipvoetjes. De uitneembare onderdelen zijn vaatwasserbestendig, waardoor schoonmaken weinig tijd kost. Dankzij de combinatie van warme lucht en grillplaat kun je op een gezondere manier toch een krokant resultaat bereiken.

Tefal Dual Easy Fry & Grill EY9018

Het model EY9018 van Tefal is ontworpen om snel een volledige maaltijd te bereiden. Dit apparaat heeft twee lades en twee kookzones, waardoor je verschillende ingrediënten tegelijk kunt garen. De Sync‑functie helpt om de tijden van beide zones op elkaar af te stemmen. Met 8,3 liter inhoud is er voldoende ruimte voor een complete gezinsmaaltijd. De XXL‑lade is bedoeld voor grote ingrediënten en beide lades samen bieden plek voor bijvoorbeeld 2,2 kg friet.

Het toestel beschikt over zeven automatische programma’s waarmee je kunt heteluchtfrituren, roosteren, bakken en braden, zodat je niet telkens handmatig de instellingen hoeft te veranderen. Volgens de specificaties stel je de temperatuur en tijd eenvoudig in via het digitale paneel. De onderdelen kunnen in de vaatwasser en het apparaat biedt de mogelijkheid om te koken met minder olie. Deze airfryer is geschikt voor iedereen die twee gerechten tegelijk wil bereiden zonder veel voorbereidingswerk.