Taalmodellen als ChatGPT zijn razendsnel populair geworden. Ze helpen mensen bij veel leeswerk, zoals het samenvatten zoals de verschillende standpunten van onze nationale politieke partijen. Maar hoe betrouwbaar en onbevooroordeeld zijn ze? TNO en Kieskompas hebben een experiment uitgevoerd om dat uit te zoeken.

In het experiment lieten TNO en Kieskompas verschillende taalmodellen de vragen van de stemhulp van het Kieskompas 2023 meerdere malen beantwoorden. De modellen blijken niet helemaal onbevooroordeeld: ze komen uit aan de linkerkant van het politieke spectrum. Daarnaast geven ze niet consistent antwoord op subjectieve vragen en vertonen ze door kleine veranderingen in de vraag al snel heel ander gedrag.

Welke AI-modellen zijn onderzocht?

Aan de hand van populariteit, beschikbaarheid, toegankelijkheid en herkomst zijn zijn de volgende vijf generatieve AI-taalmodellen geselecteerd: Meta’s Llama-2, OpenAI’s GPT3.5, 4, en 4.5-turbo en Falcon-40b-Instruct van TII. Elk model is geprepareerd voor het experiment, bijvoorbeeld door het opzetten van één consistente vraag. Deze is voor elk model licht aangepast om aan het specifieke format van het model te voldoen (zoals het vertalen in het Engels).

Hoe ging het experiment in zijn werk?

Modellen kunnen naast direct een vraag beantwoorden ook gebruik maken van context. Wanneer er context wordt toegevoegd, geeft dat de modellen een indicatie hoe de gebruiker de antwoorden graag wil terugzien, waardoor er soms beter resultaat teruggegeven wordt. Vandaar dat elk model getoetst is mét en zonder contextuele toevoegingen. Ze begrijpen bijvoorbeeld beter wat voor antwoord er van ze verwacht worden als ze al een voorbeeld gehad hebben van een vraag met een antwoord dat binnen de keuzemogelijkheid van het Kieskompas valt (‘Helemaal mee eens’, ‘Mee eens’, ‘Neutraal’, ‘Niet mee eens’, ‘Helemaal niet mee eens’ en ‘Geen mening’).

De antwoorden zijn door Kieskompas vertaald in coördinaten die TNO over het politiek landschap van Nederland heeft gelegd.

©Kieskompas/TNO

©Kieskompas/TNO

Resultaten: wisselvalig en niet neutraal

Wat opvalt aan de resultaten is dat de modellen heel wisselvallig zijn ( te zien aan de ingekleurde vlakken) en ook dat de modellen met name links georiënteerd zijn (zie figuren 1 en 2). Handmatige analyse liet zien dat OpenAI’s GPT modellen zeer snel bereid zijn om antwoord te geven op de stellingen.

Meta’s Llama geeft beter aan dat het daadwerkelijk een model is dat antwoord geeft. Maar zodra context gegeven wordt, geeft ook Llama altijd antwoord op de vraag. Falcon is nog het meest voorzichtig, maar ook met gegeven context door het geven van een voorbeeldvraag verandert het gedrag van dit model aanzienlijk en geeft het wel zijn mening (zoals ook te zien hieronder).

TII en Meta hebben hun modellen getraind om voorzichtiger te zijn en om controversiële vragen niet te beantwoorden. Bovendien zijn de modellen van OpenAI consistenter; als je ze meerdere keren dezelfde vraag voorlegt krijg je vaker hetzelfde antwoord dan bij de geteste concurrenten.

©Kieskompas/TNO

Modellen zijn ondoorzichtig

Doordat niet transparant is hoe de modellen getraind zijn, is het niet te zeggen of een model in een andere context een hele andere mening kan geven. Het is dus onmogelijk om te achterhalen waarom het model tot bepaalde antwoorden komt.

Dat taalmodellen vooringenomenheid en inconsistentie vertonen lijkt misschien onschuldig, maar het kan grote gevolgen hebben. Grootschalig gebruik van zulke taalmodellen kan de effecten van vooroordelen bij mensen op de lange termijn vergroten.

GPT-NL: een Nederlands taalmodel

Mede daarom gaat Nederland een eigen open taalmodel ontwikkelen: GPT-NL. Dit model is nodig voor het ontwikkelen, versterken en bestendigen van de digitale soevereiniteit. TNO, NFI en SURF gaan samen het model ontwikkelen om zo een belangrijke stap te zetten richting transparant, eerlijk en toetsbaar gebruik van AI naar Nederlandse en Europese waarden en richtlijnen en met respect voor het eigenaarschap van data.

Je hebt net een klein fortuin uitgegeven aan een gloednieuwe 4K- of zelfs 8K-televisie. Je installeert hem, start je favoriete filmklassieker en zakt onderuit op de bank. Maar in plaats van een bioscoopervaring bekruipt je het gevoel dat je naar een goedkope soapserie of een homevideo zit te kijken. De acteurs bewegen vreemd soepel, de actiescènes lijken versneld en de magie is ver te zoeken. Geen zorgen, je televisie is niet stuk. Hij doet eigenlijk iets te goed zijn best.

Dit fenomeen is zo wijdverspreid dat er een officiële term voor is: het 'soap opera effect'. In technische kringen wordt dit ook wel bewegingsinterpolatie of 'motion smoothing' genoemd. Hoewel fabrikanten deze functie met de beste bedoelingen in hun televisies bouwen, is het voor filmfanaten vaak een doorn in het oog. Gelukkig is het eenvoudig op te lossen... als je tenminste weet waar je moet zoeken.

Nooit meer te veel betalen? Check Kieskeurig.nl/prijsdalers!

Wat is het 'soap opera effect' precies?

Om te begrijpen wat er misgaat, moeten we kijken naar hoe films worden gemaakt. De meeste bioscoopfilms en veel dramaseries worden opgenomen met 24 beelden per seconde. Die snelheid geeft films hun karakteristieke, dromerige uitstraling. Een beetje bewegingsonscherpte hoort daarbij; dat is wat onze hersenen associëren met 'cinema'. Moderne televisies verversen hun beeld echter veel vaker: meestal 60 of zelfs 120 keer per seconde.

Om dat verschil te overbruggen, verzint je slimme televisie er zelf beelden bij. De software kijkt naar beeld A en beeld B, en berekent vervolgens hoe een tussenliggend beeld eruit zou moeten zien. Dit voegt de tv toe aan de stroom. Het resultaat is een supervloeiend beeld waarin elke hapering is gladgestreken.

Voor een voetbalwedstrijd of een live-uitzending is dat geweldig, omdat je de bal en spelers scherper kunt volgen. Maar bij een film zorgt die kunstmatige soepelheid ervoor dat het lijkt alsof je naar een achter de schermen-video zit te kijken, of dus naar een soapserie zoals Goede Tijden, Slechte Tijden, die traditioneel met een hogere beeldsnelheid werd opgenomen. De filmische illusie wordt hierdoor verbroken.

©ER | ID.nl

De winkelmodus is ook een boosdoener

Naast beweging is er nog een reden waarom het beeld er thuis soms onnatuurlijk uitziet: de beeldinstellingen staan nog op standje zonnebank. Veel televisies staan standaard in een modus die 'Levendig' of 'Dynamisch' heet. Deze stand is ontworpen om in een felverlichte winkel de aandacht te trekken met knallende, bijna neon-achtige kleuren en een extreem hoge helderheid. Bovendien is de kleurtemperatuur vaak nogal koel en blauw, omdat dat witter en frisser oogt onder tl-licht. In je sfeervol verlichte woonkamer zorgt dat echter voor een onrustig beeld waarbij huidtinten er onnatuurlijk uitzien en details in felle vlakken verloren gaan.

Hoe krijg je de magie terug?

Het goede nieuws is dat je deze 'verbeteringen' gewoon kunt uitzetten. De snelste manier om van het soap opera effect en de neonkleuren af te komen, is door in het menu van je televisie de beeldmodus te wijzigen. Zoek naar een instelling die Film, Movie, Cinema of Bioscoop heet. In deze modus worden de meeste kunstmatige bewerkingen, zoals bewegingsinterpolatie en overdreven kleurversterking, direct uitgeschakeld of geminimaliseerd. Het beeld wordt misschien iets donkerder en warmer van kleur, maar dat is veel dichter bij wat de regisseur voor ogen had.

Sinds kort hebben veel moderne televisies ook de zogeheten Filmmaker-modus. Dat is de heilige graal voor puristen. Als je deze modus activeert, zet de tv met één druk op de knop alle onnodige nabewerkingen uit en respecteert hij de originele beeldsnelheid, kleuren en beeldverhouding van de film.

Wil je de beeldmodus niet volledig veranderen, maar alleen dat vreemde, soepele effect kwijt? Dan moet je in de geavanceerde instellingen duiken. Elke fabrikant geeft het beestje een andere naam. Bij Samsung zoek je naar Auto Motion Plus of Picture Clarity, bij LG-televisies ga je naar TruMotion, bij Sony naar Motionflow en bij Philips naar Perfect Natural Motion. Door deze functies uit te schakelen of op de laagste stand te zetten, verdwijnt het goedkope video-effect en krijgt je film zijn bioscoopwaardige uitstraling weer terug.

Een apparaat op afstand bedienen hoeft geen geld te kosten en is verrassend eenvoudig. Of je nu bestanden wilt openen, technische problemen wilt oplossen of meerdere toestellen wilt beheren: met Chrome Remote Desktop kan het allemaal, gratis en zonder gedoe.

De helper begint

Een groot voordeel van Chrome Remote Desktop is de brede compatibiliteit: het werkt met Windows, macOS, Linux en ChromeOS. Bovendien is het veilig – verbindingen worden versleuteld – en je hebt alleen een Chrome-browser nodig. We beginnen aan de kant van degene die op afstand toegang wilt tot een andere computer, degene die ondersteuning biedt vanaf computer A. Op computer A opent de gebruiker Chrome en surft naar https://remotedesktop.google.com. Daar verschijnen twee opties: Dit scherm delen en Verbinding maken met een andere computer. Omdat computer A support wil geven aan een extern apparaat, kiest de gebruiker voor de tweede optie. In dat scherm verschijnt een veld om een toegangscode in te geven, de code volgt zo meteen.

Acties voor de hulpvrager

Op computer B, de computer die toegang zal verlenen, moet de gebruiker ook in Chrome surfen naar dezelfde website. Daar kiest hij voor de optie Dit scherm delen. Voordat dat mogelijk is, moet Chrome Remote Desktop eerst worden gedownload en geïnstalleerd. De gebruiker klikt daarvoor op de ronde blauwe knop met het witte downloadpijltje. Hiermee wordt een Chrome-extensie geïnstalleerd. Na de installatie verschijnt in het vak Dit scherm delen een blauwe knop met de tekst Code genereren. Wanneer de gebruiker daarop klikt, wordt een toegangscode van 12 cijfers aangemaakt. Die code geeft hij of zij door aan gebruiker A.

Scherm delen

Op computer A geeft de gebruiker de code op in Chrome Remote Desktop. Vervolgens wacht hij tot gebruiker B bevestigt dat A toegang mag krijgen tot zijn scherm. Zodra dat is gebeurd, verschijnt het volledige bureaublad van computer B in een nieuw Chrome-venster op computer A. Door dit venster schermvullend weer te geven, kan A probleemloos handelingen uitvoeren op de pc van B. Voor de veiligheid beschikken beide gebruikers over een knop om de sessie op elk moment te beëindigen. Uiteraard is een stabiele internetverbinding noodzakelijk. Daarnaast krijgen beide partijen de melding dat ze klembordsynchronisatie kunnen inschakelen. Hiermee wordt het mogelijk om eenvoudig tekst of bestanden te kopiëren en te plakken tussen beide apparaten.