Mijn medio 2011 Mac mini was traag geworden. Heel erg traag. De mini draaide op Mavericks en na een aantal dagen zonder opnieuw op te starten werd hij zo traag dat er een gedwongen of handmatige reboot nodig was.

Het duurde een aantal minuten om op te starten en apps te laden en vervolgens zo'n 20 minuten - of langer - voordat het apparaat volledig responsief werd. Dit ondanks 16GB aan RAM. Mijn MacBook Air (eind 2011) met slechts 4GB start binnen enkele minuten volledig op. Wat was er aan de hand? Lees ook: Een tweede leven voor je oude iPhone.

Ik moest en zou erachter komen, omdat ik steeds meer tijd aan het verspillen was en constant moest zitten wachten.

Geen druk, eerlijk waar

Het opnieuw opstarten zorgde er vaak voor dat er 20 tot 40GB aan ruimte op de 500GB interne harde schijf van de mini vrijkwam. Maar de Mac ging na een herstart helemaal niet sneller draaien.

Ik heb WhatSize gebruikt om bijna 90GB aan onnodige bestanden vrij te maken, wat enigszins leek te helpen. De vertraging had duidelijk iets te maken met tijdelijke bestanden en beschikbare schijfruimte.

©PXimport

Met WhatSize kon ik snel 90GB aan bestanden opsporen en verwijderen die ik niet nodig had. Dat hielp, maar het probleem was nog niet helemaal opgelost.

Met Activity Monitor en in de Terminal met het commando top kon ik zien dat ik vaak tegen de grenzen van het fysieke geheugen aanzat, maar de Mac leek wat het geheugen betreft niet onder druk te staan, wat voor een heleboel schijfactiviteit zou zorgen. Tijdens de trage periode na het opnieuw opstarten, waarin het apparaat niet of nauwelijks bruikbaar is, was noch het geheugen noch de opslagruimte een probleem.

In Mavericks is geheugencompressie toegevoegd, een manier om het fysiek geïnstalleerde RAM te maximaliseren, wat mijn MacBook Air nieuw leven heeft ingeblazen. Maar dat was het probleem niet. En Swap, waarbij harde schijfruimte gebruikt wordt om inactieve elementen van het geheugen op te slaan, zorgde volgens de Activity Monitor ook niet voor problemen.

En ik had geen gemakkelijke weg naar de meest voor de hand liggende oplossing: het installeren van een SSD, een solid-state drive die vele malen sneller zou kunnen zijn dan de 5400rpm harde schijf die in de mini zit. De mini modellen van de afgelopen jaren hebben een harde schijf die opgesloten zit. iFixit noemt het verwisselen "gemiddeld lastig", hoewel het 20 stappen in beide richtingen heeft. Ik vind het meestal niet eng om een Mac uit elkaar te halen, maar hier waren gewoon te veel dingen die mis konden gaan.

©PXimport

Als je de Mac mini eenmaal opengebroken hebt, ben je nog altijd 19 stappen verwijderd van het verwisselen van de harde schijf. Niet zo eenvoudig als het inpluggen van een externe SSD.

Maar het is natuurlijk mogelijk om een SSD in een externe behuizing te gebruiken. Ik heb deze route gekozen en op die manier de vertragingen verholpen.

De vele keuzemogelijkheden voor een externe SSD

Ik wilde nog geen nieuwe Mac kopen en de kosten liefst onder de €300 houden, terwijl ik meteen iets zou kopen wat ik later ook met een nieuwe computer of als draagbare opslag zou kunnen gebruiken. Een vergelijkbare Mac mini met dezelfde hoeveelheid opslag en geheugen zou op zijn minst €650 gaan kosten - en dan zonder een op bestelling gemaakte Fusiondrive (HDD/SSD-combinatie), maar met een reguliere harde schijf. (Apple biedt geen SSD-optie.)

Mijn model Mac mini heeft vier USB 2.0-poorten, één FireWire 800-poort en Thunderbolt. Een SSD die via Thunderbolt gekoppeld is lijkt overdreven en ik gebruikte al één scherm met de ingebouwde HDMI-poort en een ander scherm via DisplayPort met de Thunderbolt-verbinding. Dus als ik een Thunderbolt-drive zou kopen, zou deze minimaal twee poorten moeten hebben om doorvoer te ondersteunen en ik kon er binnen mijn budget geen vinden.

©PXimport

De SSD die ik heb uitgekozen heeft FireWire 800 voor een verbinding met mijn Mac mini die snel genoeg is, plus USB 3.0 zodat ik hem kan gebruiken met de volgende Mac die ik koop.

USB 2.0 is te traag en USB 3.0 had mijn Mac mini niet. Het was dus eenvoudig om voor FireWire 800 te kiezen, wat een ruwe snelheid van 800 megabits per seconde levert (Mbps). De schijf die ik gekocht heb is de OWC Mercury Elite Pro mini 480GB, die FireWire 800 plus USB 2.0/3.0 bevat, waardoor ik hem later ook nog met een nieuwe Mac die USB 3.0 heeft kan gebruiken. Ik heb er zo'n €265 voor betaald, inclusief USB 3.0 en FireWire 800-kabels. (Als je slechts één enkele interface nodig hebt, zijn er goedkopere opties met dezelfde opslagcapaciteit.)

Toen de drive arriveerde, moest ik wat FireWire-kabels omwisselen, omdat ik al een andere OWC-drive ingeplugd had voor back-ups. Ik gebruik CrashPlan voor incrementele back-ups en archivering en SuperDuper voor nachtelijke kloon-updates, maar voor mijn migratie heb ik Carbon Copy Cloner gebruikt omdat dit programma een speciale functie heeft.

Ik ben als volgt te werk gegaan:

1. De externe SSD initialiseren. Om OS X Recovery en andere geavanceerde functies te gebruiken, moet je het GUID Partition Table-formaat gebruiken.

2. Met Carbon Copy Cloner heb ik mijn actieve opstartschijf in de Mac mini naar de externe SSD gekopieerd. Tijdens dit onderdeel van het proces moest ik blijven doorwerken, maar gelukkig werd het systeem niet al te veel vertraagd. Er werd ongeveer 40GB per uur gekopieerd, wat redelijk traag is, maar dat is best logisch.

3. Omdat ik tijdens het maken van de kloon mijn computer aan het gebruiken was, weet ik dat ik wat gewijzigde data gemist heb. Zowel SuperDuper als CCC hebben een incrementele kloonoperatie waarbij alleen gewijzigde bestanden gekopieerd worden. Nadat de eerste kloonsessie voltooid was, heb ik alle actieve programma's afgesloten en een aantal diensten uitgeschakeld en het proces opnieuw gestart. Deze keer duurde het slechts 40 minuten.

4. Ik heb de Recovery HD-functie van CCC gebruikt, waarmee ik de herstelpartitie op een bestaande schijf kan kopiëren en deze vervolgens op een nieuwe partitie kan herstellen nadat er een opstartbaar systeem geïnstalleerd is.

5. Ik heb het opstartvolume een andere naam gegeven en de externe SSD precies dezelfde naam gegeven als de oorspronkelijke opstartschijf. Onder Startup Disk heb ik de SSD als het opstartvolume gekozen en vervolgens de computer opnieuw opgestart.

©PXimport

Carbon Copy Cloner kan dezelfde Recovery-partitie aanmaken als die op de interne schijf van mijn Mac staat.

Nadat de computer opnieuw was opgestart, moest ik een aantal diensten opnieuw linken, zoals bijvoorbeeld Dropbox, dat op slimme wijze verschillen in de setup van een computer opmerkt om zich ervan te verzekeren dat niet iemand je systeem gehijackt heeft. Ik moest ook de CrashPlan-back-up opnieuw instellen, door een back-up van een andere computer te accepteren, een techniek die het programma voor een nieuwe machine of een nieuwe opstartidentiteit gebruikt. Verder werkte alles zonder gedoe.

Het verschil is opzienbarend

Ik zag meteen een enorm verschil, alsof ik een hele nieuwe computer had in plaats van alleen een nieuwe opstartschijf. De FireWire 800 was duidelijk snel genoeg om het verschil te maken voor het soort lezen en schrijven dat er werd uitgevoerd. Toen ik voor de eerste keer opnieuw opstartte duurde dit ongeveer zes minuten, maar OS X was duidelijk bezig met opschonen en caching. Daarna duurde het zo'n twee tot drie minuten om opnieuw op te starten.

Het vreemdste wat ik na een paar dagen ontdekt heb is dat er minder geheugen gebruikt wordt. Het maximum ligt iets boven de 11GB, terwijl het eerst 15GB of meer was. Dit is onverklaarbaar en contra-intuïtief. Waarom zou snellere opslag resulteren in meer ongebruikt RAM?

Nadat ik zeker wist dat ik een schone back-up van mijn opstartschijf had, heb ik SuperDuper zo aangepast dat de SSD naar de interne schijf van de Mac mini geback-upt wordt. Mocht de SSD of de behuizing falen, dan zou ik zonder problemen vanaf de interne schijf kunnen opstarten - maar dan zou ik wel weer met een oude, trage computer zitten totdat de SSD gerepareerd is.

Wanneer ik er klaar voor ben om mijn Mac te upgraden, naar een iMac met Retina 5K of een volgende generatie mini, heb ik een draagbare oplossing: ik kan een Mac met een goedkopere harde schijf of Fusiondrive aanschaffen en deze aankoop via USB 3.0 koppelen om met een zo snel mogelijk systeem te beginnen.

LG blijft verbetert de oled-techniek nog veel verder en dat werpt dit jaar eindelijk zijn vruchten af. De LG OLED EVO 65G56LS is uitgerust met een nieuw type oled-paneel dat aanzienlijk meer piekhelderheid en kleurbereik levert. Daarnaast heeft LG webOS 25 uitgerust met een aantal AI-functies die het gebruiksgemak moeten verbeteren.

De nieuwe G-serie van LG is verkrijgbaar in twee versies. Een met een centrale voet in doos zoals ons testmodel, te herkennen aan de letters ‘LS’ achteraan en een model met een meegeleverde wandbeugel, die modellen hebben de letters ‘LW’ achteraan. De G-reeks mikt nog steeds in eerste instantie op wandmontage. Het toestel zelf is 24mm diep, dat lijkt misschien veel, maar die dikte heeft het wel over het hele oppervlak. Er is geen behuizing voor elektronica die verder uitsteekt. De rand is afgewerkt met een zilverkleurige strip, en dat geeft deze tv van opzij bekeken echt een premium look. De wandbeugel is verstelbaar, je kunt het toestel beperkt links en rechts draaien. De voet kun je monteren in twee posities, hoog en laag, in de hoge positie is er ruim plaats voor een soundbar. Het moet gezegd ook op een tv-meubel ziet hij er prima uit, wandmontage is zeker geen verplichting. 

Aansluitingen

De selectie aansluitingen die LG gebruikt is al enige tijd onveranderd gebleven, maar is dan ook erg goed. Met vier hdmi-poorten die allemaal de maximale hdmi 2.1-bandbreedte (48Gbps) leveren, zitten gamers in ieder geval gebeiteld. Verdere gamingfuncties zijn ALLM, 4K120 en VRR (AMD FreeSync en NVIDIA G-Sync). PC-gamers kunnen zelfs tot 4K165 gaan, dat is een duidelijke upgrade ten opzichte van vorig jaar. Input-lag is altijd een sterk punt geweest bij LG, dat is dit jaar niet anders, in 4K60 meten we 10,5ms, in 2K120 zelfs maar 5,5ms. Op poort 2 kan je ARC/eARC gebruiken, gamers die een soundbar willen aansluiten, houden nog steeds drie volwaardige HDMI-poorten over. 

Wil je de opstelling zo netjes mogelijk houden, altijd mooi bij een premium tv, dan kun je de bijgeleverde IR-blaster gebruiken om brontoestellen te besturen met de LG-afstandsbediening, ook als die apparaten bijvoorbeeld in een kast staan. De G5 ondersteunt het WiSA-protocol (Wireless Speaker and Audio Association), maar is beperkt tot 2.1-configuraties. Daarmee is jammer genoeg geen draadloze surroundopstelling mogelijk. Alle kabels kun je via twee clips en twee verzonken kanalen wegleiden naar de voet. 

Nieuw oled-paneel, nieuw record

Nieuwe ontwikkeling op vlak van oled-technologie zijn niet uitzonderlijk. Twee jaar geleden introduceerde LG bijvoorbeeld oled-panelen met een laag microlenzen die voor een mooie verbetering in helderheid zorgden. Die microlenzen zijn op de G5 echter niet meer aanwezig. In ruil gebruikt dit model een gloednieuw paneel dat een andere opbouw van de oled-materialen gebruikt. Onder de naam OLED evo Met Brightness Booster Ultimate belooft de G5 hogere piekhelderheid en een breder kleurbereik. En dat blijken geen loze beloftes. Op het 10%-venster haalt de G5 2409 nits, en op een volledig wit beeld zelfs 356 nits. 

Dat alles gemeten in de uitstekend gekalibreerde HDR Filmmaker mode. Ter verduidelijking, dat is een 50 procent verbetering tegenover de G4 van vorig jaar, en voldoende om de kop van het oled-peloton aan te voeren. Vooral de verbetering op het volledig wit veld is impressionant. Daardoor moet de G5 nu de helderheid veel minder laten dalen als het beeld veel wit bevat, iets wat op vorige generaties nog merkbaar was. Ook het kleurbereik is weer groter geworden, en met 99,9% P3 is de G5 perfect uitgerust voor prachtige HDR-beelden. Het paneel had een uitstekende uniformiteit en weert zeer goed reflecties. De kijkhoek is prima.

De Filmmaker Mode is er voor wie minimale beeldverwerking wil, en de mooiste beelden getrouw aan de intentie. In SDR laat dat prachtige resultaten zien, maar de echte pracht van de G5 komt tevoorschijn bij HDR-beelden. Ook hier is de kalibratie nagenoeg perfect met enorm veel witdetail, intense kleuren, en dankzij de hoge piekhelderheid tintelende lichtaccenten. Kleuren worden goed bewaard als ze zeer helder zijn, dat dankt de tv aan het nieuwe paneel. Enkel in de donkerste beelden laat de G5 wat steken vallen. Er is veel schaduwdetail, maar in sommige beelden merken we veel ruis die het beeld ruw maakt en detail verbergt. In een ander geval was er wat blokvorming en bandvorming zichtbaar. We hopen dat LG nog wat aan de software kan sleutelen. 

Prima beeldverwerking

De Alpha11 beeldprocessor is aan zijn tweede generatie toe, maar nieuwe features lijken er niet te zijn. De upscaling en ruisonderdrukking zijn erg goed. In deinterlacing van 1080i-beeld merkten we op een testpatroon opnieuw een foutje waardoor kamvorming zichtbaar was, al bleek dat bij de meeste content niet tot problemen te leiden. Kleurstroken in zachte gradiënten elimineer je met de Vloeiende Gradatie-instelling, maar activeer die enkel als je het echt nodig acht, en dan alleen in de laagste stand. In een van onze testclips veegde die instelling ook wolken uit de lucht. Ook de dynamische tonemapping waar we gebruikelijk erg tevreden over zijn, laat je op dit model beter uit inactief.

Die maakte het beeld te helder, waardoor het aan contrast en impact verliest. Bovendien levert de G5 ook zonder dynamische tonemapping knap beeld. Goede punten waren er voor de bewegingsscherpte. Het oled-paneel laat nauwelijks of geen dubbele rand optekenen rond bewegende voorwerpen. Wie in 24Hz-filmmateriaal te veel last heeft van judder bij snelle camerabewegingen, activeert best TruMotion, bijvoorbeeld in ‘Cinematografische Beweging’ als je minimale invloed wenst. Maar ook hogere instellingen leverden goede resultaten, en de G5 toonde erg weinig beeldfouten zelfs met TruMotion in de Vloeiend-stand. 

Geen DTS-ondersteuning meer

Het is jammer, maar de G5 ondersteunt alleen nog maar Dolby Atmos, geen DTS meer. Vooral voor mensen met een uitgebreide bibliotheek Blu-ray schijven is dat een tegenvaller. Streaming gebruikt overwegend Dolby Atmos, dus daar weegt dat gebrek minder. De 60 Watt 4.2 kanaalsoplossing leek ons onveranderd. De klank is goed gebalanceerd, met een warm karakter en duidelijke baslijn. Zelfs surround is goed hoorbaar. Voor veel mensen zal dit volstaan, maar voor echte bioscoop audio zal een soundbar toch vereist zijn. Nieuw dit jaar is de Personal Sound Wizard. Die laat je een aantal keer in groepen van vier fragmenten horen met verschillende geluidsinstellingen, jij duidt aan wat je het best vindt klinken. Na de test bepaalt de processor op basis van je keuzes je geprefereerde klankinstellingen. Iets gelijkaardig bestond vorig jaar al voor beeld, maar we vinden dat je daar beter voor Filmmaker Mode of Cinema beeldmode kiest. Bij audio mogen persoonlijke voorkeuren wat meer doorwegen. 

WebOS 25, AI als persoonlijk hulpje

Kunstmatige intelligentie moet de nieuwe troef zijn van webOS 25, maar al deze nieuwe functies bleken niet te werken in het Nederlands. Voice ID, waarbij de tv je herkent op basis van je stem is nog niet beschikbaar in Nederlands. Maar ook andere functies, zoals de AI Chatbot die je moet helpen bij eenvoudige vragen zoals het aanpassen van beeldkwaliteit of aanbevelingen geven voor content, leek zelden te weten wat hij met onze vragen moest doen. LG kondigde ook generatieve kunst aan die je kan gebruiken in de screensaver, maar ook dit was nog niet beschikbaar. Nu missen we die AI-functies wel niet, de G5 is zo ook gebruiksvriendelijk, maar we hopen toch dat dit via software updates verbeterd wordt. 

In dit overzichtsartikel vind je alle informatie over webOS. WebOS 25 is van uitzicht niet echt veranderd op wat details na. Zo kan je live tv en HDMI-ingangen nu als tegels toevoegen in de rij met apps op het Home-scherm. Apps en Quick Cards die je niet gebruikt, kan je verbergen. Het app-aanbod is erg ruim en de G5 ondersteunt Airplay2 en Google Cast. LG toont helaas reclame op het Home-scherm en in de screensaver, lees in dit artikel hoe je reclame verwijdert.

De ‘Magic Remote’ heeft een nieuw ontwerp gekregen. Een rechthoekige vorm met afgeronde hoeken, en vooral minder toetsen. Weg zijn de cijfer- en kleurtoetsen, de volume- en kanaaltoetsen zijn nu kanteltoetsen. De mute-toets is verdwenen, muten doe je door de volume knop lang naar beneden te duwen. De ingangen-toets is vervangen door een Home Hub-toets, maar wanneer je die lang indrukt, toont de tv de ingangen. De aanwijsfunctie is gebleven, je kan de cursor op het scherm besturen door de afstandsbediening te bewegen. De afstandsbediening oogt moderner, en het gebruiksgemak is prima, maar we zouden hem niet beter noemen dan de oude versie. 

Conclusie

LG toont met de G5 dat er nog flink wat vooruitgang geboekt kan worden in oled-technologie. Perfect is deze tv echter nog niet, vooral in heel donkere beelden moet LG de software nog aanpassen om ruis en zichtbare gradaties te vermijden.  De OLED65G56LS haalt uit het nieuwe oled-paneel echter wel een indrukwekkende piekhelderheid, en erg ruim kleurvolume. We durven bijna zover gaan om te zeggen dat hij de klassieke zwakke punten van oled elimineert. Samen met de uitstekende kalibratie geniet je zo in Filmmaker Mode van bijna referentie beeldkwaliteit.

De ingebouwde luidsprekers leveren een aangename klank, wel jammer dat LG DTS-ondersteuning geschrapt heeft. De nieuwe AI-features in webOS 25 moeten duidelijk nog verder rijpen, voorlopig leveren ze geen meerwaarde, maar webOS blijft wel erg gebruiksvriendelijk. De nieuwe afstandsbediening sluit aan bij de moderne trend met minder toetsen. Gamers tot slot vinden op de G5 alles wat ze maar kunnen wensen. Dit is een topmodel, met een bijhorend prijskaartje, maar hij is het zeker waard.

Het is misschien niet het eerste waar je aan denkt, maar ook Android heeft – net als Windows – een klembord. Daarmee kun je gemakkelijk tekst kopiëren van de ene app naar de andere. Maar hoe open je dat klembord eigenlijk? En waar vind je wat erop staat? Je leest het in dit artikel!

Tekst of afbeeldingen kopiëren en plakken: het is een van de basisfuncties van elk besturingssysteem. Ook Android ondersteunt dit natuurlijk. Je kunt iets kopiëren in de ene app en het vervolgens plakken in een andere. Maar het Android-klembord kan meer dan alleen dat. Alles wat je kopieert, wordt daar namelijk tijdelijk opgeslagen. Handig als je per ongeluk iets hebt weggehaald, iets wilt terugvinden of gewoon even wilt kijken wat je allemaal hebt gekopieerd.

Let wel: hoe je precies bij het klembord komt, hangt af van je toestel en de Android-versie die je gebruikt. Zo hebben merken als Samsung en LG hun eigen klembordfunctie ingebouwd. Andere toestellen vereisen meestal een specifieke toetsenbord-app om het klembord te kunnen openen. In dit artikel leggen we je uit hoe je dat doet met zo’n toetsenbord-app.

Klembord binnen toetsenbord-apps

Om toegang te krijgen tot het klembord, heb je een toetsenbord-app nodig die die functie ondersteunt. Populaire keuzes zijn Gboard van Google en SwiftKey van Microsoft. Beide bieden vergelijkbare klembordfuncties, dus je kunt zelf kiezen welke je het prettigst vindt. Download en installeer de app, en stel deze daarna in als je standaard toetsenbord.

©PXimport

Met een ander toetsenbord in Android heb je meer mogelijkheden.

Dat instellen doe je via het instellingenmenu van je Android-telefoon. Gebruik het zoekveld bovenin het scherm en typ 'toetsenbord'. Je krijgt dan een lijst met resultaten. Kies de optie waarmee je het standaard toetsenbord kunt wijzigen en tik daarop.

Kies vervolgens de toetsenbord-app die je net hebt geïnstalleerd, zoals Gboard of SwiftKey. Let op: de vormgeving van de instellingen kan per toestel verschillen. Gebruik je liever een andere toetsenbord-app met klembordfunctie? Geen probleem – zolang je maar de juiste app selecteert bij het instellen.

Tekst kopiëren en plakken

Het klembord werkt meestal alleen met tekst. Wil je iets kopiëren naar een andere app? Selecteer dan een stuk tekst en kopieer het. Open bijvoorbeeld WhatsApp, ga naar een chat en houd het tekstveld even ingedrukt om de tekst direct te plakken. Soms zie je ook een klembordsymbooltje verschijnen, net boven het toetsenbord en onder het tekstveld. Tik daarop om het volledige klembord te openen.

Zie je dat symbooltje niet meteen? Dan krijg je waarschijnlijk eerst de suggestie om alleen de laatst gekopieerde tekst te plakken. Tik in dat geval op het witte rondje met het pijltje naar rechts – zo krijg je alle opties te zien.

Onder het kopje Recent zie je een lijstje met wat je als laatste hebt gekopieerd. Tik op een item om het direct in het tekstveld te plakken. Let wel: deze lijst wordt na een tijdje automatisch geleegd. Gebruik je vaak dezelfde tekst? Dan kun je die vastpinnen, zodat hij bewaard blijft. Zowel Gboard als SwiftKey ondersteunen deze functie: houd het item ingedrukt en kies voor Vastpinnen.

Klembord sinds Android 13

Sinds Android 13 is het klembord flink verbeterd. De basis is nog steeds hetzelfde: je kopieert tekst of een afbeelding in de ene app en plakt die in een andere. Maar de manier waarop je het klembord gebruikt, is een stuk handiger en overzichtelijker geworden. Dat maakt het werken met meerdere fragmenten tegelijk een stuk efficiënter.

Een van de grootste vernieuwingen is dat je nu meerdere items kunt bewaren – zowel tekst als afbeeldingen. Alles wat je kopieert, verschijnt in een nieuw klembordpaneel. Je opent dat paneel via het meldingscentrum of door een tekstveld lang ingedrukt te houden. Daar kun je door je gekopieerde items bladeren, kiezen wat je wilt plakken, en dingen die je niet meer nodig hebt, direct verwijderen. Je kunt zelfs een tekstfragment nog aanpassen voordat je het plakt.

Het klembordpaneel dat in Android 13 zijn intrede heeft gemaakt.

Met de komst van Android 13 werden er ook meteen een aantal nieuwe privacyfuncties voor het klembord geïntroduceerd. In eerdere versies konden apps op de achtergrond soms ongemerkt meelezen wat je had gekopieerd – met alle risico’s van dien. Nu heb je als gebruiker veel meer controle. Zo is er een nieuwe toestemmingsvraag voor klembordtoegang én krijg je een melding als een app probeert mee te kijken. Een stuk veiliger dus.