Verborgen foto-informatie
Uw foto's bevatten een schat aan informatie die uw camera er tijdens het fotograferen in heeft opgeslagen. Leuk om te bekijken en ook leerzaam, want zo is achteraf altijd nog te zien hoe uw foto's gemaakt zijn en wat beter kan. Daarnaast kunt u de informatie gebruiken om uw foto's te beheren.
Bij foto's valt er veel meer te bekijken dan alleen het plaatje op het beeldscherm. Digitale camera's slaan namelijk allerlei interessante en leerzame informatie op in elk fotobestand. Dat doet vrijwel iedere camera, of u nu een compactcamera, systeemcamera of spiegelreflex in huis hebt. Ja, zelfs de camera in uw telefoon doet het meestal. Uw foto's bevatten een schat aan informatie over hoe de opname is gemaakt, wanneer dat was en zelfs met welke camera en lens dat is gedaan. Deze opnamedetails worden EXIF-gegevens (Exchangeable Image File Format) genoemd en in een speciaal gebiedje in een fotobestand bewaard. Het wordt ook wel metadata genoemd, oftewel: data die de data beschrijven: het is immers informatie over de foto en het maken ervan.
1. EXIF bekijken
De simpelste manier om EXIF-gegevens te bekijken, is misschien wel via Windows Verkenner. Zoek een map op waarin wat foto's staan, kies een exemplaar uit en rechtsklik op het bestand. Kies Eigenschappen en ga vervolgens naar het tabblad Details. Onder het kopje Afbeelding ziet u hoeveel pixels de foto breed en hoog is, oftewel de resolutie. Onder Camera is de fabrikant en het cameramodel te vinden, plus allerlei instellingen waarmee de foto is gemaakt, zoals sluitertijd, diafragma en ISO-waarde. U kunt er bijvoorbeeld ook zien of de flitser is afgegaan. Deze informatie komt goed van pas als u benieuwd bent hoe een foto gemaakt is, ook als het niet uw eigen foto is. Via de EXIF is vaak beter te achterhalen waarom een bepaalde foto minder geslaagd is dan u had gehoopt. Zo is bewegingsonscherpte vaak verklaarbaar door een te lange sluitertijd, of een foto met veel ruis door een erg hoge ISO-waarde. Beschikt uw camera over een gps-ontvanger, dan kan er nog een onderdeel GPS zijn met daarin locatiegegevens (zie ook de basiscursus Maak optimaal gebruik van camera's en gps-ontvangers).
©PXimport
In Windows Verkenner zijn diverse camera-instellingen te zien die voor de foto gebruikt zijn.
Moment van opname
In de EXIF-gegevens van een fotobestand is precies terug te vinden wanneer de foto is gemaakt. De datum, maar ook het tijdstip tot op de seconde nauwkeurig, aangenomen dat het klokje van de camera precies op tijd loopt. Natuurlijk is er als u met Windows Verkenner in een map kijkt ook een datum en tijd bij het fotobestand te zien, net als bij elk ander bestand. Alleen hoeft dit niet per se het moment van opname te zijn. Het kan hier namelijk ook om het moment gaan waarop het bestand op deze computer is aangemaakt of herschreven door een fotoprogramma. De enige echte datum en tijd waarop de foto is gemaakt, is in het fotobestand zelf te vinden. In de EXIF-gegevens dus. In de fotodetails uit stap 1 vindt u deze terug onder het kopje Oorsprong. Onderin bij Bestand kan een andere datum vermeld staan: de aanmaakdatum van het bestand op deze pc.
©PXimport
De aanmaakdatum van het fotobestand hoeft niet het moment te zijn waarop de foto daadwerkelijk is genomen.
2. Rondneuzen op Flickr
Hebt u zich bij het bekijken van een prachtige foto in iemands webalbum wel eens verbaasd afgevraagd hoe die plaat gemaakt is? De maker vertelt dat helaas niet altijd in de beschrijving. Gelukkig is het vaak nog wel te achterhalen. Op Flickr wordt bijvoorbeeld vlak boven de foto een werkbalkje getoond. Klik hierin op de knop Actions en kies View EXIF info. Met een beetje geluk verschijnt er een lange lijst met interessante informatie. Zoals opnamedatum en tijdstip, welk toestel er gebruikt is en de diverse camera-instellingen. Niet alle informatie is misschien nuttig of begrijpelijk, maar reguliere instellingen zijn er goed in terug te vinden, zoals: sluitertijd (exposure), diafragmawaarde (aperture), brandpuntsafstand (focal length), lichtgevoeligheid (ISO speed), flitser (flash) en witbalans (white balance). Zelfs de naam van het programma waarmee de foto bewerkt is. Hebt u pech, dan is er niets te zien. De maker kan de EXIF-gegevens namelijk uit de foto poetsen vlak voordat de foto online gezet wordt. Hierop komen wij in stap 12 nog terug.
©PXimport
Ook in webalbums van anderen zijn EXIF-gegevens vaak te bekijken. Zoals hier op Flickr.
Brandpuntsafstanden
De brandpuntsafstand ('zoomstand') van een lens kan voor enige verwarring zorgen. In het kort komt het erop neer dat een kleine camera (compactcamera of telefoon bijvoorbeeld) een aanzienlijk kortere brandpuntsafstand heeft dan een groot toestel zoals een spiegelreflex. Het gaat niet zozeer om de behuizing, maar de beeldsensor binnenin. Dat maakt het moeilijker om camera's en foto's onderling te vergelijken. Want 100 millimeter op een reflexcamera kan wat 'zoom' betreft overeenkomen met 18 millimeter op een compactcamera. Vandaar dat veel toestellen niet alleen de echte waarde in de EXIF opslaan, maar dit ook omrekenen naar een standaardwaarde. Dit wordt '35-millimeterformaat' of 'fullframe' genoemd. Op Flickr geeft het veld Focal Length de echte brandpuntsafstand weer. Het veld Focal Length (35mm format) bevat de omgerekende waarde. Ook fotoprogramma's tonen vaak beide getallen. Mocht een camera het niet in de foto bewaard hebben, dan rekenen slimme programma's het gewoon zelf even uit.
©PXimport
Deze compactcamera heeft een maar liefst zes keer kortere brandpuntsafstand.
3. Zinvolle namen
Foto's krijgen in de camera weinigzeggende namen toebedeeld: een aantal letters met een volgnummer erachter. Bijvoorbeeld IMG_2137.jpg. Het volgnummer geeft aan hoeveel foto's er met deze camera gemaakt zijn. Tenzij het toestel klokje rond is, want na nummer 9999 begint de camera vrolijk weer met foto nummer één. Dit betekent ook, dat u na een tijdje plotseling foto's met dezelfde naam krijgt. Linke soep, want voor u het weet overschrijft u eerder gemaakte foto's! Hebt u meerdere camera's in huis, of fotografeert u ook met uw telefoon, dan is de kans op het overschrijven van kostbare foto's helemaal groot. Elk toestel heeft immers een eigen nummering. Dat is vragen om moeilijkheden. Bijkomend nadeel is dat uw foto's niet in de juiste volgorde komen te staan. Omdat het ene toestel misschien op 4000 staat en een andere pas op 0100. Om te voorkomen dat u dierbare foto's kwijtraakt en om ze in de juiste volgorde te houden, is het aan te raden uw foto's altijd een andere naam te geven. Daar is een handig trucje voor.
4. Nieuwe namen dankzij EXIF
Eigenlijk kan elk fotoprogramma uw foto's wel van nieuwe namen voorzien, maar eentje waarmee echt slimme naamswijzigingen mogelijk zijn, is het gratis XnView. Selecteer een aantal foto's en ga naar Gereedschappen / Reeks hernoemen, of gebruik sneltoets F2. Voor het opbouwen van de nieuwe naam kunt u zowel variabelen als eigen (vrije) tekst gebruiken. Klik op de knop Invoegen om de beschikbare variabelen te zien. Dat zijn er heel wat. U kunt onder andere allerlei informatie uit de EXIF-gegevens in de bestandsnaam verwerken, waarbij het opnamemoment voor ons doel het meest bruikbaar is. Ook de oorspronkelijke bestandsnaam of het volgnummer daaruit is te hergebruiken. In een lijstje ziet u 'live' of de nieuwe namen worden zoals u in gedachten hebt.
©PXimport
Met XnView kan allerlei informatie uit de EXIF-gegevens bij het hernoemen gebruikt worden.
5. Uniek dankzij aanmaakdatum
Stel dat we de fotonamen echt uniek willen maken, dan kan dat door de datum en tijd te gebruiken waarop de opname gemaakt is. Onze foto's komen dan meteen ook in chronologische volgorde te staan, ongeacht met welke camera of telefoon ze gemaakt zijn. We beginnen met een schone lei door het invoerveld leeg te maken. Dan kiezen we Invoegen / EXIF / Datum opname. In het invoerveld wordt nu weergegeven. De letters tussen vierkante haken geven jaar, maand, dag, uren, minuten en seconden aan. U mag het naar hartenlust aanpassen, bijvoorbeeld om de streepjes anders neer te zetten. Als u de betekenis van de letters wat lastig vindt, dan kunt u ze via Invoegen / Variabele datumopmaak in een lijstje zien. Hebt u meerdere foto's per seconde gemaakt, dan voegt XnView automatisch een volgnummer toe. Een andere oplossing is het volgnummer uit de oorspronkelijke bestandsnaam te hergebruiken (via Invoegen / Bestandsnaam nummer). Voorbeeld van een sjabloon: Foto__ kan een naam opleveren als Foto_20120523-171258_1243.
©PXimport
Een voorbeeld waarbij onder andere het opnametijdstip in de bestandsnaam verwerkt wordt.
Let op de klok!
Bij het ingaan van zomer- of wintertijd verzetten we trouw alle klokken in huis, voor zover dat niet automatisch gebeurt. Soms vergeten we er eentje. Bijvoorbeeld die in ons fototoestel. Aangezien het opnamemoment per foto in de EXIF bewaard wordt, zitten we dan met verkeerd gemarkeerde foto's opgescheept. Al gaat het in dit geval om slechts een uurtje. Dat is nog wel te overzien. Ook op vakantie treed dit probleem regelmatig op. Na een vermoeiende autorit of de stressvolle formaliteiten op het vliegveld, is het instellen van de cameraklok vast niet het eerste waar u aan denkt. Voor u het weet fotografeert u dagenlang op Nederlandse tijd. Bij een reisje naar Londen gaat het weer om slechts een uurtje. Wie de oceaan oversteekt heeft al snel met verschillen van zes uur en meer te maken. Uw foto's lijken dan op heel opmerkelijke tijdstippen geschoten te zijn. Gelukkig is dit thuis goed op te lossen (zie stap 6).
6. Datum en tijd in foto's veranderen
Als de klok van de camera verkeerd staat ingesteld, komen er foutieve opnamegegevens in de EXIF te staan. Gelukkig is hier achteraf nog iets aan te doen. Met het programma XnView kunt u de datum en tijd binnenin uw foto's namelijk nog aanpassen. U hoeft slechts een correctie op de al geregistreerde datum en/of tijd toe te passen via Gereedschappen / Verander tijdsgegevens, nadat u een aantal foto's in een map geselecteerd hebt. Kies de optie Datum opname en geef eronder uw correctie in dagen, uren, minuten en/of seconden op. Met het plus- of minteken geeft u aan of u vooruit dan wel terug in de tijd wilt gaan. In het kader Change is meteen het effect van de aanpassing te zien. Met vinkjes is aan te geven wat er aangepast moet worden. Want behalve een aanmaakdatum is er bijvoorbeeld ook een wijzigingsdatum en het bestand zelf kan ook weer een afwijkende datum hebben. Zet hier gerust alle vinkjes aan.
©PXimport
Klokje verkeerd ingesteld? Geen nood, de gemaakte foto's zet u eenvoudig op het juiste tijdstip.
7. Favoriete camera-instellingen
De metadata in uw foto's zijn bij uitstek geschikt om te ontdekken hoe u doorgaans fotografeert. Wat is bijvoorbeeld uw favoriete lens, fotografeert u voornamelijk in groothoek of juist in de telestand, werkt u veel met hoge ISO-waarden of gebruikt u de flitser vaak, maakt u de meeste foto's met uw smartphone, compactcamera of juist met een spiegelreflex, enzovoort. Onnoemelijk veel van dit soort vragen is heel eenvoudig te beantwoorden, omdat alle belangrijke gegevens en instellingen netjes in de EXIF-gegevens zitten opgeslagen. Een programma waarmee u met enkele simpele muisklikken ziet hoe uw foto's gemaakt zijn, is de fotobeheerder en tevens fotobewerker Adobe Photoshop Lightroom (ongeveer 130 euro).
Foto's zonder EXIF
EXIF-gegevens kunt u in nagenoeg alle fotoformaten tegenkomen, zoals jpg, tif en psd. Ze zijn echter niet te vinden in foto's die het formaat png, gif of het zeldzame jpeg2000 hebben. Verder bevatten niet alleen foto's EXIF-gegevens. Ook in filmpjes kan deze informatie opgeslagen zitten. Alleen worden de EXIF-gegevens dan niet letterlijk ín het filmbestand zelf gestopt, maar in een extra bestandje op de geheugenkaart weggeschreven. Dat bestand heeft dezelfde naam als de film, maar dan met als extensie (achtervoegsel) thm. Gooi deze thm-bestandjes dus niet zomaar weg als u ze op een geheugenkaartje of in een map op uw computer ontdekt. Behalve EXIF-gegevens kan er ook een miniatuur inzitten. Die kunnen foto- en filmprogramma's dan mooi gebruiken zonder er eerst zelf eentje te genereren vanuit het filmmateriaal, wat altijd meer tijd en processorkracht kost.
8. Statistieken met Lightroom
In Lightroom gaat u naar de rasterweergave van de bibliotheek via Weergave / Raster (of sneltoets G van grid). Boven de miniaturen bevindt zich een werkbalk. Standaard is Geen geaccentueerd. Klik in de balk op Metagegevens. Nu verschijnt er een kop met een aantal vakken. Bovenaan elk vak wordt een veld uit de EXIF-gegevens genoemd. Bijvoorbeeld Camera. Klik op zo'n veldnaam om een ander EXIF-gegeven te kiezen. Met de muisaanwijzer op een kopregel verschijnt een menupictogram. Hiermee kunt u onder andere extra kolommen toevoegen of weer weghalen. Zo kunt u stap voor stap een ingenieus filter opbouwen. Bijvoorbeeld: Camera, Lens, Brandpuntsafstand. Hebt u nog niet op een specifieke waarde in een vak geklikt, dan ziet u in dit geval alle camera's, lenzen en brandpuntsafstanden die u gebruikt hebt. Klikt u op een bepaalde camera, dan zijn ernaast alleen de lenzen en brandpunten te zien die met dit toestel gebruikt zijn. Kiest u ook nog een lens, dan perkt u het aantal foto's nog verder in.
Activeert u de optie Bibliotheek / Foto's in submappen tonen, dan wordt met het eerder gemaakte filter niet alleen naar foto's in de huidige map gekeken, maar ook naar de submappen. Zo kunt u op zeer eenvoudige wijze een groot deel of zelfs uw gehele fotoverzameling doorzoeken! Gebruikt u bepaalde zoekcriteria regelmatig, sla het filter dan op als een voorinstelling. Klik in de rechterhoek van de werkbalk boven de miniaturen op de tekst pal naast het slotje (hier kan van alles staan) en kies Huidige instellingen opslaan als nieuwe voorinstelling. Uw voorinstelling wordt aan het lijstje dat boven deze optie te zien is toegevoegd, zodat u dit filter in rasterweergave altijd snel weer kunt activeren.
©PXimport
In Lightroom is zo te zien welke camera's, lenzen en instellingen u veel gebruikt.
©PXimport
Bewaar uw veelgebruikte filters voor latere zoekacties.
9. Statistieken met ExposurePlot
Een gratis alternatief voor Lightroom waarmee de statistieken in handige grafieken getoond worden, is ExposurePlot. Nederlandse software, maar helaas wel Engelstalig. Nadat het een tijdje angstvallig stil is geweest, is het programma in april dit jaar gelukkig weer helemaal bijgewerkt. U kiest in het deelvenster met de mappenstructuur een fotomap uit en klikt daarna rechts ervan op de knop Start analyzing. Na enig denk- en rekenwerk worden er vier grafieken getoond. Brandpuntsafstand, ISO-waarde, diafragmawaarde en sluitertijd. Zo ziet u razendsnel wat u het meest gebruikt. Via de tabbladen kan een individuele grafiek groter bekeken worden. Zet een vinkje bij Filter om de resultaten te beperken tot bijvoorbeeld de foto's van één cameramodel.
Afhankelijk van het cameramodel kan het gebeuren dat u in het programma ExposurePlot nogal onwaarschijnlijke brandpuntsafstanden te zien krijgt. Dit heeft met de echte lenswaarde versus die op 35millimeter-formaat te maken (zie ook het kader Brandpuntsafstanden). Werkt u met een spiegelreflexcamera met een zogeheten fullframe sensor, dubbelklik dan op de knop naast Start Analyzing totdat er Real lens length komt te staan. Analyseer de fotomap daarna opnieuw. Is het echter een camera met een kleinere sensor dan fullframe, dan moet de aanduiding in de knop 35mm equivalent zijn. Onderaan tabblad Lens Length geeft u dan ook nog de laagste brandpuntsafstand op (groothoekstand). Die is meestal te vinden op de voorzijde van de lens, in de handleiding of op de website van de fabrikant. Verder vult u in het veld ernaast de waarde 1 in. Gelukkig is dit maar zelden nodig.
©PXimport
Handige grafieken met statistieken dankzij het gratis ExposurePlot.
Raw-bestanden
Spiegelreflexen en sommige geavanceerde compactcamera's kunnen foto's in een speciaal formaat op het geheugenkaartje opslaan. In dit zogeheten raw-formaat zit extra beeldinformatie opgeslagen en omdat de camera er geen bewerkingen op loslaat, is het geen kant-en-klare foto die meteen bekeken kan worden. Ook in deze raw-bestanden zit EXIF-informatie opgeslagen plus een miniatuur om alvast een indruk van de foto te krijgen. Bewerkt u de foto in een geschikte fotobewerker, of wijzigt u het opnametijdstip zoals in stap 6 is beschreven, of voegt u er extra informatie aan toe (zie stap 10), dan wordt er automatisch een tweede bestand aangemaakt. Het krijgt dezelfde naam als het raw-fotobestand, maar dan met als extensie (achtervoegsel) xmp. De twee bestanden horen wel bij elkaar, dus gooi xmp-bestanden (net als thm-bestanden) nooit zomaar weg en zorg dat ze in dezelfde map als het beeldmateriaal blijven staan. In een raw-bestand mag niet geschreven worden. Het is een soort negatief. Vandaar het extra bestandje met aanvullende informatie.
10. Eigen informatie toevoegen
U kunt eigen informatie aan een fotobestand toevoegen en ook weer wijzigen of weghalen. Het gaat dan niet om de instellingen waarmee de foto gemaakt is, want dat is immers al gebeurd. U kunt bijvoorbeeld een beschrijving van wat er op de foto te zien is toevoegen, maar ook uw naam, telefoonnummer, e-mailadres, website, of uw werk- of woonadres. Zo weet iedereen meteen dat de foto van u is. Vooral de producten van Adobe, zoals Bridge dat standaard met Photoshop wordt meegeleverd en natuurlijk Lightroom, bieden hier veel mogelijkheden voor. Met het gratis programma Zoner Photo Studio 14 Free komt u ook al een heel eind. Klik met rechts op een miniatuur en kies Image Information. Selecteer in het snelmenu het onderdeel Text information. Er zijn maar een paar invoervelden. Aanvullende informatie zoals uw e-mailadres of telefoonnummer, kunt u natuurlijk altijd nog aan de beschrijving toevoegen. Let op dat als u de foto online zet, deze informatie ook door anderen is te zien.
©PXimport
Eigen informatie toevoegen aan de EXIF in uw foto's kan ook.
EXIF voor fijnproevers
Camera's slaan enorm veel nuttige informatie op in foto's. Soms tot de interne temperatuur en de scherpstelafstand aan toe. In fotoprogramma's is doorgaans maar een fractie van al deze informatie te zien. Wilt u echt het onderste uit de kan halen, neem dan een kijkje in uw foto's met het gratis ExifTool. Dit programma is echt het neusje van de zalm. Om het gebruik te vereenvoudigen is het wel verstandig om ook ExifToolGui te installeren. Ook gratis, maar van een andere maker. Haal eerst de Windows-versie van ExifTool op, open het zip-bestand en plaats het programma exiftool(-k).exe in een map naar keuze. Wijzig de naam daarna in exiftool.exe. Haal vervolgens ExifToolGui op. Haal het programma ExifToolGUI.exe uit het zip-bestand en plaats dit in dezelfde map als exifftool.exe. Start ExifToolGUI.exe op en kies een foto. Klik bij tabblad Metadata op All voor de meest uitgebreide informatie.
©PXimport
Een overvloed aan informatie met de grafische schil ExifToolGui en het programma ExifTool.
11. Trefwoorden en sterren
Om foto's makkelijker terug te vinden naarmate uw fotoverzameling groeit, is het een idee om ze van trefwoorden te voorzien (ook wel keywords genoemd). Zoekwoorden dus, zoals vakantie, amsterdam, gezin of pretpark. Wilt u bijvoorbeeld alle vuurwerkfoto's in uw fotoverzameling zien, dan is dat eenvoudig te regelen als ze dit trefwoord hebben. Toekennen van trefwoorden kan met nagenoeg elk fotoprogramma. In Zoner Photo Studio 14 Free maakt u eerst het deelvenster Keywords zichtbaar via Information / Keywords Pane. Tik dan onderin een trefwoord in en klik op het groene plusteken om het aan de trefwoordenlijst toe te voegen. Een trefwoord sleept u naar een miniatuur om het aan die foto toe te voegen. Of u selecteert enkele foto's, klikt met rechts op het trefwoord en kiest Assign Keywords to Selection. Geef uw beste foto's dan meteen even een sterwaardering. Dan is het eenvoudiger om snel de absolute topfoto's op te sporen. Een waardering van één tot vijf sterren toekennen kan onder andere via Information / Rating. Zoeken naar foto's kan vervolgens met Search of met Filter in de werkbalk. Trefwoorden en sterwaarderingen worden in de EXIF-gegevens opgeslagen, zodat ze door meerdere (maar helaas niet alle) programma's te gebruiken zijn.
©PXimport
Met sleutelwoorden en sterwaarderingen zijn uw mooiste foto's sneller terug te vinden.
12. Metadata wissen
Wilt u foto's verspreiden of online zetten, maar dan wel zonder dat er EXIF-gegevens in zitten, dan kunt u ze er eenvoudig uithalen. Bijvoorbeeld om te voorkomen dat wildvreemden te weten komen wat uw adres, gps-locatie of telefoonnummer is. Dat wissen van de EXIF-gegevens doet u natuurlijk niet met de originele foto's, maar met kopieën ervan. In het programma XnView selecteert u één of meerdere foto's, kiest Bewerken / Metadata / Opschonen en zet in het kader Verwijderen alle vinkjes aan. In Zoner Photo Studio 14 Free gaat u naar Information / Manage Information / Remove EXIF Data. In Verkenner klikt u op tabblad Details (zie stap 1) op Eigenschappen en persoonlijke gegevens verwijderen en geeft in het vervolgvenster uw keuzes aan.
©PXimport
Het is niet altijd nodig, maar wissen van EXIF-gegevens kan altijd nog.
