Veilig afscheid nemen van je oude computer (en andere hardware)
Mooie nieuwe hardware kopen is hartstikke leuk, maar hoe neem je nou verantwoord afscheid van je oude spullen? Hoe voorkom je dat jouw harde schijf ineens op Marktplaats staat of nog erger, jouw gegevens op internet? Of kun je computerspullen ook op een veilige manier een tweede kans te geven? Wat je mogelijkheden zijn, legt ID.nl je graag uit.
Wat gaan we doen?
We gaan op verantwoorde wijze afscheid nemen van onze computerspullen. Is hergebruik een optie en wat als dat niet zo is? Wat is dan de beste manier om er afscheid van te nemen? In dit artikel legt ID.nl het je uit. We behandelen onder andere het volgende:
- Bestanden exporteren
- Terugzetten naar fabrieksinstellingen
- Software-licenties overzetten naar nieuwe hardware
- Heb jij nog een oude smartphone liggen? Lees dan: Wat kun je met je oude smartphone doen?
Eerst doen: bestanden exporteren
Voordat je hard- of software wegdoet, moet je er zeker van zijn dat je het ook echt niet meer nodig hebt. Soms is er sprake van specifieke software waarmee je documenten hebt gemaakt of bestanden hebt bewerkt en is die software nodig wanneer je die documenten en bestanden ooit weer wilt openen of bewerken. Een proefversie kan dan soms uitkomst bieden, maar er is geen garantie dat die er is en alle functionaliteit bezit. Gaat het om minder gangbare software, exporteer dan alle bestanden en documenten naar een gangbaar bestandsformaat van een ander bekender programma. Het vergroot de kans dat je de bestanden in de toekomst nog kunt openen.
Kijk hierbij vooral ook naar opensource-programma’s; die zijn gratis en volledig functioneel en de meeste worden altijd trouw vernieuwd en onderhouden. OpenOffice opent en schrijft Microsoft Office-documenten, OBS en Shotcut doen hetzelfde met muziek en films, terwijl Paint.NET grafische bestandsformaten aankan. Gooi in elk geval nooit de originele bestanden en documenten weg, maar maak een back-up.
Gebruik de import- óf exportfunctie van software om bestanden naar een populair formaat om te zetten.
Van dvd tot diskette
Gaat het om hardware, dan speelt het kunnen lezen van de media vooral bij videocamera’s en gameconsoles. De cassettes of cartridges die daarbij horen, zijn vaak zeer specifiek voor een bepaald type camera of console. Computers en notebooks hebben hier minder last van, maar ook zij kennen soms opslag (diskettes, cd’s, dvd’s, harde schijven met een oude interface) die niet meer in elke nieuwe computer gebruikt kan worden.
Maak daarom voor je de oude pc wegdoet, een back-up van die media en bewaar die op een nieuwe pc of een NAS. Bewaar het liefst een hele cd, dvd of disk in één bestand, dat je dan later als virtueel apparaat kunt inladen. Dit kan met het iso- of img-formaat. CDBurnerXP is een van vele gratis programma’s waarmee je iso-bestanden kunt maken. Het is te downloaden via www.cdburnerxp.se.
Met CDBurnerXP maak je kopieën van schijven en cd/dvd’s in één bestand, zodat je die oude cd/dvd-player niet meer nodig hebt.
Check: zijn alle data echt verwijderd?
Alle apparaten verzamelen tijdens het gebruik (on)gemerkt een enorme hoeveelheid gegevens. Een deel van die gegevens is privacygevoelig. Als iemand anders het apparaat in gebruik neemt of met speciale tools verwijderde gegevens terughaalt, dan krijgt hij een flink inkijkje in het persoonlijk leven van de gebruikers van het apparaat. Dit is echt de ultieme nachtmerrie en moet je te allen tijde zien te voorkomen.
Controleer daarom bij elk apparaat en elke datadrager (harde schijf, ssd, cd, dvd, usb-geheugenstick) die je wegdoet, of er persoonlijke gegevens op staan en zo ja, zorg er dan voor dat die niet met het apparaat de deur uitgaan. Alle bestanden selecteren in Verkenner en handmatig verwijderen, is namelijk niet voldoende, want met recovery-software zijn de gegevens ook dan nog eenvoudig terug te halen.
Hoewel er altijd verschillen kunnen zijn, is per soort apparaat redelijk voorspelbaar of er (persoonlijke) gegevens opgeslagen zijn, en waar en hoe die te verwijderen.
Wissen of resetten
Wat de juiste methode is om gegevens te verwijderen, hangt af van het soort apparaat. Het eenvoudigste zijn apparaten waar in principe geen persoonlijke gegevens op bewaard worden en waarvan ook de configuratiegegevens niet (per se) gebonden zijn aan een account dat je ook elders gebruikt. Denk aan netwerkapparaten zoals modem en routers. Deze configureer je éénmaal en daarna doet het apparaat jarenlang zijn werk. Er staat alleen wat configuratie op in de vorm van het wifi-wachtwoord en een login-account met een wachtwoord. Om alle gegevens te verwijderen, is het dan voldoende het apparaat terug te zetten naar de fabrieksinstellingen.
Bij een pc of notebook is de situatie heel anders. Daar staan juist heel veel persoonlijke gegevens op, en daar is een eenvoudige reset dus ook niet voldoende. Deze apparaten bevatten met harde schijf en/of ssd ook specifieke onderdelen die juist bedoeld zijn om gegevens langdurig te bewaren. Deze apparaten opschonen vereist een speciale aanpak.
Het opschonen van oude harde schijven verdient een andere aanpak dan bij een netwerkcamera of router.
**Maak een back-up **
Ook als je heel graag van alle persoonlijke gegevens af wilt, is het verstandig om toch eerst een back-up te maken. Het is namelijk niet denkbeeldig dat je later toch iets nodig hebt dat alleen op dat apparaat stond. Om een back-up te maken, kun je natuurlijk de bestanden en mappen kopiëren naar een NAS, maar je kunt ook een echte back-up maken met bijvoorbeeld EaseUS Todo Backup Free, Paragon Backup & Recovery Free Edition of Acronis Cyber Protect Home Office. Welk programma je gebruikt is niet zo belangrijk, dát je een back-up maakt wel.
Voorkom verlies van gegevens, maak altijd een back-up voor je een schijf wist of een pc definitief wegdoet.
Terugzetten naar fabrieksinstellingen
Wil je een apparaat waarop nauwelijks persoonlijke gegevens worden bewaard, zoals een router of ip-camera, terugzetten naar de fabrieksinstellingen, dan zijn er twee gangbare methoden. De eerste is via de software. Kun je met de webbrowser verbinding maken en inloggen om het apparaat te beheren, kijk dan bij een optie als Beheer of bij Update/Systeemupdate of een reset mogelijk is. Kies dan Systeemherstel of Terugzetten naar fabrieksinstellingen. Deze actie verwijdert de configuratie en als het goed is ook de opgeslagen gegevens, en zet het apparaat terug naar de situatie zoals het uit de verpakking werd gehaald.
Ontbreekt de softwarematige reset, dan is er vaak een fysieke reset mogelijk door met een paperclip een kleine knop of schakelaar in het apparaat een of enkele seconden in te drukken. De manier waarop dit precies werkt verschilt per apparaat en het is raadzaam hiervoor de handleiding van het apparaat te volgen.
Steeds meer apparaten bieden de mogelijkheid via de software het apparaat terug naar de fabrieksinstellingen te zetten.
Pc of harddisk wipen
Moet je een harde schijf, ssd of een complete computer opschonen, dan spreken we van ‘wipen’ of ‘erasen’, en hiervoor is speciale software nodig. Gelukkig is hierin ruime keuze en veelal zijn die programma’s nog gratis ook. Onze voorkeur gaat uit naar een programma waarmee je de pc vanaf cd of usb-stick opstart, om dan buiten het besturingssysteem om de schijf of schijven leeg te maken. Dit leegmaken betekent dat de schijf een of meerdere keren overschreven wordt met willekeurige data.
Wij waren altijd fan van Darik’s Boot and Nuke (DBAN), maar gebruiken inmiddels het van DBAN afgeleide ShredOS. Download het via github.com/PartialVolume/shredos en maak er met Rufus een opstartbare usb-stick mee. Start dan de pc op met de stick en wacht tot ShredOS is geladen. Het toont dan de schijf of schijven in de pc. Via m kun je de methode van overschrijven kiezen en via r het aantal keren dat die methode wordt uitgevoerd. Met Spatiebalk selecteer je daarna de schijf of schijven en met S start je het wipen. Daarna is het wachten tot het klaar is, wat afhankelijk van het systeem en de gekozen methode geruime tijd kan duren.
Met ShredOS verwijder je alle gegevens van een datadrager en minimaliseer je de kans dat iemand de gegevens alsnog herstelt.
Ssd’s wipen
Steeds meer computers en notebooks hebben geen harde schijf maar een ssd. Deze Solid State Disk is in veel opzichten te prefereren boven een harde schijf, behalve als het gaat om het veilig verwijderen van alle data. Een ssd werkt namelijk met geheugenchips in plaats van fysieke schijven, en anders dan een harde schijf kan ssd-geheugen slechts een beperkt aantal keren worden beschreven. Wipen zoals bij een harde schijf komt de gezondheid van de ssd dus niet ten goede. Bovendien heeft een ssd vaak extra opslagruimte (overprovisioning) voor als delen van het geheugen defect raken, en dit deel wordt standaard niet gewiped. DBAN of ShredOS zijn dan ook niet de goede keuze om een ssd te wipen. Beter is hiervoor een specifiek programma te gebruiken. De belangrijkste zijn SSD Magician van Samsung, The Western Digital Dashboard, Kingston SSD Manager en SeaTools voor Seagate, maar er zijn er meer. Installeer de software, maak (in de meeste gevallen) een opstartbare usb-stick en gebruik die om de ssd te wipen. Soms zit er ook een secure-erase in het BIOS van de computer. Ook dat is een prima optie.
Veel ssd-fabrikanten bieden gratis software voor het wipen van ssd’s.
Duurzaam kopen
Een oud apparaat vervangen door een nieuw exemplaar is vaak fijn, maar ook weinig duurzaam. De milieubelasting van consumentenelektronica is namelijk erg hoog. In haar boek De verborgen impact presenteert Babette Porcelijn de Top 10 grootste vervuilers in het dagelijks leven, en op nummer 1 staan … ‘spullen’. Voor de productie van elektronica zijn veel schaarse metalen nodig die bovendien over grote afstanden worden vervoerd, en hetzelfde geldt voor de uiteindelijke producten. Babette adviseert duurzaam te kopen. “Koop iets dat goed en sterk is, toekomstbestendig dus, zodat je er lange tijd mee vooruit kunt. Koop zo zwaar als nodig, zo licht als kan. Liefst tweedehands. En neem er een beschermhoes bij.” Beknibbelen op de specificaties bij aankoop van een nieuw apparaat is dus wel goedkoper, maar je zult ook eerder weer aan een nieuw apparaat moeten. Duurkoop is daarmee uiteindelijk vaak goedkoper en zeker duurzamer.
Mobiel en tablet wipen
Wil je afscheid nemen van een smartphone of tablet, realiseer je dan dat ook hierop veel persoonlijke gegevens staan. Bovendien heeft de smartphone met zijn sim of e-sim nog een extra hardware-onderdeel aan boord dat aan de gebruiker gekoppeld is. Wil je een smartphone of tablet verkopen of wegdoen, reset het dan naar de fabrieksinstellingen. Op iPhone of iPad gaat dit via Instellingen / Algemeen / Zet over of stel iPhone opnieuw in / Wis alle inhoud en instellingen. iOS laat zien welke gegevens op het apparaat aanwezig zijn, zoals apps, de Apple ID maar ook betaalpassen of kaartjes in de Apple Wallet. Weet je zeker dat dit allemaal veilig in de iCloud beschikbaar is, kies dan Ga door en bevestig (door de ontgrendelingscode in te voeren) dat alle gegevens verwijderd mogen worden en het apparaat gereset kan worden naar de fabrieksinstellingen.
Op een Android-toestel kan het per merk en Android-versie iets verschillen, maar begin met een swipe vanuit het startscherm naar boven of beneden en kies Instellingen. Ga naar Algemeen beheer / Resetten / Fabrieksgegevens herstellen / Resetten. Het toestel zal dan alle gegevens verwijderen en schoon opstarten. Vergeet ook de simkaart niet. Bij Apple en Samsung ligt deze in een kleine lade die met een paperclip of meegeleverd pinnetje naar buiten kan worden gedrukt.
Persoonlijke gegevens op smartphone en tablet worden via de software verwijderd door een reset naar de fabrieksinstellingen.
Windows-pc resetten
Sinds enkele versies beschikt Windows over een eigen mogelijkheid om een pc of notebook terug te zetten naar de fabrieksinstellingen én daarbij alle persoonlijke bestanden te wissen. Hiervoor klik je met de rechtermuisknop op Start en kies je Instellingen. Vervolgens selecteer je Systeemherstel / Deze pc opnieuw instellen. Kies daarna Alles verwijderen en vervolg met het opnieuw opstarten en opschonen van de pc. De volgende gebruiker treft een lege Windows-pc aan, al sluiten we niet uit dat een nerd met gespecialiseerde herstelsoftware alsnog gegevens terug kan halen.
Windows kan zichzelf terugzetten in de fabrieksinstellingen en alle persoonlijke gegevens wissen.
Een Mac resetten
Gebruik je een Mac en wil je die verkopen of wegdoen, maak dan eerst een goede back-up. Gebruik hiervoor Time Machine en eventueel een externe schijf of ssd. Daarna kun je de Mac resetten en wipen. Hiervoor klik je op het Apple-logo linksboven en kies je Systeemvoorkeuren. Klik dan opnieuw op Systeemvoorkeuren en daarna op Wis alle inhoud en instellingen. De wisassistent van macOS vraagt dan om je gebruikersnaam en wachtwoord, en toont daarna de verschillende gebruikersaccounts op de Mac en per gebruiker de extra’s die zullen worden gewist. Controleer dit en klik op Ga door. Vervolg daarna de instructies op het scherm tot de actie klaar is.
Ontbreekt de wisassistent, upgrade de Mac dan eerst naar de nieuwste macOS. De wisassistent werkt namelijk zoveel beter en makkelijker dan hoe dit in oudere versies van macOS moest.
Elke up-to-date Mac biedt een eigen methode om het systeem te wipen en terug te zetten naar de fabrieksinstellingen.
Apple Recycle
Apple-hardware is duur maar houdt ook lang zijn waarde. Heb je een iPhone, iPad, Mac of ander Apple-apparaat waar je afscheid van wilt nemen, dan kun je die proberen te verkopen. Heb je geen zin in gedoe via Marktplaats, dan kan het Trade In-programma van Apple een interessant alternatief zijn. Bij aankoop van een nieuw product via de Apple-website of winkel kun je het oude apparaat aanmelden en daarna met de inruilkit opsturen. Het oude apparaat wordt bekeken en Apple betaalt je er een bepaald bedrag voor. Dit is zelfs mogelijk zonder direct een nieuw Apple-apparaat te kopen, alleen krijg je dan het bedrag niet contact maar in Apple-tegoedbonnen. Meer informatie hierover vind je via www.apple.com/trade-in. Overigens blijft het belangrijk vooraf het apparaat zelf te wipen, resetten en een eventuele simkaart te verwijderen.
Via Apple Trade In kun je oude Apple-hardware inruilen voor cash of tegoedbonnen.
Stuk? Herstellen!
‘Niet weggooien, repareren!’ is het motto van de Repair Cafés. Een gratis toegankelijke bijeenkomst waar de kennis en kunde van de aanwezigen wordt gebruikt om apparaten te repareren. Wasmachines, meubels, kleding, maar ook digitale apparaten zoals pc’s, notebooks, smartphones en tablets worden weer gebruiksklaar gemaakt. Alleen in Nederland zijn er al 540 Repair Cafés. Kijk voor adressen en tijden op www.repaircafe.
©Stichting Repair Café
In een Repair Café repareren de aanwezigen samen de kapotte spullen (Foto: Stichting Repair Café International).
Echt vernietigen
Geen vertrouwen in wipe-software en wil je bijvoorbeeld toch een harde schijf wegdoen, dan rest alleen fysiek vernietigen. In geval van een harde schijf is het dan belangrijk te weten dat in de schijf roterende platen zitten waarop de data staan. Je kunt met een kleine schroevendraaier de behuizing openen en de platen bekrassen of breken. Een andere optie is de schijven met een ijzerboor te doorboren. Zet alles wel goed vast en bescherm jezelf op z’n minst met handschoenen en een beschermbril tegen rondspringende ijzersplinters. Het is voor eigen risico, wij zijn er geen fan van.
De Milieustraat
Bedrijven hebben vaak een overeenkomst met een professioneel bedrijf dat volgens de DIN66399-norm hun data vernietigt. Voor particulieren te duur. Burgers kunnen hun elektronische apparaten, waaronder computers, tablets, smartphones, losse harde schijven en ssd’s, gratis inleveren bij de gemeente. Wij vroegen aan vijf van hen of zij voor datadragers die zijn afgegeven bij de Milieustraat garanderen dat de gegevens veilig worden verwijderd. Van drie kregen we antwoord. Allemaal adviseren ze zelf de data te verwijderen, zij geven deze garantie in elk geval niet.
Software-licenties overzetten naar nieuwe hardware (als dat kan)
Een lastig item bij het verkopen en hergebruiken van computerspullen zijn de softwarelicenties. Sommige licenties, zoals vaak die van Windows, zijn gekoppeld aan het apparaat. Zo’n licentie gaat dus met het apparaat mee naar de volgende gebruiker. Betreft het echter een persoonlijke licentie of abonnementen, dan blijft het gebruiksrecht voor de software bij de licentiehouder. Je moet de software dan zelf van het apparaat halen of in elk geval deactiveren. Hiervoor bieden steeds meer softwareleveranciers een handige optie of online portal. Daarna kun je de software weer installeren en gebruiken op een ander apparaat. Er is helaas geen eenvoudige manier om te weten welke licentievormen allemaal op jouw apparaten aanwezig zijn. De enige manier is om van de programma’s die je gebruikt via Info / Help / Over te bekijken of daar licentiegegevens staan en anders de gebruikersovereenkomst erop na te slaan.
Online kun steeds vaker software ontkoppelen voor herinstallatie op een ander apparaat.
Verkopen, weggeven
Tenzij een apparaat echt stuk is, kun je er vaak nog een ander blij mee maken of zelfs geld voor krijgen. Die ander kan een familielid zijn, iemand in de vriendenkring, maar ook een onbekende. Via Facebook en Marktplaats kun je oude hardware eenvoudig aanbieden en ook verkopen. Je maakt zelf een advertentie en regelt zelf de verkoop. Een andere optie zijn kringloopwinkels en soms ook scholen en verenigingen.
Geef je je apparaat liever weg, kijk dan eens naar Wecycle, een online initiatief voor hergebruik van apparatuur. Zij hebben 13.000 inleverpunten (vooral bij winkels) waar je gratis een apparaat kunt inleveren voor hergebruik of milieuverantwoord recyclen.
Op Marktplaats of Facebook maak je zelf een advertentie en regel je zelf de verkoop van je oude computerspullen.
