"De eerste generatie tablet-pc's die eind 2002 na de officiële introductie van Microsofts Windows Tablet Edition op de markt kwamen, werd geen hype zoals Microsoft verwacht had. Deze tablets waren uitgerust met een Mobile Pentium III of een energiezuinige Transmeta processor. De prestaties van deze tablets lieten nogal wat te wensen over. In de loop van 2003 echter introduceerde Intel de Pentium M processor (onderdeel van het Centrino-platform). Deze is door de combinatie van de sterk verbeterde prestaties en een laag energieverbruik zeer geschikt voor het mobiele gebruik in een tablet-pc. In PCM oktober 2003 hebben we de eerste tablet-pc van de tweede generatie besproken: de Acer Travelmate C111Tci, welke was voorzien van Intels Centrino processor. Alle nu geteste nieuwe tablet-pc's zijn gebaseerd op Intel Centrino-systemen. Wij bekijken de vier nieuwe modellen van Acer, Fujitsu-Siemens, HP en Toshiba. In de kaders vindt u aanvullende informatie. Convertible of slate In de afzonderlijke besprekingen komt u soms de termen 'convertible' en 'slate' tegen. Hebben we het over universeel gebruik van de tablet-pc, dan heeft de convertible-uitvoering de voorkeur: door het omklapbare scherm is deze tablet-pc niet alleen te gebruiken als notebook met toetsenbord, maar kunt u hem ook als tablet bedienen met de pen. De slate-uitvoering is de compactste uitvoering, dus zonder toetsenbord, maar daardoor licht en gemakkelijk in de hand te gebruiken. ***PCMweblogo Testmethode We testen de tablet-pc's met onze standaard benchmarkprogramma's SysMark 2002 voor de real life-prestaties, 3dmark 2001 se voor de 3D-prestaties, en MobileMark 2002 voor de batterijduur. Verder inventariseren we de gebruiksmogelijkheden en kijken we naar het gebruiksgemak. Op pagina XX vindt u de tabel met specificaties en scores. Kijk op PCMweb.nl voor de uitgebreide testresulaten. Acer TravelMate C302 Xmib De nieuwe tablet-pc van Acer is een gegroeide uitvoering van de eerder besproken C111. Wat vooral opvalt is het grote 14 inch scherm, wat direct de grootte van de tablet pc bepaalt. De C302 is net iets groter dan een vergelijkbaar notebook, vanwege het zwaar uitgevoerde scharnier - noodzakelijk voor het draaien, kantelen en omklappen van het scherm. Door het gewicht van drie kilo is deze tablet dan ook eigenlijk meer een notebook dan een tablet-pc; om met het apparaat in de hand rond te lopen en in de tablet-mode met de pen te gebruiken (zoals tablet-pc's in eerste instantie zijn bedoeld) is dit apparaat eenvoudig te zwaar en te groot. Zelfs met het apparaat op schoot zitten is na enige tijd een zware opgave. Daarentegen heb je met deze omvang wel een fantastisch toestel. De door ons geteste uitvoering beschikt over een krachtige Pentium M processor op 1,6 GHz en 512 MB geheugen die garant staan voor stevige prestaties. Vrijwel alle gangbare bedrade en niet bedrade communicatiemiddelen zijn aanwezig en ook een dvd-rw drive ontbreekt niet. Opslagruimte genoeg met een 60 GB grote schijf. Het enige waar deze tablet-pc achterblijft in deze test zijn de grafische prestaties. De TMC302 moet het doen met in de Intel 855 chipset ge'ntegreerde extreme graphics. Daar is niets mis mee, maar je hoeft er geen bijzondere 3D-prestaties van te verwachten. Het 14 inch tft-scherm levert met de maximale resolutie van 1024x768 een scherp en zeer helder beeld. De kijkhoek is vooral in de verticale richting beperkt. Dit valt met name tegen als je het apparaat als tablet - dus staand (portrait) - gebruikt en de beperkte verticale kijkhoek ineens horizontaal een hinderlijke beperking oplevert. Wel helpt het om de scherminhoud 180° te roteren en het hele apparaat op zijn kop te gebruiken. Een beetje jammer is dat het aangenaam grote formaat niet in een hogere resolutie (zoals bij de Toshiba) te gebruiken is, hoewel daar dan weer een hoger prijskaartje bij zou horen. Tot slot en niet onbelangrijk is de batterijduur. Deze is bij deze Acer TMC302 uitmuntend. Met de MobileMark batterijtest weet hij het op één batterijlading vijf uur vol te houden. Fujitsu-Siemens Lifebook T3010 Hoewel we Fujitsu-Siemens tablet pc's vooral kennen in de slate-uitvoering, komen zij nu ook met de meer universele convertible-uitvoering. Omdat deze ook lijkt op een normaal notebook, heeft hij ook de naam van deze lijn meegekregen: de Lifebook T3010. Samen met de Toshiba houdt deze tablet-pc het midden tussen de Acer en de HP. In veel opzichten is het ook de lichtste van de vier geteste apparaten. Zo heeft hij met 1,9 kg het lichtste gewicht als we bij de HP het toetsenbord en de bijbehorende tas meewegen. De Fujitsu-Siemens heeft, net als de Toshiba slechts 256 MB geheugen en moet hij het net als de Acer doen met de ge'ntegreerde Intel Extreme graphics, die het ook hier overigens prima doen. Het 12 inch scherm is goed, levert een helder, redelijk scherp beeld en heeft ook een redelijke kijkhoek. Alle standaard verbindingen zijn aanwezig inclusief de bij de Intel Centrino behorende 802.11b wlan die ook uitstekend werkt. De op 1,4 MHz draaiende Pentium M levert heel behoorlijke prestaties met een SysMark score van 135. De autonomie van drie uur en vijftig minuten op één batterijlading is prima. De schermgroote en het gewicht en de daarmee verbonden grootte van het toetsenbord maken het Lifebook T3010 tot een zeer universeel toepasbaar apparaat, niet alleen als tablet maar ook als notebook. Een externe dvd-cd-rw-combodrive wordt meegeleverd. Het enige dat we voor mobiel gebruik nog missen is bluetooth. HP Compaq tablet pc TC1100 Deze TC1100 is de opvolger van de TC1000. Uiterlijk verschilt hij niet veel van zijn voorganger; hij ziet er nog steeds gelikt uit. De afmetingen zijn in beide richtingen een centimeter gegroeid en hij is 2 mm dunner geworden. Inhoudelijk verschillen beide tablets des te meer. Was de TC1000 uitgerust met een Transmeta Crusoe processor, ons testexemplaar heeft een Intel Pentium M processor op 1 GHz, compleet met 512 MB geheugen en een Nvidia Geforce 4 go grafische kaart, waarmee deze tablet-pc heel aardige benchmarkscores behaalt. Vooral op 3D-gebied komt hij erg dicht in de buurt van de veel krachtigere Toshiba. Een batterijduur van vier uur is netjes. De HP TC1100 is bijzonder compact vormgegeven en is daarmee een echte tablet-pc. Eigenlijk is het slate-model met een aan- en afkoppelbaar toetsenbord. De complete pc zit daarbij in het schermdeel en het toetsenbord is een zeer compact, dun exemplaar dat met een vernuftig scharnier onder het apparaat kan worden geklapt -in de tablet-mode - en uitgeklapt - de notebook mode. Met één enkele handgreep worden tablet en toetsenbord gescheiden waardoor je dan een dan 1,4 kg lichte slate-model tablet-pc overhoudt. Het toetsenbord blijft dan in de meegeleverde kunstleren tas achter. Nadeel van dit toetsenbord is dat het nogal compact is en dat er geen touchpad op zit. Wel heeft het een trackpoint en twee muistoetsen. Het relatief zware tablet-deel staat in uitgeklapte toestand niet erg stabiel op het toetsenbord. Niettemin typt het toetsenbordje prima. De tablet-pen kan handig in de tablet worden bewaard en zit er met een touwtje aan vast. Voor rechtshandigen niet erg praktisch, want bij notebook-gebruik zit de bevestiging aan de linkerkant. De TC1100 is voorzien van alle gangbare aansluitingen, zowel wlan als bluetooth. Zelfs een sd-cardslot ontbreekt niet. Het 10,4 inch scherm is weliswaar klein, maar geeft met een resolutie van 1024x768 een helder, scherp beeld met een redelijke kijkhoek. Wat afmetingen en prestaties betreft is deze tablet nog het best te vergelijken met de in PCM 10 (2003) geteste Acer Travelmate C111. De HP overtreft de Acer wat prestaties betreft, helemaal als het gaat om de grafische prestaties, maar hij is dan ook ruim € 1000 duurder. Voor wie de prijs toch wat te gortig is, heeft HP een eenvoudiger uitvoering met een mobiele Celeron processor voor € 700 minder. Toshiba Portege M200 Deze nieuwe tablet-pc van Toshiba is een waardige opvolger van zijn voorganger, de Portege 3500, en overtreft deze op nagenoeg alle fronten. Wij testen een pre-productie-exemplaar, dus de resultaten zijn onder voorbehoud. De M200 is een centimeter groter, een paar millimeter dikker en 150 gram zwaarder. Het apparaat oogt strak en met de voornamelijk metalen behuizing en scharnier aan het tablet-scherm is hij bijzonder degelijk gebouwd. Net als de Fujitsu-Siemens heeft deze Toshiba een 12 inch tft-scherm dat in dit geval van bijzonder goede kwaliteit is, met een hoge resolutie van 1400x1050. Scherpte, helderheid en contrast bij dit scherm zijn dik in orde. Ook de kijkhoek is in alle richtingen alleszins redelijk. Wel zijn in de hoge resolutie tekst en beeld erg klein. Makkelijk is een speciale met de pen te bedienen knop waarmee je in een keer naar de lagere resolutie van 1024x768 en terug kunt schakelen. In deze lage resolutie is het beeld iets minder scherp, maar nog steeds prima te gebruiken. De tablet-pen wordt inwendig opgeborgen en heeft net als de Acer een 'gum' op de achterkant, een tablet-pen-optie die erg handig is bij de daarvoor geschikte programma's die digitale inkt gebruiken. Was de Portege 3500 de best presterende tablet van de eerste generatie, de M200 is dat niet meer; de SysMarkscore wordt overtroffen door de Acer TMC 300. Voor een belangrijk deel zal dat veroorzaakt worden door de in onze ogen te bescheiden 256 MB geheugen van de Portege M200. De processor is met een op 1,6 GHz geklokte Pentium M dezelfde. Niettemin is de M200 tweemaal zo snel als zijn voorganger. Uitgerust met een Nvidia Geforce FX go 5200 grafische kaart is hij de absolute topper van deze test in 3D-prestaties. Net als de Acer TMC 300 heeft de M200 een 60 GB grote schijf die volgens de benchmark ook nog eens 25 procent sneller is dan die van de Acer. Op firewire na is ook hier de externe communicatie goed verzorgd inclusief sd-cardslot, wlan en bluetooth. De gebruiksduur van een batterijlading is met krap vier uur ook in orde. Opmerkelijk is dat bij onze meting met MobileMark de standaard in Windows aanwezige energiebesparingsfuncties een betere batterijduur behalen dan de Toshiba-eigen energiebesparingssoftware. Het apparaat heeft vier configureerbare toetsen die alleen met de pen te bedienen zijn en drie hardware tablet-knoppen, waarvan er één is uitgevoerd als een mini-joystick. Onhandig is de Toshiba-eigen ongebruikelijke plaatsing van de Windowstoetsen op het toetsenbord. Toshiba levert standaard wat extra software mee: de Sensiva Symbol commander waar mee pen-commando's mogelijk zijn en Toshiba Configfree, een handig hulpmiddel voor het configureren en analyseren van alle netwerkverbindingen. Verder wordt Microsofts Office Onenote 2003 meegeleverd dat standaard door een van de genoemde softkeys wordt geactiveerd (zie kader OneNote). Conclusie: Door de lagere prijzen en de aanzienlijk betere prestaties is de prijs/prestatie-verhouding van de nieuwe tablet-pc's een stuk beter dan die van de eerste generatie. Desondanks zullen de tablet pc's toch goedkoper moeten worden, maar vooral meer toegevoegde waarde moeten bieden om voor een groot publiek aantrekkelijk te zijn. Daarbij doelen we vooral op de Nederlandstalige handschriftherkenning. De zakelijke gebruiker zal in zijn keuze vooral rekening houden met het beoogde gebruik. Omdat wij deze keuze niet voor u kunnen maken en omdat we in dit artikel niet volledig kunnen zijn - de Acer TMC111 is in deze test niet meegenomen - kennen we geen Beste Koop- en Beste Product-predikaten toe. De Acer TMC 302 is een zeer compleet en uitstekend presterend apparaat maar als tablet-pc te groot en te zwaar. De tablets van Fujitsu-Siemens en Toshiba vormen de gulden middenweg. Ze zijn zeer universeel toepasbaar door de schermgrootte en gewicht. De HP TC1100 is mooi, compact en heeft goede prestaties, maar is relatief duur. Terwijl de vergelijkbare hier niet geteste Acer TMC111 een stuk voordeliger is. Kiezen we voor prestaties en kwaliteit ongeacht de prijs dan is hebben de Toshiba en HP onze voorkeur. Betrekken we de prijs erbij dan kiezen wij voor de Fujitsu-Siemens of de Acer TMC111. *** Kader OneNote Microsoft Office One Note 2003 is een nieuw Microsoft office-programma waarmee op handige wijze notities gemaakt en beheerd kunnen worden. Het programma is weliswaar niet alleen voor de tablet-pc's bruikbaar, maar bevat wel een aantal speciaal op de tablet-pc toegespitste functies, waaronder het toepassen van digitale inkt. Ook is het bijvoorbeeld mogelijk om geluidsopnames toe te voegen aan notities. Handig om geluidsfragmenten te koppelen aan geschreven verslagen. Oneerbiedig gezegd is OneNote kort samengevat het best te vergelijken met een opgevoerde versie van het standaard al in de Windows XP Tablet editie aanwezige Windows Journal en Sticky notes. Door de integratie met Office Outlook kunnen tablet-pc-gebruikers nu makkelijk handgeschreven en gesproken boodschappen e-mailen. ***Kader Acer Travelmate 252 PXCI_DT Acer is als computerfabrikant al enige tijd bijzonder succesvol. Dit is niet alleen Het resultaat van uitstekende producten met een goede prijs/prestatie-verhouding, maar komt ook door bijzondere innovatieve producten. Dat wordt duidelijk met de Travelmate 252 PXCI_DT, geen tablet-pc, maar een notebook met een tablet-scherm. Met de hierop ge'nstalleerde Windows XP tablet pc edition kunt u dit notebook niet alleen met toetsenbord en touchpad bedienen, maar ook met een tablet-pen. Het enige dat de Acer mist ten opzichte van de convertible tablet-pc's is het omklapbare scherm en de specifieke tablet-toetsen. Acer richt zich met deze Travelmate op gebruikers die het voordeel zien van de penbediening of willen schrijven of tekenen op het scherm en van daarvoor bestemde programma's gebruik willen maken, bijvoorbeeld voor educatieve doeleinden. Om met een rechtopstaand scherm niet zoals bij de convertible tablet-pc's last te hebben van een instabiel of wegzakkend scherm bij het drukken met de pen, is het scherm van dit notebook voorzien van een uitklapbare steun, zodat het geheel stabiel op tafel kan staan. Het apparaat valt met zijn enorme omvang en gewicht van 3,8 kg wel in de categorie desktop-vervangers. Uitgerust met een Intel Pentium 4 M op 2,6 GHz en 512 MB geheugen en ge'ntegreerde Intel Extreme Graphics met 64 MB gedeeld geheugen levert dit notebook uitstekende prestaties en zijn de 3D-prestaties alleszins redelijk voor het gewone werk. Het grote 14 inch scherm is helder en scherp met een redelijke kijkhoek. Verder is het een standaard uitgerust notebook, met een 40 GB schijf en een dvd-rom/cd-rw-combi, 4 usb-poorten, lan en wlan. Jammer dat er voor de tablet-pen geen ingebouwde opbergruimte is. De gemeten batterijduur van twee uur en veertig minuten vallen zeker niet tegen. Al met al een goede prijs/prestatieverhouding voor een prima notebook met extra functionaliteit. *** Kader Windows Tablet PC edition 2004 Tijdens de laatste Comdex (november 2003), de grootste computerbeurs ter wereld in de VS, kondigde Microsofts topman Bill Gates de volgende versie van de tablet-pc-uitvoering van Windows aan: Windows XP tablet edition 2004. Graag hadden we deze nieuwe versie in dit artikel besproken, maar helaas blijft het voorlopig bij deze aankondiging. Waarschijnlijk komt deze verbeterde versie pas midden 2004 beschikbaar, zowel ge'nstalleerd op nieuwe tablet-pc-hardware als in de vorm van een upgrade voor bestaande gebruikers. Belangrijkste verbeteringen zijn naar verluid de penbediening en digitale inkt-functionaliteit. ***Kader (op openingsspread) Wat is een tablet-pc? Een tablet-pc is in feite een draagbare computer in een bijzondere uitvoering, door Microsoft wel de evolutie van de laptop genoemd. De meest kenmerkende eigenschap van een tablet-pc is de bediening met een pen. Er is geen sprake van een aanraakscherm - daarop is het lastig schrijven - maar van een tabletscherm: de pen communiceert elektromagnetisch met de tabletlaag op het scherm. Zo volgt de cursor de punt van de pen als deze boven het scherm wordt bewogen. Tik je met de pen het scherm aan, dan is dat gelijk aan een muisklik. Zo is navigeren en slepen in Windows met de pen een heel natuurlijke manier van werken. Een andere toepassing van de pen en het tabletscherm is schrijven. Dit wordt door Microsoft wel digitale inkt genoemd. Afhankelijk van de toepassing kunnen handgeschreven teksten direct gebruikt worden of, mits de juiste taalversie beschikbaar is, worden omgezet in 'getypte' tekst. Bijzonder spijtig is dat Microsoft zijn toezegging niet waar kon maken dat er ongeveer een jaar na de introductie van de tablet-pc Nederlandstalige handschriftherkenning zou komen. De introductie hiervan is nu uitgesteld tot de volgende versie van Windows (Longhorn), die op zijn vroegst verwacht wordt in 2005. "