HDR-fotografie
Op een foto is vaak niet alles even goed te zien. In de buurt van een felle lichtbron kan alles te licht zijn, terwijl een onderwerp in de schaduw juist te donker blijft. Door meerdere opnamen te maken en ze achteraf samen te voegen, krijgt u een beter belichte plaat.
1. Te licht, te donker
Als u een foto maakt, kan hij te licht of te donker uit het fototoestel rollen. We spreken dan van overbelichting of onderbelichting. Dit is meestel vrij eenvoudig op te lossen: u maakt gewoon een nieuwe foto met een betere belichting. Het wordt wat anders als in dezelfde foto zowel over- als onderbelichte delen zitten. Het is een stuk lastiger om dat te verhelpen. Als u het ene probleem oplost, wordt het andere alleen maar groter. Zodra u de te donkere gebieden verbetert door de foto lichter te maken, worden de nu al te lichte delen immers nog verder overbelicht. Redt u daarentegen de overbelichte delen door de foto donkerder te maken, dan maakt u de onderbelichte gebieden nóg donkerder.
2. Contrast
Als delen van een foto overbelicht zijn terwijl andere gebieden onderbelicht blijven, hebt u te maken met een tafereel dat niet in één foto is vast te leggen. Het verschil tussen de donkerste en de lichtste tint is dan zó groot, dat uw camera het niet in één plaat vast kan leggen. Dat is jammer, want met het blote oog is het namelijk wel te zien en dan is het erg teleurstellend dat u het tafereel niet kunt vastleggen. Zelfs de meest geavanceerde camera is beperkt in het aantal lichttinten dat hij kan vastleggen. We noemen dit het 'dynamisch bereik' van de camera, en bij elk toestel is dat bereik anders.
©PXimport
U ziet dit wel, maar de camera kan dit niet zomaar vastleggen. Het contrast is veel te groot.
3. Meerdere opnamen
Als een camera niet alles goed belicht op de foto kan zetten, kunt u dat oplossen door vlak na elkaar een aantal foto's te maken en per foto de belichting iets aan te passen. In plaats van één foto waarop alles goed is belicht, hebt u dan een reeks plaatjes waarbij op ieder beeldje minstens een deel van de omgeving een goede belichting heeft. Daarna is het de truc om al die losse foto's weer samen te voegen tot één perfect belichte opname. Deze techniek heet HDR-fotografie (High Dynamic Range, oftewel: een hoog dynamisch bereik). Het levert monnikenwerk op als u dat met de hand wilt gaan doen, maar gelukkig is er software die deze klus uit handen kan nemen.
©PXimport
Maak een reeks foto's waarop steeds een deel van het tafereel goed is belicht (zoals hier samen in één plaatje getoond).
4. Statief
Voordat we laten zien hoe dit alles in zijn werk gaat, eerst iets meer over de manier waarop u de reeks opnamen het beste kunt maken. Omdat u straks een aantal foto's gaat samenvoegen tot één nieuwe foto, is het erg belangrijk dat al die losse beeldjes goed bij elkaar passen. Het verdient daarom de aanbeveling om vanaf een statief te fotograferen. Dan is op iedere foto exact hetzelfde te zien en varieert alleen de belichting. Hebt u geen statief bij de hand, dan is het verstandig om de camera ergens op te zetten of het toestel stevig vast te pakken en steun te zoeken, zoals tegen een muurtje.
©PXimport
Beelden samenvoegen lukt straks het beste wanneer u vanaf een statief hebt gefotografeerd.
5. Bevroren in de tijd
Als u kort na elkaar enkele foto's maakt, werkt dit het beste als er zo min mogelijk beweging in beeld is te zien. Rijdt er bijvoorbeeld een auto voorbij, dan zal die op elke foto op een andere plek staan en dan wordt het erg lastig om de foto's goed samen te voegen. Mensen en dieren fotograferen zal dus ook niet gemakkelijk zijn, tenzij ze net zo onbewogen kunnen staan als een standbeeld.
©PXimport
Dit is één meeuw, die tijdens het maken van de drie opnamen voorbij vloog.
6. Belichtingstrapje
Het probleem dat we willen verhelpen, is dat er soms teveel lichtcontrast is om alles goed in één foto te vangen. Om dit te verhelpen kunnen we gebruikmaken van een zogeheten 'belichtingstrapje'. De camera maakt dan uit zichzelf een aantal opnamen, waarbij de belichting steeds een tandje wordt bijgesteld. Dit wordt ook wel auto bracketing of bracketing genoemd. Op de meeste camera's is deze handige functie standaard aanwezig. U stelt hem in via het cameramenu of met een aparte knop, kijk hiervoor eventueel in de handleiding van uw toestel. In ieder geval stelt u twee waarden in: het aantal opnamen dat moet worden gemaakt en de stapgrootte waarmee de belichting telkens wordt aangepast. Nemen we als voorbeeld drie opnamen, dan maakt de camera de volgende foto's: normaal belicht, korter belicht, langer belicht.
7. Aantal en stapgrootte
Voor een eerste kennismaking met HDR-fotografie volstaat het om de camera drie of vijf opnamen te laten maken. Voor de stapgrootte van de belichting is het verstandig om minimaal voor 1 of 2 te kiezen, maar dat hangt sterk af van wat u fotografeert. Is er een enorm lichtverschil, dan zijn er bijvoorbeeld grotere stappen (of meer opnamen) nodig dan wanneer het allemaal wel meevalt. Kijk altijd goed op het camerascherm zodra de opnamen zijn gemaakt, zodat u kunt bepalen of op elke foto een deel van de scène goed is belicht. Op de lichtste foto mag nu niets meer onderbelicht zijn, anders moet u blijkbaar nog sterker overbelichten. Andersom mogen op de donkerste foto nu geen overbelichte gebieden meer zichtbaar zijn.
8. Serieopnamen
Bij de meeste camera's worden de drie of vijf opnamen volledig automatisch en heel snel na elkaar genomen. U hoeft daarvoor alleen de ontspanknop maar ingedrukt te houden. Bij sommige camera's moet u het toestel dan wel eerst in de repeterende stand zetten ('continu foto's maken'). Bij een aantal toestellen of in bepaalde camerastanden wordt er per druk op de ontspanknop slechts één foto gemaakt. In dat geval moet u zelf meetellen en heel goed opletten dat u steeds het benodigde aantal opnamen maakt, zodat alle belichtingstrapjes netjes worden afgewerkt. Vergeet ook niet om de bracketing-functie weer uit te zetten zodra u klaar bent met HDR-fotografie. Doet u dit niet, dan blijft de camera belichtingstrapjes maken en loopt alles in de soep. De camera past dan bij elke foto die u maakt de belichting aan, desnoods wekenlang!
9. Picturenaut
Om de foto's samen te voegen tot één goed belichte opname, gebruiken we allereerst het gratis programma Picturenaut. U haalt het zip-bestand op en plaatst het ergens op uw computer. Er is geen installatieprocedure, open het zip-bestand dus met Verkenner en kopieer de map die erin zit in zijn geheel naar (bijvoorbeeld) de hoofdmap van uw C-schijf, zodat u daar de map c:\picturenaut krijgt. Daarna start u het programma op door in Verkenner naar de uitgepakte map te gaan en te dubbelklikken op picturenaut.exe. Om dit wat soepeler te laten verlopen, is het verstandig een snelkoppeling op het bureaublad aan te maken. Sleep picturenaut.exe met een ingedrukte rechtermuisknop naar het bureaublad, laat het daar los en kies in het menu voor Hier snelkoppelingen maken.
10. Samenvoegen
De volgende stap bestaat uit het aanwijzen van de samen te voegen foto's. Kies in de menubalk File, Generate HDRI. In het nieuwe venster dat wordt geopend, klikt u op de knop Add. Zoek vervolgens de map op waarin de foto's van het belichtingstrapje staan. Klik met de linkermuisknop eenmaal op de eerste foto en daarna met een ingedrukte Shift-toets op de laatste foto uit hetzelfde belichtingstrapje. Zo worden ze alle drie of alle vijf geselecteerd. Klik op de knop Openen, waarna de opnamen in een tabelletje verschijnen. Het is verstandig een vinkje te zetten bij de opties Automatic image alignment en Ghost removal. Vaak zijn de opnamen namelijk niet volledig identiek, met name als u de foto's uit de hand hebt genomen. Met behulp van de genoemde opties worden ze alsnog netjes uitgelijnd. Klik daarna op OK, zodat het programma aan de slag gaat om de opnamen samen te voegen.
©PXimport
©PXimport
We hebben drie foto's geselecteerd en enkele vinkjes aangezet.
11. Een tegenvaller?
Zodra de foto op het scherm verschijnt, raakt u misschien wat teleurgesteld. De doortekening is vast een stuk beter dan wat u op de losse originele foto's ziet, maar er zijn nog steeds gebieden die er donker, grauw en vlak uitzien. Is dit nu alles? Om u meteen gerust te stellen: deze foto bevat zo ontzettend veel informatie, dat uw beeldscherm het allemaal niet kan tonen. De eerste stap was het combineren van drie of vijf beelden tot één HDR-foto. Het enige dat u nu nog hoeft te doen, is er een toonbaar plaatje van maken.
12. Tone-mapping
Ervoor zorgen dat een HDR-foto op een normaal beeldscherm kan worden bekeken en kan worden afgedrukt, heet 'tone-mapping'. Hierbij mag u zelf bepalen hoe het beeld eruit komt te zien. Omdat elke situatie anders is, zal tone-mapping altijd maatwerk zijn. Kies in de menubalk voor Image, Tone-Mapping. Een nieuw venster opent en tegelijkertijd ziet u het uiterlijk van de foto veranderen. Dat kan een verbetering, maar ook een verslechtering zijn. Let hier niet teveel op, het komt straks allemaal goed. Het handigst is om nu eerst een mapping-methode te kiezen. Kies bij Method bijvoorbeeld voor Adaptive Logarithmic of Photoreceptor. De methode die het beste resultaat geeft, kunt u dan als startpunt gebruiken om de foto nog mooier te maken.
13. Lichtsterkte
Als u bij het kiezen van een methode naar het histogram onderin het venster kijkt, ziet u dat er gespeeld wordt met de verdeling van de beschikbare lichtwaarden. Is de grafiek vooral aan de linkerkant gevuld, dan zijn er veel donkere gebieden in de foto. Aan de rechterkant gaat het voornamelijk om lichte gebieden. Piekt het 'berglandschap' van de grafiek vooral in het midden, dan kan de foto er wat vlak uitzien. Het werkt eigenlijk hetzelfde als de functies Niveaus en Curven in Photoshop Elements of een andere fotobewerker. Zolang er een vinkje staat bij Automatic lum (luminosity) zal het programma lege gebieden links en rechts van de grafiek weglaten om het contrast te verbeteren. Er wordt geen extra informatie verzonnen, de aanwezige lichtwaarden worden alleen beter verdeeld. Haalt u het vinkje weg, dan mag u zelf de driehoekjes onder de grafiek naar de 'voet van de berg' bewegen.
©PXimport
Met de standaardinstellingen is dit wat Picturenaut van onze foto maakt.
14. Schuifregelaars
U kunt de foto verbeteren door de schuifregelaars voorzichtig een beetje bij te stellen. Vindt u de schaduwen bijvoorbeeld te donker? Bij de methode Adaptive Logarithmic is dat op te lossen door het schuifje Shadow luminance naar rechts te bewegen. Pas wel op dat u de foto niet 'te plat' maakt door de schaduwen volledig weg te halen, want dan oogt de plaat al snel onnatuurlijk. In het dagelijks leven hebben we immers ook te maken met licht en schaduw. Probeer de schuifregelaars gerust uit om te zien of de foto er beter van wordt.
©PXimport
Hier zijn de schaduwen wat lichter gemaakt.
15. Nieuwe poging
Zodra u tevreden bent over de foto, klikt u op OK om het tone-mappingvenster te sluiten. Bedenkt u zich, dan komt u misschien tot uw grote schrik tot de ontdekking dat u het genoemde venster niet nogmaals kunt openen. De optie is lichtgrijs gekleurd en dus niet beschikbaar! De oorzaak hiervan is dat u de HDR-foto (met een enorm hoog dynamisch bereik) via tone-mapping hebt omgezet in een 'normale' foto. Anders kunt u hem immers niet op het scherm bekijken of afdrukken. U lost dit eenvoudig op, door uw aanpassingen weer ongedaan te maken via Edit, Undo: Tone-Mapping. Daarna is de optie gewoon weer beschikbaar en kunt u een nieuwe poging wagen.
©PXimport
Het resultaat van het samenvoegen van de drie opnamen. Ontevreden? U kunt de aanpassingen heel eenvoudig weer ongedaan maken.
16. Foto bewaren
Nu is het zaak om het resultaat op te slaan als een nieuwe foto. Als u de foto als een jpg-bestand wilt bewaren, moet u echter nog één laatste handeling uitvoeren. Standaard maakt Picturenaut namelijk 16-bits afbeeldingen en die kunt u wel als tiff-bestand opslaan, maar niet als jpg-bestand. Ga daarom naar Image, Mode en kies voor 8 Bit Per Channel. Deze keuze vindt u trouwens ook op het tone-mappingvenster van daarnet. Bewaren van de foto doet u via File, Save As. Kies bij Opslaan als voor JPEG. Wilt u de foto echter nog bewerken in bijvoorbeeld Photoshop, kies dan liever voor een tiff-bestand. Daarbij mag u Mode gerust op 16 Bit Per Channel laten staan. Het bestand wordt dan wel flink groter, omdat de foto meer informatie bevat en daardoor een hogere kwaliteit heeft.
17. Spannender
Het resultaat van Picturenaut ziet er doorgaans erg mooi en natuurgetrouw uit. Iemand die niet weet dat u meerdere foto's hebt samengevoegd, zal het doorgaans niet zien. Er bestaan ook programma's die nog een stapje verder gaan. Daarmee kunt u zowel natuurlijke, realistische resultaten krijgen, als foto's waarvan meteen duidelijk is dat ze niet vanzelf uit een camera zijn komen rollen. Soms lijken het zelfs schilderijen of tekeningen. Dit soort 'overdreven' beelden kunnen er heel spectaculair uitzien, mits u de stijl op prijs stelt. Het heeft allemaal met smaak te maken: terwijl sommige mensen het prachtig vinden, moeten anderen er helemaal niets van weten.
18. Photomatix
Om creatieve HDR-foto's te maken wijken we uit naar de betaalde software Photomatix. Dit pakket wordt door veel fotografen gebruikt omdat het zulke mooie resultaten geeft. Er zijn twee varianten van dit programma: een Light-versie (39 dollar) en een Pro-versie (99 dollar). Beide versies mag u een tijdje gebruiken om te kijken of ze iets voor u zijn. Alles werkt daarbij, maar zodra u een foto bewaart krijgt hij een watermerk. Hoewel Photomatix Light op zich prima resultaten geeft, raden wij toch aan om ook de Pro-versie eens uit te proberen. Als u straks regelmatig met HDR-fotografie aan de slag gaat, biedt de duurdere versie veel meer mogelijkheden en kant-en-klare instellingen (presets) waarmee u razendsnel de prachtigste platen maakt. Denkt u slechts af en toe met het programma te gaan werken, dan is de Light-versie of Picturenaut een betere keuze.
©PXimport
Photomatix Pro is duurder dan de Light-versie, maar het biedt enorm veel extra mogelijkheden.
19. Foto's selecteren
U haalt Photomatix Light op van de website en installeert het op uw computer. Let er wel op dat er zowel een 32-bits als een 64-bits versie is, kies dus de variant die bij uw Windows-versie hoort. Bij twijfel kunt u gewoon voor de 32-bits versie kiezen. Start het programma op. Er zijn twee manieren om de drie of vijf foto's uit het belichtingstrapje in het programma te laden. U kunt ze vanuit Verkenner naar het grijze vlak slepen, of u klikt op de knop Browse en wijst de beelden op de bekende manier aan. Behalve miniaturen van uw foto's, ziet u ook een voorvertoning van het samengestelde resultaat. Let hier niet teveel op, want er zijn straks weer allerlei keuzemogelijkheden om het resultaat te bewerken. Klik ten slotte op de knop Next.
©PXimport
De drie geselecteerde foto's worden samengevoegd in een voorvertoning.
20. Schilderachtig
De foto's worden vervolgens verwerkt, en dit kan even duren. Als dit proces klaar is, verschijnt het samengestelde resultaat op uw scherm, met een rijtje schuifregelaars ernaast. Meestal is de foto die u krijgt voorgeschoteld nog behoorlijk fotorealistisch. Bij het onderdeel Method & Presets kan heel eenvoudig een schilderachtig effect worden bereikt, door bij Details Enhancer Tone Mapping te kiezen voor Painterly of Grunge. Vindt u dat het effect met de standaardinstelling al teveel van het goede is, dan kiest u voor Exposure Fusion om het effect te verminderen. Bij deze methode worden de lichte en donkere delen uit de drie of vijf originele foto's samengevoegd en wordt er daarna zo min mogelijk aan gesleuteld. U ziet dan bijvoorbeeld diepere schaduwen, zodat het contrast meer op dat van een echte foto lijkt.
©PXimport
Dit lijkt meer op een schilderij dan op een foto.
21. Nog meer effect
Ongeacht welke methode u gekozen hebt, kunt u het effect nog beter op uw smaak afstemmen door met de schuifregelaars te spelen. Zodra u de muispijl op een schuifje laat zweven, ziet u onderin het venster een korte (Engelstalige) uitleg van wat het precies doet. Beweeg Smoothing bijvoorbeeld naar links om een meer schilderachtig effect te krijgen, en naar rechts voor een meer fotorealistisch effect. Niet schilderachtig genoeg? Zet dan eens een vinkje bij Light mode en klik op Min, Low of Mid om een nog surrealistischer effect te krijgen. Belangrijk bij al deze schuifjes is dat u voor uzelf goed bepaalt welk effect u nastreeft. Wilt u een 'over the top' bewerkte foto, houdt u meer van subtiele aanpassingen of maakt u toch liever een fotorealistische plaat?
©PXimport
Twee varianten van dezelfde foto: een realistische en een schilderachtige versie.
22. Bewaren en bewerken
Zodra u tevreden bent over het resultaat klikt u op de knop Process & Save. Er wordt nu een venster geopend waarmee u de foto bewaart. Als u de foto niet verder gaat bewerken, kiest u bij Opslaan als voor jpg. Bent u dat wel van plan, kies dan liever tiff 16-bit, want dan behoudt u de hoogste kwaliteit. Rechtstreeks in een fotobewerker inladen kan trouwens ook. Dan zet u in ditzelfde venster een vinkje bij Open saved images with en kiest u voor een fotobewerker die op uw pc aanwezig is. Daarna gaat het programma aan de slag om het eindresultaat voor u te genereren.
©PXimport
Tevreden? Sla het resultaat op en ga desgewenst meteen aan de slag met een fotobewerker.
23. Handmatig belichten
Bij het maken van een belichtingstrapje kunt u tegen een belangrijke beperking van uw camera aanlopen. Soms kunnen er bijvoorbeeld maar drie opnamen worden gemaakt, of zijn de belichtingsstapjes tussen de opnamen te klein om alle lichtwaarden vast te leggen. In zulke situaties hebt u er voordeel bij als uw toestel een handmatige stand heeft (bij veel toestellen is dit de M-stand). Hiermee bent u vrij om zoveel opnamen te maken als u wilt, want u past na elke foto gewoon zelf de belichting aan. Kies wel een vaste diafragmawaarde, zodat de scherptediepte in alle foto's hetzelfde blijft. Varieer dus alleen de sluitertijd. Ook de iso-waarde kan het beste gelijk blijven, zodat het ruisniveau niet varieert. Zoals u zult begrijpen is de M-stand met name bedoeld voor de meer gevorderde kiekjesmakers.
Direct HDR
Hebt u een erg recente camera? Kijk dan eens in het menu of in de handleiding of hij een HDR-stand heeft. Steeds meer toestellen zijn namelijk in staat om razendsnel drie opnamen te maken en deze meteen samen te smelten tot één foto. Deze ontwikkeling is vrij nieuw en het resultaat kan daarom nog een beetje tegenvallen. Test hem eerst goed uit, om te voorkomen dat u kostbare opnamen 'verpest'. Gebruikt u Photoshop Elements? Ook dat kent een eenvoudige HDR-functie. Pas echt leuk wordt het met Photoshop CS5, al zal niet iedereen deze professionele fotobewerker in huis hebben. Maakt u liever foto's met uw iPhone, dan vindt u in de App Store diverse HDR-programma's. De iPhone 4 met een recente versie van iOs (vanaf 4.1) kan standaard HDR-foto's maken.
