Werkt uw pc niet meer en ligt het niet aan de software, dan is er werk aan de winkel. Is er een onderdeel kapot? Is de voeding te zwak? Staat de harde schijf op zijn laatste benen? Snel reageren is belangrijk, want wachten kan de problemen verergeren. In deze expertcursus leggen wij u uit hoe u zelf een diagnose kunt stellen en geven we gelijk mogelijke oplossingen.

Om een diagnose te stellen, kunt u een vaste route volgen, waarbij u probeert het probleem naar de kern terug te brengen. De volgorde is: koeling, voeding, harde schijf, geheugen en videokaart. Kunt u problemen in al die onderdelen uitsluiten, dan eindigt u met de gevreesde laatste stap, genaamd 'overig'. Voordat u gaat speuren naar de oorzaak van de problemen, moet u wel weten wat er in uw systeem zit. Van uw eigen pc weet u dat waarschijnlijk wel, het kan lastiger worden wanneer u met de computer of laptop van iemand anders in de weer bent. In zulke gevallen kunt u de meeste informatie via software zoals de gratis versie van SiSoftware Sandra achterhalen. Als er informatie ontbreekt of als u problemen met de harde schijf vermoedt, dan kunt u natuurlijk ook altijd de computer openschroeven.

1. Blauwe schermen

Is de hardware bekend, dan kunt u het probleem onder de loep nemen. Daarbij zijn de befaamde blauwe schermen van Windows van onschatbare waarde. Hier ziet u een foutcode, en de dll of het andere stuurprogrammaonderdeel dat voor de fout heeft gezorgd. Als u de naam van dit bestand en de foutcode van het blauwe scherm in Google zet, komt daar vaak al een oplossing uit voort. Zo niet, dan kunt u aan de hand van het stuurprogramma de gegevens van de fabrikant achterhalen. Dat geeft op zijn beurt een hint welk stuk hardware voor problemen zorgt. Zo vonden wij laatst op ons testysteem een probleem met een sys-bestand van NXP Semiconductors. NXP schreef dit bestand voor het aansturen van hybride capture- en tunerkaarten. Gebruikmakend van die kennis, verwijderden we de capturekaart uit het systeem waarna de problemen verdwenen.

©PXimport

Gebruik een toepassing als SiSoftware Sandra om te achterhalen welke onderdelen er in de probleemcomputer zitten.

2. Koeling

Als u geen blauw scherm hebt om mee te werken omdat het systeem helemaal vastloopt, of als het systeem zichzelf uitschakelt, dan is de koeling de eerste verdachte. Ook bij een vertekend beeld of een sterk vertraagd systeem, is het controleren van de koeling een goed idee.

3. Oververhittingsbeveiliging

Computers die slecht gekoeld zijn, worden traag. Dit komt doordat de oververhittingsbeveiliging de snelheid van het systeem terugschaalt, in poging zo af te koelen. Dat is een verbetering ten opzichte van doorbranden, maar het zorgt er wel voor dat mensen soms lang met een eenvoudig te verhelpen 'defect' blijven werken. Controleer bij computers met onduidelijke problemen altijd of zowel de luchtingangen als de luchtuitgangen niet geblokkeerd zijn door stof en vuil. Denk ook aan de locatie van de pc. Als deze in een kast of naast een verwarming staat, kan hij snel oververhit raken.

Start de computer en controleer in de BIOS of er geen extreme hitte wordt afgegeven door een onderdeel. Geeft de BIOS geen problemen aan maar ontstaan er toch hitteproblemen bij doorstart, verwijder dan de 'tweaktoepassingen' die de computer stiller moeten maken.

4. Kast openen

Als dit niet helpt of een onderdeel volgens de BIOS extreem warm wordt, schroef dan de computer open. Ga na of de ventilatoren allemaal draaien en kijk gelijk of ze goed gemonteerd zijn. Op de zijkant van iedere (kwaliteits-)ventilator staat een pijltje dat de blaasrichting aangeeft. Denk eraan dat ventilatoren op de bijbehorende hardware moeten blazen en dat ventilatoren in de kast de juiste kant op wijzen voor een juiste luchtdoorstroming. Let op ventilatoren met een dubbele stekker. U hebt dan keuze uit een stekker met weerstand en één zonder weerstand. Die met weerstand zorgt ervoor dat de ventilator trager draait zodat deze minder herrie maakt. Zet bij controle van de koeling altijd de ventilatoren vol open. Als de computer dan wel goed werkt, weet u waar het probleem zit.

Als er met de ventilatoren niets mis is en het systeem toch te heet wordt, dan is het verstandig om de pc te verplaatsen of extra koeling te plaatsen. Biedt de kast geen ruimte voor extra koeling, dan kan het noodzakelijk zijn om een grotere systeemkast aan te schaffen.

Airflow

Om een systeemkast goed te koelen is een goede luchtdoorstroom nodig. Dat houdt in dat de kast koude lucht kan aanzuigen en warme lucht kan afvoeren. De meeste behuizingen hebben daarom onderaan de voorkant luchtsleuven met ventilatoraansluitingen en boven achterin ook. Zet u uw computer zelf in elkaar, monteer de ventilatoren dan zo dat de voorste naar binnen blazen en de achterste naar buiten.

5. Voeding

Als het systeem bij zwaardere belasting crasht of herstart, dan hoeft dat niet aan de koeling te liggen. Een tweede verdachte voor dergelijk gedrag is de voeding. Een meer typisch voedingsprobleem is dat de computer niet in één keer of niet altijd wil starten. Kijk voor u naar de oorzaak zoekt, eerst naar het meest voor de hand liggende probleem: een doorgebrande voeding. Als dit gebeurt terwijl u met het systeem werkt is het rookpluimpje achteruit de machine moeilijk te missen. Als iemand zijn computer langsbrengt of als uw systeem onverwacht is uitgevallen, ruik dan even aan de achterkant bij de voeding. Ruikt u doorgebrand plastic? Dan is het tijd om een nieuwe voeding aan te schaffen.

6. Crashes en herstarten

Schroef bij onregelmatige crashes en spontaan herstartende systemen de computer open en loop om te beginnen alle voedingskabels na. Op moederboren horen soms meer stroomkabels dan u zou verwachten, en sommige systemen starten ook op als niet alles is aangesloten. Vergeet de videokaart niet, die waarschuwt wel als de kabels niet zijn aangesloten maar zo'n waarschuwing kunt u negeren en uitzetten.

Wil de computer niet altijd in één keer opstarten of ontstaan er problemen bij zware belasting, dan kan de voeding te zwak zijn. De hoeveelheid benodigd vermogen is grofweg uit te rekenen op de volgende wijze. Tel voor de processor tussen de 65 watt (een moderne dual-core) en 140 watt (een moderne quad-core op zijn max). Pak voor het moederbord tussen de 25 (microATX) en 55 watt (high-end, overgeklokt). Neem 5 watt per geheugenmodule, 2 watt per ventilator, 10 watt per harde schijf, 10 watt voor een dvd-brander en tel per extra uitbreidingskaart er 5 bij watt op. Reken per ingebouwde videokaart tussen de 35 en 75 watt voor budgetmodellen, 75 tot 180 watt voor middenklassers en 180 tot 375 watt voor topmodellen. Een blik op de specificaties kan voor videokaarten praktisch zijn. Deze optelsom levert een indicatie van het vereiste piekvermogen van de voeding op. Zit de voeding in het systeem daar ver onder, dan mist deze het vermogen om de hardware efficiënt aan te sturen op piekmomenten en is het verstandig om uit te kijken naar een krachtigere voeding.

©PXimport

Voor krachtige systemen is een stevige voeding nodig.

De juiste voeding

Op de zijkant van iedere voeding staat een tabel die specificeert hoeveel vermogen de voeding heeft en hoe dit vermogen verdeeld is. De optelsom van het vermogen is leuk, maar de verdeling is van veel groter belang. Een voeding levert namelijk vermogen bij spanningen van 3,3, 5 en 12 volt. Van deze drie is het vermogen bij 12 volt het belangrijkst. Als u twee voedingen wilt vergelijken, kijk dan op deze sticker naar de optelsom bij de 12 volt-rails van beide voedingen en vergelijk deze scores. Let daarnaast op de 80 PLUS-certificering. Die geeft aan hoe efficiënt een voeding is. De belangrijkste verschillen in efficiëntie vindt u tussen voedingen met een 80 PLUS Gold- of 80 PLUS Platinum-logo tegenover de 80 PLUS, 80 PLUS bronze en 80 PLUS silver.

©PXimport

Met de gegevens op de sticker van de voeding kunt u eenvoudiger een vergelijking maken tussen modellen.

7. Harde schijf

Als u de koeling en de voeding kunt uitsluiten, kunt u zich richten op de harde schijf. Als u vanaf het begin problemen met de harde schijf vermoedt, is het verstandig dit onderdeel als eerste te controleren. Voor de harde schijf geldt dat de problemen heel snel toenemen bij gebruik. Hardwareproblemen met de harde schijf zijn redelijk snel te herkennen. Als de schijf tikt, giert of bromt is het loopwerk wellicht defect. Probeer eventueel nog een back-up te maken en schrijf de schijf af. De data van een harde schijf is makkelijk te over te zetten naar een nieuwe schijf met de gratis tool CloneZilla. Als de schijf geluid maakt én heet wordt, dan is waarschijnlijk de leeskop tegen de plaat geslagen en vastgesmolten. Dit levert een brandgevaar op, u kunt beter geen poging wagen om nog een back-up te maken.

©PXimport

Als de harde schijf aan vervanging toe is, dan kunt u met CloneZilla eenvoudig alle gegevens overzetten.

©PXimport

Als u tikken, fluiten of brommen hoort of de harde schijf wordt gloeiend heet, dan kan het zijn dat de leeskop vastzit.

Malware?

Als de computer raar omgaat met de inhoud van de harde schijf, dan kan een infectie met malware de oorzaak zijn. De meeste malware rommelt met de instelling van de browser en zorgt voor een overdaad aan advertenties. Een andere categorie haalt akelige trucs uit om juist onzichtbaar op het systeem aanwezig te blijven. De tijd dat thuiscomputers compleet lamgelegd werden, ligt wat dat betreft achter ons. Als u toch uit wilt sluiten dat problemen door een malware-infectie veroorzaakt worden, maak dan op een schoon systeem een opstartbare usb-stick aan van een antivirusfabrikant. Start vervolgens op vanaf deze usb-stick en voer een uitvoerige scan uit.

8. Geheugen

Als u problemen met de koeling, voeding en harde schijven hebt kunnen uitsluiten, dan begint de akeligste fase van iedere probleemzoektocht. De kans bestaat dan namelijk dat het geheugen problemen heeft. Het meest voorkomende probleem met geheugen is slecht contact. Zeker als de computer net verplaatst is, kan het gebeuren dat een module los gaat zitten. Probeer daarom eerst eens de modules vast te duwen.

9. Soft Errors

Volledig defect geheugen is snel genoeg te herkennen aan het feit dat de computer niet meer start. Een vaker voorkomend probleem is dat het geheugen last heeft van 'soft errors'. Dit betekent dat de inhoud van de geheugenregisters op willekeurige momenten in plaats van een nul een één wegschrijft of andersom. Ook kan door een soft error bij het schrijven naar één register de inhoud van een ander, naburig register ineens veranderen. Het spreekt voor zich dat dit kan leiden tot spontane crashes.

Een typisch resultaat van soft errors is een crash, gevolgd door een willekeurig blauw scherm. Met andere woorden, er is geen goede lijn te vinden in de foutmeldingen hoewel "IRQL_Less_or_Not_Equal" als melding relatief vaak voorkomt. Een andere indicatie dat het geheugen op deze manier beschadigd is, zijn blauwe schermen tijdens de installatie van het besturingssysteem. Incompatibele hardware kan overigens ook de oorzaak zijn voor zulke blauwe schermen. Dit laatste is uit te sluiten met een compatibiliteitscontrole vooraf.

Soft errors kunnen al tijdens de fabricage van geheugen ontstaan en komen wat vaker voor bij goedkope modules dan bij duurdere, hoewel de prijs geen kwaliteitsgarantie geeft.

10. Statische schokken

Een andere manier waarop geheugen defect kan gaan, is door lichte statische schokken. Juist bij geheugenmodules is het daarom van groot belang om een (niet altijd populaire) antistatische armband te dragen. Haal geheugenmodules pas uit de verpakking als u ze gaat plaatsen en bewaar ze in een antistatische verpakking. Windows heeft sinds Vista een geheugencontrole die u kunt aanzetten door op F8 te drukken voor het starten van Windows, vervolgens kiest u voor Geheugentest. Deze test plaatst enkele patronen in het geheugen en controleert daarna of er registers spontaan veranderd zijn. Als deze test fouten detecteert, dan dient u de defecte module te vervangen. Vindt de geheugencontrole niets, dan wil dat niet zeggen dat het geheugen goed is. De laatste stap bij verdenking van slecht geheugen is het vervangen van alle latjes. Bent u niet in het bezit van extra geheugenmodules, wissel dan één voor één de modules die in de computer zitten, tot de fout zich herhaalt.

©PXimport

Als de meldingen op het blauwe scherm keer op keer veranderen, is er een goede kans dat het geheugen niet in orde is.

©PXimport

Niet populair, wel praktisch. Draag bij het plaatsen van geheugen een antistatische armband om vage, terugkerende stabiliteitsproblemen te voorkomen.

11. Videokaart

Problemen met de videokaart zijn over het algemeen gemakkelijk te constateren en redelijk eenvoudig op te lossen. Vertekening van het beeld, regelmatig hetzelfde blauwe scherm, slechte grafische prestaties of helemaal geen beeld zijn veel voorkomende fouten. Geen beeld is overigens meestal het resultaat van een kabel die losgeschoten is. Gebruik de schroefjes op de kabel om te zorgen dat deze op zijn plaats blijft. Controleer voor u de kabel vastzet aan beide kanten of de pinnetjes van de VGA- of DVI-connector nog wel recht zijn en vervang bij twijfel de kabel. Vergeet ook niet om de stroomkabel van de monitor te controleren (en let ook even op de aan/uit-knop van de monitor en eventuele schakeltoetsen voor extra apparaten). Zijn de kabels goed, dan is de kans groot dat de videokaart defect is, schakel als het even kan terug op een interne videokaart of probeer een reservekaart om te kijken of dit het probleem oplost.

12. Koeling?

Aan vertekening van het beeld, blauwe schermen en slechte prestaties, kan de koeler van de videokaart schuldig zijn. Deze koelers zijn eenvoudig te vervangen of te upgraden. Dezelfde aandachtspunten als bij alle andere koelers gelden hier ook. De meest voorkomende reden dat een videokaart niet goed meer werkt, is achterstallig onderhoud van de stuurprogramma's. Dit is een probleem dat gamers vaker tegenkomen dan reguliere gebruikers. Juist computerspellen maken vaker gebruik van de nieuwste technieken in een videokaart en daar zitten soms nog ruwe kantjes aan. Voor gamers ligt de voorkeur voor stuurprogramma's direct bij de fabrikant van de chipset (nVidia of ATI/AMD) aangezien die meestal net iets nieuwer zijn dan die van de fabrikant van de videokaart. Uitzondering voor gamers zijn overklokte (oc) videokaarten die ondersteuning van de fabrikant van het bord nodig hebben om op maximale capaciteit te werken. Wie geen gamer is, is vaak beter af met de stuurprogramma's van Microsoft, omdat de automatische update van Windows dan de videokaart ook onderhoudt.

13. Overig

Als u vast moet stellen dat het niet aan de koeling, voeding, harde schijf, het geheugen of de videokaart ligt, dan blijft alleen 'de rest' van het systeem over. Haal bij dergelijke probleemsystemen alle niet-essentiële insteekkaarten uit het systeem en verwijder alle overbodige kabels. Sluit het systeem aan op een andere monitor, en gebruik een andere muis en een ander toetsenbord. Als de machine dan nog niet werkt, kunt u nog - met de handleiding van het moederbord in de hand - de aansluitingen van de stroom- en resetknop nalopen, en uw overige hardware aansluiten en uitproberen op een testmoederbord.

©PXimport

Met een applicatie als Open Hardware Monitor kunt u zelf een oogje op de computer houden.

Benchmarks

Voor het testen van de prestaties van hardware gebruiken wij benchmarksoftware. Dezelfde software is ook handig in te zetten bij probleemoplossing. U kunt hiermee namelijk de computer hard aan het werk zetten en zien of deze crasht, en zo ja wanneer. Dit is heel bruikbaar om bijvoorbeeld koelingsproblemen te achterhalen. Na een grote reparatie kunt u een benchmark meerdere malen laten herhalen om te controleren of een systeem stabiel draait. Een aantal benchmarks is gratis voor thuisgebruik. Wilt u aan de slag met deze methode, dan is de website van Futuremark handig.

©PXimport

Benchmarks zijn niet alleen bruikbaar om de relatieve prestaties van een computer te meten, maar ook om een systeem te belasten en zo zwakke plekken te achterhalen.

Oogje in het zeil houden

De gegevens die u in de BIOS kunt zien over temperatuur, ventilatorsnelheden en voltages zijn door het besturingssysteem vrij op te vragen. Meerdere ontwikkelaars maken enthousiast gebruik van deze optie en bieden eenvoudige grafische toepassingen om deze gegevens tijdens het gebruik van Windows uit te lezen. Met een gereedschap zoals de Open Hardware Monitor is het eenvoudig om tijdens het gebruik van Windows te kijken of er geen onderdelen oververhit raken.

Bliepende BIOS

Hoewel de interne speaker op moederborden niet vaak te horen is, is dit wel een heel handig instrument als de computer helemaal niet meer start. Bij problemen met geheugen, processor of grafische kaart geeft de BIOS via de interne speaker middels bliepjes aan wat het probleem is. Iedere fabrikant heeft zijn eigen vertaalsleutel van bliepjes naar probleem, en deze vertalingen zijn op internet te vinden, bijvoorbeeld op ComputerHope.com.

Starten vanaf usb

Als een computer serieus problemen heeft of niet meer wil starten, dan biedt een opstartbare cd of usb-stick uitkomst. Als het systeem vanaf usb wel start, dan weet u dat de computer hardwarematig nog wel werkt. Ook kunt u met een beetje geluk de harde schijf van het systeem benaderen om zo de gegevens te back-uppen. Om eenvoudig een opstartbare usb-stick met Linux te maken, kunt u het gratis programma UNetbootin gebruiken.

Een vriezer die goed en efficiënt vriest, heeft allerlei voordelen. Zo is het gunstig voor je gezondheid, omdat bacteriën in een ijskoude vriezer minder kans krijgen. Ook bespaar je energie én hoef je je vriezer minder vaak te ontdooien. Met een paar simpele stappen zorg je ervoor dat jouw vriezer optimaal koelt.

Lees ook: Hier moet je op letten bij de aankoop van een nieuwe vriezer

De juiste temperatuur

Een goedwerkende vriezer begint met het instellen van de juiste temperatuur. Is je vriezer te warm, dan bederft voedsel sneller en zal er door het overtollige water sneller ijsvorming in het vriesvak ontstaan. In principe zijn alle temperaturen onder de -18°C goed, maar hoe kouder je je vriezer instelt, hoe meer energie hij verbruikt. Met een temperatuur van -18°C bewaar je je voedsel veilig, blijven voedingsstoffen lang behouden én ben je energiezuinig bezig. Veel vriezers beschikken over een ingebouwde thermostaat, vaak in de vorm van een draaiknop, waarop je de temperatuur kunt instellen. Heeft jouw vriezer dit niet, dan kun je een losse thermometer aanschaffen om de temperatuur in je vriezer te controleren.

Slim invriezen

Ook de manier waarop je je eten invriest, heeft veel invloed op hoe efficiënt jouw vriezer koelt. Zo laat voedsel dat nog warm is de temperatuur in je vriezer snel stijgen, waardoor voedingsmiddelen sneller bederven en je te maken kunt krijgen met ijsvorming. Het is dus verstandig om je kliekjes eerst op kamertemperatuur te laten komen voor je ze in de vriezer stopt. Om ervoor te zorgen dat het eten snel de juiste temperatuur bereikt, is het daarnaast beter om kleine porties in te vriezen. Let er daarbij op dat je luchtdichte bakjes of zakjes gebruikt, want als ingevroren eten in contact komt met lucht kan er vriesbrand op voedingsmiddelen ontstaan.

©qwartm

Een beetje overzicht in je vriezer is ook wel zo fijn. Zo weet je exact wat waar staat en hoef je de deur van de vriezer niet elke keer onnodig lang open te laten staan. Daarmee maak je het voor je vriezer een stuk makkelijker om de temperatuur vervolgens weer omlaag te krijgen. Je kunt bijvoorbeeld producten die je als eerste gebruikt voorin je vriezer zetten en overige producten meer naar achteren. Of plak labels op je bakjes met de data waarop je de producten hebt ingevroren. Ook kun je regelmatig even kijken welke producten weggegooid kunnen worden, zodat het geen rommeltje wordt in je vriezer.

Goed vullen (maar niet te vol)

Is jouw vriezer vaak maar voor de helft gevuld? Dat is zonde, want een halfvolle vriezer verbruikt veel onnodige energie. Misschien vind je in je keuken nog wat groente of fruit dat je niet van plan bent om op korte termijn op te eten. Mocht dat niet het geval zijn, dan kun je altijd een paar halfgevulde waterflessen in je vriezer leggen. Voor het afkoelen van producten (massa) hoeft een vriezer namelijk minder hard te werken dan voor het afkoelen van lucht. En omdat producten koude lucht goed vasthouden, gaat er bij het openen van je vriezerdeur minder kou verloren. Let op: een te volle vriezer is ook niet goed, want dit belemmert de luchtcirculatie en veroorzaakt ongelijke temperaturen in je vriezer.

Regelmatig ontdooien

IJsvorming beperkt niet alleen de ruimte in je vriezer, maar maakt ook dat het apparaat minder efficiënt gaat werken. IJs op de wanden van je vriezer werkt namelijk als een soort isolatielaag, waardoor het apparaat minder goed in staat is om warmte naar buiten af te voeren. Daar komt nog bij dat als ijsvorming zich op voedsel nestelt, vooral als dat niet luchtdicht is ingepakt, er vriesbrand op voedingsmiddelen kan ontstaan. Heeft jouw vriezer geen No Frost-functie? Dan moet je helaas zelf regelmatig aan de bak om het ijs uit je vriezer te verwijderen. Om het ontdooiingsproces te versnellen, kun je een bak met heet water in de vriezer plaatsen of het ijs met een föhn verwarmen. Als je je vriezer toch ontdooit, maak 'm dan meteen goed schoon. Ook op vuil in je vriezer kan namelijk ijs of rijp ontstaan.

©Thomas Heitz

De condensor schoonmaken

Maak tot slot, als dat mogelijk is, de condensor van je vriezer regelmatig schoon. De condensor is het zwarte rooster aan de achterkant van je vriezer dat ervoor zorgt dat warmte goed wordt afgevoerd. Zit de condensor vol met stof of vuil, dan blijft warmte in je vriezer circuleren. De condensor kun je eenvoudig schoonmaken met een zachte borstel of met een stofzuiger met borstel-opzetstuk.

Op een smartphone met Android wordt standaard alles aan je Google-account gekoppeld. Daardoor weet het bedrijf heel wat over jou en niet iedereen voelt zich daar goed bij. Gelukkig zijn er ook manieren om Android te gebruiken zonder dat je Google volledige inzicht in je digitale leven geeft, bijvoorbeeld met de alternatieve firmware LineageOS met microG.

Wanneer je een Android-smartphone of -tablet installeert, is aanmelden met een Google-account een van de eerste dingen die je doet. Vanaf dat moment zijn alle Google-apps zoals Gmail, Google Maps, Chrome, Google Calendar en Google Play op je apparaat aan je account gekoppeld. Handig … maar zo krijgt Google wel heel veel controle over je digitale leven.

In principe kun je op je Android-apparaat gewoon geen Google-account aanmaken en alternatieve apps installeren. Maar omdat het hele besturingssysteem rond Google-componenten is gebouwd, is dat knap lastig. Dan installeer je beter een alternatieve Android-firmware die geen koppeling met het Google-ecosysteem heeft ingebouwd. In dit artikel doen we dat met LineageOS en microG, en hebben we het ook over enkele andere mogelijkheden.

1 Android Open Source Project

Voordat we naar die alternatieven kijken, moeten we het even hebben over hoe die mogelijk zijn als Google-diensten zo nauw met Android verweven zijn. De basis van Android bestaat uit het Android Open Source Project (AOSP). Dit is een volwaardig mobiel besturingssysteem waarvan de broncode beschikbaar is onder een opensource-licentie. Fabrikanten van Android-apparaten voegen hier drivers aan toe om Android op hun hardware te laten werken, en vaak nog eigen aanpassingen. Andere belangrijke componenten die we in een Android-systeem verwachten, zoals Google Play Services, zijn niet opensource. Wanneer je een Android-telefoon koopt, staat daarop dus een besturingssysteem dat door de fabrikant is gecreëerd op basis van AOSP, Google Play Services en eigen aanpassingen.

LineageOS is een project dat de broncode van AOSP neemt en daar extra functionaliteit aan toevoegt, vaak met de focus op aanpasbaarheid, beveiliging en privacy. De nieuwste versie is LineageOS 21, gebaseerd op Android 14. Het biedt voor zo’n tweehonderd apparaten installeerbare images met de drivers van de fabrikanten ingebouwd. Staat je toestel niet in de lijst met apparaten, dan kun je LineageOS helaas niet installeren. De apps van Google zijn (net zoals Google Play Services) hierin niet opgenomen, omdat de licentie dat niet toestaat. Die kun je wel achteraf installeren, waarna je je met een Google-account kunt aanmelden en LineageOS zoals de standaard Android-versie op je telefoon is te gebruiken.

LineageOS ondersteunt zo’n tweehonderd apparaten.

2 MicroG

Nu zou je denken dat je zonder de apps van Google wel verder kunt, maar dat is helaas niet het geval. Google heeft gaandeweg meer en meer functionaliteit van AOSP naar Google Play Services en andere propriëtaire componenten verplaatst. Die vereisen een Google-account of tracken je op een andere manier. En heel wat Android-apps maken van deze propriëtaire componenten gebruik. Als je die apps op LineageOS zonder Google-apps installeert, dan zouden die in het beste geval maar deels werken en in het slechtste geval starten ze niet eens op.

Het project microG biedt hier een oplossing voor. Dit is een opensource-project dat allerlei propriëtaire Android-componenten van Google her-implementeert. Zo biedt GmsCore een alternatieve implementatie voor Google Play Services. Ook Google Cloud Messaging (voor pushnotificaties) en geolocalisatie zijn op deze manier mogelijk. De versies van microG kun je dan op bijvoorbeeld LineageOS gebruiken, waardoor allerlei Android-apps toch weer werken zonder dat je een Google-account of Google-apps nodig hebt.

Het microG-project her-implementeert een deel van Google Play Services.

3 LineageOS met microG

Helaas kun je microG niet zomaar op LineageOS installeren. MicroG werkt namelijk alleen op een Android-versie met ‘signature spoofing’. Die truc zorgt ervoor dat de componenten van microG zich als Google Play Services kunnen voordoen, waardoor apps er mee samenwerken zonder dat ze weten dat het niet om een officiële Google-dienst gaat. Maar de ontwikkelaars van LineageOS hebben om diverse redenen besloten om signature spoofing niet op te nemen.

Er zijn manieren om een al geïnstalleerd Android-systeem te patchen zodat het signature spoofing ondersteunt. MicroG biedt ook zijn eigen versie van LineageOS aan: LineageOS for microG. Die versie heeft een minimale vorm van signature spoofing ingebouwd die alleen geprivilegieerde systeem-apps toelaat om de spoofing-permissie te gebruiken en alleen na toestemming van de gebruiker. LineageOS for microG ondersteunt exact dezelfde apparaten als LineageOS en verspreidt twee keer per maand over-the-air-updates.

LineageOS for microG biedt een opensource Android-versie zonder Google-apps.

4 Installeren

De installatie van LineageOS for microG gebeurt exact hetzelfde als bij LineageOS: zoek je toestel op in de lijst met ondersteunde apparaten van de LineageOS Wiki en volg daar de installatiegids. Het enige verschil is dat je de installatiebestanden voor je apparaat niet van de website van LineageOS downloadt, maar van de downloadpagina voor LineageOS for microG. Voor de Fairphone 5 vind je die bijvoorbeeld in de map FP5.

Installeer eerst Android Debug Bridge en fastboot en volg op die pagina ook de instructies om de usb-foutopsporingsmodus op je Android-apparaat in te stellen. Daarna dien je op sommige apparaten de bootloader te ontgrendelen, zodat je alternatieve firmware kunt installeren. De instructies hangen van je apparaat af. Op sommige apparaten moet je ook nog extra partities flashen met fastboot. Let op dat je de downloadbestanden van LineageOS for microG flasht en niet degene waarnaar in de installatie-instructies van LineageOS wordt verwezen.

Daarna flash je het herstelbestand van LineageOS for microG en start je het apparaat in herstelmodus. Voer dan een factory reset uit. Nu kun je eindelijk het zip-bestand met het rootbestandssysteem van LineageOS for microG naar je telefoon flashen met de opdracht adb vanaf je computer. De stap om een Google Apps-add-on te installeren sla je over, want we willen Google juist vermijden. Herstart daarna je telefoon, waarna je in LineageOS for microG opstart.

Volg heel nauwgezet alle waarschuwingen en tips in de installatie-instructies van LineageOS.

5 Configureren

Na de eerste keer opstarten, word je verwelkomd door de configuratiewizard, waarin je onder andere je wifi-netwerk instelt. Maar in tegenstelling tot een normale Android-installatie krijg je nu niet de vraag om een Google-account in te voeren. Wanneer de initiële configuratie van LineageOS is voltooid, open je de app microG Settings. Klik dan op Self-Check. Uiteindelijk moet de hele lijst met controles aangevinkt zijn. Je moet hiervoor diverse permissies aan de app toekennen, zodat microG zijn werk kan doen.

Keer terug naar het hoofdvenster van microG Settings. Hier staan allerlei functies standaard uitgeschakeld en het is aan jou om te kiezen welke je inschakelt. Zo kun je hier een Google-account toevoegen, maar dat doen we in het kader van dit artikel juist niet. Exposure Notifications kun je niet hier inschakelen; daarvoor dien je een app te installeren die deze API gebruikt. Google SafetyNet kun je hier wel inschakelen. Sommige apps vereisen deze functie om te controleren of je Android-apparaat wel veilig is. Mocht je zo’n app gebruiken, schakel die functie dan hier in.

Geef microG alle permissies die het nodig heeft om zijn taken uit te voeren.

6 Pushnotificaties

Als je nu apps zou installeren, zou je merken dat je geen pushnotificaties krijgt. Veel apps, onder meer WhatsApp en Slack, maken hiervoor immers gebruik van Google Cloud Messaging. MicroG implementeert dit ook, maar heeft dit standaard uitgeschakeld. Om pushnotificaties naar je apparaat te kunnen sturen, moet Google je apparaat ook kunnen identificeren aan de hand van een uniek apparaat-ID. Ga daarvoor in microG Settings naar Google device registration en schakel Register device in. Standaard (in het profiel Native) genereert microG nu een ID waaruit Google je apparaattype en softwareversie kan afleiden, maar niet het serienummer. Het profiel Real geeft ook het eigenlijke serienummer aan Google door. Er zijn ook profielen om je voor een Google Nexus 5X of Motorola Moto G uit te geven, voor als je zo weinig mogelijk informatie wilt prijsgeven. Als je een Google-account hebt toegevoegd, wordt dit overigens ook bij je apparaatregistratie aan Google doorgegeven.

Nadat je apparaat bij Google is geregistreerd, tik je op Cloud Messaging en vink je Receive push notifications aan. Zodra je apps installeert die van Google Cloud Messaging gebruikmaken, komen ze hier in de lijst te staan. Als je merkt dat je notificaties met vertraging aankomen, tik dan op de drie puntjes bovenaan rechts, dan op Advanced en pas de instellingen voor pushnotificaties per netwerk aan. Zet ze bijvoorbeeld op Ping interval: 60 seconds. Maar dit is alleen nodig als de netwerkkwaliteit laag is, de standaardwaarde Automatic zou op de meeste netwerken voldoende moeten zijn.

Dankzij microG kunnen je apps ook pushnotificaties ontvangen.

7 Locatiemodules

Diverse apps vragen je locatie op, bijvoorbeeld om een relevante selectie van nabije winkels of laadpalen te tonen. Maar als ze daarvoor altijd je gps gebruiken, belast dat de batterij van je telefoon te veel. Bovendien hoeft die locatie niet altijd zo precies te zijn als van je gps. Google heeft daarvoor de component Network Location Provider, die communiceert met servers van Google om bijvoorbeeld op basis van de zichtbare wifi-netwerken te bepalen waar je apparaat zich bevindt.

In de instellingen van microG kun je ook hiervoor een alternatief instellen. Tik daarvoor op Location modules. Standaard bood microG één geolocalisatiemodule die op basis van gsm-netwerken en wifi-toegangspunten in de buurt je locatie bepaalt: Mozilla Location Service. Helaas is die dienst inmiddels stopgezet. Je kunt wel de app Local GSM Location installeren en de locatiedienst die ze aanbiedt daarna hier inschakelen.

MicroG kan ook je locatie bepalen zonder servers van Google.

8 OpenCelliD gebruiken

Tik daarna op de module en dan op Configure. Geef de app toestemming om altijd toegang tot je locatie te krijgen en daarna om bestanden op te slaan. Maak nu een gratis OpenCelliD-account door op www.opencellid.org op Sign Up te klikken. Klik op de verificatielink en dan in het dashboard op Access Tokens. Je ziet daar één toegangstoken. Klik op Show Token en kopieer die.

Open dan op je telefoon weer de configuratie van de locatiemodule, tik linksboven op het menu en dan op Advanced Settings. Vul bij OpenCellID Access Token je token in. Keer terug, open Settings en vink bij Sources de optie OpenCellID aan. Keer weer terug, tik op Database / Create Database. De module downloadt nu de locatiedatabase naar je telefoon. Op een later moment kun je altijd op Update Database tikken om de database bij te werken.

Haal locatiedata uit de database van OpenCelliD.

9 Apps installeren met F-Droid

LineageOS for microG komt standaard met F-Droid, een appwinkel voor opensource-apps. Zo kun je hiermee de app Local GSM Location installeren, maar ook apps als Aegis Authenticator voor tweefactorauthenticatie, Joplin voor todo-lijstjes, Organic Maps voor offline navigatie, Syncthing voor synchronisatie van je bestanden, apps voor Home Assistant en openHAB, en nog veel meer. Voor veel propriëtaire Android-apps bestaan er opensource-alternatieven die je in F-Droid vindt. Ook apps updaten gebeurt in F-Droid. In de instellingen kun je zelfs automatische updates instellen.

Opvallend is dat F-Droid per app de zogenoemde anti-functies toont, bijvoorbeeld of de app gebruikmaakt van een propriëtaire back-end of je activiteiten aan de makers rapporteert. Ook de door de app gevraagde machtigingen toont F-Droid bij elke app. Zo kun je op basis van de anti-functies en machtigingen beslissen of je de app wel met deze functies wilt gebruiken of voldoende vertrouwt.

F-Droid toont bij elke app de ‘anti-functies’, functies die je misschien minder leuk vindt.

10 Apps installeren met Aurora Store

Op F-Droid vind je alleen opensource-apps. Voor apps als WhatsApp, Slack, Snapchat, Instagram, TikTok, Spotify en meer heb je een andere bron nodig. Maar zonder een Google-account kan dat niet met Google Play Store. Gelukkig bestaat er een alternatief: Aurora Store. Dit is een onofficiële opensource-client voor de Google Play Store. Je kunt hiermee dus apps op de Google Play Store zoeken, downloaden en updaten. Dat kan met een Google-account, maar ook anoniem. Aurora Store koppelt je dan aan een van de vele anonieme gebruikersaccounts. Soms lukt het aanmelden niet. Probeer het dan opnieuw, dan word je aan een willekeurig ander account gekoppeld.

Net zoals in Google Play Store krijg je in Aurora Store apps te zien per categorie, inclusief lijstjes met de populairste apps of apps die voor jou zijn aangeraden. De mogelijkheden zijn minder uitgebreid dan met Google Play Store. Zo kun je geen betaalde apps downloaden of updaten. Bovendien werken heel wat in-app-functies van allerlei apps niet wanneer je Aurora Store anoniem gebruikt. Soms krijg je bepaalde apps ook niet te zien, omdat het anonieme account dat je op dat moment gebruikt van een bepaald land is waar de app niet is toegelaten. Tik in dat geval bovenaan rechts op het tandwiel, dan op Manage your account / Log uit en log weer in als Anoniem. Je krijgt dan een willekeurig ander anoniem account en kunt opnieuw proberen of je de gewenste app vindt.

Met Aurora Store download en update je anoniem apps uit de Google Play Store.

11 Alternatieven voor Google-apps

Nu je een Android-systeem zonder Google-account hebt, moet je uiteraard voor alle Google-apps nog alternatieven zoeken. Wil je onmiddellijk een heel ecosysteem, dan loont het de moeite om naar Proton te kijken. Je kunt gratis een account maken bij deze dienstenprovider die zich focust op privacy en geen toegang heeft tot je gegevens dankzij end-to-end encryptie. Voor wie meer opslag en mogelijkheden wil, biedt Proton ook betaalde abonnementen aan. De apps Proton Mail, Proton Calendar, Proton Drive, Proton VPN en Proton Pass zijn te vinden in F-Droid en Aurora Store.

Maar je hoeft jezelf niet aan één ecosysteem te verbinden. Je kunt perfect losse apps installeren (zoals de mail-app K-9 Mail) of met DAVx5 in combinatie met een CalDAV/CardDAV-server je agenda en contacten in de standaard-apps van LineageOS integreren. Als wachtwoordbeheerder kun je bijvoorbeeld de app van Bitwarden installeren, in combinatie met de server van Bitwarden of je eigen Vaultwarden-server. Voor tweefactorauthenticatie is Aegis Authenticator een goede keuze.

Als je gewend bent om je browsergeschiedenis en -tabs tussen verschillende apparaten te synchroniseren met Google Chrome, dan is er ook daarvoor een alternatief zonder Google-account. Mozilla biedt een vergelijkbare functie voor Firefox aan met Firefox Sync. Als je de Firefox-app op LineageOS installeert en een gratis Mozilla-account aanmaakt, kun je dus ook je tabs synchroniseren. Interessant om te weten is dat dit met end-to-end encryptie werkt. Mozilla krijgt dus niet te zien welke webpagina’s je bezoekt.

Proton biedt een heel ecosysteem aan van diensten met end-to-end encryptie.