Al jaren adverteren tv-merken met gigantische, onrealistische contrastwaardes. Maar écht goed contrast zorgt wel degelijk voor een betere beeldkwaliteit. Combineer een hoger contrast met rijkere kleuren en een flinke maximale helderheid en je hebt een display-walhalla. Dan is precies de basis van de HDR-standaard. In dit artikel bespreken we wat HDR is, kijken we naar de stand van zaken bij computermonitoren en lees je waar je op moet letten als je er een uitzoekt. Ook bespreken we de beste HDR-monitoren van dit moment.

Het is héél hard gegaan met HDR (High Dynamic Range) bij televisieschermen. Heb je een beetje chique tv van maximaal een paar jaar oud, dan zit er waarschijnlijke HDR-ondersteuning op. Start je de Netflix-, Amazon Prime Video- of de Disney Plus-app, dan zie je een melding bij de meeste films en series dat er HDR-content aankomt, iets wat je merkt aan een zichtbaar betere beeldkwaliteit. Want in tegenstelling tot sommige twijfelachtige marketinglogo’s uit het verleden, valt er veel te zeggen voor HDR. Heel kort samengevat: sta je op het punt een nieuwe tv te kopen, dan wil je als het even kan echt een HDR-model hebben.

©PXimport

Wat is HDR?

De toepassing van HDR in computermonitoren verloopt helaas minder vlot. Voor we ons buigen over de oorzaken daarvan, kijken we eerst naar wat HDR is. HDR betekent in de basis dat het dynamische bereik, of dynamische contrast, van het scherm hoger is. Een hoger dynamische bereik is het verschil tussen de helderste delen en de donkerste delen in beeld. Je kunt zoiets uiteraard op verschillende manieren bereiken. Zo kun je de maximale helderheid verhogen, maar ook de donkere delen donkerder maken.

Een goede HDR-tv of -monitor richt zich op beide aspecten en toont dus lichtere pieken en donkerdere dalen. Het kleurbereik is het derde wiel van HDR, want écht indrukwekkend beeld vereist ook nog een breder kleurbereik. Rijkere kleuren met een hoger contrast zorgen zo voor een veel mooier beeld.

Content is leidend

HDR op je monitor hebben alleen is niet voldoende om ervan te profiteren, de content die je bekijkt moet ook klaar zijn voor HDR. De meeste moderne films en series worden opgenomen rekening houdend met HDR en profiteren dus van deze moderne techniek. Hierin ligt dan ook hét grote argument waarom de HDR-ontwikkeling bij computermonitoren wat trager gaat: de meeste content op computers kan er niet veel mee. Windows zelf weet pas sinds de laatste grote update redelijk met HDR om te gaan. In de eerste helft van 2019 was HDR vaker wel dan niet een probleem op pc’s. En dan is Windows zelf alleen maar een doorgeefluik.

Programma’s en apps binnen Windows zijn ook maar beperkt HDR-ready. Slechts een handjevol games profiteert écht van een HDR-monitor, een zeer select aantal YouTube-kanalen is in HDR te bekijken en toepassingen zoals browsers of Office-programma’s profiteren ook totaal niet van de HDR-functie. Sterker nog: die zien er soms zelfs slechter uit als je HDR inschakelt, waardoor je als HDR-monitorbezitter geregeld even de HDR-modus moet uitschakelen.

In theorie speelt het feit dat er meerdere HDR-formaten zijn, zoals HDR10, Dolby Vision en HDR10+, ook een rol bij de ontwikkelingen. Maar dat feit lijkt vooralsnog geen enorme rol te spelen vergeleken met de ontwikkelingen aan de content- en hardwarekant.

©PXimport

De VESA DisplayHDR-standaard

Laat het aan de fabrikanten over om HDR in te voeren en je krijgt één grote chaos. Zowel bij tv’s als bij monitoren werd te pas en te onpas met HDR-labels gestrooid. In theorie kan iets een HDR-scherm zijn zolang het met het signaal om kan gaan, maar een garantie voor een betere beeldkwaliteit is dat zeker niet. Tijd voor wat regulering dus. Hiervoor is de VESA DisplayHDR-standaard ontwikkeld, waar alle grote fabrikanten zich gelukkig achter hebben geschaard.

Fabrikanten als LG, Samsung, Philips, AOC, BenQ, HP, Dell en Gigabyte. Paneelbouwers zoals AU Optronics, Innolux en TPV, maar ook indirect betrokken partijen zoals Microsoft, Intel, AMD en Nvidia staan er ook achter. Kortom: de status van VESA DisplayHDR als dé standaard staat niet ter discussie.

©PXimport

Even hoog pieken

We kunnen beter spreken van DisplayHDR-standaarden. Het zijn er namelijk meerdere, variërend van DisplayHDR 400 tot DisplayHDR 1400, waarbij het getal overeenkomt met de piekhelderheid in nits. En hoe hoger de standaard voor helderheid, hoe strenger de eisen zijn voor de andere aspecten van beeldkwaliteit.

Een DisplayHDR 400-scherm hoeft niet veel meer te kunnen dan kortstondig 400 nits aan helderheid bereiken. Al voldoen de meeste écht goedkope schermen niet aan de 8bits-eis van deze standaard. DisplayHDR 400 is niet slecht, maar de lat ligt verre van hoog. Een DisplayHDR 1400-scherm vereist echter een extreem kleurbereik (95 procent DCI-P3 met 10-bitsprocessing), en moet ook in staat zijn minimaal 900 nits vast te houden bij een volledig wit beeld. Eventjes hoog pieken is dan niet meer voldoende om aan deze standaard te voldoen.

©PXimport

Piekhelderheid versus langdurige helderheid

Hoge pieken in kleine stukjes van het scherm geven een flinke boost aan spectaculaire momentel. Denk aan een explosie, een flits of reflectie. Een hoge helderheid in grotere delen voor langere tijd zorgt voor prachtige scènes. Denk aan zonsopkomsten of opnames van besneeuwde bergen; zaken waar dus alleen de betere HDR-schermen echt een verschil maken. Het liefst kan een monitor allebei, maar het is erg duur om een scherm te maken dat voor langere tijd een hoge helderheid kan weergeven. De meeste betaalbare monitoren richten zich dan ook vooral op het kunnen weergeven van heldere pieken.

DisplayHDR 400 en 600, ook wel eens liefkozend ‘HDR-lite’ genoemd, komen het meest voor vanwege de milde eisen ervan voor langdurige helderheid. Dat, plus een gebrek aan echte eisen voor kleur en de donkere delen in het scherm. De 320- en 350nits-vereisten voor langdurige helderheid zijn niet per se slecht, maar nauwelijks hoger dan wat je van een degelijke monitor van de afgelopen jaren zou verwachten. Zo rond de 300 was al jaren een redelijke basis, en 320 of 350 is dan voor het blote oog nauwelijks helderder.

Het DisplayHDR 400- of 600-label moet je dan ook vooral zien als een extraatje bovenop de andere specificaties. Het scherm kan dan overweg met HDR-signalen en geeft dus iets indrukwekkendere pieken weer, maar daar blijft het wel bij. Hoop niet al te zeer op betere kleuren (al wisselt dat per scherm), of een echt beter contrast. Niet vreemd dat veel kopers van DisplayHDR 400- of 600-panelen teleurgesteld raken wat de HDR-prestatie betreft: de échte HDR-ervaring met hoge helderheid, extreem contrast en rijkere kleuren ontbreekt.

DisplayHDR 400 en 600 vermijden?

DisplayHDR 1000 en hoger: de echte innovatie.

Tot voor kort was DisplayHDR 1000 de hoogst beschikbare certificering. Onlangs is daar DisplayHDR 1400 aan toegevoegd, toen bleek dat een aantal fabrikanten in staat was om heel snel flinke stappen vooruit te zetten. Al is DisplayHDR 1400 vooral toegevoegd voor ontwikkelaars van HDR-content. DisplayHDR 1000 is daarom de drempelwaarde voor een échte HDR-ervaring voor consumenten. Een 1000nits-piekhelderheid is genoeg om je ogen even te laten samenknijpen. De 600nits-vereiste voor langdurige weergave is een enorme bak licht en VESA stelt stevige eisen wat kleur en contrast betreft.

Een fabrikant moet dus een kwalitatief zeer goed paneel gebruiken én een extreme lichtbron erachter zetten. Ook moet er een oplossing bedacht worden om de lichtbron plaatselijk te dimmen om het extreme contrast mogelijk te maken; het zogenoemde local dimming. Oledpanelen zijn een uitzondering, daarop kan elke pixel individueel worden uitgeschakeld. Om de huidige TN-, VA- en IPS-panelen aan de DisplayHDR 1000-standaard te laten voldoen, moet de achterliggende backlight in zones worden aangestuurd.

DisplayHDR 1000 is niet heilig

Hoe meer van die zones, hoe beter de beeldkwaliteit. Vandaar dat we veel fabrikanten zien opscheppen over hun aantal FALD-(Full Array Local Dimming) zones. Deze hebben tientallen tot honderden kleine zones die individueel dimmen of oplichten. Zelfs in de beste schermen met honderden zones zien we echter nog wat ongewenste neveneffecten, zoals het halo-effect. Dat is het zichtbaar oplichten van donkere delen in de nabijheid van erg lichte delen. Je zult reviews moeten lezen om er zeker van te zijn dat een scherm op andere fronten ook echt high-end is.

Het feit dat er slechts een tiental DisplayHDR 1000-monitoren op de markt is, waarvan slechts één onder de 1000 euro, is tekenend voor de complexiteit. Uiteraard bewaren fabrikanten dure technieken natuurlijk vaak voor monitoren die ook op andere fronten uitzonderlijk zijn, denk aan de gigantische Samsung C49RG90, een 49 inch Super Ultra Wide 120Hz-scherm, of de ASUS ROG Swift PG27UQ; de eerste 4K 144Hz ips-monitor.

©PXimport

HDR-monitor: nu of later?

We uitten hiervoor wat kritiek op de zwakke DisplayHDR 400- en in mindere mate 600-standaard, en stellen dat ook de DisplayHDR 1000-standaard niet heilig is. Doe je er dan verstandig aan nu in een HDR-monitor te investeren?

De ontwikkeling van monitoren is in een stroomversnelling geraakt. We zijn in korte tijd naar veel grotere en snellere panelen gegaan, oled komt op, nieuwe backlighttechnieken zoals mini-led en FALD zijn in opmars en ook andere technieken brengen flink wat verschuivingen met zich mee. Zo zien we tegenwoordig ook FreeSync en G-Sync HDR-monitoren die HDR combineren met een soepeler beeld in games.

Het lijkt dan ook heel aantrekkelijk om nog even te wachten. Elke paar maanden komt er tenslotte wat nieuws uit en zakken de prijzen.

Maar anderzijds houden de forse ontwikkelingen van de laatste jaren ook in dat als jouw huidige monitor wat jaartjes oud is, je met een scherm van nu er enorm op vooruitgaat. Zoals met menig ander computeronderdeel kun je tot in de eeuwigheid blijven wachten, de ontwikkelingen houden nooit op. Daarbij verwachten we niet dat komend jaar opvallende veranderingen met zich meebrengt, we zullen vermoedelijk geleidelijk wat meer HDR-modellen op de markt zien verschijnen.

Daarom hebben we voor iedereen die aan een nieuwe scherm toe is de beste HDR-schermen van dit moment op een rijtje gezet.

Dell Ultrasharp U2518D

Degelijke consumentenmonitor met HDR als bonus

Zoals gezegd, zijn échte HDR-monitoren prijzig. Dus kijken we voor ons instapadvies naar een degelijke allroundmonitor voor zo’n 300 euro, waarbij de HDR-ondersteuning gewoon een klein, zinvol extraatje is. De Dell Ultrasharp U2518D is alweer een jaartje of twee oud, dat verklaart waarom hij geen DisplayHDR-certificaat heeft. Een scherm van 25 inch is een praktisch formaat, de hogere 2560x1440-resolutie geeft hem een mooie scherpte en wat extra werkruimte voor foto- en videobewerking. Het is ook een enorm degelijk scherm, met een stevige bouw en een in hoogte verstelbare voet. Met een 60Hz-refreshrate is het geen scherm waar gamers warm voor lopen, maar de beeldkwaliteit is uitstekend en een incidenteel spelletje spelen, is geen probleem.

De HDR-ondersteuning is vooral een bonus, maar dat maakt hem niet vervelend. De pieken benaderen op een haar na de 600 nits en hoewel Dell officieel 350 nits sustained opgeeft, haalde ons eigen model ruimschoots de 400. Het is geen echte wide-gamut monitor voor ultieme HDR-kleuren, maar het kleurbereik is prima en de nauwkeurigheid vanuit de fabriek zelfs heel goed. Daarmee weet de U2518D met HDR-content toch nét dat beetje extra te geven waar je op hoopt, iets wat we zelden zien op dit prijsniveau.

©PXimport

Dell Ultrasharp U2518D

Prijs
€ 299,-
Formaat
25 inch
Resolutie
2560 x 1440 pixels
Refreshrate
60 Hz
Paneeltype
IPS
HDR
HDR10 (geen DisplayHDR-certificering)
Website
www.dell.nl8Score80

Philips Momentum 436M6VBPAB

Echte HDR voor weinig

De Philips Momentum 436M6VBPAB heeft het voordeel met ruime voorsprong het voordeligste DisplayHDR 1000-scherm te zijn. Met 579 euro kost hij grofweg de helft van het eerstvolgende alternatief. Kijken we puur naar de HDR-prestatie, dan laat Philips zien dat ze het snappen: uitstekend contrast, extreme helderheid (meer dan 700 nits voordat je in HDR-modus gaat), diepe zwartwaardes en een allround prima beeldkwaliteit. Met zijn 60Hz-verversingssnelheid is het echter geen echte gamemonitor voor pc-fanaten.

De lage prijs kent ook zijn consequenties. Zo wiebelt het scherm redelijk wat als we tegen ons (zeer stevige) bureau duwen, is de local dimming teleurstellend en zijn de kijkhoeken niet zo goed als ips-alternatieven. Het voornaamste punt is echter de enorme diagonaal van 43 inch, die hem voor velen simpelweg onpraktisch maakt; op een meter afstand zitten van zo’n scherm werkt niet lekker. Deze Philips levert dus de beste HDR-prestaties van elke monitor in deze prijsklasse, maar of het dé monitor voor jou is, is maar zeer de vraag. Zelf zien we dit meer als een console-gamingmonitor dan een desktopmonitor.

©PXimport

Philips Momentum 436M6VBPAB

Prijs
€ 579,-
Formaat
43 inch
Resolutie
3840 x 2160 pixels
Refreshrate
60 Hz
Paneeltype
VA
HDR
DisplayHDR 10007Score70

Gigabyte Aorus FI27Q

De échte alleskunner met een beetje HDR

Voor onze echte alleskunner, een monitor die én de resolutie en topbeeldkwaliteit biedt voor creatieve professionals én de echte snelheid voor gamers zonder een vermogen te kosten, moeten we een stapje terugzetten wat HDR betreft. En dat doen we met de Gigabyte Aorus FI27Q. Met 27 inch en een 1440p-resolutie kent hij een mooie balans tussen voldoende pixels voor serieus werk én niet te veel pixels, iets waardoor een degelijke videokaart er moeite mee heeft games in die resolutie aan te sturen.

Hij heeft een goed afgesteld ips-paneel en is met een 165Hz-verversingssnelheid ook nog eens lekker snel. De gamer rgb-verlichting en ietwat agressieve vormgeving zullen niet iedereen aanspreken, maar we moeten Gigabyte punten geven voor de uitstekende bouwkwaliteit, stabiliteit en verzameling aansluitingen. Het is een uitstekend gebalanceerde monitor.

Met een bovengemiddelde constante helderheid van meer dan 450 nits in SDR-modus, en pieken nabij de 600 nits in HDR-modus, weet hij als HDR-monitor net als de Dell UD2518D in elk geval íets toe te voegen aan HDR-games en -films. Local dimming ontbreekt, maar gezien de prestaties in de Philips-monitor zien local dimming liever ontbreken dan matig uitgevoerd. Echte HDR zullen we het niet noemen, maar ook hier mogen we het in elk geval een bescheiden aantrekkelijke toevoeging noemen op een uitstekend totaalplaatje.

©PXimport

Gigabyte Aorus FI27Q

Prijs
€ 499,-
Formaat
27 inch
Resolutie
2560 x 1440 pixels
Refreshrate
165 Hz
Paneeltype
IPS
HDR
DisplayHDR 4009Score90

ASUS ROG Swift PG35VQ

De ultieme (HDR) Monitor

Voordat iemand te enthousiast wordt: de ASUS ROG Swift PG35VQ kost 2799 euro en is daarmee simpelweg geen optie voor de meeste consumenten. Maar heb je het geld ervoor over, dan krijg je in elk geval wél zowel een ultieme monitor als een praktisch ultieme HDR-ervaring. Deze 35 inch 3440x1440p Ultrawide is zowel op papier als in de praktijk ultiem: 200Hz-verversingssnelheid, HDR 1000, G-Sync Ultimate en FALD met 512 zones. Asus heeft bovendien wat tijd en moeite geïnvesteerd om het halo-effect weg te nemen. Het is niet helemaal weg, maar de vooruitgang vergeleken met eerdere FALD-opties is duidelijk zichtbaar.

Er is niet veel dat we niet leuk vinden aan dit scherm, en om de ervaring te beschrijven komen we superlatieven tekort. Kleuren kloppen, de helderheid klopt, de local dimming maakt indruk, de afstelling vanuit de fabriek is goed, de bouwkwaliteit en afwerking zijn goed en de firmware van Asus met de nodige extraatjes voor gamers is zeer welkom. Alleen tja, die prijs maakt hem vermoedelijk meer een voorbeeld van hoe mainstream gamingmonitoren er over een jaar of twee uit gaan zien dan een echt reële optie.

©PXimport

ASUS ROG Swift PG35VQ

Prijs
€ 2799,-
Formaat
35 inch
Resolutie
3440 x 1440 pixels
Refreshrate
200 Hz
Paneeltype
VA
HDR
DisplayHDR 10008Score80

ASUS ProArt PA32UCX

Voor de HDR-ontwikkelaar

De Asus ProArt PA32UCX is nog extremer dan de PG35VQ, maar dit is een monitor met een compleet andere insteek. Hij is namelijk voor ontwikkelaars van HDR-content bedoeld. Ondersteuning voor zowel Dolby Vision, HDR-10, Hybrid Log Gamma en de optie tot hardwarematige kalibratie tonen aan dat deze monitor draait om simpelweg met alle content overweg kunnen. Dit scherm geeft ons echter wel de uitgelezen kans om te ervaren hoe HDR-content er nu écht uit hoort te zien, want dat is wat hij doet.

De PG32UCX is indrukwekkend op papier: mini-led-backlight met 1152 zones waarmee het halo-effect praktisch verdwenen is, een true 10bits-paneel met extreem kleurbereik, een accurate kalibratie vanuit de fabriek voor zowel sRGB-, AdobeRGB- als DCI-P3 profielen. De piekhelderheid claim staat op 1200 nits. In de praktijk gaat hij nog verder: meer dan 1600 nits. Het scherm wist zelfs meer dan 1500 nits te produceren met 75 procent van het scherm op wit. Op dat moment heb je een zonnebril nodig, plus enkele ventilatoren in het scherm om het geheel te koelen.

Zelfs moderne tv’s zijn niet in staat zoveel helderheid weer te geven en zeker niet op grotere delen van het scherm tegelijk. Een koopadvies zullen we niet direct geven, maar we zouden wel adviseren dit scherm een keer ergens te gaan bekijken. Als geen ander laat de ProArt PA32UCX namelijk zien hoe indrukwekkend HDR is.

©PXimport

ASUS ProArt PA32UCX

Prijs
€ 3299,-
Formaat
32 inch
Resolutie
3840 x 2160 pixels
Refreshrate
60 Hz
Paneeltype
IPS (Mini LED)
HDR
DisplayHDR 10009Score90

Alle monitoren op een rij

©PXimport

Je game-ervaring hangt sterk af van hoe goed je hardware aansluit bij de vaak hoge eisen van moderne games. Maar zelfs met minder krachtige hardware kun je met de juiste instellingen vaak soepel gamen zonder storende elementen.

In het kader ‘Game-pc’ vind je specifieke tips voor het aanschaffen van hardwarecomponenten die ideaal zijn voor een krachtige game-pc. Dit lijkt ons nuttig, maar het is natuurlijk minder relevant als je niet bereid bent (flink) te investeren in nieuwe onderdelen. Met dit artikel richten we ons daarom hoofdzakelijk op de lezer die met een beperkt budget zijn bestaande systeem wil behouden en optimaliseren.

Je kunt namelijk op veel vlakken verbeteringen aanbrengen, vooral bij hardware (zoals cpu, gpu, monitor en opslagmedium), netwerk, besturingssysteem, drivers, processen en applicaties.

Voor je begint met optimaliseren, is het belangrijk inzicht te krijgen in de belangrijkste factoren voor ‘glitchvrij’ gamen, zodat je weet waar je aandacht aan moet besteden.

1 Factoren

Een van de belangrijkste factoren is een hoge framerate, doorgaans uitgedrukt in fps (frames per seconde). Dit is de snelheid waarmee de beelden worden getoond en hangt sterk af van je gpu en cpu. Bij eenvoudige games volstaat 30 fps vaak, maar grafisch intensieve games spelen merkbaar beter bij 60 fps. Voor intens competitief gamen is zelfs 144 of meer fps raadzaam. Het is belangrijk dat de fps daarbij stabiel blijft, aangezien schommelingen haperingen in het beeld kunnen veroorzaken.

Ook invoervertraging (input latency) is van belang, zeker bij competitieve games. Een lage vertraging tussen je acties, zoals muisklikken of toetsindrukken, en wat je ziet op het scherm is essentieel. Deze vertraging wordt beïnvloed door de gpu, cpu, monitor en bij online gamen ook door je internetverbinding. Ook netwerkvertraging (lag) wil je in dit geval zeker vermijden.

Daarnaast wil je het zogeheten ‘tearing’ voorkomen, waarbij het beeld lijkt te breken of te verschuiven. Dit probleem ontstaat door een gebrekkige synchronisatie tussen je gpu en monitor, doordat de gpu te weinig of net te veel frames levert.

In dit artikel geven we concrete tips en technieken om precies zulke storende factoren als te lage of inconsistente fps, te hoge invoer- of netwerkvertraging en tearing te vermijden.

Bij tearing lijkt het beeld op te breken in meerdere delen, dat wil je natuurlijk voorkomen.

2 Benchmarking

Voor je met optimalisatietechnieken start, is het verstandig eerst te meten hoe goed je huidige configuratie presteert. Na upgrades of optimalisaties kun je dezelfde meting herhalen voor een duidelijke vergelijking.

Zo’n meting voer je uit met een benchmark. Een van de bekendste is 3DMark. Deze tool bevat verschillende tests om prestaties van je gpu, cpu en je systeem als geheel in een game-context te meten. Je kunt bijvoorbeeld Time Spy gebruiken om DirectX 12-prestaties van games te analyseren. Fire Strike focust op DirectX 11 (voor mid-range-systemen), terwijl Port Royal geschikt is voor raytracing-prestaties. Voor meer technische uitleg van deze benchmarks kun je de online gebruikersgids raadplegen.

Andere benchmarks zijn ook beschikbaar. Cinebench bijvoorbeeld meet via hoge kwaliteit 3D-afbeeldingen de prestaties van je cpu, inclusief afzonderlijke kernen. Voor grafische benchmarking en stresstests van je gpu kun je bijvoorbeeld Unigines Heaven of Superposition gebruiken.

Time Spy van 3DMark meet de prestaties van de Microsoft API DX12.

3 Monitoring

Tijdens het gamen is het nuttig om de prestaties van verschillende onderdelen te meten. Een handig hulpmiddel hiervoor is RivaTuner Statistics Server (RTSS), dat bijvoorbeeld geïntegreerd is in MSI Afterburner. Deze tool is ideaal voor veilig en eenvoudig gpu-overklokken zonder veel technische kennis (zie paragraaf 5).

Installeer MSI Afterburner samen met de RivaTuner-software en start het programma. Klik op het tandwielpictogram en controleer of de juiste gpu is geselecteerd. Ga naar het tabblad Toezicht en vink de onderdelen aan die je wilt monitoren, zoals GPU temperatuur, GPU gebruik, GPU core klok, GPU ventilator snelheid, GPU temp/power/voltage limit, CPU temperatuur/gebruik/klok (genummerde cpu-kernen hoef je niet te selecteren), CPU power, Beeldverversings snelheid en Frame tijd. Zet bij elk item ook een vinkje bij Toon informatie op het scherm (OSD) en bevestig je keuzes.

Open vervolgens het instellingenvenster van RTSS via het pictogram in het Windows-systeemvak. Controleer of Show On-Screen Display is ingeschakeld en kies bij voorkeur Raster 3D als weergave. Optimaliseer en positioneer deze naar wens. Deze OSD werkt doorgaans goed in DirectX- en OpenGL-games. Overigens bevat Steam een fps-teller die je met behulp van Alt+Tab op je scherm kunt zetten.

RivaTuner Server Statistics is hier gekoppeld aan de monitoringtool MSI Afterburner.

4 Hardware

Meten is weten, en die fase hebben we afgerond. Nu richten we ons volledig op diverse optimalisaties, opgesplitst in verschillende (en deels overlappende) categorieën. We beginnen met de hardware, met de gpu in de hoofdrol.

Houd je gpu-drivers regelmatig, bijvoorbeeld maandelijks, up-to-date. Gebruik hiervoor bij voorkeur de software van de fabrikant, zoals GeForce Experience of de Nvidia-app, of AMD Adrenalin Edition. Via het configuratiescherm van deze tools krijg je vaak extra opties voor betere gameprestaties, met invloed op zowel fps als beeldkwaliteit.

We nemen Nvidia als voorbeeld. Open NVIDIA Control Panel en ga naar 3D-instellingen beheren. Overweeg bij Algemene instellingen de volgende instellingen voor het basisprofiel: Energiebeheermodus op Optimaal vermogen; Textuurfilteren – Kwaliteit op Prestatie; Thread Optimalisering op Aan; Grootte shadercache op Onbeperkt; en Weinig vertraging-modus op Aan of Ultra. Bevestig met Toepassen. Klik op Beginwaarden om terug te keren naar de standaardinstellingen.

Je kunt hier ook Verticale synchronisatie op Uit zetten, maar in principe horen de gpu-frames afgestemd te zijn op de verversingsfrequentie (refresh rate) van je monitor. Heb je last van tearing, zet deze instelling dan op Aan of kies een van de andere opties.

Controleer ook even de instellingen van je muis of controller via Instellingen / Bluetooth en apparaten. Kies hier Muis / Aanvullende muisinstellingen. Voor preciezere en consistentere muisaansturing kun je op het tabblad Opties voor de aanwijzer de optie Precisie van de aanwijzer verbeteren uitschakelen, waarmee je aanwijzerversnelling uitzet, wat de cursorbeweging voorspelbaarder maakt.

Vanuit het configuratiescherm kun je allerlei instellingen van je gpu aanpassen.

5 Hardware overklokken

Gevorderde gebruikers kunnen ook overwegen hun gpu te overklokken. Ga eerst na of er in het UEFI/BIOS van je systeem hiervoor geen zogeheten XMP’s (eXtreme Memory Profile) beschikbaar zijn gesteld door de geheugenfabrikant. Je herkent deze aan opties zoals XMP, Memory Profile of DOCP. Kies het gewenste profiel waarbij je geheugen op een hogere snelheid kan werken.

Bij de meeste games kun je voordeel halen uit een overgeklokte gpu. Hiervoor is MSI Afterburner zeer geschikt, omdat je hiermee veilig kunt werken. Je combineert dit bij voorkeur met MSI Kombustor (klik na installatie op het K-pictogram in MSI Afterburner), een stresstest-tool die de stabiliteit van jouw gpu na overklokken controleert via zware grafische workloads.

Begin met het verhogen van de Core Clock (MHz) - niet de Core-voltage - in stappen van ongeveer 20. Boven de 50 verhoog je bij voorkeur in stappen van 10. Bevestig telkens met Toepassen (ronde knop met vinkje). Lukt dit niet, zet dan (indien mogelijk) de schuifknoppen bij Power Limit (%) en Temp Limit (°C) tijdelijk op het maximum, en stel via de A-knop de Fan Speed (%) in op 75%. Bevestig je instellingen met Toepassen.

Laat tijdens de aanpassingen de stresstest in Kombustor draaien en houd de resultaten in de gaten, zoals de gpu-temperatuur (je kunt hier ook de OSD van RTSS oproepen). Als deze te hoog wordt of de stresstest crasht, verlaag de waarde dan met ongeveer tien procent.

Verhoog daarna de Memory Clock in stappen van maximaal 10. Blijf ook hier tien procent onder de waarde waarbij de stresstest onstabiel wordt. Klik vervolgens op Opslaan (diskette-pictogram) en selecteer profielknop 1. Tot slot klik je rechtsboven op de Windows-knop, zodat je systeem voortaan met deze profielwaarden opstart.

Overklokken met MSI Afterburner, met Kombustor als ‘waakhond’ (je ziet hier ook de RTSS-overlay).

6 Systeeminstellingen

Op het niveau van je besturingssysteem kun je enkele instellingen optimaliseren. We nemen Windows 11 als uitgangspunt. Ga naar Instellingen / Gaming. Open Gamemodus en schakel deze in. Hiermee verbeter je de prestaties tijdens het gamen door cpu- en gpu-bronnen prioriteit te geven (onder meer om framedrops te voorkomen), achtergrondprocessen te beperken en storende meldingen uit te schakelen.

Zorg er ook voor dat Windows-updates niet tijdens een gamesessie starten. Ga naar Instellingen / Windows Update, klik op Geavanceerde Updates en stel bij Gebruikstijden instellen de gewenste uren in via Handmatig.

Met de ingebouwde module Energiebeheer kun je het voorkeurschema instellen op Hoge prestaties. Voor snellere pc’s kun je zelfs de optie Topprestaties activeren door op de Opdrachtprompt dit commando uit te voeren:

Met powercfg /list controleer je of het schema is toegevoegd. Verwijder een schema met powercfg /delete <ID>. Of maak in Energiebeheer je eigen schema met Een energiebeheerschema maken.

Je kunt ook grafische instellingen per app aanpassen. Ga naar Instellingen / Systeem / Beeldscherm / Graphics. Zoek de gewenste app, selecteer deze, klik op Opties en kies bijvoorbeeld Hoge prestaties. Bevestig met Opslaan.

Je kunt ook een extra energiebeheerschema voor topprestaties zichtbaar maken.

7 Extra instellingen

Je kunt een paar extra systeeminstellingen aanpassen om de gameprestaties verder te verbeteren. Controleer bijvoorbeeld de locatie van het bestand pagefile.sys, vooral bij beperkt intern geheugen. Windows verplaatst data van het RAM naar dit virtuele geheugenbestand om ruimte vrij te maken. Zorg dat dit bestand op een snelle ssd staat.

Controleer dit via Instellingen / Systeem, klik op Geavanceerde systeeminstellingen en druk op Instellingen op het tabblad Geavanceerd. Klik op Wijzigen. Staat je Windows-schijf niet op een snelle ssd, dan beperk je via Aangepaste grootte de ruimte op deze schijf en wijs je het grootste deel toe aan de snelste schijf. Of kies Grootte wordt door het systeem beheerd. Bevestig met Instellen en OK.

Daarnaast kun je HAGS (Hardware GPU Scheduling) activeren, waarmee de gpu grafische taken rechtstreeks afhandelt. Dit versnelt processen en verbetert grafische prestaties, met minder stutter en invoervertraging. Ga hiervoor naar Instellingen / Systeem, kies Beeldscherm / Graphics en klik op Standaardinstellingen voor afbeeldingen wijzigen. Als je gpu dit ondersteunt, kun je hier GPU met hardwareversnelling plannen inschakelen. Eventueel schakel je hier ook Optimalisaties voor games met vensters in, wat de prestaties van DirectX 10/11-games in venstermodus ten goede kan komen.

HAGS kan de grafische prestaties wat opkrikken als je gpu dit ondersteunt.

Op zoek naar de optimale game-ervaring? Met deze accessoires creëer je jouw ideale gameroom

8 Software

Bij online gamen is natuurlijk ook een optimale netwerkconnectie van groot belang. Idealiter gebruik je hiervoor een bekabelde verbinding of een draadloze router met 5GHz-wifi voor een lagere ping. Controleer je wifi-snelheid met een gratis tool zoals www.speedtest.net.

Voordat je andere software aanpast, is het verstandig eerst de tuningsmogelijkheden van je game-applicaties zelf te bekijken. Veel games, zoals Age of Empires III, bieden via schuifbalken, numerieke waarden of andere instellingen opties om framerate en andere prestaties te beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan instellingen voor grafische detaillering, zoals texturen en schaduwen, anti-aliasing-technieken en tekenafstand (de mate waarin verder afgelegen objecten worden gerenderd).

Verder, om onnodig geheugenverbruik te beperken, kun je controleren welke apps automatisch opstarten met Windows. Schakel overtollige apps uit via Windows Taakbeheer (Ctrl+Shift+Esc) in de rubriek Opstart-apps.

In Taakbeheer kun je bij Processen en Services onnodige achtergrondprocessen en services tijdelijk uitschakelen via het contextmenu, vooropgesteld dat je goed weet wat je doet. Gevorderde gebruikers kunnen in de rubriek Details per applicatie via het contextmenu de opties Prioriteit (hoeveelheid toegewezen processortijd; kies bij voorkeur niet voor realtime) en eventueel Affiniteit (hoeveel en welke processorkernen worden gebruikt) aanpassen.

Overweeg ook het gebruik van gameboosters, die gameprestaties semiautomatisch optimaliseren. Een bekende gratis tool is Razer Cortex (extra tools niet installeren). Na aanmelding kun je via Game booster met Boost now meerdere optimalisaties uitvoeren, zoals Disable CPU Sleep Mode, Clear Clipboard, Clean RAM en Disable Telemetry. Ook kunnen geselecteerde processen en services worden uitgeschakeld om geheugen vrij te maken. Met de optie Restore now herstel je de oorspronkelijke instellingen.

Een andere populaire tool is MSI Dragon Center, die zich vooral richt op MSI-hardwarecomponenten en vergelijkbare functionaliteit biedt.

Gamebooster Razer Cortex automatiseert het optimaliseren van systeeminstellingen en achtergrondprocessen.

9 Netwerk

Bij online gamen is natuurlijk ook een optimale netwerkconnectie van groot belang. Idealiter gebruik je hiervoor een bekabelde verbinding. Controleer in Apparaatbeheer (klik met rechts op de Windows-startknop) of de drivers van je netwerkadapter up-to-date zijn. Klik met rechts op een adapter en kies Stuurprogramma bijwerken.

Je kunt ook kiezen voor een draadloze 5GHz-wifi-router. Controleer je wifi-snelheid met een gratis tool zoals www.speedtest.net. Daarnaast kun je voor draadloze netwerken een speciale tool gebruiken om de signaalkwaliteit te analyseren, zoals Acrylic Wi-Fi Analyzer. Dit onderdeel van de Acrylic Suite biedt een live signaalgrafiek en laat je kanaaloverlappingen en andere netwerkproblemen analyseren. De volledige functionaliteit is vijf dagen gratis beschikbaar.

Veel routers bieden QoS-instellingen (Quality of Service) waarmee je dataverkeer voor specifieke applicaties, poorten of apparaten kunt prioriteren. Dit kan latency en jitter verminderen. Sommige routers hebben een gamemodus in de QoS-configuratie voor automatische optimalisatie van populaire games en consoles, geavanceerdere routers bieden SQM (Smart Queue Management).

Controleer met de module Broncontrole (druk op Windows-toets+R en voer resmon uit) welke applicaties veel bandbreedte gebruiken. Sorteer bijvoorbeeld op de kolom Totaal (bytes/seconde) en sluit overtollige software af. Om de puntjes op de i te zetten, kun je de prestaties van de gebruikte DNS-server testen met DNS Benchmark. Open het tabblad Nameservers, klik op Run Benchmark en zet een vinkje bij Sort Fastest Nameservers: de snelste DNS-servers vind je nu in principe bovenaan. Deze kun je gebruiken in de netwerkconfiguratie van Windows of in je router voor je hele netwerk.

Controleer de kwaliteit van je draadloze verbinding met Acrylic Wi-Fi Analyzer.

Wanneer je kiest voor een inbouwvriezer werk je deze natuurlijk het liefst netjes weg achter een mooie keukendeur. Je vindt ze in hoogtes van 72 tot 178 cm, maar ook als onderbouw diepvrieskast die onder je aanrechtblad passen. Waar moet je allemaal nog meer op letten bij een inbouwvriezer voordat je deze aanschaft?

Een inbouwvriezer biedt als voornaamste voordeel dat de kast mooi is weggewerkt in je keuken. Juist daarom is het belangrijk om vooraf goed op een aantal zaken te letten als je zo’n vriezer wilt kopen.

Formaten

Inbouwvriezers zijn te koop in een aantal vaste maten. Die maten zijn gestandaardiseerd, zodat het eenvoudig is om de juiste inbouwvriezer bij de juiste inbouwkast te kopen en andersom. De ruimte in een inbouwkeuken waar de inbouwvriezer komt, is ietsje groter dan de inbouwvriezer zelf. Logisch, omdat zo'n inbouwvriezer wel makkelijk geplaatst moet kunnen worden, maar er ook weer eenvoudig uit moet kunnen in geval van reparatie of vervanging.

Bij een inbouwvriezer kun je kiezen uit de volgende hoogtes: 72, 88, 102, 122, 140, 178 en 180 cm. De breedte van inbouwvriezers ligt doorgaans tussen de 54 en 56 cm, het is dus belangrijk dat de breedte van de nis hierop is afgestemd. De diepte van een inbouwvriezer kan ook iets variëren, maar 54,5 cm is doorgaans de gemiddelde diepte. Je kunt ook kiezen voor een ondervriezer; een losse kleinere kast van zo'n 80 cm hoog die past onder het aanrechtblad.

Bij de aanschaf van een inbouwvriezer of elke inbouwapparatuur vind je altijd de informatie over de grootte van de nis. De nis is de plek in de inbouwkeuken waarin de inbouwapparatuur wordt geplaatst. Deze informatie is dus erg belangrijk bij het kiezen voor de juiste inbouwvriezer en de gewenste keuken.

©MG | ID.nl

Scharnier- en deursystemen

Bij de aanschaf van een inbouwvriezer houd je rekening met het soort scharniersysteem dat je wil gebruiken. Er zijn twee soorten deursystemen: deur-op-deurscharnieren en sleepdeursystemen. Bij een deur-op-deursysteem wordt de deur van de keuken direct op de deur van de vriezer geplaatst en is er geen speling tussen beide deuren.

Bij een sleepsysteem wordt de vriezerdeur met een glijd- of sleepsysteem bevestigd aan de keukendeur. Hierdoor schuift de deur van de keuken over de koelkastdeur. De deuren bewegen dan afzonderlijk van elkaar. Zo'n systeem komt het vaakst voor en is ook het eenvoudigst te installeren.

Bij een deur-op-deursysteem wordt het paneel van de keukendeur direct op de deur van de vriezer gemonteerd. Het keukenpaneel draait dus op hetzelfde moment als de vriezerdeur. Voor een deur-op-deursysteem heeft de vriezer andere scharnieren die het gewicht van zowel de deur van de vriezer als het keukenpaneel moeten kunnen dragen. Bij een inbouwvriezer die geschikt is voor een deur-op-deursysteem, wordt het buitenste gedeelte van de vriezerdeur los geleverd.

Ventilatie

Een vriezer produceert aan de achterzijde warmte. Deze warmte moet goed kunnen worden afgevoerd en dat kan alleen als de nis waar de inbouwvriezer in wordt geplaatst, voldoende ruimte aan de achterkant heeft. De achterkant van de nis houd je vanzelfsprekend open en moet aan de achterkant tussen de muur en de vriezer minstens 10 centimeter vrijgehouden worden. Bij sommige inbouwvriezers krijg je aparte spacers mee die je op de achterkant van de vriezer kunt monteren om de juiste afstand te behouden, zodat je de vriezer ook niet te ver richting muur kunt plaatsen.

©MG | ID.nl

Geluidsdemping

Het geluid van een inbouwvriezer kan soms als storend worden ervaren. Dit geluid bestaat doorgaans uit twee componenten: luchtgeluid, zoals het brommen van de compressor, en contactgeluid, veroorzaakt door trillingen die via het meubel kunnen worden doorgegeven. Zowel vrijstaande- als inbouwmodellen kunnen hier last van hebben, maar met wat aanpassingen kun je het geluid reduceren. Zorg voor voldoende ventilatieruimte rondom de vriezer. Ga je gebruik maken van geluidsabsorberende materialen , houd er dan rekening mee dat deze warmte vasthouden.

Om luchtgeluid te dempen, kan aan de achterkant en eventueel zijkanten van de nis of de muur geluidsabsorberend materiaal worden bevestigd. Dit materiaal vangt het geluid van de compressor op en voorkomt dat het zich verder door de ruimte verspreidt. Er zijn hier verschillende soorten platen en strips voor verkrijgbaar.

Zoek een stil exemplaar

Omdat het lastig is om een inbouwapparaat van tevoren te testen op geluidsproductie, kun je natuurlijk in ieder geval alvast kijken naar de specificaties van een inbouwvriezer. Bij doorgaans alle online winkels vind je de relevante informatie over geluidsproductie bij de specificaties. Het maximaal hoorbare geluid wordt weergegeven in Decibel, afgekort als dB. Gemiddeld produceren inbouwvriezers een geluid van rond de 35 en 40 dB, maar dit zijn natuurlijk alleen piekmomenten, bijvoorbeeld als de compressor aanslaat. De informatie over de geluidsproductie vind je overigens ook op het energielabel, zie hieronder.

Zuinigheid

Tot slot moeten we het energieverbruik natuurlijk niet vergeten. Hoe zuiniger een inbouwvriezer is, hoe meer geld je op het gebruik ervan bespaart. Dankzij de specificaties en het welbekende energielabel koop je eenvoudig een energiezuinig model. Je ziet dan bij de specificaties ook wat een inbouwvriezer op jaarbasis aan energie verbruikt.

©EPREL