Workshop Lexxio / MijnWoordenboek
Zit u nog aan te hikken tegen uw sinterklaasgedichten? Bij dit en andere taalkwesties helpt deze workshop u op weg. Er zijn heel wat sites met taalwetenswaardigheden, zoals online woordenboeken en vertaaldiensten. Wij richten ons in deze workshop op website mijnwoordenboek.nl die u een groot aantal verschillende woordenlijsten voorschotelt en op het programma Lexxio dat de puzzelaars onder u goed van pas zal komen.
1. Rijmen
Het allermooiste sinterklaasgedicht ooit is afkomstig van Paul van Vliets creatie Majoor Kees: Sint had al dagen lopen denken, wat hij aan stippel stippel zou geven. Ah… u behoort nog tot de oude stempel en vindt dat een gedicht moet rijmen? Tja, dan zult u een toepasselijk rijmwoord op ‘denken’ moeten vinden. Dat kan, en wel op mijnwoordenboek.nl. Het rijmwoordenboek vindt u bovenin onder Rijmen of links onder Rijmwoordenboek. Typen we hier onze beginzin ‘Sint had al dagen lopen denken’ dan vindt het woordenboek een aantal uitdrukkingen en losse woorden die het van een score voorziet: hoe hoger de score hoe meer mijters, tot een maximum van drie (Afb.1).
Zoals u ziet haalt geen enkele suggestie meer dan twee mijters. De reden? De zoekmachine probeert op zo veel mogelijk lettergrepen te rijmen en vindt natuurlijk niets dat op de hele zin rijmt. Voeren we in plaats van de zin alleen ‘denken’ in dan krijgen we minder resultaten maar die scoren wel allemaal drie mijters, bijvoorbeeld ‘schenken’.
Ter inspiratie kunt u rechts nog naar recente zoekopdrachten van anderen kijken.
Zo, met dat rijmen zal het nu wel goed komen maar voor een goed lopend metrum kennen we helaas geen handig gereedschap
©CIDimport
2. Vertalen
Keren we terug naar het hoofdscherm van mijnwoordenboek.nl dan zien we daar prominent een vertaalvak waarmee we losse woorden kunnen vertalen van en naar Nederlands, Engels, Duits, Frans en Spaans. Handig, maar het haalt het niet bij de functionaliteit van Google Translate dat veel meer talen biedt en complete zinnen vertaalt (of dat althans probeert). Toch heeft mijnwoordenboek.nl ook voor vreemde talen wel wat te bieden. De site helpt u namelijk met die lastige werkwoordvervoegingen in alle hiervoor genoemde talen. Als voorbeeld klikken we op Werkwoorden vervoegen en vullen het Franse ‘connaître’ in (u mag het accent circonflexe zelfs weglaten). Mijnwoordenboek geeft nu keurig die eindeloze rij die we van onze middelbareschoolgrammatica allang vergeten zijn: de passé simple, de plus-que-parfait, enzovoort (Afb.2).
©CIDimport
3. Correct spellen
Hoe heurt het eigenlijk? Die vraag is als het om taal gaat vaak lastig te beantwoorden. Als mensen überhaupt al de moeite nemen om zich er in te verdiepen dan is er altijd wel weer een commissie die om de zoveel jaar – letterlijk - de spelregels wijzigt. Waarom zou je dan nog? Voor wie het Nederlands graag juist gebruikt is er echter het onderdeel Spelling en Spelfouten. Hier vindt u een schat aan informatie over veelgemaakte fouten, Deze zijn overzichtelijk gerubriceerd in onderdelen als accenten, d, t of dt, de beruchte tussen-n (of tusse-n?) en uitheemse woorden. Een uitgebreide lijst met probleemwoorden maakt het geheel compleet.
4. Spreekwoorden
Van nerveuze quizkandidaten tot Kamerleden; je kunt de tv niet aanzetten of je hoort wel iemand een spreekwoord of gezegde verhaspelen. Om het toestel aan te zetten moet de taalpurist dan ook altijd weer door de zure knoop heen hakken (goed, die was opzettelijk en van Kees van Kooten). Onder het kopje Spreekwoordenboek biedt Mijnwoordenboek informatie over zo’n 12.000 uitdrukkingen. De pagina toont een zoekvak en wanneer we daar een woord invoeren (zoals ‘zure’) dan zien we al tijdens het typen een aantal populaire uitdrukkingen met dat woord, zoals ‘door de zure appel heen bijten’ (Afb.3). Drukken we vervolgens op Enter dan wordt de lijst vaak nog sterk uitgebreid, onder andere met gezegden in bepaalde dialecten. Deze kunnen de taalliefhebber dan weer verrijken met allemaal nieuwe inzichten, zoals het West-Friese ‘Beter ien keer poin as allemaar jeuk’ dat het zelfde betekent als de zure-appelspreuk.
©CIDimport
5. Onverstaanbaar dialect
De gemiddelde Randstedeling vindt dialecten van ‘de provincie’ al snel onverstaanbaar geknauw. Omgekeerd hoort de doorsnee Limburger of Groninger geen verschil tussen Haags, Rotterdams of Amsterdams; allemaal grootsteedse grootspraak. Veel dialect is taalkundig niet verrassend; je vervangt eens een klinker (tuintje wordt toentje in het Gronings), maakt eens ‘tie’ van de uitgang ‘tje’ (verschillende streken kennen een ‘appeltie’) of je voegt omwille van het spreekgemak eens wat samen (‘heb je’ wordt in Rotterdam ‘hebbie’). Wie echter verder kijkt dan zijn neus lang is vindt in elk dialect wel de nodige juweeltjes. U vindt ze onder Dialectenwoordenboek. U kunt de lijsten doorzoeken op plaats of regio (rechts) of een woord in het zoekvak typen. Ook nu krijgt u tijdens het invoeren al weer allerlei suggesties en volgen er vaak meer na een druk op Enter. Het ingevoerde woord mag zowel Nederlands als dialect zijn want alles wordt voor u vertaald.
Overigens worden deze lijsten gemaakt volgens het wiki-principe (dus door de site-bezoekers zelf). Als uw dialect onjuist wordt weergegeven moet u dan ook niet bij ons zijn.
6. Puzzelen
De puzzelaars onder u kunnen terecht bij het onderdeel Puzzelwoordenboek dat op verschillende manieren te gebruiken is. Typt u bijvoorbeeld ‘dr…’ dan zoekt u een woord van vijf letters dat begint met ‘dr’. U kunt echter ook ‘drank’ intypen en daarachter 5 kiezen. U krijgt dan dranken waarvan de naam vijf letters telt (zoals cider).
Omdat ook dit onderdeel door gebruikers wordt gevuld verloopt het zoeken niet altijd eenduidig. Hierdoor levert ‘rivier in Duitsland’ een ander rijtje antwoorden dan ‘Duitse rivier’. Voor het juiste resultaat moet u dus soms even eh… puzzelen.
7. Lexxio installeren
Een goede aanvulling voor de fanatieke puzzelaar vormt het programma Lexxio dat we kunnen downloaden op lexxio.verbi.nl. We klikken op Download en op de bestandsnaam en slaan op in een map naar keuze. We starten het installatiebestand (LexxioSetup140.exe, 2445 kB), geven UAC-toestemming, klikken op Volgende, Ik accepteer…, vier maal Volgende, Installeren en Voltooien. Het programma wordt nu gestart (Afb.4).
©CIDimport
8. Woord zoeken
Waar Mijnwoordenboek de puzzelaar van dienst is met gerichte zoekopdrachten (Rivier in Duitsland) kunnen we in Lexxio alleen woorden zoeken op patroon. Die zoekfunctie is dan echter wel een stuk krachtiger. De kruiswoordpuzzelaar die letters mist, weet hoeveel en op welke plek deze ontbreken. In zo’n geval geeft een constructie met puntjes elk mogelijk woord in de database van ruim 500.000 woorden (die u overigens zelf kunt aanvullen). Zo vindt ‘p..e..o.t’ meerdere woorden die een lengte hebben van negen letters en waarin de gegeven letters op positie 1, 4, 7 en 9 staan. Onder de oplossingen zien we onder andere pepernoot en perenmost, dus als uw puzzelomschrijving ‘sinterklaaslekkernij’ was dan hebt u uw antwoord gevonden.
Weten we in een kruiswoord een letter niet helemaal zeker maar kennen we wel beperkingen (zoals: het moet een klinker zijn) dan kunnen we de vorige opdracht wijzigen in ‘p..[aeiouy]..[aeiouy].t’ dat naast pepernoot bijvoorbeeld ook pepermunt of potentaat vindt.
In Lexxio kunnen we tot slot zoeken op ontbrekende stukken van willekeurige lengte. Dat doen we met de asterisk. Zo geeft ‘p*e*o*t’ elk woord dat begint met p en eindigt op t en waarin ergens ook nog een e en o staan, van het korte pelsmot tot het lange partnerschapsovereenkomst.
9. Cryptisch
Cryptogram-makers gebruiken regelmatig anagrammen (letterverwisseling) en palindromen (woord-omkering). Vraagt ons cryptogram bijvoorbeeld ‘Dit gewas is dol op nattigheid’ dan denken we ‘nat’…’water’. Vullen we water in in het vak onder anagrammen en klikken we op de zoekknop dan zien we dat dat gewas wel eens tarwe zou kunnen zijn.
Voor het vinden van palindromen hoeven we alleen een woordlengte op te geven. Zien we in ons cryptogram bijvoorbeeld ‘Verdraaide boot (5)’ dan geven we woordlengte 5 op en klikken op Zoek alle palindromen. De lengte betreft het aantal herhaalde letters dus er staan ook langere woorden in de lijst zoals ‘maandnaam’. We vinden nu de kayak als mogelijke oplossing.
Hopelijk is na deze workshop het Nederlands geen puzzel meer voor u.
