Zit u nog aan te hikken tegen uw sinterklaasgedichten? Bij dit en andere taalkwesties helpt deze workshop u op weg. Er zijn heel wat sites met taalwetenswaardigheden, zoals online woordenboeken en vertaaldiensten. Wij richten ons in deze workshop op website mijnwoordenboek.nl die u een groot aantal verschillende woordenlijsten voorschotelt en op het programma Lexxio dat de puzzelaars onder u goed van pas zal komen.

1. Rijmen

Het allermooiste sinterklaasgedicht ooit is afkomstig van Paul van Vliets creatie Majoor Kees: Sint had al dagen lopen denken, wat hij aan stippel stippel zou geven. Ah… u behoort nog tot de oude stempel en vindt dat een gedicht moet rijmen? Tja, dan zult u een toepasselijk rijmwoord op ‘denken’ moeten vinden. Dat kan, en wel op mijnwoordenboek.nl. Het rijmwoordenboek vindt u bovenin onder Rijmen of links onder Rijmwoordenboek. Typen we hier onze beginzin ‘Sint had al dagen lopen denken’ dan vindt het woordenboek een aantal uitdrukkingen en losse woorden die het van een score voorziet: hoe hoger de score hoe meer mijters, tot een maximum van drie (Afb.1).
Zoals u ziet haalt geen enkele suggestie meer dan twee mijters. De reden? De zoekmachine probeert op zo veel mogelijk lettergrepen te rijmen en vindt natuurlijk niets dat op de hele zin rijmt. Voeren we in plaats van de zin alleen ‘denken’ in dan krijgen we minder resultaten maar die scoren wel allemaal drie mijters, bijvoorbeeld ‘schenken’.
Ter inspiratie kunt u rechts nog naar recente zoekopdrachten van anderen kijken.
Zo, met dat rijmen zal het nu wel goed komen maar voor een goed lopend metrum kennen we helaas geen handig gereedschap

©CIDimport

2. Vertalen

Keren we terug naar het hoofdscherm van mijnwoordenboek.nl dan zien we daar prominent een vertaalvak waarmee we losse woorden kunnen vertalen van en naar Nederlands, Engels, Duits, Frans en Spaans. Handig, maar het haalt het niet bij de functionaliteit van Google Translate dat veel meer talen biedt en complete zinnen vertaalt (of dat althans probeert). Toch heeft mijnwoordenboek.nl ook voor vreemde talen wel wat te bieden. De site helpt u namelijk met die lastige werkwoordvervoegingen in alle hiervoor genoemde talen. Als voorbeeld klikken we op Werkwoorden vervoegen en vullen het Franse ‘connaître’ in (u mag het accent circonflexe zelfs weglaten). Mijnwoordenboek geeft nu keurig die eindeloze rij die we van onze middelbareschoolgrammatica allang vergeten zijn: de passé simple, de plus-que-parfait, enzovoort (Afb.2).

©CIDimport

3. Correct spellen

Hoe heurt het eigenlijk? Die vraag is als het om taal gaat vaak lastig te beantwoorden. Als mensen überhaupt al de moeite nemen om zich er in te verdiepen dan is er altijd wel weer een commissie die om de zoveel jaar – letterlijk - de spelregels wijzigt. Waarom zou je dan nog? Voor wie het Nederlands graag juist gebruikt is er echter het onderdeel Spelling en Spelfouten. Hier vindt u een schat aan informatie over veelgemaakte fouten, Deze zijn overzichtelijk gerubriceerd in onderdelen als accenten, d, t of dt, de beruchte tussen-n (of tusse-n?) en uitheemse woorden. Een uitgebreide lijst met probleemwoorden maakt het geheel compleet.

4. Spreekwoorden

Van nerveuze quizkandidaten tot Kamerleden; je kunt de tv niet aanzetten of je hoort wel iemand een spreekwoord of gezegde verhaspelen. Om het toestel aan te zetten moet de taalpurist dan ook altijd weer door de zure knoop heen hakken (goed, die was opzettelijk en van Kees van Kooten). Onder het kopje Spreekwoordenboek biedt Mijnwoordenboek informatie over zo’n 12.000 uitdrukkingen. De pagina toont een zoekvak en wanneer we daar een woord invoeren (zoals ‘zure’) dan zien we al tijdens het typen een aantal populaire uitdrukkingen met dat woord, zoals ‘door de zure appel heen bijten’ (Afb.3). Drukken we vervolgens op Enter dan wordt de lijst vaak nog sterk uitgebreid, onder andere met gezegden in bepaalde dialecten. Deze kunnen de taalliefhebber dan weer verrijken met allemaal nieuwe inzichten, zoals het West-Friese ‘Beter ien keer poin as allemaar jeuk’ dat het zelfde betekent als de zure-appelspreuk.

©CIDimport

5. Onverstaanbaar dialect

De gemiddelde Randstedeling vindt dialecten van ‘de provincie’ al snel onverstaanbaar geknauw. Omgekeerd hoort de doorsnee Limburger of Groninger geen verschil tussen Haags, Rotterdams of Amsterdams; allemaal grootsteedse grootspraak. Veel dialect is taalkundig niet verrassend; je vervangt eens een klinker (tuintje wordt toentje in het Gronings), maakt eens ‘tie’ van de uitgang ‘tje’ (verschillende streken kennen een ‘appeltie’) of je voegt omwille van het spreekgemak eens wat samen (‘heb je’ wordt in Rotterdam ‘hebbie’). Wie echter verder kijkt dan zijn neus lang is vindt in elk dialect wel de nodige juweeltjes. U vindt ze onder Dialectenwoordenboek. U kunt de lijsten doorzoeken op plaats of regio (rechts) of een woord in het zoekvak typen. Ook nu krijgt u tijdens het invoeren al weer allerlei suggesties en volgen er vaak meer na een druk op Enter. Het ingevoerde woord mag zowel Nederlands als dialect zijn want alles wordt voor u vertaald.
Overigens worden deze lijsten gemaakt volgens het wiki-principe (dus door de site-bezoekers zelf). Als uw dialect onjuist wordt weergegeven moet u dan ook niet bij ons zijn.

6. Puzzelen

De puzzelaars onder u kunnen terecht bij het onderdeel Puzzelwoordenboek dat op verschillende manieren te gebruiken is. Typt u bijvoorbeeld ‘dr…’ dan zoekt u een woord van vijf letters dat begint met ‘dr’. U kunt echter ook ‘drank’ intypen en daarachter 5 kiezen. U krijgt dan dranken waarvan de naam vijf letters telt (zoals cider).
Omdat ook dit onderdeel door gebruikers wordt gevuld verloopt het zoeken niet altijd eenduidig. Hierdoor levert ‘rivier in Duitsland’ een ander rijtje antwoorden dan ‘Duitse rivier’. Voor het juiste resultaat moet u dus soms even eh… puzzelen.

7. Lexxio installeren

Een goede aanvulling voor de fanatieke puzzelaar vormt het programma Lexxio dat we kunnen downloaden op lexxio.verbi.nl. We klikken op Download en op de bestandsnaam en slaan op in een map naar keuze. We starten het installatiebestand (LexxioSetup140.exe, 2445 kB), geven UAC-toestemming, klikken op Volgende, Ik accepteer…, vier maal Volgende, Installeren en Voltooien. Het programma wordt nu gestart (Afb.4).

©CIDimport

8. Woord zoeken

Waar Mijnwoordenboek de puzzelaar van dienst is met gerichte zoekopdrachten (Rivier in Duitsland) kunnen we in Lexxio alleen woorden zoeken op patroon. Die zoekfunctie is dan echter wel een stuk krachtiger. De kruiswoordpuzzelaar die letters mist, weet hoeveel en op welke plek deze ontbreken. In zo’n geval geeft een constructie met puntjes elk mogelijk woord in de database van ruim 500.000 woorden (die u overigens zelf kunt aanvullen). Zo vindt ‘p..e..o.t’ meerdere woorden die een lengte hebben van negen letters en waarin de gegeven letters op positie 1, 4, 7 en 9 staan. Onder de oplossingen zien we onder andere pepernoot en perenmost, dus als uw puzzelomschrijving ‘sinterklaaslekkernij’ was dan hebt u uw antwoord gevonden.
Weten we in een kruiswoord een letter niet helemaal zeker maar kennen we wel beperkingen (zoals: het moet een klinker zijn) dan kunnen we de vorige opdracht wijzigen in ‘p..[aeiouy]..[aeiouy].t’ dat naast pepernoot bijvoorbeeld ook pepermunt of potentaat vindt.
In Lexxio kunnen we tot slot zoeken op ontbrekende stukken van willekeurige lengte. Dat doen we met de asterisk. Zo geeft ‘p*e*o*t’ elk woord dat begint met p en eindigt op t en waarin ergens ook nog een e en o staan, van het korte pelsmot tot het lange partnerschapsovereenkomst.

9. Cryptisch

Cryptogram-makers gebruiken regelmatig anagrammen (letterverwisseling) en palindromen (woord-omkering). Vraagt ons cryptogram bijvoorbeeld ‘Dit gewas is dol op nattigheid’ dan denken we ‘nat’…’water’. Vullen we water in in het vak onder anagrammen en klikken we op de zoekknop dan zien we dat dat gewas wel eens tarwe zou kunnen zijn.
Voor het vinden van palindromen hoeven we alleen een woordlengte op te geven. Zien we in ons cryptogram bijvoorbeeld ‘Verdraaide boot (5)’ dan geven we woordlengte 5 op en klikken op Zoek alle palindromen. De lengte betreft het aantal herhaalde letters dus er staan ook langere woorden in de lijst zoals ‘maandnaam’. We vinden nu de kayak als mogelijke oplossing.

Hopelijk is na deze workshop het Nederlands geen puzzel meer voor u.

Iedereen die met Windows werkt, kent het wel: ineens een blauw scherm, en dan… niets meer. Het beruchte Blue Screen of Death (BSOD) hoort al sinds de jaren 90 bij Windows als pindakaas bij brood. Maar daar komt nu verandering in: het blauwe scherm gaat verdwijnen.

Het Blue Screen of Death bestaat al sinds de jaren 90. In Windows NT verscheen het voor het eerst in zijn bekende vorm: witte foutcodes op een felblauw vlak. De melding verscheen bij serieuze systeemfouten, vaak veroorzaakt door een kapotte driver of instabiele hardware. In latere versies kwamen er ook een verdrietige emoticon :( bij en, sinds 2016, een QR-code die naar een informatiepagina leidde. Hoewel er weinig dingen zo frustrerend zijn als een BSOD, is-ie ook handig: de foutmelding en STOP-code* die erop staan, kunnen je namelijk helpen om te achterhalen wat er precies aan de hand is. Maar nu gaat het dus verdwijnen …
*Scrol naar beneden voor een overzicht met de meest voorkomende foutmeldingen/STOP-codes en hun betekenis.

©PXimport | Reshift Digital BV

Op zwart

Het is gelukkig iets minder dramatisch dan je denkt: Microsoft gaat het blauwe scherm vervangen door een zwarte variant. Het nieuwe ontwerp oogt rustiger, zonder QR-code of icoontjes, en toont direct de foutcode en de driver die mogelijk de oorzaak is. Handig voor wie het probleem wil opzoeken of oplossen.

De nieuwe interface is vanaf later deze zomer beschikbaar op alle computers die draaien op Windows 11 versie 24H2. Naast het zwarte scherm wordt ook het meldingsscherm dat je ziet bij onverwachte herstarts vernieuwd. Dat sluit beter aan op de rest van Windows 11, is overzichtelijker en verdwijnt vaak al binnen een paar seconden.

©Microsoft

Waarom deze verandering?

Volgens Microsoft draait het om duidelijkheid. Het scherm moet beter laten zien of het probleem in Windows zelf zit, of in een externe component. Dat scheelt tijd bij het zoeken naar de oorzaak. Zeker na de wereldwijde CrowdStrike-storing van vorig jaar – waarbij miljoenen computers vastliepen door een fout in beveiligingssoftware – wil Microsoft de foutafhandeling beter en sneller maken.

Quick Machine Recovery

Naast het nieuwe scherm introduceert Microsoft ook Quick Machine Recovery (QMR). Deze functie is bedoeld voor situaties waarin een pc helemaal niet meer opstart. Via de herstelomgeving van Windows kan het systeem dan automatisch reparaties uitvoeren, zonder dat je handmatig iets hoeft te doen of een expert hoeft in te schakelen.

QMR wordt later dit jaar beschikbaar op alle apparaten met Windows 11 versie 24H2. Op Home-edities staat het standaard aan. De functie wordt op dit moment al getest in het Beta Channel van het Windows Insider-programma, zodat Microsoft nog kan bijschaven waar nodig.

Wat merk jij ervan?

Voor de meeste mensen betekent dit vooral dat de foutmelding bij een crash er straks anders uitziet. Maar het belangrijkste verschil zit onder de motorkap: Windows toont duidelijker wat er misgaat en kan zichzelf sneller herstellen. In de volksmond zal er – denken wij – overigens weinig veranderen: Blue of Black, het zal een BSOD blijven.

Vanaf 7 juli krijgt Google Gemini toegang tot apps als WhatsApp, Telefoon en Berichten – zelfs als je dat niet expliciet hebt aangezet. Wat betekent dat voor je privacy? En hoe voorkom je dat de AI méér weet dan jij wilt? Dit moet je weten voordat de verandering ingaat.

Googles AI-assistent Gemini wordt komende maand verweven met een aantal nogal essentiële apps op je Android-toestel. Denk aan Telefoon, Berichten en zelfs WhatsApp. Dat blijkt uit een e-mail die Google eind juni verstuurde naar gebruikers van Gemini, meldt de website Android Authority. De toon van die boodschap riep meteen vragen op: helpt Gemini je straks óók als je tracking hebt uitgeschakeld? En wat betekent dat voor je privacy?

Ook interessant: Bezorgd over je privacy? Zo zet je Meta AI uit in je WhatsApp-chats

Vage communicatie zorgt voor onrust

In de e-mail staat dat Gemini binnenkort ondersteuning biedt bij basisfuncties zoals bellen en berichten versturen, óók als je de zogeheten Gemini Apps Activity uit hebt staan. Op papier klinkt dat als een handige extra, maar in de praktijk leidde het vooral tot verwarring. Want als Gemini kan helpen zonder dat die activiteit is ingeschakeld, betekent dat dan dat de AI toch nog steeds meeleest of gegevens opslaat?

De formulering was vaag, de impact onduidelijk, en aangezien onze privacy in combinatie met AI sowieso al een heet hangijzer is, ging het nieuws als een lopend vuurtje door de techcommunity. Al snel verschenen er bezorgde reacties op sociale media en in forums, waarin gebruikers zich afvroegen of ze straks ongemerkt data afstaan aan een AI-systeem dat ze zelf niet actief gebruiken.

©Andrea

Google stelt gerust, maar nuanceert niet alles

Gelukkig kwam Google snel met verduidelijking. De kernboodschap: al biedt Gemini straks hulp bij je apps, dat betekent níét dat je persoonlijke gegevens automatisch worden verzameld of opgeslagen. Als je Gemini Apps Activity uit hebt staan, worden je gesprekken niet opgeslagen, niet gebruikt om modellen te trainen en verdwijnen ze na korte tijd automatisch. De AI gebruikt die tijdelijke gegevens alleen om je direct te kunnen helpen, bijvoorbeeld als je zegt 'bel mama' of 'stuur een bericht naar Daan'.

Toch blijft er een nuance hangen. De toegang van Gemini tot deze apps wordt standaard ingeschakeld voor iedereen, tenzij je dat zelf dus actief uitschakelt. Dat betekent dat de AI wel degelijk macht krijgt over je telefoonfuncties, tenzij jij ingrijpt. En hoewel de data niet worden opgeslagen, is er technisch gezien wel sprake van toegang tot privé-interactie, al is het kortstondig en geanonimiseerd.

Ook interessant: Spraakberichten in WhatsApp lezen, zo werkt het

Gebruikers kunnen zelf de stekker eruit trekken

Voor wie zich niet prettig voelt bij deze mate van AI-integratie, is er goed nieuws: je kunt de toegang van Gemini tot je apps volledig intrekken. Dat doe je via de instellingen van de Gemini-app binnen Android of via de speciale webpagina gemini.google.com/apps. Daar bepaal je per app of je Gemini toestemming geeft om ermee te werken. Zet je die toegang uit, dan stopt de AI simpelweg met bellen, berichten sturen of andere app-interacties. Je behoudt dus altijd de controle – als je tenminste weet waar je moet kijken.

Wat belangrijk is om te onthouden: deze wijziging betekent niet dat Gemini een spion wordt op je telefoon. Het is eerder een uitbreiding van de Assistent-functie, zoals we die kennen van eerdere AI-integraties binnen Android. Maar doordat AI steeds meer verweven raakt met je dagelijkse digitale handelingen, is het goed om scherp te blijven op wat wel en niet wordt gedeeld.

©WEI ZHENG

Van slimme assistent naar app‑regisseur

De evolutie van Gemini laat zien waar het naartoe gaat met AI in Android: niet langer een slimme praatpaal in de marge, maar een behoorlijk dominante regisseur van je app-gebruik. Vergelijk het met Siri's vernieuwde integratie in iOS 18 of de opkomende app-functies in Android 16 – allemaal gericht op een AI die niet alleen antwoordt, maar ook handelt.

Die verschuiving is logisch, maar dwingt ontwikkelaars én gebruikers om na te denken over de ethiek van assistentie. Want hoe vriendelijk een AI ook oogt, als die steeds meer kan, moet je ook scherper kijken naar wat je precies weggeeft.

Wat betekent dat concreet voor jou?

Als gebruiker hoef je je voorlopig geen zorgen te maken dat Gemini heimelijk je gesprekken opslaat of meeluistert zonder toestemming. Maar het blijft belangrijk om je instellingen te checken, zeker nu de AI standaard meer bevoegdheden krijgt. De tools om die macht te beperken zijn er gelukkig, je moet ze alleen wel even opzoeken.

Wil je dus de voordelen van Gemini benutten zonder je privacy op het spel te zetten? Check dan vóór 7 juli je instellingen en bepaal zelf hoeveel zeggenschap je de AI geeft. Zo houd je het beste van twee werelden: slimme hulp, zonder ongewenste inmenging.