Windows sneller laten opstarten
Wellicht heb je het weleens gemerkt: na een nieuwe installatie start Windows meestal opvallend sneller op dan wanneer je de pc al een tijdlang gebruikt. Windows opnieuw installeren is een ingrijpende oplossing. Het opstartproces laat zich gelukkig ook met minder drastische technieken optimaliseren.
Dat een computersysteem tussen het indrukken van de startknop en het verschijnen van het bureaublad druk bezig is met allerlei essentiële taken, zal veel gebruikers wellicht matig boeien. Immers, het belangrijkste is dat het opstartproces (ook wel bootproces) zo min mogelijk tijd in beslag neemt.
Echter, hoe beter je weet wat er allemaal gebeurt, des te doordachter je in dat proces kunt ingrijpen om het sneller of stabieler te laten verlopen. Opstartoptimalisatie dus.
01 Opstarttijd meten
Om te weten hoeveel tijd je met dergelijke ingrepen bespaart, kun je natuurlijk telkens de duur van het opstartproces met een stopwatch meten. Of je maakt het je gemakkelijk en installeert een gratis tool als BootRacer. Die legt precies vast hoelang het opstarten duurt.
BootRacer deelt dit proces in vier opeenvolgende fases op: Pre-boot, Windows Boot, Password Timeout en Desktop. De eerste fase (Pre-boot) speelt zich vooral op BIOS-niveau af en kan niet door Bootracer worden gemeten. Met de derde fase (Password Timeout) houdt Bootracer bewust geen rekening: tijdens deze fase wacht Windows op het invoeren van je wachtwoord.
Het is mogelijk deze wachttijd compleet uit te schakelen: open het venster van Gebruikersaccounts via het commando control userpasswords2 (XP) of netplwiz (Windows 7/8) en verwijder het vinkje bij Gebruikers moeten een gebruikersnaam en wachtwoord opgeven om deze computer te kunnen gebruiken. Dat kan handig zijn als je de enige gebruiker bent, maar brengt wel beveiligingsrisico's met zich mee.
©PXimport
Meten is weten: hoelang duurt het opstarten?
De overige twee fases laat Bootracer wél meetellen voor het berekenen van de opstarttijd: enerzijds de systeeminitialisatie die vooral bestaat uit het laden van stuurprogramma's en het opstarten van services (Windows Boot), anderzijds het voorbereiden van het bureaublad en het uitvoeren van programma's die automatisch mee opstarten (Desktop).
Overigens is deze voorstelling een vereenvoudiging van het opstartproces: de werkelijkheid blijkt wat complexer, zoals we verder zullen zien.
©PXimport
Ben je de enige gebruiker, dan kun je Windows ook laten doorstarten zonder inloggegevens in te voeren.
02 Mee-eters beperken (1)
We focussen ons eerst op de ingrepen die doorgaans het meeste tijdwinst opleveren tijdens het opstarten van het systeem: het uitschakelen van niet-noodzakelijke services en van overbodige programma's. We beginnen bij de laatste. Die brengt Windows zelf mooi in kaart: in Windows XP/7 zorgt het programma Systeemconfiguratie daarvoor (voer het commando msconfig uit vanuit het Windows-startvenster), in Windows 8 klop je aan bij het Windows Taakbeheer (druk op Ctrl+Shift+Esc).
In beide gevallen open je vervolgens het tabblad Opstarten: je krijgt nu de programma's te zien die standaard opstarten samen met Windows. In Windows 8 vertelt de kolom Invloed op opstarten je bovendien hoeveel impact elk programma ongeveer heeft op de duur van het opstartproces. Programma's die je niet (langer) nodig acht, schakel je eenvoudigweg uit door het vinkje te verwijderen (Windows XP/7) of via het contextmenu (Windows 8).
Mocht je achteraf toch op je beslissing willen terugkomen: het vinkje terugplaatsen of Inschakelen kiezen in het contextmenu is snel gebeurd.
©PXimport
Niet alle programma's hoeven standaard met Windows mee op te starten.
03 Mee-eters beperken (2)
De grote vraag is natuurlijk: welke items zijn wenselijk en welke zet je beter op non-actief? We kunnen ons voorstellen dat dit niet altijd even duidelijk is. Door online even te zoeken naar de naam van het item, ben je meestal al een heel eind op weg. Bij voorkeur raadpleeg je hierbij meerdere bronnen. Je kunt ook rechtstreeks surfen naar sites als shouldiblockit.com, iamnotageek.com of ct.link.ctw.nl/plb waar je telkens gericht kunt zoeken.
Bij merkcomputers waarop Windows is voorgeïnstalleerd, wordt frequent ook allerlei extra software vooraf geïnstalleerd. Ook deze zogeheten bloatware kan het opstartproces sterk vertragen. De gratis tool PC Decrapifier is er specifiek op gericht dergelijke overtollige programma's van je systeem te verwijderen. Ga je hiermee aan de slag, dan kies je veiligheidshalve wel eerst voor Create Restore Point.
©PXimport
Sommige sites bevatten een uitgebreide bibliotheek met informatie over programma's die standaard opstarten.
04 Services beperken (1)
Wanneer je in de Systeemconfiguratie (msconfig) het tabblad Services opent (en dat geldt ook voor Windows 8 in het Taakbeheer) dan merk je in de kolom Status dat ook heel wat services op de achtergrond actief zijn.
Overbodige services uitschakelen zorgt niet alleen voor een kortere opstarttijd, er worden ook minder systeembronnen aangesproken. Meer nog dan bij externe programma's is het deactiveren van services een delicate operatie. Immers, wanneer je de verkeerde services uitschakelt kan Windows of bepaalde software instabiel worden. Onderaan het tabblad Services kun je alvast een vinkje plaatsen bij Alle Microsoft-services verbergen: de kans is namelijk klein dat je één van die services wil uitschakelen.
Het volstaat weliswaar om een vinkje te plaatsen naast een gewraakte service, maar eigenlijk is msconfig hiervoor niet het aangewezen programma. Je opent hiervoor beter het ingebouwde servicebeheer.
©PXimport
De Systeemconfiguratie is zeker niet de beste tool voor servicebeheer.
05 Services beperken (2)
De module voor servicebeheer bereik je door services.msc in het startmenu van Windows (XP/7) of in het startscherm van Windows 8 in te tikken. In deze module krijg je niet alleen meer services te zien, je krijgt bovendien een beschrijving van elke service.
Om een service (tijdelijk) op non-actief te zetten open je het contextmenu (rechtermuisknop), kies je Eigenschappen en stel je het Opstarttype in op Uitgeschakeld. Merk op dat je hier ook Automatisch (vertraagd starten) kunt kiezen: de service wordt dan pas opgestart nadat het bureaublad is verschenen, standaard twee minuten na het opstarten van de laatste automatische service. Hierdoor heeft de service niet langer impact op de eigenlijke opstartprestaties. Windows Update is bijvoorbeeld een service die standaard vertraagd opstart.
Open hier zeker ook het tabblad Afhankelijkheden: je ziet dan welke andere services desgewenst van de (goede werking van de) geselecteerde service afhangen, zodat je niet ongewild ook die services uitschakelt.
Twijfel je alsnog welke services je al dan niet veilig kunt uitzetten, dan kun je altijd nog terecht op het web. Bezoek voor Windows XP dit adres en voor Windows 7 kun je hier terecht op. Dezelfde site bevat ook uitgebreide aanbevelingen voor Windows 8 en voor Windows 8.1.
©PXimport
Eventueel laat je de service wat later opstarten, zodat die de eigenlijke opstarttijd niet beïnvloedt.
06 Het opstartproces
We zeiden het al: het opstartproces is een complex gebeuren en de voorstelling die BootRacer (zie stap 1) maakt, is sterk vereenvoudigd. De afbeelding ##locatie## geeft al veel beter de werkelijkheid weer.
De beste tool om alle belangrijke fases (uit de OS initialisatie) te kunnen volgen, is de Windows Performance Toolkit. Daarover lees je meer in het kader 'Windows Performace Toolkit'. Het kan echter ook met minder inspanning van je kant. In de logboeken legt Windows namelijk allerlei detailinformatie vast over het opstartproces. Zo kom je hier te weten welke onderdelen er voor vertraging zorgen.
Voer het commando eventvwr.msc uit (in het Windows-startmenu of het startscherm) en open achtereenvolgens Logboeken (lokaal) / Logboeken Toepassingen en Services / Microsoft / Windows / Diagnostics-Performance / Operational. In het middenpaneel klik je vervolgens de kolomtitel Gebeurtenis-id aan en focus je je vooral op de id's 101, 102 en 103 (telkens met als taakcategorie: Controle van opstartprestaties). Klik de gebeurtenissen met deze id's aan terwijl je in het paneel eronder het tabblad Details geopend houdt.
Bij TotalTime lees je telkens de laad- of starttijd (in milliseconden) af. Let ook op het veld DegradationTime, dit geeft aan hoeveel langer dan normaal de opstart van dit onderdeel duurde. Blijkt dat een eenmalige vertraging, dan is er wellicht niets aan de hand (dat zou bijvoorbeeld aan een automatische update van dat onderdeel kunnen liggen), maar bij repetitieve vertragingen doe je er wellicht goed aan dit onderdeel nader te onderzoeken of eventueel uit te schakelen (zoals uitgelegd in de vorige stappen).
©PXimport
Het opstartproces is complexer dan je in eerste instantie zou denken.
Windows Performance Toolkit
Een van de meest geavanceerde tools om het opstartproces van Windows in kaart te brengen is de Windows Performance Toolkit (Windows Vista/7/8). Het programma is een onderdeel van de Windows Software Development Toolkit (en hier voor Windows 8). Selecteer tijdens de installatie het onderdeel Windows Performance Toolkit. Interessant is het opdrachtregelcommando xbootmgr, dat je als administrator uitvoert.
Laat je dit commando volgen door -help, dan krijg je meteen een overzicht van alle parameters. In principe volstaat het xbootmgr trace boot uit te voeren om de pc te laten herstarten en het bootproces te traceren. Het resultaat komt terecht in het bestand boot_BASE+CSWITCH_1.etl, in de map van waaruit je de opdracht had uitgevoerd. Met behulp van Performance Analyzer, eveneens onderdeel van de toolkit, laat je dit traceerresultaat dan grafisch uittekenen, waarna je inzoomt op de gewenste items.
Analyseer je de traceerdata liever in tekstuele vorm, dan zet je het opdrachtregelcommando xperf in, bijvoorbeeld met de volgende parameters: xperf -i -o .
07 BIOS optimaliseren
De eerste fase van het opstartproces laat zich het makkelijkst samenvatten als 'BIOS-initialisatie'. Tijdens deze fase worden de aanwezige apparaten geïdentificeerd en geïnitialiseerd, standaard gevolgd door een Power-On Self-Test (POST). Detecteert die een geldige systeemschijf, dan wordt de bijhorende bootrecord ingelezen, waarna Windows Boot Manager (bootmgr) en winload.exe de verdere opstart van het besturingssysteem op zich nemen.
Heel veel kun je niet doen om deze fase te versnellen. Belangrijk is dat je alle hardwarecomponenten van de recentste firmware voorziet: raadpleeg daartoe de bijhorende handleidingen op de websites van de producenten. Toch doe je er goed aan ook even je systeem-BIOS te controleren. Hoe je precies het configuratiescherm van het BIOS opent, hangt af van je besturingssysteem en van de opstartmodus (zie ook het kader 'BIOS versus UEFI'). Welke opties precies beschikbaar zijn binnen het BIOS, hangt tevens samen met de fabrikant en de versie.
Zo selecteer je bij een 'klassiek' BIOS bij voorkeur een optie als Quick Boot of Quick Power On Self Test, zodat het systeem minder tijd verliest aan de POST-fase. Verder, om ervoor te zorgen dat het BIOS zo snel mogelijk het opstartmedium vindt, stel je de opstartvolgorde zo in dat de pc het eerst van je harde schijf probeert te starten. Je doet er tevens goed aan ongebruikte hardwarecomponenten in het BIOS voor zover mogelijk uit te schakelen. Op internet tref je vaak nog de tip aan om in het BIOS de autodetect-functie voor harde schijven uit te schakelen, weliswaar nadat je de gedetecteerde waarden had genoteerd en die bij 'manual' hebt ingevuld. Wij twijfelen aan het nut en hebben hierbij op onze testsystemen geen verschil in tijd kunnen vaststellen.
Start je systeem op in UEFI-modus, dan is de opstarttijd normaliter merkbaar korter dan via de klassieke BIOS-modus, zeker wanneer in de UEFI-instellingen de optie Fast Boot of Ultra Fast Boot geactiveerd is. Niet alle systemen blijken daar echter goed mee overweg te kunnen.
©PXimport
Laat je systeem standaard het eerst van harde schijf starten.
BIOS versus UEFI
Tegenwoordig zijn er twee modi waarin je je computersysteem kunt opstarten, nog voor het eigenlijke besturingssysteem aan de beurt is: het klassieke BIOS (Basic Input Output System) en de UEFI (Unified Extensible Firmware Interface).
De laatste is veel uitgebreider dan het oude BIOS en is eigenlijk een mini-OS op zich. Microsoft verplicht de fabrikanten de UEFI-modus te activeren op systemen waarop Windows 8 is voorgeïnstalleerd (hoewel dat eigenlijk alleen maar noodzakelijk is als je systeempartitie op een schijf van meer dan 2 TB staat).
Het configuratiescherm van het BIOS of de UEFI roep je meestal op door middel van een speciale toets, zoals Delete of F2. Het is echter ook mogelijk vanuit (een voorgeïnstalleerde) Windows 8 naar de UEFI-configuratie te gaan. Roep de Charms op en kies achtereenvolgens Instellingen / Pc-instellingen wijzigen / Algemeen / Nu opnieuw opstarten / Problemen oplossen / Geavanceerde opties / UEFI Firmware instellingen / Opnieuw opstarten.
©PXimport
Via de geavanceerde opties geraak je in Windows 8 ook tot bij de UEFI-configuratie.
Dualboot
Heb je meerdere besturingssystemen op je pc, dan krijg je een opstartmenu te zien. Standaard wacht zo'n menu dertig seconden op je keuze. Let je even niet op, dan duurt het opstarten dus zomaar een halve minuut langer.
Dat vermijd je beter, met name wanneer je toch meestal met hetzelfde besturingssysteem opstart. Druk op de Windows-toets+Pause (of rechtsklik op Computer / Eigenschappen) en kies Geavanceerde systeeminstellingen in het linkerpaneel. Klik vervolgens op de onderste knop Instellingen. Kies het gewenste standaardbesturingssysteem, plaats een vinkje bij Lijst met besturingssystemen en vul (bijvoorbeeld) 3 seconden weergeven in, in plaats van 30. Bevestig de wijziging met tweemaal OK.
Een handige tool is nog iReboot. Na installatie klik je het pictogram in het Windows-systeemvak met de rechtermuisknop aan en plaats je een vinkje bij Reboot on Selection. Je hoeft dan voortaan slechts in dit snelmenu aan te geven met welk besturingssysteem je de pc wil herstarten. Je zult merken: vooral in combinatie met Windows 8 zorgt dat voor merkbare tijdswinst.
©PXimport
Verkort de wachttijd van je (dual)bootmenu.
