Nextcloud is begonnen als pure cloudopslagdienst op je eigen server, maar ondertussen doet het opensource-programma al veel meer. Als je geen voorstander bent van clouddiensten zoals Dropbox, Google Docs en Office 365, dan heeft Nextcloud sinds versie 15 heel wat te bieden. Je kunt samen met anderen aan officedocumenten werken met videogesprekken en chats ernaast, geüploade documenten naar pdf omzetten en automatisch scripts uitvoeren. In dit artikel gaan we met Nextcloud aan de slag.

De eerste versies van ownCloud, de voorloper van Nextcloud, focusten vooral op de implementatie van online opslag en bestandssynchronisatie op je eigen server. Het was dus opgezet als een opensource alternatief voor Dropbox. Maar in de recentste versies, zeker sinds Nextcloud zich afsplitste van ownCloud, is de nadruk meer en meer komen te liggen op samenwerken aan documenten. Door de integratie met Collabora Online kun je documenten op je Nextcloud-server met meerdere personen tegelijk bekijken én bewerken, en daarnaast met de anderen chatten en videobellen. En ook een privé sociaal netwerk behoort tot de mogelijkheden. Kortom, je hebt een eigen Google Docs of Office 365 op je server draaien, zonder dat je je gegevens aan een andere partij hoeft prijs te geven.

©PXimport

01 Alleen in je thuisnetwerk?

Allereerst dien je na te denken of je Nextcloud puur in je thuisnetwerk wilt gebruiken of ook online bereikbaar wilt maken. In het tweede geval dien je in extra beveiliging te voorzien, een certificaat zodat je website via https bereikbaar is, en afhankelijk van of je Nextcloud bij je thuis installeert of op een vps (virtual private server) dien je misschien ook nog een dynamische dns en port forwarding in je router te schakelen. In de rest van dit artikel gaan we uit van een installatie op een vps die van buitenaf bereikbaar is en gekoppeld is aan een domeinnaam.

02 Veel installatiemogelijkheden

De installatie van Nextcloud staat vrij goed uitgelegd in de online documentatie. Er zijn verschillende installatiemogelijkheden. Als je al een webserver hebt draaien, kun je het archiefbestand van Nextcloud in je /var/www uitpakken. Nextcloud zit ook in de repositories van de meeste Linux-distributies. En je kunt het ook als virtuele machine of Docker-image draaien. Nextcloud heeft ook een officiële snap. In Ubuntu installeer je het dan ook eenvoudig met sudo snap install nextcloud. Voor Collabora Online biedt Nextcloud een Docker-container aan met bijbehorende instructies voor de integratie met Nextcloud. De officiële instructies gebruiken de webserver Apache, maar er staat ook een link die nginx gebruikt.

©PXimport

03 Nextcloud installeren

Elke installatiemogelijkheid heeft zijn voor- en nadelen, maar het zou te ver leiden dat hier uit te diepen. In dit artikel gaan we Nextcloud en Collabora Online samen met de webserver Apache installeren, op dezelfde server en zonder Docker of een snap. We doen dat op een vps met Debian Stretch (9). Alle hierna volgende opdrachten voer je als de gebruiker root uit.

Eerst dien je een repository met Nextcloud toe te voegen:

echo "deb http://apt.jurisic.org/debian/stretch main contrib non-free" >> /etc/apt/sources.list.d/jurisic.list
wget -q http://apt.jurisic.org/Release.key -O- | apt-key add -

Update daarna de pakketlijsten en installeer Nextcloud inclusief Apache:

apt update
apt install nextcloud-server

04 Let’s Encrypt installeren

We hebben ook nog de client van Let’s Encrypt nodig voor websitecertificaten. Installeer eerst enkele benodigde pakketten om de repository stretch-backports veilig toe te voegen:

apt install apt-transport-https ca-certificates

Voeg dan de repository met backports (nieuwere versies van pakketten) toe:

echo "deb https://deb.debian.org/debian stretch-backports main" >> /etc/apt/sources.list

Update dan de pakketlijsten en installeer certbot, de officiële client van Let’s Encrypt, uit de zojuist toegevoegde repository:

apt update
apt install certbot python-certbot-apache -t stretch-backports

Voer nu certbot uit en voer je domeinnaam in. Het programma vraagt een websitecertificaat aan bij Let’s Encrypt, en daarna kun je https://jedomeinnaam/nextcloud bezoeken.

©PXimport

05 Eerste configuratie

Als alles goed is, zie je nu een aanmeldvenster waar je gevraagd wordt om een beheerdersaccount aan te maken. Kies een gebruikersnaam en wachtwoord en klik op Installatie afronden. Je krijgt nu een welkomstintroductie van de mogelijkheden te zien, en daarna kom je in het hoofdvenster met enkele standaard al geïnstalleerde bestanden. Kijk hier even rond en probeer of alles werkt. Bestanden uploaden doe je op het plusteken te klikken en voor de rest navigeer je eenvoudig door alle mappen. De instellingen vind je onder het icoontje helemaal bovenaan rechts. Doorloop die ook zeker eens en voeg bijvoorbeeld je e-mailadres toe aan je profiel, wat nuttig is voor wachtwoordherstel en notificaties, en vul een e-mailserver in om je notificaties te sturen.

©PXimport

06 Collabora Online installeren

Je hebt nu Nextcloud op je server draaien, maar nog geen Collabora Online. Voeg daarvoor eerst weer een andere repository toe:

apt-key adv --keyserver keyserver.ubuntu.com --recv-keys 0C54D189F4BA284D
echo 'deb https://www.collaboraoffice.com/repos/CollaboraOnline/CODE-debian9 ./' >> /etc/apt/sources.list.d/collabora.list

Update de pakketlijsten dan nog eens en installeer Collabora Online:

apt update
apt install loolwsd code-brand

07 Collabora Online configureren

Dan is er nu nog wat configuratie nodig om Nextcloud met Collabora Online te laten communiceren. Open het configuratiebestand van Collabora Online met:

nano /etc/loolwsd/loolwsd.xml

Zoek naar de sectie <storage desc="Backend storage"> en voeg daarin bij de andere host-regels de volgende regel toe:

<host desc="Allowed hostname" allow="true">nextcloud\.example\.com</host>

Uiteraard vul je daarin het domein van je Nextcloud-server in. Vergeet niet voor elke punt een backslash te plaatsen. Sla het bestand op met Ctrl+O en sluit nano af met Ctrl+X. Herstart daarna Collabora Online:

systemctl restart loolwsd

Volg daarna de instructies vanaf 2. Install the Apache reverse proxy en zet de code voor de VirtualHost in het bestand /etc/apache2/sites-available/001-domeinvanjecollabora-le-ssl.conf, maar verwijder de regels die naar de nog nietbestaande paden verwijzen. We volgen de goede raad van de instructies om een afzonderlijk subdomein te gebruiken voor je Collabora Online. Schakel daarna de website in:

a2ensite 001-domeinvanjecollabora-le-ssl

©PXimport

08 Certificaat voor Collabora Online

Voer nu certbot uit om een certificaat voor het domein aan te vragen en de juiste bestanden in je VirtualHost-bestand te plaatsen:

certbot --apache -d domeinvanjecollabora

Herstart daarna Apache:

systemctl restart apache2

Kopieer nu de bestanden cert.pem en privkey.pem van je Let’s Encrypt-certificaat voor het domein van je Collabora (in /etc/letsencrypt/live/domeinvanjecollabora) naar /etc/loolwsd/cert.pem respectievelijk /etc/loolwsd/key.pem en kopieer ook /etc/ssl/certs/ca-certificates.crt naar /etc/loolwsd/ca-chain.cert.pem. Herstart daarna loolwsd nog eens. Als er iets niet werkt, bekijk dan of je foutmeldingen in het logbestand ziet:

journalctl -u loolwsd

©PXimport

09 Collabora Online met Nextcloud koppelen

Collabora Online draait nu onder zijn eigen subdomein. Je dient nu in Nextcloud de bijbehorende app te installeren en te configureren om Nextcloud aan Collabora Online te koppelen.

Klik bovenaan rechts op het tandwiel en kies dan Apps. Klik links op de sectie Office & tekst en klik dan bij Collabora Online op Downloaden en inschakelen. Bevestig met je beheerderswachtwoord. Klik dan weer op het tandwiel bovenaan rechts, daarna op Instellingen en dan op Collabora Online. Vul hier de url in van je Collabora Online-server, te beginnen met https:// en daarna het domein dat je hiervoor gekozen hebt, zonder poortnummer.

©PXimport

10 Documenten openen en bewerken

Als je nu naar je bestanden in Nextcloud gaat en op een office-document klikt (bijvoorbeeld het voorbeelddocument About.odt in de map Documents), dan krijg je het document in een LibreOffice-achtige tekstverwerker in je webbrowser te zien. De gelijkenis met LibreOffice is niet toevallig: Collabora Online is feitelijk een webversie van LibreOffice.

Je kunt deze documenten nu ook in je webbrowser bewerken. Je hebt een groot deel van de mogelijkheden van LibreOffice tot je beschikking. Probeer maar eens wat uit en kijk in de menu’s maar eens wat de mogelijkheden zijn. In het menu Bewerken / Wijzigingen bijhouden / Bijhouden kun je ook de optie inschakelen om je wijzigingen te registreren als je met iemand aan een document wilt samenwerken en je opmerkingen op de tekst wilt tonen. Het document sluiten om terug te keren naar de hoofdpagina van Nextcloud doe je door op het kruisje rechts bovenaan te klikken.

©PXimport

11 Bestanden delen met anderen

Je kunt nu ook met meerdere gebruikers samenwerken aan documenten op je Nextcloud-server. Maak eerst gebruikers aan door op het icoontje bovenaan rechts te klikken en dan Gebruikers te kiezen. Klik links op Nieuwe gebruiker, voer de nodige gegevens in en klik dan op de blauwe knop met het vinkje rechts. Bevestig de actie door je beheerderswachtwoord in te voeren.

Als je nu met een andere gebruiker op je server wilt samenwerken aan een document, deel je eerst dat document met hem of haar. Ga daarvoor in de web-interface van Nextcloud naar de map waarin je document staat en klik op het delen-icoontje rechts van je document. Vul in het tekstveld daar de gebruiker in, na enkele letters vult Nextcloud de gebruikersnaam al aan. Klik erop om het document met de gebruiker te delen. Standaard krijgt de andere gebruiker de mogelijkheid om het bestand te bewerken.

©PXimport

12 Samenwerken met anderen

De andere gebruiker krijgt in zijn hoofdmap van Nextcloud nu je gedeelde bestand te zien. En als hij links op Shares klikt, krijgt hij alle met hem of door hem gedeelde bestanden te zien. Als hij nu op het bestand klikt, kan hij het net zoals jij bewerken. En als jullie tegelijk het document aan het bewerken zijn, zien jullie realtime elkaars aanpassingen.

Als je op een zeker moment wilt terugkeren naar een eerdere versie van het document omdat je het niet eens bent met de aanpassingen van de anderen, dan kan dat heel eenvoudig in het menu Bestand / Bekijk de wijzigingsgeschiedenis. Daar kun je alle versies eenvoudig bekijken en met een klik op het ronde pijltje herstellen.

©PXimport

13 Videobellen

Je kunt ook met anderen videobellen via je Nextcloud-server, volledig in je webbrowser via WebRTC, zonder dat een van jullie beiden daarvoor nog specifieke software dient te installeren. Zoek daarvoor in de categorie Sociaal & communicatie van de Nextcloud-apps naar de app Talk en installeer die. Daarna vind je de app bovenaan links onder het icoontje van de cirkel met het kleine streepje. Je kunt daar een groepsgesprek, openbaar gesprek of een gesprek met een specifieke gebruiker starten. De andere gebruiker krijgt dan in Nextcloud een melding dat je hem uitgenodigd hebt voor een gesprek. Klikt hij daarop, dan ziet hij de deelnemers.

Op het moment dat jullie allebei klaar zijn, klik je op Begin gesprek. Je webbrowser vraagt je om toegang tot de microfoon en camera toe te staan. En daarna kun je videobellen. In het miniatuurvenster waar je het beeld van jezelf ziet, kun je ook je scherm delen als je op het meest rechtse icoontje klikt (op Chrome krijg je dan de melding dat je nog een extensie dient te installeren). Je kunt ook op elk moment het geluid dempen of de video uitschakelen.

Het wordt nog leuker als je tijdens het samen bewerken van een document kunt bellen. Ook dat is mogelijk. Klik als je een document geopend hebt in Collabora Online op het menu Bestand / Delen…, waarna er rechts een zijbalk opent. Klik daarin op Chat en dan op Begin gesprek. Als de ander dat ook doet, krijg je nu in de zijbalk video te zien en kun je met elkaar jullie document bespreken. Overigens kun je ook gewoon chatten door in het tekstveld onderaan berichten in te typen. Ondertussen kunnen jullie gewoon het document blijven bewerken.

©PXimport

14 Bestanden taggen

Om wat meer orde in je bestanden te brengen, kun je ze taggen. Tags toevoegen aan bestanden is eenvoudig. Klik op de drie bolletjes naast een bestand, kies Details en klik op Markering. Er verschijnt dan een tekstveld waarin je tags kunt typen. Al bestaande tags worden automatisch aangevuld. Meerdere tags voeg je toe door na elke tag op Enter te drukken. Let op: de tags worden gedeeld door alle gebruikers op de Nextcloud-server. Zet dus geen gevoelige of delicate informatie in je tags.

15 Automatisch documenten taggen

Al je bestanden handmatig taggen is wat omslachtig. Gelukkig heeft Nextcloud ook een app die dat automatisch kan doen volgens vooraf ingestelde regels. Open het scherm met apps en zoek in het zoekveld bovenaan naar de app Files automated tagging. Na de installatie stel je regels in onder Instellingen / Workflows.

Klik daar onder Automatisch tagging op Groepsrol toevoegen. Geef je regelset in het eerste tekstveld een naam (bijvoorbeeld Tekstdocument odt) en in het tekstveld erna een tag (bijvoorbeeld text). Die tag moet wel al bestaan (en die kun je daarboven aanmaken).

Klik daarna op Voeg rol toe. Vul dan als regel in: Mimetype bestand is application/vnd.oasis.opendocument.text. Klik op Opslaan. Als je daarna een odt-bestand uploadt, zul je zien dat het automatisch de tag text krijgt. Maak nu nieuwe regelsets aan voor doc-bestanden en andere bestandstypes waaraan je de tag text automatisch wilt toekennen.

©PXimport

16 Automatisch naar pdf converteren

Nu je documenten automatisch tags toegekend krijgen, kun je ze ook automatisch naar pdf laten omzetten. Installeer daarvoor de app Automated PDF conversion. De app configureren doe je daarna in Instellingen / Document naar PDF converter.

Je maakt daar weer een regelset aan. Geef die een naam en kies een modus (het origineel bewaren of verwijderen, bestaande pdf’s bewaren of verwijderen). Als je het originele tekstbestand bijvoorbeeld wilt bewaren maar bij elke nieuwe versie een pdf van de nieuwste versie wilt maken die de vorige pdf’s overschrijft, kies je Bewaar origineel, overschrijf bestaande PDF’s. Klik dan op Voeg rol toe en vul als regel Bestandssysteem markering is gemarkeerd met text in. Klik tot slot op Opslaan.

Deze app heeft LibreOffice nodig om documenten naar pdf om te zetten, en helaas werkt die nog niet samen met de webgebaseerde LibreOffice-versie in Collabora Online. Als je documenten automatisch naar pdf wilt omzetten, zit er voorlopig dus niets anders op dan LibreOffice extra op je server te installeren, wat zo’n 500 MB schijfruimte kost:

apt install libreoffice

De ontwikkelaars werken er wel aan om in de toekomst Collabora Online te gebruiken voor de conversie als je dat al geïnstalleerd hebt, zodat je geen dubbele LibreOffice-installatie meer nodig hebt.

Je dient nu ook nog aan de app te zeggen waar LibreOffice zich bevindt. Dat doe je door op de terminal van je Linux-server het configuratiebestand van Nextcloud te openen:

nano /var/www/nextcloud/config/config.php

En voeg daar in de lijst met configuratie-opties de volgende regel toe:

'preview_libreoffice_path' => '/usr/bin/libreoffice',

Elke keer dat je nu een document met de tag text uploadt of opslaat, maakt Nextcloud er automatisch een pdf-versie van aan. Overigens kun je met de app Workflow external scripts je eigen scripts opstarten bij elke upload of wijziging van bestanden. Dat maakt de mogelijkheden onbegrensd!

©PXimport

Iedereen die met Windows werkt, kent het wel: ineens een blauw scherm, en dan… niets meer. Het beruchte Blue Screen of Death (BSOD) hoort al sinds de jaren 90 bij Windows als pindakaas bij brood. Maar daar komt nu verandering in: het blauwe scherm gaat verdwijnen.

Het Blue Screen of Death bestaat al sinds de jaren 90. In Windows NT verscheen het voor het eerst in zijn bekende vorm: witte foutcodes op een felblauw vlak. De melding verscheen bij serieuze systeemfouten, vaak veroorzaakt door een kapotte driver of instabiele hardware. In latere versies kwamen er ook een verdrietige emoticon :( bij en, sinds 2016, een QR-code die naar een informatiepagina leidde. Hoewel er weinig dingen zo frustrerend zijn als een BSOD, is-ie ook handig: de foutmelding en STOP-code* die erop staan, kunnen je namelijk helpen om te achterhalen wat er precies aan de hand is. Maar nu gaat het dus verdwijnen …
*Scrol naar beneden voor een overzicht met de meest voorkomende foutmeldingen/STOP-codes en hun betekenis.

©PXimport | Reshift Digital BV

Op zwart

Het is gelukkig iets minder dramatisch dan je denkt: Microsoft gaat het blauwe scherm vervangen door een zwarte variant. Het nieuwe ontwerp oogt rustiger, zonder QR-code of icoontjes, en toont direct de foutcode en de driver die mogelijk de oorzaak is. Handig voor wie het probleem wil opzoeken of oplossen.

De nieuwe interface is vanaf later deze zomer beschikbaar op alle computers die draaien op Windows 11 versie 24H2. Naast het zwarte scherm wordt ook het meldingsscherm dat je ziet bij onverwachte herstarts vernieuwd. Dat sluit beter aan op de rest van Windows 11, is overzichtelijker en verdwijnt vaak al binnen een paar seconden.

©Microsoft

Waarom deze verandering?

Volgens Microsoft draait het om duidelijkheid. Het scherm moet beter laten zien of het probleem in Windows zelf zit, of in een externe component. Dat scheelt tijd bij het zoeken naar de oorzaak. Zeker na de wereldwijde CrowdStrike-storing van vorig jaar – waarbij miljoenen computers vastliepen door een fout in beveiligingssoftware – wil Microsoft de foutafhandeling beter en sneller maken.

Quick Machine Recovery

Naast het nieuwe scherm introduceert Microsoft ook Quick Machine Recovery (QMR). Deze functie is bedoeld voor situaties waarin een pc helemaal niet meer opstart. Via de herstelomgeving van Windows kan het systeem dan automatisch reparaties uitvoeren, zonder dat je handmatig iets hoeft te doen of een expert hoeft in te schakelen.

QMR wordt later dit jaar beschikbaar op alle apparaten met Windows 11 versie 24H2. Op Home-edities staat het standaard aan. De functie wordt op dit moment al getest in het Beta Channel van het Windows Insider-programma, zodat Microsoft nog kan bijschaven waar nodig.

Wat merk jij ervan?

Voor de meeste mensen betekent dit vooral dat de foutmelding bij een crash er straks anders uitziet. Maar het belangrijkste verschil zit onder de motorkap: Windows toont duidelijker wat er misgaat en kan zichzelf sneller herstellen. In de volksmond zal er – denken wij – overigens weinig veranderen: Blue of Black, het zal een BSOD blijven.

Vanaf 7 juli krijgt Google Gemini toegang tot apps als WhatsApp, Telefoon en Berichten – zelfs als je dat niet expliciet hebt aangezet. Wat betekent dat voor je privacy? En hoe voorkom je dat de AI méér weet dan jij wilt? Dit moet je weten voordat de verandering ingaat.

Googles AI-assistent Gemini wordt komende maand verweven met een aantal nogal essentiële apps op je Android-toestel. Denk aan Telefoon, Berichten en zelfs WhatsApp. Dat blijkt uit een e-mail die Google eind juni verstuurde naar gebruikers van Gemini, meldt de website Android Authority. De toon van die boodschap riep meteen vragen op: helpt Gemini je straks óók als je tracking hebt uitgeschakeld? En wat betekent dat voor je privacy?

Ook interessant: Bezorgd over je privacy? Zo zet je Meta AI uit in je WhatsApp-chats

Vage communicatie zorgt voor onrust

In de e-mail staat dat Gemini binnenkort ondersteuning biedt bij basisfuncties zoals bellen en berichten versturen, óók als je de zogeheten Gemini Apps Activity uit hebt staan. Op papier klinkt dat als een handige extra, maar in de praktijk leidde het vooral tot verwarring. Want als Gemini kan helpen zonder dat die activiteit is ingeschakeld, betekent dat dan dat de AI toch nog steeds meeleest of gegevens opslaat?

De formulering was vaag, de impact onduidelijk, en aangezien onze privacy in combinatie met AI sowieso al een heet hangijzer is, ging het nieuws als een lopend vuurtje door de techcommunity. Al snel verschenen er bezorgde reacties op sociale media en in forums, waarin gebruikers zich afvroegen of ze straks ongemerkt data afstaan aan een AI-systeem dat ze zelf niet actief gebruiken.

©Andrea

Google stelt gerust, maar nuanceert niet alles

Gelukkig kwam Google snel met verduidelijking. De kernboodschap: al biedt Gemini straks hulp bij je apps, dat betekent níét dat je persoonlijke gegevens automatisch worden verzameld of opgeslagen. Als je Gemini Apps Activity uit hebt staan, worden je gesprekken niet opgeslagen, niet gebruikt om modellen te trainen en verdwijnen ze na korte tijd automatisch. De AI gebruikt die tijdelijke gegevens alleen om je direct te kunnen helpen, bijvoorbeeld als je zegt 'bel mama' of 'stuur een bericht naar Daan'.

Toch blijft er een nuance hangen. De toegang van Gemini tot deze apps wordt standaard ingeschakeld voor iedereen, tenzij je dat zelf dus actief uitschakelt. Dat betekent dat de AI wel degelijk macht krijgt over je telefoonfuncties, tenzij jij ingrijpt. En hoewel de data niet worden opgeslagen, is er technisch gezien wel sprake van toegang tot privé-interactie, al is het kortstondig en geanonimiseerd.

Ook interessant: Spraakberichten in WhatsApp lezen, zo werkt het

Gebruikers kunnen zelf de stekker eruit trekken

Voor wie zich niet prettig voelt bij deze mate van AI-integratie, is er goed nieuws: je kunt de toegang van Gemini tot je apps volledig intrekken. Dat doe je via de instellingen van de Gemini-app binnen Android of via de speciale webpagina gemini.google.com/apps. Daar bepaal je per app of je Gemini toestemming geeft om ermee te werken. Zet je die toegang uit, dan stopt de AI simpelweg met bellen, berichten sturen of andere app-interacties. Je behoudt dus altijd de controle – als je tenminste weet waar je moet kijken.

Wat belangrijk is om te onthouden: deze wijziging betekent niet dat Gemini een spion wordt op je telefoon. Het is eerder een uitbreiding van de Assistent-functie, zoals we die kennen van eerdere AI-integraties binnen Android. Maar doordat AI steeds meer verweven raakt met je dagelijkse digitale handelingen, is het goed om scherp te blijven op wat wel en niet wordt gedeeld.

©WEI ZHENG

Van slimme assistent naar app‑regisseur

De evolutie van Gemini laat zien waar het naartoe gaat met AI in Android: niet langer een slimme praatpaal in de marge, maar een behoorlijk dominante regisseur van je app-gebruik. Vergelijk het met Siri's vernieuwde integratie in iOS 18 of de opkomende app-functies in Android 16 – allemaal gericht op een AI die niet alleen antwoordt, maar ook handelt.

Die verschuiving is logisch, maar dwingt ontwikkelaars én gebruikers om na te denken over de ethiek van assistentie. Want hoe vriendelijk een AI ook oogt, als die steeds meer kan, moet je ook scherper kijken naar wat je precies weggeeft.

Wat betekent dat concreet voor jou?

Als gebruiker hoef je je voorlopig geen zorgen te maken dat Gemini heimelijk je gesprekken opslaat of meeluistert zonder toestemming. Maar het blijft belangrijk om je instellingen te checken, zeker nu de AI standaard meer bevoegdheden krijgt. De tools om die macht te beperken zijn er gelukkig, je moet ze alleen wel even opzoeken.

Wil je dus de voordelen van Gemini benutten zonder je privacy op het spel te zetten? Check dan vóór 7 juli je instellingen en bepaal zelf hoeveel zeggenschap je de AI geeft. Zo houd je het beste van twee werelden: slimme hulp, zonder ongewenste inmenging.